Locomotive-Wagon Equation

Transkript

1 AB nin Yaşlı Lokomotifi FransAlmanya (FA): Genç Türkiye Vagonunu Çekebilir mi? Lokomotif-Vagon Denklemi İrfan KALAYCI Özet Avrupa Birliği (AB), gelişim süreci ve ulaşmak istediği ana hedef itibariyle, bir küresel ekonomik güç ve refah-istikrar-barış bölgesi oluşumudur. O, tüm bunlara ortak olmak isteyen Türkiye için bir fenomendir. AB ekonomisi, lokomotif ve vagonlardan kurulu iki temel öğeden oluşmaktadır. AB nin lokomotif gücü, aralarındaki özel-yakın ilişkiden kaynaklanan ve adı FransAlmanya (FA) şeklinde kısaltılabilecek iki büyük dev ekonomi olan Fransa ile Almanya dır. FA AB de bir güç odağıdır; tüm gelişmeler oraya bağımlıdır. Bu nedenle, eğer Türkiye AB ye üye olacaksa, yani lokomotife yeni bir vagon olarak eklemlenecekse, bu, büyük ölçüde FA nın ekonomi-politik inisiyatifine dayanacaktır. FA, diğer mevcut üyeleri (ortaklarını) etkileyerek ve/ya onlardan etkilenerek Türkiye yi vagon yapabilecek ya da bundan vazgeçebilecektir. Bu çalışma için kurulan Lokomotif-Vagon Denklemi ne göre, Türkiye için AB, kalkınma yolunda hızlı bir tren; FA ise, kendisini AB trenine bağlayacak bir lokomotiftir. FA üzerinden formüle edilen beklenti ise, Türkiye nin, AB nin mevcut hızını düşürmeyecek bir vagon haline gelinceye kadar olgunlaştırılması gerektiğidir. Türkiye, henüz tasarım halindeki bir vagondur, ancak herhangi bir vagon olmayacağı bellidir, çünkü yolcusu ve yüküyle diğer AB vagonlarından farklıdır. O nedenle, FA, lokomotifi olarak sorumluluk taşıdığı AB treninin ABD ve Japonya gibi geleneksel büyük rakipleri karşısında vagon seçimini doğru yapmak zorundadır. Bu bağlamda, FA, tam üyelik amacıyla müzakere masasına oturan Türkiye nin yükünü çekmeye karşılık, ondan o yüke denk gelecek büyük vaatler/tavizler almak isteyebilir. Türkiye nin ise toplumu ve hükümetleriyle- yapması gereken, onlara ciddi tavizler vermek değil, AB den aldığı Bu yazının ana kurgusu, yazarın Türkiye-AB İlişkileri Üzerine Ekonomi-Politik Tezler (İstanbul: Beta Yayınları, Ocak 2006, ss ) adlı editoryal kitapta yayımlanan benzeri başlıktaki makalesine dayanmaktadır. Ancak geçen zaman, o makalenin neredeyse tümüyle geliştirilmesini ve güncelleştirilmesini zorunlu kılmış ve sonuçta ortaya, ana tema dışında farklı bir çalışma ortaya çıkmıştır. TUNAES (Turkish Universities Association for European Community Studies - Avrupa Etüdleri Türk Üniversiteler Birliği) nin İKV işbirliği ile 3-5 Mayıs 2008 de İstanbul Yeditepe Üniversitesi nde gerçekleştirilen Türkiye - Avrupa Birliği İlişkileri: Geçmişten Geleceğe Konulu Konferans ta sunulmak amacıyla hazırlanan bildiri metnidir. ( Dr., İnönü Üniversitesi İİBF Öğretim Üyesi. ikalayci@inonu.edu.tr 1

2 genel siyasal desteği ve mali fonları ulusal kalkınması yolunda doğru kullanmak ve iç dinamiklerini canlı ve dengeli tutmaktır. Böylece, Türkiye adlı genç vagon, öncelikle kendisinin, daha sonra ise AB nezdinde daha istikrarlı, üretken ve paylaşımcı olabilir. Bu durum, o vagonun daha az işsiz stoku taşımasına ve bir takım zararlı siyasal ve ekonomik kirleticilerden (yolsuzluk, yozlaşma, vb) arınmasına vesile olacaktır. FA lokomotifi de böyle bir vagonla birleşmek isteyecektir. Anahtar Sözcükler: AB treni, FransAlmanya lokomotifi, Türkiye vagonu. * ABSTRACT Aged Locomotive of European Union Franco-Germany (FG): Will It Be Able to Carry Out the Young Turkey Wagon? Locomotive-Wagon Equation The European union (EU), in terms of its main target which she wanted to reach and its period process, is a formation of the global economic power and the welfare stabilization-peace region. It is a phenomenon for Turkey which wants to share all these components mentioned above. EU economy has been comprised of two main elements one of which is locomotive and the others are wagons. The locomotive power of EU is France and Germany which have been came two huge economies named Franco-Germany (FG) who have a close-special relations. FG is the focus of power, because of this all developments are dependent on them. Thus, if Turkey becomes a member of union, in other word, if it is added to locomotive as a wagon, this occasion is mainly depended upon initiative. FG, which has the great affect on the present membered countries of the union and/or is affected by those members, will be able to make Turkey a wagon or to leave it away. According to the locomotive-wagon equation embodied for this study, EU for Turkey is a fast train on way to the development; on the contrary, FG is a locomotive which will tie Turkey to the EU train. What expectations that have been formulated upon FG is that Turkey is required to reach the maturity until it becomes a wagon that won t lessen the EU s existed speed. Turkey is a wagon on design yet, but it won t be any one because of its cargos and passengers it carries. So, FG has to select its new wagon correctly and well as it is in responsible of locomotive of EU train against traditional strong rivals like US and Japan. In this framework, FG may ask for great amount of promises and compensations that equal to the cargo of the Turkey who has already set down at the negotiation for full membership. What Turkey s society and its goverment should do is not to give FG serious concessions or empty promises, it should use the general political support and financial funds from EU in the way of national development, and it should keep its interior dynamics alive and balanced. So, Turkey named young wagon, initially itself, and later in EU consideration can be stable, productive and sharable. This situation will cause that wagon to carry less unemployee stock and to purify itself from several political and economical pollutants (corruption, degeneration, etc). FG locomotive also will long for to unite with such a wagon. Key words: EU train, Franco-Germanian locomotive, Turkish wagon. 2

3 GİRİŞ Türkiye, AB ile ilişkilerde 9 yıl geriye gitti, üyelik Fransa ve Almanya'nın insafına kaldı. Türkiye-AB ilişkileri, AB Genel İşler Konseyi'nde hazırlanan ve Hükümet ve Devlet Başkanları Zirvesi'nde onaylanan karar ile büyük darbe aldı. Fransa'nın baskısıyla alınan karar nedeniyle, Türkiye'nin 1999 Helsinki Zirvesi ile elde ettiği "tam üyelik hedefi" ortadan kalkmış oldu. Hükümet ve Devlet Başkanları toplantısının sonuç bildirgesinin Türkiye paragrafında, Helsinki Zirvesi sonrasında tüm İlerleme Raporu ve Katılım Ortaklığı Belgeleri ile 3 Ekim 2005'te yapılan Müzakere Çerçeve Belgesi'nde yer alan katılım ve tam üyelik sözcükleri yer almadı. 1 Yukarıdaki haber bile, diğer benzeri haber ve yorumlarla birleştirildiğinde, Fransa ve Almanya nın, özellikle Türkiye-AB ilişkileri sözkonusu olduğunda genellikle eşgüdümlü hareket ettiklerini ve biraz da bu yüzden, sanki bir tek ülkeymiş gibi, -ironik de olsa- FransAlmanya (FA) olarak adlandırılmasının pek yanlış olmadığını düşündürüyor. FA nın yakın bir tarihçesi varsa, o da, 22 Ocak 2003 tarihinde Paris ve Berlin hükümetlerinin Elysée Antlaşması nın 40. yıldönümünü kutlamasına dayandırılabilir. Bu kutlama, makro entegrasyon AB içerisinde çeşitli özel ikili ortaklıklar için resmi imzalar eşliğinde yapıldı. Bu imzalardan AB de bir tür mikro entegrasyon demek olan FransAlmanya (FA) doğdu. Ve Ren nehrinin iki yakasını birleştiren Fransa ve Almanya bundan böyle AB içinde özel ve ortak inisiyatifler alacaklardı. 2 Genel kanaat şudur ki, bu iki ülke olmadan AB nin ekonomik ve siyasal birliğini tamamlayarak olası bir Avrupa Birleşik Devletleri nin (AvBD) hayata geçemeyeceğidir. AB, hızla kalkınmak isteyen Türkiye için hızlı tren anlamına geliyor. AB içerisindeki hem kilit ve hem de anahtar olma özelliğinden dolayı FA ise lokomotif Bu lokomotife takılı şimdilik 25 tane vagon 3 bulunmaktadır. Türkiye nin, bunların ardından, gittikçe uzayan vagonlardan biri olup olamayacağı, daha doğrusu kaçıncı vagon olacağını FA belirleyecektir. Bu çalışmada, FA nın, AB treni için neden ve nasıl bir lokomotif olduğu, bu haliyle Türkiye nin bu lokomotife takılmaya hazır bir vagon olup olamayacağı tartışılmaktadır. Böyle bir tartışmanın teknik düzeyde yapılmasını kolaylaştırmak amacıyla lokomotif-vagon denklemi adıyla ekonomik içerikli bir kuram denemesine girişilmiştir. LOKOMOTİF-VAGON DENKLEMİ: ÇERÇEVE AB, üyesi olan ve olmak isteyen ülkeler için, öncelikli hedefi ne ise, ona ulaştıracak olan sağlam ve konforlu bir tren olarak kabul görmektedir. Bu trenin (=entegrasyonun) lokomotifi (=lideri) kuşkusuz FA dır. O lokomotife değişik tarihlerde bağlanmış ya da onunla çekilmeye 1 Cumhuriyet Gazetesi, Fransa Devlet Başkanı Charles de Gaulle ile Almanya Başbakanı Konrad Adanauer iki ülke arasında Elysee de 22 Ocak 1963 te dostluk anlaşmasını imzaladı. Aradan geçen kırk yılda yoğun bir ilişkiler ağı örülmüştür: Ortak araştırma enstitüleri ve üniversiteler, hızlı bir gençlik mübadelesi, kardeş şehir istemi, vb. (Ayrıntılar için bkz. Deutschland, Kırk Yıllık Elysée Anlaşması, 2002, S.6 Aralık-Ocak, ) 3 AB nin 25 vagon ülkesi alfabetik sırayla şöyledir: 1-Avusturya, 2-Belçika, 3- Bulgaristan, 4-Çek Cumhuriyeti, 5-Danimarka, 6-Estonya, 7-Finlandiya, 8-Hollanda, 9-İngiltere, 10-İrlanda, 11- İspanya, 12- İsveç, 13- İtalya, 14-Kıbrıs Cumhuriyeti, 15-Letonya, 16-Litvanya, 17-Lüksembourg, 18-Macaristan, 19-Malta, 20- Polonya, 21-Portekiz, 22-Romanya, 23-Slovakya, 24-Slovenya, 25-Yunanistan. 3

4 başlanmış çok sayıda vagon (=üye devlet) vardır. Vagonlardan bazıları (=FA dışındaki kurucu devletler; Benelüks ülkeleri ve İtalya gibi zenginler ) lokomotifin gücüne güç katarken, diğer bazıları (=daha sonra üye olanlar; örneğin Portekiz ve Yunanistan gibi yoksullar ) başlangıçta lokomotifin hızını kesmek pahasına trenin sağladığı olanaklarla onunla uyumlaştırılmışlardır. Genel olarak, lokomotifle vagonları bütünleştiren temel felsefe şudur: Avrupa nın birikimli tarihsel, kültürel, siyasal ve ekonomik değerleri bir tür ray kabul edilirse, o raylar üzerinden AB trenini, rakiplerinden daha hızlı (=müreffeh), daha güvenilir (=istikrarlı) ve daha rahat (=barış ortamı içinde) yürütebilmek Uygarlığın beşiği Avrupa yı en son raydan çıkaran olay II. Dünya Savaşı idi. Savaş sonrasında ortaya çıkan akil adamlar (Fransız siyasetçileri), onlarla birlikte hareket edenler, imzalanan Roma Antlaşması, Amerikan Marshall Yardım Planı Avrupa yı tekrar rayına soktu ve şimdiki AB treni hizmete konuldu. O tarihten bu yana, trenle ilgili lokomotifin gücü (=FA nın AB deki ağırlığı), vagonların sayısı (=üyeler), ana ve ara istasyonlar (=Brüksel ve AB nin diğer başkentleri), yol güzergâhları (=AB Konsey ve Komisyon kararları), yük (=istihdam ve bütçe sorunları), yolcular (=AB li yurttaşlar) ve onların memnuniyeti (=refah düzeyi) genellikle artarak gelişti. Bu arada AB trenin eski rakipleri (=ABD ve Japonya) ile yeni rekabete soyunan diğer güçler de (=Çin ve Rusya) hiç durmadan ilerlediler. Denklemin Bilinen ve Bilinmeyen Değişkenleri AB nin, şimdiki ve gelecekteki üye ekonomiler için bir tür hızlı tren, FA nın lokomotif ve Türkiye nin ise bir aday vagon olarak kabul edilebileceği Lokomotif-Vagon (LV) denkleminde bir dizi bilinen (a1, a2, a3, a4) ve bilinmeyen (x, y, z) değişken vardır. Burada, aşağıda görüldüğü gibi, basit bir formülasyonla, bilinenlere bakarak bilinmeyen değişkenlerin elde edilebileceği gibi, bilinmeyenlerden hareketle de bilinen değişkenlere ulaşılabilir. LV = (a1, a2, a3, a4) + (x, y, z1, z2) Denklemin Bilinen Değişkenleri: (a1) FA mevcut ve potansiyel büyük ekonomik gücüyle, yapımcı (=kurucu) devlet(ler) olarak AB treninin lokomotifi, ceteris paribus, kabul edilmektedir. Brüksel de (=AB treninin kumanda merkezinde) çıkan her türlü ekonomi-politik karar, önce Paris-Berlin hattında (=AB nin en etkin başkentlerinde) Fransız ve Alman makinistler (=hükümetler) tarafından şekillendirilir. (a2) Hızlı Tren AB; ikisi lokomotif ülke, 25 ü vagon ülke olmak üzere 27 öğeden (=üyeden) oluşmaktadır da bağlanması beklenen 1 tane vagon (Hırvatistan) ile birlikte toplam vagon sayısı 28 e çıkacaktır. Lokomotif nereye giderse vagonlar da oraya gider. (a3) Türkiye, lokomotif FA nın desteğiyle AB trenine eklemlenmeyi bekleyen, diğerlerinden oldukça farklı bir aday vagondur. Türkiye nin, AB treninin hızıyla ekonomik kalkınmasına ivme kazandırması öngörülmektedir. (a4) Simetrik olarak; FA, lokomotif sorumluluğuna dayanarak ve diğer asli vagonların (üye devletlerin) yeni ve oldukça farklı olacak bir vagon (aday üye devlet) ile uyum gösterebileceğine, dolayısıyla AB treninin hızını kesmeyeceğine kanaat getirmesi 4

5 (müzakereler sürecinde ikna olması) halinde, Türkiye nin yükünün (=işsizler + yoksullar + diğer ekonomik, toplumsal ve siyasal sorunlar) çekilmesine yeşil ışık yakabilecektir. Denklemin Bilinmeyen Değişkenleri: (x) Lokomotifin arkasındaki vagonlar, taşıdıkları yükün niceliği ve niteliği ile tanımlanır. Lokomotifin temelde yükü kendisi dışında- vagonlardır. Onların büyüklüğüne / ağırlığına paralel olarak lokomotifin ve dolayısıyla trenin hızı artar ya da düşer. Ayrıca, lokomotifin çekebileceği vagon sayısı da sınırlıdır. Yine de, tüm Avrupa kıtasının, AB nin misak-ı milli sınırları nı oluşturmak amacıyla, AB sınırlarına dâhil edilebileceği öngörüsü, sınırları zorlayabilir. Çünkü şu son genişlemelere rağmen bile AB haritasında boşluklar (bazı eski Yugoslavya Cumhuriyetleri ve Arnavutluk tan dolayı) var ve bu boşluklar da kapatılmaya muhtaç gibi gözküyor. (y) LV denkleminde, tartışmalı bir Akdeniz Birliği (=AkB) etmeni var ve bu, FA tarafından Türkiye için senaryo haline getirilmeye başlanmıştır. 4 Burada, Türkiye nin, öncelikle Avrupalı değil, Akdenizli olduğu ve dolayısıyla kimlik ikamesi yapması gerektiği ileri sürülüyor. Burada da, Türkiye ye vagon rolü biçiliyor; ancak Fransa nın, plan aşamasında Almanya ile, uygulamada ise İtalya ile -aynı zamanda Akdeniz i paylaşan iki büyük ekonomi olarak- lokomotif işlevini görecektir. (z1) Türkiye nin AB trenine bağlanan (27.) vagon (toplamda 29. üye) olmasından, hem lokomotif FA ve hem de diğer tüm vagonların kazançlı çıkması umulmaktadır. Bu durum, sıfırdan büyük toplamlı / (kazan-kazan) oyun(u) şeklinde nitelendirilebilir. Ancak Türkiye, AB trenine eklemlenmese bile, özellikle FA nın gözardı edebileceği herhangi bir ekonomi değildir. Çünkü Türkiye, genel olarak Avrupa ve özelde FA için oldukça geniş ve kârlı bir pazardır. Daha da önemlisi, Türkiye nin, AB hedefinin gerçekleşmemesi halinde Avrasya Birliği gibi- başka bir tren e bağlanması sözkonusu olabilir. Bu durum, AB nin içerisinde yer aldığı küresel rekabet trafiğini tıkayabilir ve çeşitli olası zararlar doğabilir. (z2) Türkiye, Cumhuriyetin kuruluşundan beri, yönünü Batı ya çevirmiş, Avrupa yla pazarlaşma da gümrük birliğini bir araç olarak görmüş ve Ankara Antlaşması ndan beri de hedefini tam üye olarak belirlemiştir. R.Karluk un önemle vurguladığı gibi, eğer AB Türkiye ye çifte satandart uygular, Roma hukukunun istikrarın temeli olan Pacta sund servanda (ahde vefa) ilkesine sadık kalmaz ise, iplerin kopmasına zemin hazırlayacaktır. Eğer AB, Omnis conventis rebus sic standibus (her antlaşma yapıldığı dönemin koşullarına bağlıdır) deyip Ankara Antlaşması nı yok sayarsa, Türkiye ile AB yeni baştan düzenlenmelidir. 5 Burada, son Alman (Merkel) hükümetinin imtiyazlı ortaklık ya da Fransız (Sarkozy) hükümetinin söylemiyle stratejik ortaklık gibi seçeneklerden sözediliyor ki, bunların hiç biri tam üyeliği ikame edemez. Bu seçenekler, gerçekte Türkiye için bir seçeneksizliktir ve dolayısıyla LV denkleminin bilinmeyen değişkenlerin başında gelmektedir. 4 Ayrıntılar, bu yazının son bölümünde okunabilir. 5 R.Karluk, Cumhuriyetin İlanından Günümüze Türkiye Ekonomisinde Yapısal Dönüşüm, 11.b, İstanbul: Beta Yayınları, 2007, s

6 FRANSALMANYA (FA): NİÇİN VE NASIL BİR LOKOMOTİF? FA, Avrupa nın en eski ve en büyük uygarlıklarından ikisini temsil ederler. AB nin ve G-8 in en zengin ve en güçlü ekonomileri arasında yer alırlar. Özellikle sosyo-kültürel açıdan ayrık yönleri çok sayıda olmasına karşın ortak ekonomi-politik çıkarlarını Tek Devlet projesi altında uyumlaştırmayı başarmışlardır. FA yı AB nin Lokomotifi Yapan Öğeler Temel Öğeler i-ihtilaflardan ittifaklara dönüşen bir tarih: Fransızlarla Almanların tarihsel olaylarda birçok kere ittifak ( ihtilaf ) şeklinde çakışma (çekişme) halleri olmasaydı ne bugünkü Avrupa entegrasyonu doğabilirdi, ne de onların bu entegrasyona öncü olmaları sözkonusu olabilirdi. O nedenle Fransa nın uzun ve zorlu bir sürece dayanan cumhuriyetçi ve kolonyalist tarihini ve aynı şekilde Almanya nın Avrupa yı bölen ve birleştiren savaşçı tarihini hatırlamakta yarar vardır. ii-geniş ve Doğurgan bir coğrafya: Fransa nın yüzölçümü 551.5, Almanya nınki 357 bin km² dir. Buna göre, FA yaklaşık bir Venezuella ya da AB nin 1/5 i kadar bir alana sahiptir. Fransa ve Almanya nın birbirlerine güneyden komşu olmaları, sözkonusu tarihsel yakınlaşma için coğrafi altyapıyı sağlamıştır. Verimli tarım ve orman alanlarına sahip olmaları 6, bütün dünyayı ticari ortak (partner) olarak görmeleri, vb., onları güç odağı haline getirmiştir. Manş Tüneli, İngiltere adası ile Kara Avrupası nı birbirine bağlayarak aynı zamanda ulaştırma ekseninde- AB bütünleşmesini pekiştirmiştir. iii-yaşlı ama deneyimli ve sağlıklı bir nüfus: FA nın yaşlı lığının bir boyutu, AB nin kurulmasında ve kurumlaşmasında ortaya koyduğu uzun deneyimlere dayanıyorsa, diğer boyutu ise, toplam nüfus içinde yaşlı nüfusun büyük olmasından kaynaklanıyor. AB 490 milyon kişi Almanya, nüfus bakımından dünyanın en kalabalık 15., Fransa ise 22. ülkesidir. FA toplamda bunun 1/3 civarını oluşturuyor (Tablo 1). Tablo 1: Fransa ve Almanya nın demografik verileri Fransa Almanya FA Nüfus (milyon kişi) (2007, t) Top Nüfus büyüme (%) (2007, t) Ort. 0.1 Beklenen ömür (yıl) (2005) Ort Doğum oranı (kadın başına) (2005) Ort Ölüm oranı (1000 doğumda) ( Ort. 4.5 Kaynak: Wold Bank, France-Germany Data Profile, Makro Ekonomik Öğeler i-gayri Safi Yuriçi Hasıla (GSYİH): FA nın ulusal gelir verileri, Tablo 2 de miktar, büyüme ve sektörel bazda (USD cinsinden) verilirken, Tablo 3 te ise (Euro cinsinden) AB ile karşılaştırmalı olarak verilmiştir. Tablo 2: Fransa ve Almanya nın GSYİH verileri 6 Fransa nın orman alanı bin km 2 ve tarımsal alanı toplam alanının %54 olmasına karşılık, Almanya nınki ise 111 bin km 2 ve %48 dur. ( 6

7 Fransa GSMH (cari fiyatlarla, trilyon US$) Kişi başına GSMH (cari fiyatlarla, US$) 24,460 34,600 36,550 GSYİH (cari, trilyon US$) GSYİH büyüme (yıllık %) GSYİH deflatör (yıllık %) Tarım (GSYİH ye oranı, %) Sanayi (GSYİH ye oranı, %) Hizmetler (GSYİH ye oranı) İhracat (GSYİH ye oranı, %) İthalat (GSYİH ye oranı, %) Gayri safi sermaye birikimi (GSYİH ye oranı, %) Almanya GSMH (cari fiyatlarla, trilyon US$) Kişi başına GSMH (cari fiyatlarla, US$) 25,510 34,870 36,620 GSYİH (cari, trilyon US$) GSYİH büyüme (yıllık %) GSYİH deflatör (yıllık %) Tarım (GSYİH ye oranı, %) Sanayi (GSYİH ye oranı, %) Hizmetler (GSYİH ye oranı) İhracat (GSYİH ye oranı, %) İthalat (GSYİH ye oranı, %) Gayri safi sermaye birikimi (GSYİH ye oranı, %) Kaynak: World Bank, France-Germany Data Profile, Tablo 3a: GSYİH (piyasa fiyatları ile): milyar Euro AB-25 e oranı 2005 AB ,0 EuroBölgesi ,9 Fransa ,8 Almanya ,8 FA ,6 ABD Japonya Kaynak: Eurostat. * Tablo 3b: Kişi başına düşen GSYİH (piyasa fiyatları, SAGP) ( 000 Euro) Fransa Almanya FA (ort) (t) Kaynak: Eurostat. ii-tüketim toplumu: Lokomotif ne yakıyor; petrol ve elektrik tüketimi ne kadardır? Ayrıca, bir refah göstergesi olarak, internet kullancısı ne kadardır? 7 *2005 verilerine göre, 7 Veriler, CIA nın The World Factbook (March 2008) sayfasından alınmıştır. 7

8 günlük petrol tüketimi (bbl/day) açısından, Almanya 2.6 milyon varille dünya 6.sı, Fransa 2.0 milyon varille 13., Türkiye ise 661 bin varille 24.sırada yer almaktadır. (ABD 20.8 milyonla 1.; tüm dünya 80.3 milyon varil/gün.) *Aynı yılda, Almanya milyar kwh, Fransa 451.5, Türkiye ise 129 milyar kwh elektrik tüketmiştir. Dünya sıralamaları 6., 9. ve 23. *2005 te 1 milyardan fazla insan interneti kullanmıştır. Almanya da 38.6 milyon kişi (2006), dünya 7., Fransa 31.3 milyonla 10. (2007), Türkiye ise 12.3 milyon ile 22. sırada (2006) iii-ilımlı enflasyonda istikrar: AB nin ve dolayısıyla FA nın en iddialı olduğu makro parametre enflasyondur. AB-15 içerisinde FransAlmanya, %1-2 civarındaki enflasyonu ile, para ve fiyat istikrarını hedefleyen Maastricht ölçütüne en uygun hareket eden üyedir. Tablo 4: Tüketici fiyatları enflasyonu AB-25 %2.1 Euro bölgesi 2.2 Fr 2.0 Alm 1.6 ABD 2.5 Japonya -0.4 Kaynak: Eurostat iv-istihdam versus işsizlik: AB içinden işsizlik artışının istihdam artışından en fazla olduğu ülkelerin başında FA gelir (bkz.tablo 5). Günümüzde %10 ları zorlayan işsizlik Farnsız ve Alman hükümetleri ivedi ekonomi politikaları paketi hazırlamalarını gerektiren bir soruna dönüşmüştür. Tablo 5: İşsizlik (toplam işgücüne oranı) ve istihdam (yıllık değişim) (%) ÜLKELER t 2005 t Almanya istihdam 1,8 0,4-0,6-1,1-0,1 0,7 işsizlik 7,8 7,8 8,6 9,3 9,1 8,8 Fransa istihdam 2,7 1,8 0,7 0,0 0,1 0,7 işsizlik 9,3 8,5 8,8 9,4 9,6 9,4 Kaynak: European Economy, European Commission Directorate-General for Economic and Financial Affairs, Economic Forecast Spring 2004 den aktaran DPT (2004) v-genel devlet borçları: Devlet borçlarına ilişkin Maastricht kriter şudur: Üye devletlerin kamu borçlarının GSYİH ye oranı %60 ı geçmemesi. FA, 2006 da olduğu gibi, zaman zaman sınırı zorlamaktadır (Tablo 6). Uygulamada, genellikle her AB ülkesinin ulusal çıkarları öne çıkmaktadır. Gerçek bu olunca, bu türden uluslarüstü kriterlerin geçerliliği tartışılır hale gelebilmektedir. Tablo 6: Kamu borçları (GSYİH ye oranı): 2006 AB-25 %61.7 Euro bölgesi 69.1 Fransa 63.9 Almanya 67.9 ABD 63.4 Japonya Kaynak: Eurostat Küresel Yapı 8

9 i-insani Gelişme Endeksi (HDI): 8 BM Kalkınma Proğramı nın (UNDP) yayımladığı ve önemli bir refah ölçütü olarak göstediği 177 ülkenin esas alındığı İnsani Gelişme Endeksi ne göre Fransa genel puanla 10., Almanya ise puan ile 22. sırada yeralmaktadır (Tablo 7). Tablo 7: Fransa ve Almanya için HDI: 2005 HDI değeri Doğumda beklenen yaşam (yıl) Yetişkin okur-yazarlık oranı (%) İlk+orta+yüksek öğretim kayıt oranı (%) 1. İzlanda (0.968) 1. Japonya (82.3) 1. Avustralya (113.0) 1. Luxemburg (60,228) 10. Fransa (0.952) 11. Fransa (80.2) 11. Fransa (96.5) 18. Fransa (30,386) 12. ABD (0.951) 13. Yeni zelanda (79.8) 13. İzlanda (95.4) 20. Almanya (29,461) 22. Almanya (0.935) 17. Almanya (79.1) 34. Almanya (88.0) 20. Almanya (29,461) 177. Sierra Leone 177. Zambia (40.5) 172. Niger (22.7) 174. Malawi (667) (0.336) Kaynak:UNDP, ii-yabancı sermaye: Bir Küreselleşme ölçütü olarak kabul edilen doğrudan yabancı sermaye yi çekmek ve dünyaya transfer etmek bakımından FA, diğer AB üyelerine olduğu kadar, küresel rakipleri Japonya ve ABD ye de fark atmaktadır (Tablo 8a ve 8b). Tablo 8a: Doğrudan yabancı sermaye (Ülkeden çıkan) Milyar Euro AB Fransa Almanya FA Japonya ABD Kaynak: Eurostat Tablo 8b: Doğrudan yabancı sermaye (Ülkeye giren) Milyar Euro AB Fransa Almanya FA Japonya ABD Kaynak: Eurostat iii-dış ticaret hacmi: Küresel ticaret alanında Almanya, Avrupa ve dünyanın en gelişmiş ülkelerin başında gelmektedir. (Lokomotif-vagon betimlemesinde Tablo 9 daki dış ticaret rakamları önemli fikirler vermektedir. Örneğin; 2005 verilerine göre FA, tek başına, toplam Avrupa ihracatının yaklaşık 1/3 ünü, ithalatının da ¼ ünden fazlasını yapmıştır. Türkiye ise, ancak bir vagon un ölçülerinde %1-2 oranlarıyla ifade edilebilen bir dış ticareti ) 8 İnsani gelişmenin 3 boyutuyla ele alınan göstergeden oluşur: 1-Uzun ve sağlıklı yaşam (doğumda beklenen ömür) 2-Bilgi ve eğitim düzeyi (ilk, orta ve yüksek öğrenim koşulları altında) 3-Uygun yaşam standardı (SAGP ile ölçülen GSYİH bazında) Türkiye, son HDI liginde orta düzeyde yeralmaktadır. statistics/ 9

10 Tablo 9: FA nın dış ticarette bölgesel ve küresel verileri (2005) Ülke Milyar $ % Bölge payı Dünya payı Fransa Almanya FA 1, Türkiye Avrupa 4, İhracat Fransa Almanya FA 1, Türkiye Avrupa 4, Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı, Ülke İstatistikleri, İthalat iv-altın ve döviz rezervi: 2006 verilerine göre, Çin in 1.5 trilyon $ ile dünya 1.si olduğu altın ve döviz rezervi bazında Almanya milyar $ ile 10.sırada, Fransa 98.2 milyar $ ile 14. sıradadır. v-ab nin en büyük hazinedarı: Ayrıca, aslında FA AB nin merkez bankası gibidir. Bu güç, her iki ülkenin merkez bankasının Avrupa Merkez Bankası ndaki (AMB) 9 sermaye paylarına bakılarak da belirlenebilir. Fransız merkez bankası Banque de France nin AMB nin toplam sermayesindeki payı %14.9 (=827.5 milyon Euro), Alman merkez bankası Deutsche Bundesbank ın payı ise (1.18 milyar Euro karşılığında) %21.1 dir. FA toplam %36 lık pay ve 2 milyar Euro ile, tek başına, Euro bölgesi toplam sermayesinin 2 de 1 ine, AMB nin toplamının da yaklaşık 3 te 1 ne eşit bir mali katkı sağlamaktadır. 10 vi-imf faktörü: FA, IMF nin, ABD den sonra, en güçlü üyeleri arasında yeralır. Aralık 1945 te üye olan Fransa nın IMF deki (Genel Kaynaklar Hesabı) kotası 10.7 milyar SDR 14 ile rezerv pozisyonu %6.65; SDR departmanında net birikimli ödeneği milyar SDR olup dikkate değer hiçbir borcu yoktur ve IMF finansal düzenlemesi içinde değildir. 15 Ağustos 1952 de üye olan Almanya nın ise, IMF deki aynı hesaptaki kotası 13 milyar SDR ile rezerv pozisyonu %6.66 SDR departmanında net birikimli ödeneği 1.2 milyar SDR dir. Onun da tıpkı Fransa gibi borcu ve IMF anlaşması yoktur Ulusal merkez bankalarının AMB de oluşturduğu gruplar ve sermaye payları şöyledir: Almanya ve Fransa nın yer aldığı Eurozone-12 merkez bankaları %71.5, Euro bölgesi-dışı (İngiltere, Danimarka ve İsveç) %18.4 ve Euro-dışı yeni üye merkez bankaları % (Not: 2008 in başında Euro Bölgesi ne dahil olan Kıbrıs ve Malta bu oranların dışındadır.) 10 The European Central Bank, 2004, ecb.int/ecb/ 14 IMF para birimi SDR: Özel Çekme Hakkı. Mart 2008 itibariyle [1 $ = SDR]; [ $ = 1 SDR] 1 Avro = ; [1 SDR = YTL] 15 IMF, France: Financial Position in the Fund, January 31, IMF, Germany: Financial Position in the Fund, January 31,

11 vii-araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) harcamaları: Eurostat ın yayımladığı Avrupa da Bilim, Teknoloji ve Yenilikçilik adlı rapora göre AB27'nin 2006 yılı ArGe harcamaları AB nin toplam GSMH sinin %1.86'ı kadar (210 milyar Euro) oldu. ArGe harcamalarında önde yer alan üye ülkeler arasında İsveç ve Finlandiya dan sonra Almanya (%2,51) gelmektedir. Almanya ve Fransa; İngiltere ile birlikte, toplam Ar-Ge harcamaları AB27 toplamının %60'ını oluşturmaktadır. 18 viii-askeri gücü ve savunma harcamaları: Kimi yokluktan, kimi düşman komşularından kimi de küresel iktidar yarışından dolayı yüksek düzeyde silah harcamalarını yapıyor. FA, daha çok son gruba girer. NATO verilerine göre, 2003 te, AB nin lokomotif gücü Fransa (356) ve Almanya nın (285) toplam askeri gücü 641 bin iken, Türkiye ise üstelik bir vagon olarak- tek başına ikisinden toplamından yaklaşık 182 bin daha fazla bir güce sahiptir. Türkiye nin bu sayısal gücü nün, AB nin Türkiye nin üyeliğine sıcak bakmalarında bir siyasal cazibe yarattığı rahatlıkla söylenebilir. 11 İleride Avrupa nın NATO sunun kurulmasında Türkiye ye büyük bir gereksinim duyulabilir. Öte yandan, kişi başına savunma harcamalarında aynı yıl için Fransa yaklaşık 800, Almanya 480 $ ı gözden çıkarırken Türkiye ise 112 $ ile yetinmektedir. NATO-Avrupa ortalaması 390, NATO-genel ortalaması 650 $ iken. 12 Toplam askeri harcamalara gelince Fransa 2006 da 53, Almanya 37 milyar $ lık bişr savunma bütçesine sahipken, Türkiye ninki 11.3 milyar $. Savunma harcamalarının GSYİH ye oranı (2005) bakımından, sırayla %2.5, %1.4 ve %2.8 dir. 13 ix- Çok uluslu şirketler (ÇUŞ) cenneti: ÇUŞ, küresel otonom sermayenin temsilcisidir. AB treninin lokomotifi FA ise, Fransız ve Alman kökenli ÇUŞ da, bir bütün olarak, FA lokomotifine ivme kazandıran tekerleklere benzetilebilir. Çünkü tüm dünyada olduğu gibi, ÇUŞ teknolojik buluşları yapan ya da finanse eden ve sonuçta bunların ekonomik katma değere dönüştürülmesinde ve toplumsal yaşama aktarılmasında en büyük güç odağıdır. Küreselleşen dünyada ülkelerin devletlerinden çok, asıl o devletlerin koruduğu ÇUŞ ları rekabet halindedir. ABD nin Citibank ı varsa, FA nın da Deutschebank ı ve Société Générale ı vardır. Benzer şekilde ABD denizaşırı ekonomilerde Ford ile otomotiv fabrikalarını kurarken, FA da Citrioen ve BMW ile aynı işi yapmaktadır. Bu örnekler her sektöre uyarlanabilir. Petrol üretimi ve pazarlamasında rekabet daha aşırı düzeydedir. FA kökenli kökenli ÇUŞ un bir bölümü kendi aralarında ve/ya ABD, Japonya ve Türkiye destekli ortak (konsorsiyum) yatırımlar yapmaktadırlar. Kısacası, FA, ABD nin küresel iktidarının yanında görece hafif kalan, fakat AB içinde mutlak etkin olan siyasal gücünü ekonomik gücünden almaktadır Bkz. Cumhuriyet-Bilim ve Teknoloji Eki, S.1095, İ.Kalaycı, Post-Maastricht Döneminde AB ve Türkiye nin Savunma Bütçesi, Maliye Dergisi (TC Maliye Bakanlığı), S.151, Temmuz-Aralık 2006, s NATO, 13 Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI), The SIPRI Military Expenditure Database, CIA ise, verileri biraz farklı verse de, GSYİH içindeki askeri harcamaların payı kriterine göre dünya ortalamasını %2 olarak veriyor ve buna göre, Türkiye yi en fazla askeri harcama yapan ülke sıralamasında, 2005 tahminlerine göre 17., Fransa yı 61., Almanya yı ise 110. olarak gösteriyor. ( 19 Örneğin Almanya, yüksek ekonomik gücüne ve AB deki lokomotif pozisyonuna dikkat çekerek, Birleşmiş Milletler (BM) örgütünün yeniden yapılanmasını ve bununla bağlantılı olarak BM de veto hakkına sahip daimi üyelerinden biri olmayı talep etmektedir. 11

12 x-göçmen yurdu: FA yı AB için lokomotif yapan etmenlerden biri, dünyanın en fazla göç alan coğrafya olmasıdır tahminlerine göre, 1000 kişi başına net göçmen sayısı Fransa da 1.52 iken Almanya da 2.18 dir. 17 xi-fa daki Türkiye nüfusu-nüfuzu: FA yı Türkiye açısından özel olarak lokomotif haline getiren birçok neden vardır. Örneğin: *Yutdışında yaşayan ve çalışan 3.6 milyon Türk nüfusunun dağılımı açısından FA öne çıkmaktadır. Avrupa da yaşayan 3.1 milyon Türk nüfusunun yaklaşık 2.3 milyonu FA da ikamet etmektedir. Buna göre FA, burada işveren, işçi, siyasetçi, bilim elçisi, vb olarak çalışan ya da oturma izinli olan Türk nüfusu için ikinci vatan dır. *FA nın Türkiye ye karşı herhangi bir karar alması ya da ona ortak olması halinde, FA da konuşlanmış olan Türkiye kaynaklı dernekler, şirketler, araştırma merkezleri, vd STÖ baskı unsuru olarak işlev görmektedirler. *Türkiye ile FA arasındaki dış ticaret hacmi bir yana, sermaye hareketleri ve turizm ilişkileri AB içerisinde ağırlıklı bir yer tutmaktadır. *Ayrıca, FA, hem Osmanlı nın hem de Cumhuriyet in devlet ve toplum katmanlarında her türlü çağdaşlaşma (Batılılaşma) süreçlerinde birinci dereceden rol oynamışlardır. Türkiye, FA için de tüm AB için de, eklemlenmeyi bekleyen aday vagon dur: Şansını zorlayan, zorlu bir vagon; sorunları AB treninin boyunu aşacak kadar çok ağırdır. Asyatik ve Orta Doğululuk özellikleri baskın olan bir vagonun Avrupalı bir lokomotifle birleşmesinde doku uyuşmazlığı olasılığı, tarafları endişeye sürüklemektedir. TÜRKİYE NASIL BİR VAGON: NE TAŞIR? Türkiye, dünyanın tek Afro-Avrasya ülkesidir; yani üç kıta üzerine serpilmiş, büyümüştür; çelişkileri ile birlikte Dünyanın, çelişkileri en fazla olan ülkelerden biri olarak, bu kimliğiyle bile AB ye eklemlenmek istemesi de bir başka çelişkidir. AB treni, çelişkileri olmayan ya da görece az olan bir vagonu arkasına takmak isterken, Türkiye ise, AB ile bütünleşmeyi, çelişkilerinin azaltılmasında kullanmak istiyor: Rasyonel bir davranış! Türkiye, AB açısından henüz yapımı tamamlanmamış tasarım halinde bir vagon dur. İstasyona getirilip lokomotifin arkasına, sıralı-düzendeki (hiyerarşideki) yerine (üyelik tarihine) göre eklemlenmesi, belirsiz / uzun ( ucu açık ) bir takvime bırakılmıştır. Temel sorunsal şudur: Türkiye vagonu, FA lokomotifinin ve diğer vagonların hızını azaltır mı, yoksa daha da arttırır mı? Bu vagonda neler var? Genel görünüm i-nüfus; kalabalık, büyük, fazla ve : Türkiye, 70+ milyon yurttaşıyla dünyanın en kalabalık 18. ülkesidir. *Kesinleşmiş resmi 2007 verilerine göre 20, nüfusumuz 70.6 milyon kişidir ve bunun %70.5 i şehirlerde yaşamaktadır. *Türkiye nüfusunun yarısı 28.3 yaşından küçüktür. Nüfusun %66.5 i yaşları arasındadır. Bu yaş grubunda bulunan çalışma 17 CIA, The World Factbook raporu, March Ayrıca; Dünya Bankası nın 2000 yılında yaptığı bir hesaplamaya göre, dünya nüfusunun %3 üne eşit 200 milyon civarında bir göçmen kitlesi vardır ve bunun %60 ı gelişmiş ülkelerde, geri kalanı az gelişmiş ülkelerde ikamet etmektedir. Avrupa tek başına, bunun neredeyse 1/3 üne ev sahipliği yapmaktadır. Banka nın bir başka önemli saptaması şudur: Uluslararası göç, ekonomik faktörlerden dolayı gönüllü göçün baskısı altındadır ve 2005 te uluslararası göçmenlerin %7 si kadar mülteci statüsündedir. Bölgesel savaşlardan dolayı, Güney-Güney göçünün hacmi, hemen hemen Güney-Kuzey göçü kadar büyümüştür. Bkz. World Bank, Migration and Remittances Online Database, worldbank.org/ecommerce/catalog/product?item_id= TÜİK,

13 çağındaki nüfus, toplam nüfusun %66.5 ini oluşturmaktadır. *Türkiye de kilometrekareye düşen kişi sayısı 92 kişidir. Nüfus yoğunluğu olarak ifade edilen bir km2 ye düşen kişi sayısı, Türkiye genelinde 92 iken illere göre 11 ile 2,420 kişi arasında değişmektedir. *Ülkemizde 98,064 yabancı uyruklu kişi ikamet etmektedir. Türkiye de ikamet eden nüfusun % 0.14 ü yabancı uyrukludur. *Dünya Bankası verilerine göre, 2006 da nüfusu %1.2 oranında büyüyen Türkiye de beklenen ömür ortalama 71, kadın başına düşen doğum sayısı 2.2., her 1000 doğumda kayıp sayısı 26 dır. 21 ii- Dünyada bir tek Anadolu var : Türkiye vagonu, izdüşüm olarak 779.5, gerçek alan olarak bin km2 dir. Kara sınırı uzunluğu 2753, deniz kıyı uzunluğu 8272 km.dir. Orta iklim kuşağında yeralır. Pek çok maden yatağına sahiptir; bazı madenlerde, örneğin, borda bir dünya zenginidir. Denizler gibi nehirler ve yeraltı su rezervi bakımından zengin olmasına karşın Türkiye nin, kişi başına düşen temiz su bakımından yoksul olduğu bir gerçektir. Ayrıca, 102 bin km2 lik orman alanına sahip olan Türkiye nin, toplam yüzölçümün %53.6 sı tarımsal alandan oluşmaktadır. Makro ekonomik yük (büyüklükler) i- Toprak büyük, GSMH pastası küçük: Türkiye vagonunun, alan olarak geniş olmasına karşın, ürettiği ve taşıdığı gelir pastası görece küçük sayılır. Tablo 10, GSMH kriterine göre, Türkiye nin yılları arasında kaydettiği ulusal gelir miktarı, büyüme hızı, sektörel dağılımı, vb. bir bütünlük içinde izlenebilir. Tablo 10: Türkiye nin GSMH si GSMH (cari fiyatlarla, milyar US$) Kişi başına GSMH (cari fiyatlarla, US$) 2,980 4,750 5,400 GSYİH (cari, milyar US$) GSYİH büyüme (yıllık %) GSYİH deflatör (yıllık %) (Enflasyon) Tarım (GSYİH ye oranı, %) Sanayi (GSYİH ye oranı, %) Hizmetler (GSYİH ye oranı) İhracat (GSYİH ye oranı, %) İthalat (GSYİH ye oranı, %) Brüt sermaye birikimi (GSYİH ye oranı, %) Source: World Development Indicators database, April 2007 Kaynak: ii-zenginin daha zengin-yoksulun daha yoksul olduğu bir ekonomi! Hanehalkı Bütçe Araştırması sonuçlarına göre 2005 yılında, hanehalkı kullanılabilir gelirine göre oluşturulan %20 lik hanehalkı gruplarından 1.gruptaki hanehalklarının gelirden aldığı pay % 6.1 iken, 5.gruptaki hanehalklarının gelirden aldığı pay %44.4 tür. Buna göre, 5. %20 lik grubun payının 1. %20 lik grubun payına oranını veren S80/S20 eşitsizlik ölçüsü 7.3 kat olarak hesaplanmıştır. Gelir dağılımı eşitsizliği ölçülerinden olan ve sıfıra yaklaştıkça gelir 21 World Bank, 13

14 dağılımında eşitliği, 1 e yaklaştıkça bozuk bir gelir dağılımını ifade eden gini katsayısı, Türkiye geneli için 0.38 olarak hesaplanmıştır. 22 (Bkz. Tablı 11 ve Grafik 1.) Tablo 11: Yüzde 20'lik grupların gelirden aldığı paylar, Yüzde 20'lik gruplar Türkiye Kent Kır Toplam Birinci yüzde 20 (1) İkinci yüzde Üçüncü yüzde Dördüncü yüzde Beşinci yüzde 20 (2) Gini Katsayısı (1) Toplam gelirden en az pay alan grup (2) Toplam gelirden en fazla pay alan grup Kaynak: TÜİK, L o r e n z e ğ r is i ( Ku lla n ıla b ilir h a n e h a lk ı g e lir in e g ö r e ), T ü r k iy e Birikimli gelir yüzdeleri , ,6 53,8 33,0 31,9 17,2 16,7 0,0 6,1 6, B ir ik im li h a n e h a lk ı y ü z d e s i Grafik 1: Türkiye için Lorenz eğrisi iii-işsizlik yapısı; açık bir dram!: Türkiye vagonu, Ekim-2007 verilerine göre, (toplam işgücüne oranı olarak) %10 civarında işsizler stoku taşımaktadır ve asıl FA lokomotifini kaygılandıran da bu orandır; zira onun da işsizlik oranı pek düşük değildir. Türkiye nin, istihdam ettiği 22.8 milyon sivil işgücüne karşı 2.5 milyon kayıtlı işsizi bulunmaktadır. 23 (Ayrıca, t arasında oluşan istihdam ve işsizlik oranları seyri için bkz. Tablo 12) Tablo 12: İşsizlik (toplam işgücüne oranı) ve istihdam (yıllık değişim) (%) t 2005 t istihdam 0,4-1,0-0,8 0,3 1,4 2,0 Türkiye işsizlik 6,6 8,5 10,3 10,8 10,7 10,5 Kaynak: European Economy, a.k. 22 TÜİK, Haber Bülteni: 2005 Gelir Dağılımı Sonuçları, Sayı: Aralık 2006, 23 DPT, 14

15 iv-biz enflasyonu çok sevmiştik!: Türkiye, enflasyon lobisine ve sokaktaki yurttaşın enflasyonu daha yüksek düzeyde algılamasına karşın, FA gibi, tek rakamlı ılımlı enflasyonu yakalamak yolunda olumlu adımlar atmaktadır. Görece düşük ilan edilen enflasyon rakamlarımız, bir yandan paradan sıfır atma operasyonu nun bir nedeni, öte yandan bu operasyonun görece başarılı sayılmasının bir sonucu kabul edilebilir. Grafik 2: TÜFE değişim oranları ve enflasyon hedefleri Hedef Gerçekleşme 29,7 18,4 9,3 7,7 9,6 8, Kaynak: TCMB, v-ar-ge harcamaları; AB standartlarına daha çok var! 2006 yılı Ar-Ge Faaliyetleri Araştırması sonuçlarına göre; Türkiye de Ar-Ge harcamalarının GSYİH içindeki payının binde 7.6 (=%0.76) olduğu saptanmıştır. Küresel yük (büyüklükler) i-insani gelişme endeksi; orta düzeyde : Türkiye için HDI puanı olup 177 ülke içinden 84.sıradadır. (Türkiye nin ilerisinde ve gerisinde olduğu ülkeler için bkz. Tablo 13). Table 13: Türkiye nin insani gelişme endeksi (HDI): 2005 HDI değeri Doğumda beklenen yaşam (yıl) Yetişkin okuryazarlık oranı (%) İlk+orta+yüksek öğretim kayıt oranı (%) 1.İzlanda 1. Japonya (82.3) 1. Gürcistan (0.968) (100.0) 83. Ermenistan (0.775) 84. Türkiye (0.775) 85. Suriname (0.774) 177. Sierra Leone (0.336) 84. Lübnan (71.5) 85. Türkiye (71.4) 86. El Salvador (71.3) 177. Zambia (40.5) 68. Malta (87.9) 107. Saint Vincent ve Grenadines (68.9) 69. Türkiye (87.4) 70. Dominik Cumh. (87.0) 139. Burkina Faso (23.6) Kişi Başına GSYİH (SAGP, $) 1. Avustralya (113.0) 1. Luxemburg (60,228) 65. Tayland (8,677) 108. Türkiye (68.7) 66. Türkiye (8,407) 109. Arnavutluk (68.6) 67. Brezilya (8,402) 172. Niger (22.7) 174. Malawi (667) 15

16 Kaynak:UNDP, ii-dış ticaret; hep açık : Türkiye, dış ticaretinin neredeyse yarısını AB ülkeleriyle yapmaktadır. Dış Ticaret Müsteşarlığı (İGEME) nin 2007 verileriyle, Türkiye nin 277 milyar $ lık toplam dış ticaret hacminde (=107 milyar $ ihracat milyar $ ithalat) FA nın payı yaklaşık 43.3 milyar $ (=18 milyar $ ihracat milyar $ ithalat) kadardır ve Türkiye her iki ülkeye, bu yıl da açık vermiştir. Almanya; Türkiye nin en fazla ihracat yaptığı 1., en fazla ithalat yaptığı 2. ülke iken, Fransa ise, sırayla 3. ve 6. ülke konumundadır (Tablo 14). Tablo 14: Türkiye nin FA ile dış ticareti: 2007 (milyar $) Türkiye nin Fransa Almanya FA Dünya Top. İhracatı İthalatı Kaynak: İGEME, iii-imf nin kadim müşterisi : Türkiye, ilginçtir, hem Fransa dan hem de Almanya dan önce IMF ye üye olmuştur ( ). Türkiye nin IMF deki genel kaynaklar hesabıkotası yaklaşık 1.2 milyar SDR, rezerv pozisyonu kotası %9.47; SDR departmanında net birikimli ödeneği 112 milyon SDR; IMF ile en fazla stand-by düzenlemesi yapan ülkelerden biri olarak Türkiye nin borcu yaklaşık 4.5 milyar SDR olup, kotasına oranı %377 dir; IMF ye yaptığı anapara ve fazi ödemeleri şu haliyle 2012 ye kadar devam edecektir. 24 Türkiye, dünyanın en borçlu ülkelerinden birisidir. CIA nın (Haziran 2007 verilerine dayanarak) yayımladığı dünya borç ligine göre, Türkiye milyar $ ile dünyanın en borçlu 26. ekonomisidir. 25 Toplam dış borcu 2007 sonunda 250 milyar $ a ulaşması beklenen Türkiye gibi büyüyen bir vagonun FA lokomotifinin hızının azaltıp azaltmayacağı ve bundan dolayı AB trenin finansal yükünü arttırıp arttırmayacağı tartışmaya açıktır. iv-yabancı sermaye; yabancı değiliz : Türkiye de, net yabancı sermaye girişi 2000 yılında 1 milyar $ bile değilken, 2006 da bu rakam 16 milyar $ ı aşmıştır. 26 Bu gelişme, Türkiye nin dış sermaye çevreleri için yatırımlara elverişli ve dolayısıyla saygın ekonomilerden biri olduğuna işaret etmektedir. v-altın ve döviz; parlayan rezerv : Türkiye ise Aralık 2007 tahminlerine göre 74.4 milyar $ değerinde altın ve döviz bazında dünya 16.sı olup FA nın en yakın takipçisidir. vi-asker çok, savunma harcamaları fazla: NATO verilerine göre, 2003 te, Türkiye ise üstelik bir vagon olarak- tek başına ikisinden toplamından yaklaşık 182 bin daha fazla bir güce sahiptir. Türkiye nin bu sayısal gücü nün, AB nin Türkiye nin üyeliğine sıcak bakmalarında bir siyasal cazibe yarattığı rahatlıkla söylenebilir. 27 İleride Avrupa nın NATO sunun kurulmasında Türkiye ye büyük bir gereksinim duyulabilir. Öte yandan, kişi başına savunma harcamalarında aynı yıl için Türkiye ise 112 $ ile yetinmektedir. NATO- 24 IMF, Turkey: Financial Position in the Fund, January CIA nın dünya borç liginde ABD 12.3 trilyon $ ile başı çekmektedir DPT, Temel Göstergeler, 27 İ.Kalaycı, Post-Maastricht Döneminde AB ve Türkiye nin Savunma Bütçesi, Maliye Dergisi (TC Maliye Bakanlığı), S.151, Temmuz-Aralık 2006, s

17 Avrupa ortalaması 390, NATO-genel ortalaması 650 $ iken. 28 Toplam askeri harcamalara gelince Türkiye ninki 11.3 milyar $. Savunma harcamalarının GSYİH ye oranı (2005) bakımından %2.8 dir. 29 SONUÇ: BİR VAGON DOLUSU Bu çalışma boyunca elde edilen bulgular, LV denkleminin çözümü ve gelecek altbaşlıkları altında toplanabilir. Lokomotif-Vagon denkleminin çözümü: (a1) Fransızlar AB trenin fikri mucidi (Birinci Makinist), Almanlar da bu fikrin şekillenmesinde doğrudan rol alan bir ulus (İkinci Makinist) oldukları için genetik olarak lokomotif adını ve sorumluluğunu taşımaktadırlar. Makinistler (=FransAlman), lokomotifi hangi yöne kırarlarsa, birçok vagondan oluşmuş AB treni o yöne gidecektir. Rayların da o yönler için döşenmiş olması gerekir. Ayrıca, günümüzde dünyanın en hızlı tren ağının (TGV) Fransa ve Almanya da bulunması bir rastlantı olmasa gerek. (a2) FransAlmanya, AB trenin en güçlü ve fakat en yaşlı lokomotifidir. Güçlüdür, çünkü muhteşem bir uygarlık birikimine ve ekonomik değerlere sahiptir. Yaşlıdır, çünkü genç nüfusunun toplam nüfustaki payı görece düşüktür ve sıfır civarındaki nüfus büyümesinden dolayı gittikçe azalmaktadır. Bu durum, ekonomik ve siyasal gücüyle çelişki oluşturmakta ise de, güç unsuru yaşlılık unsurunu halen baskılamaktadır. Bu arada, sözkonusu gücün dayandığı kaynaklardan birinin de deneyim ve birikime dayalı yaşlılık olduğu bilinmektedir. FA o nedenle Avrupa da sözünü dinletebilmektedir. (a3) Tren AB-lokomotif FA-vagon Türkiye Türkiye AB treni sayesinde kalkınmasının hızlanacağına inanıyor. Peki, AB, vagon Türkiye yi peşine taktığında ne umuyor olabilir? Kimileyin dinamik, kimileyin de hantal görünümü veren, refah-istikrar çelişkileri olan Türkiye yüzünden, AB trenini oluşturan FA başta olmak üzere birçok vagon başının derde girebileceğini düşünmektedir. Her şeye karşın; Türkiye, zengin doğal ve beşeri kaynaklar vagonudur. (Genç ve dinamik dinamik nüfusa sahip olduğumuz en az bizim kadar Avrupalılar inanmışlar. Ayrıca, geleceği parlak bazı maden rezervlerinde, örneğin borda sözsahibiyiz ve Avrupalıların ortaklık planları hazır.) Türkiye, bir pazar vagonudur. (Gümrük birliği bunun teyididir. Avrupa markalı ürünleri iyi tüketiyoruz.) Türkiye, bir asker vagonudur. (AB savunma paktı kurulduğunda bu vagonun değeri daha da artacak.) 28 NATO, 29 Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI), The SIPRI Military Expenditure Database, CIA ise, verileri biraz farklı verse de, GSYİH içindeki askeri harcamaların payı kriterine göre dünya ortalamasını %2 olarak veriyor ve buna göre, Türkiye yi en fazla askeri harcama yapan ülke sıralamasında, 2005 tahminlerine göre 17., Fransa yı 61., Almanya yı ise 110. olarak gösteriyor. 17

18 Türkiye, bir işsizler vagonudur. (2.5 milyon resmi işsiz stokumuz var; artmasından endişe ediliyor.) (a4) AB treninin lokomotifi gibi vagonları da Avrupalıdır. Avrupa nın Amerikası sayılabilecek İngiltere bile bu trenin bir vagonudur. Dolayısıyla, coğrafi pozisyonu Trakya ve İstanbul Rumeli yakasından dolayı, yaklaşık 10 da 1 Avrupalı (=Avrupa da) olmasına izin veren Türkiye nin, ekonomik ve siyasal gelişme yönünde ve bir bütün olarak Avrupalı=Avrupa da sayılabilmesi için vagon olmaktan başka bir seçeneği görülmemektedir. Ve Türkiye, trene eklemlendiğinde, hız kesen değil, arttıran bir vagon olacağı varsayılmaktadır. (Halen büyük ve verimli KİT lere sahibiz, fakat kamu ekonomisini küçültmek adına ve daha çok ideolojik tercihlerle onları özelleştirme kapsamına almışız.) (x) AB nin misak-ı milli sınırlarını çizdiğinde, Türkiye nin, müzakerelere başlamış olsa da, orada yer bulup bulmayacağı kesin değildir. AB nin, Türkiye yi içine alır gibi ya da dışında bırakır gibi bir davranış ve söylemin konusu yapması, ekonomik olmaktan çok, siyasal davrandığının bir işaretidir. AB nin Türkiye ye karşı şekillenen net değil brüt kararları, iki tarafa da büyük maliyetler yükler. (y) Belki de bu olası maliyetleri azaltmak ya da etkisizleştirmek için, AB, lokomotif FA üzerinden Akdeniz Birliği projesine dört elle sarılmış gözükmektedir. Bu birlik, kendi içinde yapay bir Merkez-Çevre ikilemi yaratmak dışında, AB ye, avam ifadeyle, 1 taşla 2 kuş vurma olanağını verebilir: Birincisi, AB, tam üyelik için kenarda tuttuğu Türkiye yi Avrupalı değil, Akdenizli kimliğiyle ortak ticaret ve ekonomisine ortak etmek. İkincisi ise, Türkiye den başka, birçok Orta Doğu ve Kuzey Afrika (MENA) ülkesini kapsama alanına sokarak, GOP planın bir çeşitlemesini hayata geçirerek ABD ye bir küresel hamle yapabilmek. (z1) Eğer Türkiye nin AB hedefi, EFTA ya benzeyen ve hatta bir tür imtiyazlı ortaklık anlamına gelen Akdeniz Birliği projesiyle sulandırılırsa, lokomotif FA nın pek ummadığı seçenekler ortaya çıkabilir. Örneğin, Avrasya Birliği! Kaldı ki, bu, enerji zengini Rusya ve Orta Asya Cumhuriyetlerinin ortaklıklarıyla hayata geçirilirse, Akdeniz Birliği nden daha fazla olumlu sonuçlar verebilir. (z2) Ankara Antlaşması ndan bu yana, Türkiye ile AB arasında oluşan ve manevi değerine gönderme yapılan ahde vefa ilkesi, tek taraflı AB tarafından zedelenirse, bu, Avrupalı devletlerinin bir güven sorunu içine girmesine yol açar. Dahası, Türkiye nin, zengin bir üretim faktörü vagonu, yüksek hacimli bir pazar vagonu ve güçlü bir asker vagonu olmasına karşın, öteki vagon derecesine indirgenmesi halinde, uzun vadede AB nin Afro-Avrasya bölgesinideki etkisini zayıflatabilir. Ve gelecek Biliriz Fransız şarapları ünlüdür; Burada üzüm şaraptan yapılır sözü de Almanların da biraları Onların şarap ve biralarını içip sakın ola ki Akdeniz Birliği hayaline kapılmayalım. Avrupa Birliği canlı gerçeğini görmek ve yaşamak dururken Zira ilki henüz doğmamış, embriyo aşamasında olup doğduğunda ise neye benzeyeceği bilinmeyen bir bebek. Diğeri ise, yaşı yarım yüzyıla dayanan, devlet ve toplum olarak bize bir vizyon verenufkumuzu açan, yakın bir arkadaş, bir dost! 18

19 KAYNAKÇA CIA, The World Factbook, March 2008, Cumhuriyet-Bilim ve Teknoloji Eki, S.1095, Cumhuriyet Gazetesi, Deutschland, Kırk Yıllık Elysée Anlaşması, 2002, S.6 Aralık-Ocak, Dış Ticaret Müsteşarlığı, Ülke İstatistikleri, DPT, Temel Göstergeler, European Commission, Key _ gures on Europe 2007/08 edition, Eurostat Pocketbooks, Luxembourg, European Economy, European Commission Directorate-General for Economic and Financial Affairs, Economic Forecast Spring 2004 den aktaran DPT (2004) Eurostat. İGEME, IMF, France: Financial Position in the Fund, January IMF, Germany: Financial Position in the Fund, January IMF, Turkey: Financial Position in the Fund, January İşte Almanya web sitesi, Kalaycı, İ. Avrupa Birliği nin Yaşlı Lokomotifi FransAlmanya: Türkiye nin Ekonomik Yükünü Çekebilir mi? Vagon Teorisi, iç. Türkiye-Avrupa Birliği İlişkileri Üzerine Ekonomi-Politik Tezler, İ.Kalaycı (Ed.), İstanbul: Beta Yayınları, 2006, ss Kalaycı, İ. Post-Maastricht Döneminde AB ve Türkiye nin Savunma Bütçesi, Maliye Dergisi (TC Maliye Bakanlığı), S.151, Temmuz-Aralık 2006, s.87. Karluk, R., Cumhuriyetin İlanından Günümüze Türkiye Ekonomisinde Yapısal Dönüşüm, 11.b, İstanbul: Beta Yayınları, NATO, Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI), The SIPRI Military Expenditure Database, TCMB, The European Central Bank, 2004, ecb.int/ecb/ TÜİK, Genel İstatistikler,

20 TÜİK, Haber Bülteni: 2005 Gelir Dağılımı Sonuçları, Sayı: Aralık 2006, UNDP, Human Development Index, World Bank, France-Germany Data Profile, World Bank, Migration and Remittances Online Database, worldbank.org/ecommerce/catalog/product?item_id= EK-A Kaynak: İşte Almanya web sitesi, 20