Azerbaycan İşletmelerinde Toplam Kalite Yönetimi nin Uygulanabilirliği AZERBAYCAN İŞLETMELERİNDE TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ NİN UYGULANABİLİRLİĞİ

Transkript

1 Azerbaycan İşletmelerinde Toplam Kalite Yönetimi nin Uygulanabilirliği AZERBAYCAN İŞLETMELERİNDE TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ NİN UYGULANABİLİRLİĞİ Muhittin ŞİMŞEK Marmara Üniversitesi İstanbul - Türkiye Yavuz Burak CANBOLAT Qafqaz Üniversitesi Bakü - Azerbaycan ÖZET Toplam kalite yönetimi,gelişmiş ülkelerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Hatta, Toplam Kalite Yönetimi nin ilk uygulangığı ülke olan Japonya da, Toplam Kalite Yönetimi bir yaşam tarzıdır. Japonya, Toplam Kalite Yönetimi sayesinde 1950 li yıllardaki ucuz demir tüccarları lakabından kurtularak, 1990 lı yıllarda kalite konusunda dünyada hakkettiği ünvanı aldı. Toplam Kalite Yönetimi nin Azerbaycan da uygulanabilirliliğini araştırmak ve Toplam Kalite Yönetimi ni yaygınlaştırmak için bir araştırma yaptık. Bakü ve çevresinde bulunan yüz işletmeye anket uygulandı. Anketler, elli sekiz sorudan oluşmaktadır. Anket sonuçları, işletmelerin %10 unun Toplam Kalite Yönetimi ni uygulama aşamasında olduğu, %70 inin Toplam Kalite Yönetimi ni uygulamaya yatkın, %20 sinin ise Toplam Kalite Yönetimi ni uygulamaya yatkın olmadığını ortaya çıkarmıştır. Anahtar kelimeler: Toplam kalite yönetimi, Azerbaycan sanayisi, Azerbaycan da kalite THE APPLICABILITY OF TOTAL QUALITY MANAGEMENT IN AZERBAIJAN Muhittin ŞİMŞEK ABSTRACT Total Quality Management is widely used in developed countries. In Japan, where Total Quality Management was first introduced, total quality management is even lifestyle. Japan, due to Total Quality Management got rid of the 1950's nickname "cheap iron traders", and achieved its deserved place in quality matters in 1990's We have conducted a research to enhance the use of Total Quality Management and to research the applicability of total quality management in Azerbaijan. One hundred firms in Baku and suburbs were given questionnaires. Questionnaires consist of fiftyeight questions. Results of the research have shown that 10% of the firms are in the stage of applying Total Quality Management, 70% are suitable, and 20% are not suitable for applying total quality management. Key words: Application of total quality, Azerbaijanian industry, quality in Azerbaijan 87

2 Journal of Qafqaz University Volume II Number II 1999 I-GİRİŞ Günümüzde, işletmeler arasında acımasız bir rekabet yaşanmaktadır. Müşteri istek ve ihtiyaçlarının hızlı ve doğru bir şekilde tesbit edip, bu ihtiyaçları giderecek ürün veya hizmetleri hızlı, kaliteli ve ucuz bir şekilde müşteriye sunan işletmeler pazar payını büyütmekte; diğer işletmelerin pazar payı giderek azalmaktadır. İşletmeleri, kaliteli ve ucuz mal veya hizmet üreterek rekabette avan-tajlı duruma getiren en iyi yönetim biçimi, Toplam Kalite Yönetimidir. 1 Toplam Kalite Yönetimi gelişmiş ülkelerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Hatta Japonya da Toplam Kalite Yönetimi, bir yaşam tarzıdır. Biz de Qafqaz Üniversitesi, TSE Azerbaycan Temsilciliği ve TÜSİAB olarak Toplam Kalite Yönetimi nin Azerbaycan da yaygınlaştırılması için bir araştırma yaptık. Araştırmanın planlaması yapılması üniversitemizde bulunan Teknoloji Kulübü; konferans ise Teknoloji, Basın Yayın, Favori, Sosyal Aksiyon, Müzik Kulüplerinin katkılarıyla yapılmıştır. II-ARAŞTIRMANIN ÖZELLİKLERİ A. Araştırmanın Amacı 1. Toplam Kalite Yönetimi nin işletmelerde hangi düzeyde ve oranda uygulandığını, 2. İşletmelerin Toplam Kalite Yönetimi ni uygulamaya yatkınlıklarını, 3. İşletmelerin, Toplam Kalite Yönetimi ni uygulama sürecinde karşılaştıkları ve karşılaşacakları sorunlara çözüm üretmek için makro düzeyde veriler toplayarak bu verileri değerlendirip kamuoyunu bilgilendirmektir. Bu çaşılma, Toplam Kalite Yönetimi ile ilgili Azerbaycan da makro düzeyde yapılan ilk araştırmadır. B. Araştırma Yöntemi Bakü ve çevresinbde faaliyet gösteren 100 işletmeye anket yapıldı. Anketör olarak seçilen Teknoloji Kulübü nün 25 üyesi, gerekli eğitimden geçtikten sonra, üst düzey yöneticilerle yüz yüze görüşerek anketleri doldurdu. 1 Muhittin Şimşek, Kalite Yönetimi, Geliştirilmiş 2. b., İstanbul, Alfa Basım Yayım Dağıtım, 1998, s.1 88

3 Azerbaycan İşletmelerinde Toplam Kalite Yönetimi nin Uygulanabilirliği Anket soruları; işletmeler hakkında genel bilgiler, kaliteyi etkileyen temel faktörler, (9M s) işletmelerin karşılaştığı sorunlar, kalite güvence sistemi ve Toplam Kalite Yönetimi ni uygulama ile ilgili bölümlerden oluşmaktadır. Anketler, Access ve Excell de oluşturulan veri tabanı değerlendirildi. Anketdeki soru sayısı 58 dir. ile III-DEĞERLENDİRME A. Genel Bilgiler 1. Faaliyet Alanı İşletmelerin %58 i hizmet, %41 i Pazarlamala-dağıtım, %22 si temsilcilik, %35 i ise imalat alanında faaliyet göstermektedir. 2. İşletmelerin Sermaye Yapısı Anket yapılan işletmelerin sermaye yapıları; %43 Türk sermaye, %21 Joint- Venture (yerli yabancı ortak), %15 kamu sektörü, %13 yerli özel sermaye, %8 yabancı sermayedir. Azerbaycan da Türk sermayesi de yabancı bir sermayedir. Biz, araştırma sonucunda Türk işadamları hakkında daha detaylı bilgi sahibi olabilmek için Türk sermayeyi, diğer yabancı sermayeden ayrı bir şık olarak yazdık. Azerbaycan, pazar ekonomisine yeni geçiş yapan bir ülke olduğu için yerli özel sermaye oranı azdır. Ancak, önümüzdeki yıllarda yerli özel sermaye ve joint- venture (yerli yabancı ortak) sermaye oranında büyük artış olacaktır. Türk sermayesi, Azerbaycan da oran olarak yüksektir. Yabancı sermaye içinde, petrol dışında, Azerbaycan a en fazla ve en geniş sahalarda yatırım yapan sermaye, Türk sermayesidir. Türk işadamlarının şu an için sıkıntılı olan imalat alanında da yüksek oranında yatırım yapması, Azerbaycan ın geleceği adına son derece sevindiricidir. Türk işadamlarının özellikle imalat alanını tercih etmesinin nedeni, para kazanmaktan öte, dost ve kardeş ülke olan Azerbaycan için, imalat sektörünün öneminden kaynaklanmaktadır. 3. İşletmelerde Çalışanların Sayısı İşletmelerin %72 si 1-50 arası işçi (küçük ölçekli işletmeler), %17 si işçi (Orta büyüklükte), %11 i ise 200 den fazla işçi (büyük işletme) çalıştırmaktadır. 89

4 Journal of Qafqaz University Volume II Number II 1999 Görüldüğü gibi, işletmelerin büyük çoğunluğu küçük ve orta büyüklükte işletmelerden yani, KOB i (Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme) lerden oluşmaktadır. Büyük işletme oranının az olmasının nedenlerinden birisi, kamu sektörüne ait büyük işletmelerin düşük kapasitede çalışmalarından dolayı- az sayıda işçi istihdam etmesidir. Diğer bir neden ise Azerbaycan ın pazar ekonomisine yeni geçmesi ve mevcut kanunların şu an için sermaye büyümesi ve yabancı sermayenin gelmesi için yeterince teşvik edici olmamasıdır. 4. İşletmelerin Çalışma Kapasiteleri İşletmelerin %14 ünün %50 den az kapasite ile, %58 nin %50- %80 kapasite ile, %28 nin ise %80 den çok kapasite ile çalışması, Azerbaycan gibi gelişmekte olan bir ülke için büyük bir kayıptır. Düşük kapasite, verimliliği azaltmakta, maliyetleri yükseltmekte, rekabete olumsuz etki yapmaktadır. Dünyanın bir çok ülkesinde olduğu gibi Azerbaycan da da kamu sektörünün kapasitenin düşük olmasında çok büyük etkisi var. Uygulanan başarılı özelleştirme çalışmaları sonuçunda kapasitelerde artış olacaktır. Toplam Kalite Yönetimi ni uygulayan işletmelerin %80 inde kapasite %80 nin üstünde, %20 sinde ise kapasite %50 ile %80 arasındadır. TKY yi uygulamayan veya uygulamaya yeni başlayan işletmelerde ise kapasite kullanım oranları şöyledir. %20 si, %80 den çok kapasite ile; %80 i ise, %80 den az kapasite ile çalışmaktadır. Bu sonuçlara göre, İşletmeler Toplam Kalite Yönetimi ni başarılı bir şekilde uygulayınca kapasite kullanım oranlarında büyük artışlar oluyor ve böylece verimlilik artış; maliyet düşüşü ve rekabette avantaj sağlanıyor. B. Kaliteyi etkileyen Temel Faktörler Sorunlar teker teker ve oranlarında çapraz ilişkiler kurularak incelendi. Biz, bu yazıda bazı soruların sonuçlarını inceleyeceğiz. 1. Pazar Pazarlama bölümünün en önemli görevi nedir? sorusuna, işletmelerin %1 i; Böyle bir birime ihtiyaç yok, %4 ü; Dağıtım maliyetlerini azaltmalı, %6 sı; Peşin satış yapmalı; %31 i; Müşteri ihtiyacının tesbiti, %58 i; Müşteri tatmini cevabını vermiştir. 90

5 Azerbaycan İşletmelerinde Toplam Kalite Yönetimi nin Uygulanabilirliği Toplam Kalite Yönetimi, müşteri odaklıdır. Müşteriye en yakın bölüm, pazarlama bölümüdür. Pazarlama bölümü, yaptığı pazar araştırmaları ile müşteri isteklerini ve hoşnutsuzluklarını tesbit eder. Pazarlama bölümünün sürekli pazar araştırması yapması gerekiyor. İşletmelerin %54 ü sık sık Pazar araştırması yaptıklarını belirtmiştir. İşletmelerin daha fazla pazar araştırması yapması gerekiyor. Pazar araştırması yapan araştırma kuruluşlarının da sayısının artması gereklidir. 2 İşletmelerin %89 nun pazarlama bölümünün en önemli görevi olarak, müşteri ihtiyacının tesbiti ve müşteri tatmini demeleri; İşletmelerin Toplam Kalite Yönetimi ni uygulaması yatkın olduklarını gösteriyor. Amerika da yapılan bir araştırmaya göre, tatmin olan her müşteri memuniyetini 20 kişiye anlatmakta; memnun olmayan her müşteri ise memuniyetsizliğini 40 kişiye anlatmaktadır. Böylece, müşterilerini tatmin eden işletmelerin Pazar payı büyümekte; memun edemeyen işletmelerin ise pazar payı azalmaktadır Para İşletme kârının büyük kısmını nasıl değerlendirirsiniz? sorusuna işletmelerin %7 si; Ortaklara kâr payı olarak dağıtarak, %29 u; Yeni iş kollarına girerek, %32 si; Yeni teknoloji transfer ederek, %55 i İşletmeyi büyüterek, %13 ü Diğer cevabını vermiştir. İşletmelerin çok büyük kısmının kârlarını, işletmeyi büyüterek, yeni teknoloji transfer ederek, yeni iş kollarına girerek değerlendirmeyi düşünmeleri, işletmelerin izledikleri büyüme statejisi yönüyle olumludur. İşletmelerin büyümeleri yeni istihdam oluşturacak, böylece ülkedeki işsizlik oranında azalma, ülkedeki üretim miktarında artış olacaktır. Devletin özellikle imalat sektörünü desdeklemesi ve teşvik vermesi ülkedeki üretim ve istihdam artışı hızlandıracaktır. 3. YÖNETİM Toplam kalite yönetiminin başarılı bir şekilde uygulanıp uygulanmayacağını belirleyen en önemli faktör yönetmdir. a) Yöneticilerin Sistem Geliştirmeye ve Toplam Kalite Yönetimine Ayırdıkları Zaman 2 3 Kaoru Ishikawa, Toplam Kalite Kontrol, İstanbul: KalDer Yayınları, [Çev. İbrahim Kavrakoğlu], 1995, s. 175 İbrahim Kavrakoğlu, Toplam Kalite Yönetimi, 2.b., İstanbul: KalDer Yayınları, 1994, ss

6 Journal of Qafqaz University Volume II Number II 1999 Sistem geliştirmeye ve Toplam Kalite Yönetimi ne ne kadar zaman ayırıyorsunuz? sorusuna işletmelerin %4 ü; Çok yoğunum zamanım yok, %8 i; Yardımcılarım ilgileniyor, %35 i, Zamanımın büyük kısmını ayırıyorum, %53 ü; Mümkün oldukça iyileşmek istiyorum cevabını vermiştir. Toplam Kalite Yönetimi ne göre, yöneticiler Toplam Kalite Yönetimi sistemini, işletmelerinde yerleştirmeli ve zamanlarının büyük kısmını sistem geliştirmeye ve Toplam Kalite Yönetimi ne ayırmalılar. 4 Yöneticilerin ancak %34 i zamanının büyük kısmını sistem geliştirmeye ve TKY ye ayırabiliyorlar. Bu oranın düşük olmasında özel işletmelerin yeni kurulmasının ve işletmelerde sistemin tam oturmamasının etkisi vardır. Yöneticilerin %53 ü ise günlük işlerden uzaklaşıp sistem geliştirmeye daha fazla zaman ayırmaları gerektiğine inanıyorlar. Yöneticiler, günlük basit işlerden uzaklaştıkları zaman mesleki bilgilerini artırmak için daha fazla zaman bulabilmektedir. Kendilerini, kitap, dergi teknik gezi, eğitim, seminer vb. yollara sürekli geliştiren yöneticiler daha başarılı olmaktadırlar. İşletmelerin Toplam Kalite Yönetimi ni başarılı bir şekilde uygulamasının yolu yöneticilerin 1. dereceden Toplam Kalite Yönetimi nden sorumlu olmalarına bağlıdır. Toplam Kalite yönetimi ile ilgili ilk eğitim programının uygulanması gereken kesim, üst düzey yönetimdir. Üst düzey yönetim Toplam Kalite Yönetimi hakkında yeterli bilgiye sahip değilse, o işletmede toplam kalite yönetimi başarılı bir şekilde uygulanamaz. 5 Örnek olarak Türkiye deki bir şirketi verebiliriz. Bu şirket, Toplam Kalite Yönetimi ni uygulamaya karar veriyor. Kalite çemberi denilen 5-10 kişilik gönüllü işçi grupları, gerekli eğitimi aldıktan sonra işletmede iyileştirme faaliyetlerinde bulunuyorlar. Çalışanların getirtikleri teklifler, işletmedeki, israf oranını azaltacak projelerden oluşuyor. Çalışanlar, tekliflerini mühendise anlatıyor. Mühendis, bu teklifi olumlu buluyor ve işletmenin genel müdürüne anlatıyor. İşetmenin genel müdürü, mühendise kızarak, Ben sana bir işçinin birkaç katı maaş veriyorum. Sen ise bir işçinin çözdüğü problemi çözemiyorsun. Kabiliyetiniz herif! diyor, Mühendisin morali bozuluyor. Bu olayı işletmedeki diğer mühendisler de duyuyor. Mühendisler, genel müdürden fırça yememek için kalite çemberi çalışmalarını desteklemiyor. Sonuçta kalite 4 5 Kavrakoğlu, s.17 A. Zeynep Düren, İşletmelerde Kalite Çemberleri, [1. Basım], İstanbul: Evrim Basım Yayım Dağıtım, 1990, s.89 92

7 Azerbaycan İşletmelerinde Toplam Kalite Yönetimi nin Uygulanabilirliği çemberleri yani proje üretemiyorlar ve işletme Toplam Kalite Yönetimi ni uygulayamıyor. Üst düzey yönetiminin sorumlu olduğu ve danışmanların kontrolü altında Toplam Kalite Yönetimi uygulayan işletmeler ise başarılı oluyorlar. Türkiye deki Sabancı Holdin e bağlı BRİSA buna çok güzel bir örnektir. Birisa, Toplam Kalite Yönetimi ni uygulamaya 1990 yılında başladı. Üst düzey yönetimin sorumluluğu ve kontrolü altında Japonlarla işbirliği içinde Eğitim faaliyetine gerekli önemi vererek toplam kalite yönetimi uygulamaya başlıyor seneleri arasında Brisa da: Üretimde (ton) %31 artış Verimlilikte %19 artış Fuel-oil tüketimde %32 azalma Müşteri şikayetlerinde %45azalma İş kazalarında %44 azalma sağlanmıştır. Brisa 1996 da Avrupa Kalite odülünü almış, bugün Türkiye nin en fazla satılan lastiği, Brisanın ürettiği Lassa lastikleridir. b. İşletmelerde Karar Alma Mekanizması İşletmenizde karar alma mekanizması nasıl işletmektedir? sorusuna, işletmelerin %13 ü; Patron belirler, %23 ü; Çalışanlar önerir, yönetim belirler, %28 i; Yönetim ve çalışanlar beraber belirler. cevabını vermiştir. İşletmelerin 59 u katılımcı- demokratik bir yönetim tarzını benimsediklerini ifade etmişlerdir. Toplam Kalite Yönetimi katılımcı- demokratik bir yönetim tarzıdır. Çalışanların görüşü alındığında, onlara değer verildiğinde, çalışanlar yaptığı işleri memuniyetle yapmakta ve verimlilik artmaktadır. Katılımcı yönetimin en iyi uygulama şekli kalite çemberleridir. Kalite çemberi, işyerinde 5-10 kişilik gönüllü işçilerden oluşan homojen ve daimi bir çalışma grupudur. Bu grup, liderin başkanlığında üyelerin calışmalarında karşılaştığı kalite, güvenlik, verimlilik, çalışma koşulları vb ile ilgili sorunlarından seçtiklerini incelemek ve çözümlemek üzere düzenli olarak toplanır. Üyeler, belirli sorun çözme yöntemleri ile 6 Masaaki Imai, Kaizen, Japonya nın Rekabetteki Başarısının Anahtarı, 2. b., Brisa Yayınları, 1994, ss

8 Journal of Qafqaz University Volume II Number II 1999 sorunlarına çözüm önerileri hazırlar, bunların geçerliliğini belirleyerek üst yönetime periyodik olarak sunar ve ve sonuçları izler. 7 Kalite çemberlerini Azerbaycan da -yapılan çalışmaya göre- ilk uygulayan işletme Coca- Cola dır. Coca-Cola Planlama ve Lojistik Müdürü Engin Parlar ın rehberliğinde 5 ay önce çalışmalara başlamış 2 aylık eğitimden sonra 2 tane çember kurulmuş. Çemberlerin isimleri Hüner ve İnam dır. Hüner Çemberi çalışma konusu olarak depodaki yer yetersizliğini seçmiş ve üç aylık çalışma sonucunda, yeni depo için bir yatırım yapmadan, mevcut depolara 2-3 kat daha fazla malzeme depolamayı başarmış. Bu iyileştirme işlemini yapan, depodaki işçilerdir c. Kalite- Maliyet İlişkisi Kalite ile maliyet arasında nasıl bir ilişki vardır? sorusuna işletmelerin %5 i; Bir fikrim yok %10 u; Kalite maliyeti düşürür, %14 ü Kalite maliyeti artırır cevabını vermiştir. Yöneticiler Toplam Kalite Yönetimi uygulanmaya yatkın olmalarına rağmen, TKY hakkında yeterince bilgi sahibi değildirler. Klasik yönetimi düşününce, kaliteli üretim maliyeti artırır. Kaliteli üretim yapmak malzeme ve kullanılan makineden dolayı maliyeti biraz artırır. Ancak Toplam Kalite Yönetimi uygulanınca: a) Hata 0 a iner. Türkiye de hata oranı %5-%8, Avrupa ve Amerika da %1-%2, Azerbaycan da %10-%15, Japonya da % 0,00001 seviyesindedir. Hata oranının düşük olması maliyetleri düşürür. b) Çalışanların görüşü alındığı ve katılımcı bir yönetim tarzı izlendiği için verimlilik artar. c) Müşteri memun olacağı için pazar payı artar. d) İsraf azalır. Böylece, toplam maliyette düşüş olurken, kalitede artış sağlanır. 4. İNSAN a) Çalışanlara İş Eğitim Programı 7 Düren, s.40 94

9 Azerbaycan İşletmelerinde Toplam Kalite Yönetimi nin Uygulanabilirliği Çalışanlarımıza iş eğitim proogramı düzenlermisiniz? sorusuna işletmelerin %5 i; Sadece uzmanlara, %13 ü; Öyle bir faaliyetimiz yok., %18 i; Herkese, %27 si; İşe ilk alındıkları günler, %47 si Gerektiği zaman cevabını vermiştir. Çalışanlara sürekli eğitim programı uygulamak gerekiyor. Bu eğitim teorik ve işbaşı eğitim şeklinde planlanmalı, Japonya da çalışan başına yılda ortalama 200 saat eğitim programı düşüyor. Eğitime yapılan harcamaların kat kat fazlası, işletmeye geri dönüyor. 5. MOTİVASYON Sizce, işçiler için en iyi motivasyon aracı nedir sorusuna işletmelerin %13 ü; Takdir, %22 si; Başarının terfi ile mükafatlandırıması., %22 si; Denetim-disiplin, %43 ü; Para cevabını vermiştir. Ünlü yönetim bilimci Prof. Herzbergin yaptığı araştırmaya göre en iyi motivasyon araçları; başarı taktir, İşin mahiyeti, sorumluluk vb. dir MODERN BİLGİ METODLARI a) İşletmelerdeki Bilgisayar Sayısı İşletmelerin %1 inde, 6-10 arası bilgisayar, %19 de bilgisayar yok, %19 da 10 da fazla bilgisayar, %51 de 1-5 arası bilgisayar var. Günümüzde hızlı ve doğru iletişim, planlama, kontrol, takip, analiz, çizim, haber, reklam gibi bir çok faaliyet için bilgisayar kullanımı şart olmuştur. İşletmelerin sadece %19 da 10 dan fazla bilgisayar olması yetersizdir. İşletmeler, bilgisayarı verimli olarak kullanamıyorlar. Daha çok yazı programı için kullanıyorlar. 7. ÜRETİM PARAMETRLERİ OLUŞTURMA a) Kalite Konrol İşletmenizde kalite kontrol nasıl yapılıyor? sorusuna, işletmelerin %2 si; Kontrol yok, %14 ü; Örnekleme muayenesi, %18 i; %100 muayene, %27 si; Proses kontrol, %39 u; Gözlemlerle cevabını vermiştir. Gözlemlerle yapılan kalite kontrol sonucunda kaliteli mal veya hizmet üretilmez. 8 Kavrakoğlu, s.69 95

10 Journal of Qafqaz University Volume II Number II 1999 Örnekleme muayenesinde belli bir oranda hata kabul edilir. Dolayısıyla üretim bir kısmı hatalı olur. %100 kontrol çok pahalıdır. Maliyeti yüksektir. En iyi kalite kontrol tekniği proses kontrolüdür. Proses kontrol uygulanınca hatalı üretime izin verilmiyor. Böylece TKY nin hedefi olan 0 hatalı üretim gercekleşebilir. C. İŞLETMELERİN KARŞILAŞTIKLARI PROBLEMLER İşletmenizin karşılaştığı makro sorunlar nelerdir? sorusuna işletmenin %21 i; Altyapı sorunları (elektrik, su, gaz, vb.), %22 si; Nitelikli işgücü yetersizliği, %78 i; Kanunlar, vergiler vb. sorunlar, %16 sı; Diğer cevabını vermiştir. Ülkeye yabancı sermayenin daha fazla gelmesi ve özel sermayenin yatırımlarını artırması için kanunların pazar ekonomisi kanunlarına uygun hale getirilmesi gerekiyor. D. KALİTE GÜVENCE SİSTEMİ Kalite Güvence Sistemi almayı düşünüyor musunuz? sorusuna işletmelerin %19 u; Hayır, %81 i; Evet cevabını vermiştir? İşletmelerin %81 lik kısmının kalite güvence sistemini almayı düşünmesi, işletmelerin kaliteye verdiği önemi gösteriyor. E. TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ 1. İşletmelerde Toplam Kalite Yönetimi Uygulanması İşletmenizde Toplam Kalite Yönetimi uygulaması yapılıyor mı? sorusuna işletmelerin %8 i; Başarılı bir şekilde uygulamaktayız, %10 u; Uygulamak istemiyoruz, %16 sı; Yeni başladık, %23 ü; Uygulamak istiyoruz, bilgimiz yok, %43 ü; Uyguluyoruz cevabını vermiştir. İşletmelerin %90 nı TKY uygulamak istiyor. 2. TKY Uygulama Şekli İşletmeniz Toplam Kalite Yönetimi ni nasıl uygulayor? Sorusuna, işletmelerin %6 sı; Danışmanlarla, %13 ü; Danışman firma ile %30 u; Yönetimin tecrübesiyle, %60 ı; Kendi Uzanlarımızla cevabını vermiştir. 96

11 Azerbaycan İşletmelerinde Toplam Kalite Yönetimi nin Uygulanabilirliği Toplam Kalite Yönetimi nin danışman firma veya danışmanların rehberlerinde uygulanması başarı getirir. Yapılan araştırmalarda işletmenin kendi uzmanları ile Toplam Kalite Yönetimi ni başarılı bir şekilde uygulayamadığını ortaya çıkarmıştır yılında Koç Grupu kendi uzmanları ile TKY yi uygulamaya başladı. Daha sonra Amerika dan bir uzman getirdi. Bu uzmanın danışmanlığında TKY yi başarılı bir şekilde uyguladı TÜSİAD- KALDER kalite ödülünü Koç Grupuna bağlı Arçelik aldı. IV. SONUÇ Sorular toplu olarak ve çapraz ilişkiler kurularak değerlendirildiğinde işletmelerin %10 nun Toplam Kalite Yönetimi ni uygulama aşamasında olduğu, %70 nin Toplam Kalite Yönetimi ni uygulamaya yatkın, %20 sinin de Toplam Kalite Yönetimi ni uygulamaya istekli ve yatkın olmadığı görülmüştür. İşletmelerin büyük bir kısmı Toplam Kalite Yönetimi ni uygulamaya istekli ve yatkın olmalarına rağmen Toplam Kalite Yönetimi ni uygulama ile ilgili kriterleri yeterince bilmedikleri ortaya çıkmıştır. İşadamı denekleri, araştırma kuruluşları, kalite ve verimlilik merkezleri ile üniversiteler ülkede Toplam Kalite Yönetimi ile ilgili eğitim ve seminer çalışması yaparlarsa, çok kısa sürede Azerbaycan daki işletmelerin büyük bir kısmında Toplam Kalite Yönetimi başarıyla uygulanabilir. Toplam Kalite Yönetimi nin ülke genellerine yaygınlaştırılması için hükmetin üniversitelerin, işletmelerin, bası-yayın ve tüm toplumun üzerine düşen vazifeler vardır. Ülke Genelinde Yapılabilecek Çalışmalar a) Ülke genelinde, kalite ve verimlilik merkezleri kurulabilir. b) Kalite ve kalite çemberleri ile ilgili dergiler çıkartılabilir. c) Ülke genelinde, Toplam Kalite Yönetimi ni başarı ile uygulayan firmalara ödül verilebilir. d) Medya, kaliteye daha çok önem verebilir ve tüketicileri kaliteli mal almaları için uyarabilir. e) Eğitimde kalite ve Toplam Kalite Yönetimi daha fazla işlenebilir. f) Kanunlar, Toplam Kalite Yönetimi ni uygulamayı teşvik edici olabilir. 97

12 Journal of Qafqaz University Volume II Number II 1999 g) Küçük ve orta büyüklükteki işletmeler (KOBİ) için eğitim düzenlenebilir. h) Üretimi engelleyen kanunlar değiştirilip ileri teknoloji ile kaliteli ve ucuz üretim teşvik edilebilir. KAYNAKLAR DÜREN, A. Zeynep. İşletmelerde Kalite Çemberleri. [1. Basım]. İstanbul: Evrim Basım Yayım Dağıtım, 1990 IMAİ, Masaaki. Kaizen, Japonya nın Rekabetteki Başarısının Anahtarı. 2. b. Brisa Yayınları, 1994 ISHİKAWA, Kaoru. Toplam Kalite Kontrol. İstanbul: KalDer Yayınları, 1995 KAVRAKOĞLU, İbrahim. Toplam Kalite Yönetimi, 2.b. İstanbul: KalDer Yayınları, 1994 ŞİMŞEK,Muhittin. Kalite Yönetimi. Geliştirilmiş 2. b. İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım,