TÜRKİYE NİN KIYI VE DENİZEL ALANLARINDAKİ MÜLKİYET VE KULLANIM HAKKI FAALİYETLERİNE KURUMSAL VE TEKNİK AÇIDAN BAKIŞ

Transkript

1 TÜRKİYE NİN KIYI VE DENİZEL ALANLARINDAKİ MÜLKİYET VE KULLANIM HAKKI FAALİYETLERİNE KURUMSAL VE TEKNİK AÇIDAN BAKIŞ Volkan BAŞER ve Cemal BIYIK, Türkiye Giriş, Yasal mevzuat, Kıyı ve denizel alanlarda düzenleme türleri, Kıyı ve denizel alanlarda kullanım faaliyetleri, Mülkiyet problemleri, Uluslararası yaklaşımlara bakış, Sonuç ve öneriler, Turkey, 20-2 April

2 Dünya Gözüyle Deniz ve kıyı alanları, insanlığın refah düzeyini birebir etkilemektedir. Denizler/Okyanuslar yaklaşık olarak yeryüzünün üçte ikisini kaplamaktadır. Dünyadaki nüfusun %50'sinden fazlası kıyıların 100 km uzağında yasamaktadır. Bu nüfusun 2025 yılında %5 oranında artacağı beklenmektedir. Günümüzde yaklaşık olarak milyon kişi kıyısal bölgelerde yasamaktadır (FIG, 2008, CicinSain vd., 1998). BM verilerine göre gelecek 50 yıl içersinde. milyar kişi deniz kıyısında yaşamını sürdürecektir. (BM Nüfus Raporu, 2000). Türkiye Üç tarafı denizlerle çevrili, yarımada şeklinde olan ülkemiz, 8592 km lik kıyı şeridine, Yaklaşık 25 milyon hektarlık su ürünleri istihsal alanına sahiptir. Turkey, 20-2 April

3 Türkiye Türkiye de kıyı ve denizel alan faaliyetlerinin yürütüleceği sınırlar uluslararası hukuk kurallarına nezdinde tam olarak oluşturulamamıştır. Kıyı Çizgisi BMDHS kapsamında uluslararası deniz sınırları (Sutherland, 2009) Turkey, 20-2 April 2015.

4 FAALIYET ALANLARI Frekans / Yüzde Değerleri Kurumların kıyı ve denizel alanlardaki kullanım faaliyetleri Fre kan s Yüzde (f) (%) Ticari Balıkçılık 2 2, Amatör Balıkçılık 2 2, Tatlı Su Üretimi 1 1,2 Su Ürünleri Üretimi, Denizaltı Kablo ve Boru Hatları,2 Rekreasyon 21 25, Turizm 8, Tarım 2 2, Petrol ve Doğalgaz İletimi 1 15, Gemicilik ve Deniz Ulaşımı,2 Liman İnşaatı,2 Termik Santral İnşaatı,2 Endüstriyel Gelişme 1 1,2 Kaynakların Korunması 1 19, Doğal Parklar 10 12,0 Fırtına Etkilerinden Korunma+ 2 2, Savunma Faaliyetleri 1 1,2 Dolgu Alanları 20 2,1 Meskûn Alan Gelişimi,2 Enerji Üretimi 8 9, Kum ve Çakıl Üretimi (Maden) 8, Bilimsel Araştırmalar 2 28,9 Atık Su Deşarjı 5,0 Eğitim 11 1, Kullanım Talepleri,8 Doğal Kaynak Arama ve Araştırma, Seyir Emniyeti, Haberleşme ve Kılavuzluk Hizmetleri 1 1,2 Bilirkişilik ve Danışmanlık 1 1,2 Diğer 8, Turkey, 20-2 April 2015.

5 Türkiye Uluslararası Haritacılar Federasyonu (FIG) Kadastro 201 raporunda araziyi tanımlarken; Arazi, su ile kaplı alanlar ve denizler de dâhil olmak üzere, yeryüzünün sabit bir alanı veya noktası ile ilgili bütün şeyleri kapsar diyerek, sucul alanları da bir Arazi Nesnesi olarak kabul etmiştir. Arazi Yönetimi karasal alan yönetimi olarak algılanmamalı, Kara-Kıyı-Denizel alanları birleştiren bir sistem olarak düşünülmelidir. Ülkemizde kıyı ve denizel alanların bütünleşik yönetim sisteminin oluşturulamamış olması, hukuki, teknik ve kurumsal sorunları doğurmaktadır. YASAL MEVZUAT ANAYASA Madde, Kıyılar Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Deniz, göl ve akarsu kıyılarıyla, deniz ve göllerin kıyılarını çevreleyen sahil şeritlerinden yararlanmada öncelikle kamu yararı gözetilir. Kıyılarla sahil şeritlerinin kullanış amaçlarına göre derinliği ve kişilerin bu yerlerden yararlanma imkan ve şartları kanunla düzenlenir. TMK Madde 15, Sahipsiz yerler ile yararı kamuya ait mallar, Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Aksi ispatlanmadıkça, yararı kamuya ait sular ile kayalar, tepeler, dağlar buzullar gibi tarıma elverişli olmayan yerler ve bunlardan çıkan kaynaklar, kimsenin mülkiyetinde değildir ve hiçbir şekilde özel mülkiyete konu olamaz. Kadastro Kanunu (02), Kamu mallarını düzenleyen 1/C maddesinde de Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan...deniz, göl, nehir gibi sular tescil ve sınırlandırmaya tabii değildir. İstisnalar saklıdır Kıyı Kanunu (21, değş. 80) sayılı kanunu madde 5 kıyıların devletin hüküm ve tasarrufu altında olduğu ve bu yerlerin kullanımında kamu yararı gözetilmesi gerektiği belirtilmiştir. Turkey, 20-2 April

6 YASAL MEVZUAT Denizel alanda özel mülkiyet TMK öncesi dalyan ve voli alanları için mümkün olmaktadır. Voli Yeri Dalyan Yeri Günümüzde ise yürürlükteki mevzuata göre bu haklar yeniden kurulamamakla beraber, bu hakka konu olacak deniz veya göl kısmının idari yoldan hazine adına tescilinden sonra 9 yıllığına kiralama veya müstakil üst hakkı şeklinde aynı amacı karşılayacak haklar kurmak mümkündür. Türkiye deki yasal mevzuat çerçevesinde, dolgu alanında ve denizel alanlarda özel mülkiyet söz konusu değildir. Ancak bu alanlardaki (liman ve barınak, balık kafesi, kum ocakları vb.) özel mülkiyet bağlamında kullanım, kiralama, irtifak ve izin ile mümkün olmaktadır. 21 Sayılı Kıyı Kanunu, kıyı korunmasına yönelik yasal çerçeveyi ortaya koymaktadır. Ancak kanun kıyının kara yönünü ele almış, denizsel alanları düşünmemiştir. Oysaki yapılan deniz dolgusu ile kıyı çizgisi değişmektedir. Bunun sonucunda ortaya yeni sahipsiz alanlar çıkmaktadır. Bu alanlar kamusal kullanıma yönelik olarak kullanılacak olsa da özel kullanıma da konu olabilmektedir. Aşağıda görülen Trabzon Akyazı Projesi, Ordu Giresun Havaalanı, Yenikapı Meydan Projesi, Maltepe Sahil Dolgu Alanı gibi yerler bir tür cins değişikliğine uğramıştır. Bu tür alanların ölçülüp kayıt altına alınması günümüzde gerekli olmuştur. Mart Mart Mart 2015 Akyazı Projesi Deniz Dolgu Sahası Eski ve Yeni Durum Yenikapı Meydan Projesi Maltepe Sahil Dolgu Alanı Ordu-Giresun Havaalanı Turkey, 20-2 April 2015.

7 Tapu sicil tüzüğü'nün. maddesi tapu siciline yazımı gereken taşınmaz mal ve hakları tanımlamaktadır. Bu maddeye göre (Madde /c) "(Değişik bend: 08/11/ /8109 S.Tüz/2.mad) mevzuat çerçevesinde tescilleri zorunlu hale gelmedikçe Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan yerlerle, kamunun ortak kullanımına ayrılmış taşınmaz mallar kütüğe yazılamaz", kıyı ve deniz alanlarında zorunluluk olmadıkça tescil yapılamayacağı açıktır. Oysa uygulamada bunun değişik örneklerine rastlanmaktadır. Hopa Limanı Trabzon Limanı Dolgu sahalarında, liman, tersane gibi kıyı yapılarının bulunduğu yerlerde tapu tescillerinin bir tür yasal karşılığı olmasına karsın denizsel alanlardaki parseller için bir yasal dayanak mevcut değildir. Ancak uygulamada bu tür alanlara yönelik de tescil işlemleri yapılmıştır. Mevzuat eksikliği ya da uygulamanın yetersizliğinden denizsel alan üzerinde yapılan tescil işlemlerinde, farklı cinsi olan parsellere rastlanmaktadır. Voli ve Dalyan alanları mevzuatımızda tanımlanmış olmakla birlikte, diğer parsellerin cinslerinin (Deniz, yada cinsi olmayan) neye göre ve nasıl yapıldığı, bilinmezliği mevcuttur. İstanbul boğazında deniz alanında tescil edilen farklı cins parseller Turkey, 20-2 April 2015.

8 Ülkemizde Kıyı Kenar Çizgisinin (KKÇ) verimli olarak kullanılamamasından dolayı KKÇ nin deniz tarafında kalan alanlarında birçok parsel bulunmaktadır. Bu alanlardaki parseller için bedelsiz tapu iptalleri yapılmaktadır. Bu tür alanlara ilişkin malik sahipleri iç hukuk nezdinde sonuç alamamaktadırlar. Birçok mülkiyet sahibi sorunu Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) nezdinde çözmeye çalışmaktadır. AİHM, konu ile ilgili bugüne kadar yapılan bütün başvuruları AİH Sözleşmesinin 1. maddesinde belirtilen yoksun bırakma işleminin kamu yararı gözetildiğinde meşru bir uygulama olduğu, tazminat ödenmemesinin mülkiyetin korunması ile genel yarar arasında kurulması gereken adil dengeyi taşınmaz sahipleri aleyhine bozduğunu kabul etmekte ve 1. maddenin ihlal edildiğine karar vermektedir. AİHM kıyı alanlarındaki taşınmazların tapu iptallerini haklı görmekte birlikte belirli bir tazminat ödenmemesini haksız karşılamaktadır. Ayrıca mahkeme bedel tespitinde bilimsel bir yöntem kullanmamakta istenen ve teklif edilen fiyatlar arasında bir değer belirlemektedir Süreçler Bilgiler İlk Başvuru (N.A ve diğerleri 51/9) İlk Karar İlk Tazminat Toplam Karar Sayısı Toplam Tazminat ,00 EURO YASAL MEVZUAT Mevzuatımız incelendiğinde, Türkiye de kıyı ve denizel alanlar ile ilgili Yasa, KHK ve Yönetmelik bulunduğu tespit edilmiştir. Düzenleme Türü Deniz Kıyı Kenar Çizgisi Vergi ve Harç Turizm Tarih, Kültür ve Tabiat Sular, Madenler ve Petrol Hazine Arazileri Çevre Koruma Planlama Denetim Ulaşım Güvenlik, Savunma Ticaret ve Endüstri Kadastro Tapu Mülkiyet Kıyı ve Denizel Alanlara İlişkin Mevzuat Konuları ve Sayıları Mevzuat (Kanun, KHK, Tüzük, Yönetmelik) Turkey, 20-2 April

9 KURUMSAL YAPI Kıyı ve denizel alan kullanım faaliyetlerini belirlemek amacıyla yapılan çalışmada, 5 kurumun doğrudan veya dolaylı olarak kıyı ve denizel alan faaliyetlerini yürüttüğü belirlenmiştir. Petrol ve Doğalgaz İletimi ve Araştırması Kıyı ve Denizel Alan Faaliyetleri Ecrimisil Limanlar ve Termik santral inşaatı Kültürel ve Tabiat Varlıkların İdaresi Balıkçılık, su ürünleri yetiştiriciliği Batimetrik ve oşinografik hizmetler Ulaşım Turizm Dolgu Alanları ve Rekreasyon Koruma ve Kullanma Hizmetleri Güvenlik ve Denetim Hizmetleri Kıyı Kenar Çizgisi Planlama Çevre Koruma Kullanım Talepleri Tespiti Bilimsel araştırmalar Kurum Sayısı Kıyı ve Denizel Alanlara İlişkin Faaliyet Yürüten Kurumlar ve Faaliyet Sayıları Mevzuat ve düzenleme sayıları Düzenleme Türü Deniz Kıyı Kenar Çizgisi Vergi ve Harç Turizm Tarih, Kültür ve Tabiat Varlıkları Sular, Madenler ve Petrol Hazine Arazileri Çevre Koruma Planlama Denetim Ulaşım Güvenlik, Savunma Ticaret ve Endüstri Kadastro Tapu Mülkiyet Mevzuat (Kanun, KHK, Tüzük, Yönetmelik) Faaliyet yürüten kurum ve sayıları Kıyı ve Denizel Alan Faaliyetleri Ecrimisil Limanlar ve Termik santral inşaatı Petrol ve Doğalgaz İletimi ve Araştırması Kültürel ve Tabiat Varlıkların İdaresi Balıkçılık, su ürünleri yetiştiriciliği Batimetrik ve oşinografik hizmetler Ulaşım Turizm Dolgu Alanları ve Rekreasyon Koruma ve Kullanma Hizmetleri Güvenlik ve Denetim Hizmetleri Kıyı Kenar Çizgisi Planlama Çevre Koruma Kullanım Talepleri Tespiti Bilimsel araştırmalar Kurum Sayısı Turkey, 20-2 April

10 ULUSLARARASI YAKLAŞIMLAR Avrupa Birliği (AB) 200 yılı sonunda yayımlanan AB Bütünleştirilmiş Denizcilik Politikası nda, AB nin gelecekte üzerinde çalışacağı vurgulanan en önemli konulardan biri de Kıyı ve Deniz Alanı Planlaması olacağıdır. 25 Kasım 2008 tarihinde AB, Deniz Alanı Planlamasının Hukuki Boyutları (Deniz Stratejisi Çerçeve Drektifi) dökümanı yayımlanmıştır. Yönergenin amacı, deniz çevresinin bozulmasını önlemektir. Bu maksatla 2020 yılına kadar deniz yönetim planlarının tamamlanması öngörülmektedir. Kamusal hak, kısıtlamalar ve sorumluluklar da dâhil olmak üzere arazi yönetiminin bütüncül bir yapı göstermesi, Haritalar ve kayıtlar arasındaki ayırımın ortadan kalkması, Sosyal sorumluluğa çok daha fazla vurgu ile yerel ekonomilere yoğunlaşılması, Yerel toplulukların kıyısal kaynaklara erişim hakkını kabul eden kıyısal alan politikalarının üretilmesi, Kıyısal idare yöntem birimlerinin geliştirilmesi, bu birimin üst üste binen, eşlik eden, hak ve görev sürelerindeki sorunları çözmek için tutarlı bir strateji ve politika getirici yasal sorumluluğunun olması, Ekonomik kalkınma, çevre yönetimi ve arazi kullanımını bir araya getiren entegrasyon programları, kamu ve özel sektör arasında olduğu gibi devlet kademeleri arasında da (yerel, ulusal, il ve bölge), işbirliğini geliştirmesi, Romanya kıyı bölgesi Turkey, 20-2 April

11 SONUÇ VE ÖNERİLER Kurum ve kuruluşlar arasındaki yetki dağılımını ve kaynak kullanımını düzenleyen çok sayıda yasa ve yönetmelik bulunmaktadır. Bu yasa ve yönetmelikler arasında bir bütünlüğün olmaması kurumlar arasında yetki karmaşasının ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu durum yatırım yapacak özel sektörün kamu otoritelerine karşı güvenini sarsmaktadır. Özellikle tescil dışı alanlar kavramının düzenlenerek kıyı ve denizel alanların tescile konu hale dönüştürülmesi ve buna yönelik tapu sicillerinin düzenlenmesiyle deniz kadastrosu altyapısının bir an önce tesis edilmesi sürdürülebilir kıyı ve denizel alan yönetimi için büyük önem arz etmektedir. Kıyıların doğal yapısını bozan ve zarar veren kullanımların başlangıç aşamasında tespiti sağlanmalıdır. Ecrimisil veya kira uygulamalarıyla usulsüzlüğün devamına izin verilmemelidir. Kıyı alanlarında sadece özel teşebbüs değil, kamu kurumları da mevzuata uygun hareket etmeli, gerektiğinde bu tür kurumlara da yaptırım uygulanabilmelidir. Kıyılarımızın KKÇ tespitleri bitirilmeli ve kıyılarımızın ne kadarında KKÇ eksiği bulunduğu görülebilmelidir. Özellikle turizm açısından önem arz eden ve yerleşimin yayılma ihtimali bulunan bölgelere öncelik verilerek KKÇ tespitleri tamamlanmalı, valiliklerin harita ihtiyacı, harita üreten kamu kuruluşlarıyla koordinasyon sağlanarak karşılanmalıdır. KKÇ tespitinden önce yasalara uygun olarak edinilen mülkiyetlerin sonradan kıyıda kaldığının belirlenmesi üzerine tapuların iptal edilmesi, tapu sicillerine güvenerek işlem yapanların mağduriyetine yol açtığından bu alanda yasal düzenlemeye ihtiyaç bulunmaktadır. Kıyı alanlarında KKÇ nin deniz tarafında kalan parseller için bedelsiz tapu iptal davaları yerine, arazi yönetimi kapsamında imar uygulamaları (kentsel dönüşüm) ile bu tür alanların düzenlenmesi sağlanmalıdır. Böylelikle AİHM den önce iç hukukta sorunlar çözüme kavuşturulabilir. Hem ülkemizin doğal kaynaklarının daha verimli kullanılması, hem de Avrupa birliği kapsamındaki devletler ile ortak deniz alanı paylaşıldığı günümüzde deniz alanlarının planlanması kaçınılmaz olduğundan, planlama öncesi deniz kadastrosunun bir an önce başlatılması gerekmektedir. Özellikle Türkiye Ulusal CBS kapsamında denizel alanlara yönelik ihtiyaç duyulan veriler yeniden gözden geçirilerek, standart ve türleri belirlenmelidir. Deniz ve kıyı alanı yönetim ve planlanmasından sorumlu ve yetkili, ihtisaslaşmış bir kurum oluşturulmalıdır. Yeni fikirlerden daima şüphelenilir ve genellikle de bu fikirlere karşı çıkılır, bunun nedeni bu fikirlerin henüz ortak kabul görmemiş olmasıdır. John Locke Giresun Limanı SABIRLA DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER Turkey, 20-2 April