AKARSU YATAKLARININ KULLANIMI İLE İLGİLİ MEVZUAT ve UYGULAMAYA İLİŞKİN ÖNERİLER

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "AKARSU YATAKLARININ KULLANIMI İLE İLGİLİ MEVZUAT ve UYGULAMAYA İLİŞKİN ÖNERİLER"

Erol Erim
9 yıl önce
İzleme sayısı:

1 AKARSU YATAKLARININ KULLANIMI İLE İLGİLİ MEVZUAT ve UYGULAMAYA İLİŞKİN ÖNERİLER Prof. Dr. Cemal BIYIK Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi Harita Mühendisliği Bölümü Doğu Karadeniz Bölgesi Heyelan ve Taşkınları Sempozyumu, Şubat 2011, Trabzon

Cemal BIYIK Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi

2 Yağışlarla yeryüzüne düşen, kaynaklardan çıkıp belirli bir yatakta akan, sonra da deniz, göl veya çöllere ulaşan sulara akarsu denir.

3 Bir akarsuyun, bütün kollarının kapsadığı su toplama alanına yağış alanı (havza) denir. Yağış alanında suların aşındırmasından meydana gelen maddelerin sürüklenerek eğimin azaldığı yerlerde birikmesiyle oluşan kıyı ovalarında akarsular menderesler çizerek sürekli yer değiştirirler. Değirmendere Havzası, Trabzon

Yağış alanında suların aşındırmasından meydana gelen maddelerin sürüklenerek

5 Değirmendere havzası Meryemana Manastırı Galyan Barajı MAÇKA

6 AKARSU YATAKLARINDA MÜLKİYET 1858 Arazi Kanunnamesi kadimi bir gölün ya da bir nehrin suyu çekilip de ziraate Salih arazi meydana çıkdıkda bi l-müzayede talibine verilir ve hakkında Arazi-i Emiriyye muamelesi icra olunur. (Md. 123). çeltik arazileri tapu ile miri arazi olarak tasarruf edilebilir (Md. 128) Kıyılarda izin alınarak üç yıl içerisinde doldurulmak suretiyle kazanılan arazilerin dolduranlar adına; izinsiz dolgu alanları ise Beyt-ül Mal e (Hazine ye) mülk olur (Md. 132)

çeltik arazileri tapu ile miri arazi olarak tasarruf edilebilir (Md.

7 1926 Türk Kanun-u Medenîsi (743) mutlak mülkiyet ilkesi getirildi, miri arazilerden rakabe hakkı kaldırıldı. Akarsu yataklarındaki tapulu kullanım haklarının özel mülkiyete geçti. Deniz, göl ve nehir metrukatı 2644 sayılı Tapu Kanunu nun 14/2. maddesine göre sahipsiz yerlerdendir sayılı Kadastro Kanunu nun 16/c maddesinde kıyıların Devletin hüküm ve tasarrufu altında olduğu belirtilmiş ve kadastro sırasında bu alanlar tescil dışı alanlardan sayılacağına işaret edilmiştir sayılı Kıyı Kanunu na göre de kıyılar, devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerden olup herkesin eşit ve serbest olarak yararlanmasına açık yerlerdir.

8 1 Ocak 2002 yeni Türk Medeni Kanunu nun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun 18. mad. zamanaşımı ile kazanılamayacak olan ancak, tapuda kayıtlı bulunan bir kısım dere yatakları ve kıyılarda oluşan arazilerin özel mülkiyete geçti : Yeni Türk Medeni Kanunu (4721) Birikme, dolma, toprak kayması veya kamuya ait suların yatağında ya da seviyesinde değişme gibi sebeplerle sahipsiz yerlerde yeniden oluşan yararlanmaya elverişli arazi Devlete ait olur. Devlet bu araziyi kamusal bir sakınca bulunmadığı takdirde öncelikle arazisi kayba uğrayana veya bitişik arazi malikine devredebilir. (Md. 708). Sahipsiz yerler ile yararı kamuya ait mallar (sular, kayalar, tepeler, dağlar, buzullar gibi tarıma elverişli olmayan yerler ve bunlardan çıkan kaynaklar) kimsenin mülkiyetinde olmayıp, Devletin hüküm ve tasarrufu altında olduğu ve özel mülkiyete konu olamayacağı (md. 715). yer altı sularının kamu yararına ait sulardan olduğu dolayısıyla arza malik olmanın onun altındaki suya da malik olma anlamına gelmeyeceği (md. 756).

2002 : Yeni Türk Medeni Kanunu (4721) Birikme, dolma, toprak kayması veya kamuya ait suların yatağında ya da seviyesinde değişme gibi sebeplerle sahipsiz yerlerde yeniden oluşan yararlanmaya

9 2709 sayılı Anayasa (1982) Md. 43. su kıyıları özel mülkiyete konu olamaz. Kıyılar, Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Deniz, göl ve akarsu kıyılarıyla, deniz ve göllerin kıyılarını çevreleyen sahil şeritlerinden yararlanmada öncelikle kamu yararı gözetilir. Kıyılarla sahil şeritlerinin, kullanılış amaçlarına göre derinliği ve kişilerin bu yerlerden yararlanma imkân ve şartları kanunla düzenlenir. (Kıyı Kanunu).

Deniz, göl ve akarsu kıyılarıyla, deniz ve göllerin kıyılarını çevreleyen sahil şeritlerinden

10 1990: Kıyı Kanunu (3621) ve ilgili Yönetmelik Kıyı çizgisi, Deniz, tabii ve suni göl ve akarsularda, taşkın durumları dışında, suyun karaya değdiği noktaların birleşmesinden oluşan çizgi kıyı, Kıyı çizgisi ile kıyı kenar çizgisi arasındaki alan, Kıyı Kenar çizgisi; Deniz, tabii ve suni göl ve akarsularda, kıyı çizgisinden sonraki kara yönünde su hareketlerinin oluşturulduğu kumluk, çakıllık, kayalık, taşlık, sazlık, bataklık ve benzeri alanların doğal sınırı

çizgisi arasındaki alan, Kıyı Kenar çizgisi; Deniz, tabii ve suni göl ve akarsularda, kıyı çizgisinden sonraki kara

12 Kıyı Kanununda, kıyılarla ilgili uygulama esasları (Md. 5): Kıyılar, Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Kıyılar, herkesin eşit ve serbest olarak yararlanmasına açıktır, Kıyı ve sahil şeritlerinden yararlanmada öncelikle kamu yararı gözetilir. Kıyıda ve sahil şeridinde planlama ve uygulama yapılabilmesi için kıyı kenar çizgisinin tespiti zorunludur. Kıyı kenar çizgisinin tespit edilmediği bölgelerde talep vukuunda, talep tarihini takip eden üç ay içinde kıyı kenar çizgisinin tespiti zorunludur. Sahil şeritlerinde yapılacak yapılar kıyı kenar çizgisine en fazla 50 metre yaklaşabilir (Ek: ( /2 md.). Yaklaşma mesafesi ve kıyı kenar çizgisi arasında kalan alanlar, ancak yaya yolu, gezinti, dinlenme, seyir ve rekreaktif amaçla kullanılmak üzere düzenlenebilir (Ek: ( /2 md.)). Sahil şeritlerinin derinliği, 4 üncü maddede belirtilen mesafeden az olmamak üzere, sahil şeridindeki ve sahil şeridi gerisindeki kullanımlar ve doğal eşikler de dikkate alınarak belirlenir (Ek: ( /2 md.)). Taşıt yolları, sahil şeridinin kara yönünde yapı yaklaşma sınırı gerisinde kalan alanda düzenlenebilir (Ek: ( /2 md.)). Sahil şeridinde yapılacak yapıların kullanım amacına bağlı olarak yapım koşulları yönetmelikte belirlenir ( Ek: ( /2 md.)).

Kıyıda ve sahil şeridinde planlama ve uygulama yapılabilmesi için kıyı kenar çizgisinin tespiti zorunludur.

13 Kıyı Kenar Çizgisi Tespit Komisyonu (Kıyı Kanunu nun Uygulanmasına Dair Yönetmelik) 1. jeoloji mühendisi ve/veya jeolog, ve/veya jeomorfolog, 2. Harita ve kadastro mühendisi, 3. Ziraat mühendisi, 4. Mimar ve/veya şehir plancısı, 5. İnşaat mühendisi. Bu üyeler arasından valinin belirleyeceği bir üye komisyon başkanlığını yürütür (Değişik: /21374 R.G.).

Ziraat mühendisi, 4. Mimar ve/veya şehir plancısı, 5. İnşaat mühendisi.

14 Yönetmeliğe Göre Kıyı Kapsamına Dahil Akarsular 1.Meriç Nehri: Ana kolunun topraklarımıza girdiği nokta ile Eğe Denizi arasındaki kesimi, 2.Sakarya Nehri: Sakarya Nehri ana kolunun, Gökçekaya Barajı ile Karadeniz arasındaki kesimi, 3.Filyos Çayı: Devrek ve Yenice Çayları kavşağı ile Karadeniz arasındaki kesimi, 4.Kızılırmak Nehri: Kızılırmak Nehri ana kolunun, Dicle Irmağı ile birleştiği nokta ile Karadeniz arası 5.Yeşilırmak Nehri: Yeşilırmak-Kelkit Çayı kavşağı ile Karadeniz arasındaki kesimi, 6.Çoruh Nehri: Çoruh ana kolunun Oltu Çayı ile Birleştiği nokta ile Türkiye-Sovyetler Birliği sınırı arası 7.Dicle Nehri: a) Nehri ana kolunun Bismil ilçesi ile Türkiye-Suriye Irak sınır arasındaki kesimi. b) Batman kolunun Serkan (Hizan Deresi) kavşağı ile Dicle Nehri ana kolu kavşağı arasındaki kesimi. c) Botan kolunun büyükdere (Hizan Deresi kavşağı ile Dicle Nehri ana kolu kavşağı arasındaki kesimi, 8.Fırat Nehri: 1.Ana kolunun Keban Barajı ile Türkiye-Suriye sınıra arasındaki kesimi, 2.Karası kolunun Kemah İlçesi merkezi ile Keban Barajı Gölü arasındaki kesimi 3.Murat kolunun Muş'un kuzeyindeki Kara su Deresi ile birleştiği nokta ile Kaban Barajı Gölü arasındaki kesimi, 9. Asi Nehri: Antakya Şehri ile Akdeniz arasındaki kesim, 10. Ceyhan Nehri: Ceyhan Nehri ana kolunun Aksı Çayı ile birleştiği nokta ile Akdeniz arasındaki kesim 11. Seyhan Nehri: Zamantı (Yenice) ve Göksu Irmakları Kavşağı ile Akdeniz arasındaki kesimi, 12. Göksu Nehri: Mut civarında, aynı adı taşıyan iki kolun (Göksu Çayları) birleşim noktasıyla Akdeniz arası 13. Manavgat Çayı: Oymapınar Barajı ile Akdeniz arasındaki kesimi, 14. Köprüçay: DSİ köprüçay regülâtörü ile Akdeniz arasındaki kesimi, 15. Büyük menderes: Büyükmenderes ana kolunun Çine Çayı ile birleştiği nokta ile Eğe Denizi arası 16. Simav Çayı: Simav Çayı ana kolunun Apolyont Gölü ayağı ile birleştiği nokta ile Marmara denizi arası

Kızılırmak Nehri: Kızılırmak Nehri ana kolunun, Dicle Irmağı ile birleştiği nokta ile Karadeniz arası 5.Yeşilırmak Nehri: Yeşilırmak-Kelkit Çayı kavşağı ile Karadeniz arasındaki kesimi, 6.

15 Değirmendere, Trabzon, 209

16 Trabzon Değirmendere yatağında Çıraklık Okulu İnşaatı (2000 li yıllar)

17 Trabzon Değirmendere (1900 lü yıllar)

18 SONUÇ VE ÖNERİLER Akarsu yatakları muhtemel sel sularına maruz kalma ile karı karşıya olduğu sürece emniyetli alanlar değildir. Bu nedenle, akarsuyun taşkın alanı içerisinde Devletin hüküm ve tasarrufu söz konusudur. Eskiden beri kıyılarda ve akarsu yataklarında izinsiz dolgu ve kültür arazisi kullanımıyla mülk edinimi olmamıştır. Suların çekilmesi veya dere ıslahı ile kazanılan arazilerde ise sadece zirai kullanıma izin verilmiştir. Sel ve taşkınlarda zirai alanlara verilen zararlar, yapılı alanlardaki kayıplara göre çok çok az olur. Tarım alanlarında sellerin verdiği zararlar yanında alüvyon tazelemesi gibi yararlı sonuçlar da söz konusudur. Bu nedenle, akarsu yataklarında ıslah çalışmaları ve diğer şekillerde oluşan kullanıma elverişli alanların tarım dışı amaçlarla kullanılmasına izin verilmemesi, olabilecek sel ve taşkınlarda mal ve can kayıplarını önleyecektir.

Eskiden beri kıyılarda ve akarsu yataklarında izinsiz dolgu ve kültür arazisi kullanımıyla mülk edinimi olmamıştır.

19 Diğer taraftan Doğu Karadeniz Bölgesinde dere yataklarının ulaşım ve yapılaşmada bazı kolaylıklar sunması haklı ve haksız bazı kullanımlar yaratmıştır. Bu gibi fiili durumlar durdurulmalı ve dere yataklarında yapılan yapı ve tesisler için başka yerlerde cazip alanlar belirlenmelidir. Bütün akarsuların dar veya geniş bir yatağı ve kıyısı vardır. Ayırım yapılmaksızın bütün akarsu yataklarında da Kıyı Kanunu hükümleri uygulanarak izinsiz yapılaşma ve kullanımlara meydan verilmemelidir. Bu husus Kıyı Kanunu Uygulama Yönetmeliğine eklenmeli, akarsularda kıyı kavramı sadece 16 nehirle sınırlandırılmamalıdır. Akarsu yatağının doğru bir şekilde tespiti, Kıyı Kenar Çizgisi Tespit Komisyonu marifetiyle yapılmalıdır. Mevcut durumda geçerli tapu ile özel mülk edinilmiş parsellerin geri kazanımı söz konusu olduğunda, tapu iptali yerine kamulaştırma yapılması hem hukuk devleti ilkesi hem de Tapu Sicilinin güvenilirliği bakımından önemlidir. Bu nedenle, akarsu yataklarındaki çarpık kullanımların giderilmesinde kamu yararı ilkesi uygulanmalıdır. Akarsu yataklarının ıslahında doğal denge korunmalıdır.

Ayırım yapılmaksızın bütün akarsu yataklarında da Kıyı Kanunu hükümleri uygulanarak izinsiz yapılaşma ve kullanımlara meydan verilmemelidir.

20 Dere ıslahı (Weiller / Allgau ALMANYA)

Benzer belgeler

17 Nisan 1990 Resmî Gazete Sayı : SAYILI KIYI KANUNU. BİRİNCİ BÖLÜM Genel Hükümler

17 Nisan 1990 Resmî Gazete Sayı : 20495 3621 SAYILI KIYI KANUNU BİRİNCİ BÖLÜM Genel Hükümler Amaç Madde 1 - Bu Kanun, deniz, tabii ve suni göl ve akarsu kıyıları ile bu yerlerin etkisinde olan ve devamı