MOTOR GELISIMIN ILKELERI VE MOTOR GELISIMI ETKILEYEN FAKTORLER. Yrd. Doç. Dr. Selçuk AKPINAR NEVŞEHİR HACI BEKTAŞ VELİ ÜNİVERSİTESİ

Transkript

1 MOTOR GELISIMIN ILKELERI VE MOTOR GELISIMI ETKILEYEN FAKTORLER Yrd. Doç. Dr. Selçuk AKPINAR NEVŞEHİR HACI BEKTAŞ VELİ ÜNİVERSİTESİ

2 MOTOR GELISIMIN ILKELERI Gelisimin Yonu Buyume Hizi Farklilasma ve butunlesme Kritik donem kavrami Bireysel farkliliklar Beden olculeri Filogeni ve ontogeni

3 MOTOR GELISIMIN ILKELERI Gelisimin Yonu Motor gelisim duznli bir sira izler. Kas kontrolunun gelisimi bastan ayaga sira izler. Cephalo-caudal Proximo-distal gelisim. Once kol, sonra parmaklar

4 MOTOR GELISIMIN ILKELERI Buyume Hizi Cocuklarin buyume derecesi karakteristik modeller seklindedir ve evrenseldir. Hastaliktan dolayi kilo kaybi ve uzamada gecikme olsa da, sonrasinda akranlarini yakalar. 2,5 kg altindaki bebekler 1-2 yil icerisinde yasitlarini yakalar. 1,5 kilo altinda dogan bebekler sapmalari engelleyemez.

5 MOTOR GELISIMIN ILKELERI Farklilasma ve butunlesme Motor kontrol once karmasik; hareket kaliplarinin derece derece ilerlemesi farklilasma. Cesitli kas gruplari ve duyu sistemlerinin koordineli etkilesimi butunlesme. EL-GOZ koordinasyonu

6 MOTOR GELISIMIN ILKELERI Kritik donem kavrami Cevresel etkilerin gelisimi nasil etkiledigini vurgular. Ornek: beynin olusmasi sirasinda disardan yapilan bir etki (radyasyon, alkol, kimyevi maddeler). Bazi donemlerde yetersi beslenmenin (0-6 ay) olumsuz etkileri olur.

7 MOTOR GELISIMIN ILKELERI Bireysel farkliliklar Yas ile aciklanmayan davranis farkliliklari deneyim, egitim, sosyallesme gibi kavramlarla aciklanmaktadir. Yurume, tuvalet aliskanligi, konusma

8 MOTOR GELISIMIN ILKELERI Beden olculeri Belirli yaslarda, kizlar erkeklerden daha iri. Basin vucuda oraninin azalmasi, denge kazanimini arttirir. Bacaklarin uzamasi lokomotor hareketleri arttirir.

9 MOTOR GELISIMIN ILKELERI Filogeni ve ontogeni Bebek ve cocuklarin bircok genel ve temel yetenekleri filogenetik beceriler olarak dusunulmektedir; kendiliginden ortaya cikar, bir siraya gore cikar, cevresel etkenlere direnc gosterir (tutma-birakma). Ontognetik beceriler ise, ogrenme ve cevresel firsatlara baglidir; bisiklete binme, yuzme, ruzgar surfu gibi...

10 MOTOR GELISIMI ETKILEYEN FAKTORLER DOGUM ONCESI ETMENLER DOGUM SIRASI ETMENLER DOGUM SONRASI ETMENLER Beslenme Sigara Ilaclar Alkol Enfeksiyonlar Kan uyusmazligi Duygusal durum Yas Radyasyon Kromozoma bagli ozurler Kalitim Irk Dogum travmalari Bagimlilik Uyarici zenginligi ve yoksunlugu Cocuk yetistirme yontemleri

11 Dogum Oncesi Etmenler Beslenme Embriyo donemi; gebeligin meydana gelmesi ve ilk 8. haftasi suresince aldigi isim Fetal donem; 8. haftadan sonra bebege verilen isim. Bazi calsimalar, dogum oncesindeki beslenmenin sonrasindaki beslenmeye gore onemli oldugunu gostermis. Zayif ve malnutrisyonlu kadinlarin daha iyi beslenmeleri gerek. Hayvan arastirmalarinda, beyin gelisimi acisindan kritik donemde sinirli proteinle beslenilmesi sonucu azalmis beyin hucrelerine sahip yavru dunyaya gelmis. 3&language=94 dogum oncesi donemdeki gelisim.

12 Dogum Oncesi Etmenler Sigara Hem embriyo hem de fetus doenminde buyumeyi yavaslatir. Dogdugunda bebegin kilosu normalden azdir. Zararli bakterilere karsi bagisiklik azalir. Dusuk yapma ve erken dogum riski fazla Vucutsal ve zihinsel gelisiminde geri kalir. Akciger gelisimi ve kapasitesini olumsuz etkiler. Sigara icen kadinlarin cocuklarinda okul doneminde ogrenme guclugu tespit edilmis.

13 Dogum Oncesi Etmenler Kullanilan ilaclar İlacin dozaji, kullanim suresi, fetusun kalitsal egilimi, gebeligin hangi doneminde alindigi onemli Eroin gibi narkotikler, dogum oncesi buyume gecikmesine ve dogum sirasinda komplikasyonlar olmasina neden olmaktadir.

14 Dogum Oncesi Etmenler Alkol Fazla alkol kullanimi, bebeklerde fiziksel, zihinsel, davranissal problemlere neden oluyor. Alkol ne kadar alinmali bilinmiyor. En iyisi hic almamak. Kucuk bas - kalp, eklem, kol ve bacak kusurlari. Zihinsel gerilik. Alkol plesentayi hizla gecerek fetuste anneden daha uzun sure kalmakta, kalp-damar ve merkezi sinir sisteminde bozukluklara neden olur.

15 Dogum Oncesi Etmenler Gebelikte gecirilen enfeksiyonlar Kizamikcik = bebegin sagir, kor, zihinsel engelli ya da kalp bozukluklari ile dogmasina neden olabiliyor. Firengi = zihinsel gerilik, katarakt, kalp kusurlari, sagirlik, olu dogumlar. Seker hastaligi = dusuk yapma olasiligi yuksek.

16 Dogum Oncesi Etmenler Kan uyusmazligi Anne Rh (-), baba Rh (+) ise, fetusun kani Rh (+) olabilmektedir. Anne kani antikor uretip plesantadan gecerek fetusa zarar verebilmekte. Bebek olebilir, anemi, siddetli sarilik ve odem olabilir. Kan uyusmazligi her zaman kotu sonuclanmayabilir. Anne antikorlari yavas urettigi icin, ilk bebeklikte tehlike ortaya cikmayabiliyor. Annenin antikor uretimini engeleyen igneler yapiliyor.

17 Dogum Oncesi Etmenler Annenin duygusal durumu Annenin durumu fetusu etkileyebiliyor. Kaygi ve stres durumlarinda kanda salgilanan bazi maddeler bebege fetusa zarar verebiliyor. dusuk dogum agirligi sinirlilik sindirim sorunlari

18 Dogum Oncesi Etmenler Annenin Yasi 20 yasin alti ve 35 yasin ustunde, dusuk yapma, olu dogum, dogum kusurlari olabilme riski var. 40 yasin uzerinde gebe kalinabilir ancak risk yuksek. Bir kadin, yumurtaliklarinda sahip olacagi tum yumurtalarla dunyaya gelir. Bunlar yumurtalamada yer alincaya kadar yillarca beklerler. Radrasyon, virus iltihabi gibi nedenlerle sayilari azalir.

19 Dogum Oncesi Etmenler Radrasyon Bicim bozuklugu ve olume neden olabilmektedir. Ozellikle ilk 3 ay sirasinda alinan kucuk doz radrasyon bile, embriyoya ciddi hasar verir. Nagazaki ve Hirosima

20 Dogum Oncesi Etmenler Kromozoma ve gene bagli ozurler Yumurta+sperm = gelisim sureci baslar. Anne ve babanin tum kalitsal materyalleri iceren 23 er adet kromozom tasir. Bu kromozomlarin gen tasidigi tahmin ediliyor. Kromozomlar fazla olursa Down sendromu. Belirgin fiziksel ozelliklere sahipler. Anne ve babanin yasinin ilerlemis olmasi.

21 Dogum Oncesi Etmenler Kalitim Becerilerin kazanimi= kalitim+cevre Normal cocuklarin her kosulda yaslarina uygun becerileri beklenen zamanda kazandiklarini, genetigin sadece spor becerilerini kazanmada etkili oldugunu soyleyenler var.

22 Dogum Oncesi Etmenler Irk Cesitli irklarda ve toplumlardaki cocuklarin motor gelisimlerinde bazi farkliklar var. Yeni dogmus siyahi irk bebeklerinin merkezi sinir sistemleri buyuk olcude olgunlasmis. Bu da motor becerilerin kazanilmasini hizlandirir. Fotal donemde siyahlarin kemiklesme yogunlugu, beyaz bebeklerden daha once meydana gelmektedir. Siyah irk cocuklarinin kollari beyaz irk cocuklarina gore daha uzun. Bu antropometrik ozellik Slav irkinda da gozlenmis. Onlarda ayaklarda uzun.

23 DOGUM SURECI ETKENLERI Yetersiz oksijen ve basin uzerine beklenmedik bir basinc, komplikasyon olusturmaktadir. Bas uzerine fazla basinc, kafatasi ic kanamasina neden olabilir, beyin hasari. Yetersiz oksijen de (pesentanin erken ayrilmasi, umbilikal kord un bebegin boynuna dolanmasi, bebegin basinin en son cikmasi, uzamis dogum gibi cesitli nedenlerle) beyin hucrelerinin tahrip olmasina, felc, zihinsel gerilik, nobetler gibi sorunlara neden olmakta.

24 BEBEKLIK VE COCUKLUK DONEMI Bagimlilik ETKENLERI Dogumdan sonraki ilk haftalar cok onemli. Anneye tam bagimli. Baglilik kurulmazsa, bu firsat bir daha cok zor ele geciyor. Uzun sure anneden ayri kalma, bilissel ve duyussal acidan olumsuz etkileri var.

25 BEBEKLIK VE COCUKLUK DONEMI ETKENLERI Uyarici zenginligi ve yoksunlugu Hangi beceriler hangi yaslarda ogreniliyor? Beceri ogrenmede ozel antrenmanin etkisi var midir? Cevresel yoksunluk, uygulama firsatinin verilmemesi gelisimi etkiler mi?

26 BEBEKLIK VE COCUKLUK DONEMI ETKENLERI Cinsiyet Kiz cocuklari dunyaya geldiklerinde, erkek cocuklarindan daha olgun yasina kadar daha hizli buyur. Bazi kaynaklar da, yasina kadar, kiz ve erkek cocuklar arasinda boy ve agirlik yonunden onemli bir farklilik yok. Sosyal ve kulturel farkliliklar, motor performanstaki cinsiyet farkliligini aciklar.

27 BEBEKLIK VE COCUKLUK DONEMI ETKENLERI Cocuk yetistirme yontemleri Hosgorulu tutum, cocugun arastiriciligini, bagimsizligini destekleyerek fiziksel aktivitelere katilma firsati saglamaktadir. Asiri koruyucu ve otoriter tutumlar ise, cocugun hareketliligini kisitlar. Bu durumda cocuk becerilerini gelistiremez.