Key Words: Metaphysics of sufism, unity of being, necessity of being, esence of God.

Transkript

1 Ç a n a k k a l e O n s e k i z M a r t Ü n i v er s i t e s i ( S a y f a ) Vücûdun Vücûbu * Özet Vahdeti bu anlamda i vücûd Summary The ontology developed by the context of the doctrine of the unity of being is grounded by the various principles claimed by the followers of this doctrine. Concrete unity and absoluteness of being, and the essence of God as mere and absolute being are some of the important principles. All these principles are presupposed by the principle of the necessity of being. This article examines the necessity of being which is the basis of all principles of the theory of the unity of being, and the opponents' critique to this fundamental principle and also the defenses of the followers of this principle against the critics. Key Words: Metaphysics of sufism, unity of being, necessity of being, esence of God. Vücûdun vücûbu önermesi, vahdetîrâ bu önerme bir taraftan vücûdun i vücûda yönelik itirazlar ve reddiyelerde vücûdun vücûbu ilkesinin çürütülmesi ve bir önem arz eder. i vücûd polemik metinleri içerisinde böyle mühim bir yer tutan vücûdun vücûbu problemini *

2 A. Vahdeti vücûdu kabul eden sûfîler, vücûd ile vâcibu l vâcibu l kurarlar. Vücûd ile vâcibu lvücûd aras i vücûdun temel önermelerinden biri olan vücûdun vücûbu, bu doktrini î deliller getirilerek k imkân, imtina ve vâcibu l i vücûd ontolojilerinde vücûb, l felsefe ve t mütekellimîn ve sûfiyyenin bu kav imtina o demektir. Mümkün ise vücûdu ve ademi vâcib olmayan ya da vücûd ve ademi mümteni 1 görünmektedirler. Nitekim Haydar Âmülî (ö. i vücûdcu sûfîler de ten sonra), vücûbu vücûd 2 1 Sa deddin Taftâzânî, l, c. 1, s Kayserî, Mukaddemât, s. 37.

3 Vüc ûd un Vücûb u 65 Kelâm, felsefe ve tasavvuf geleneklerinin vücûb, imkân ve imtina l kalkar. Buradaki temel problem, vâcibu l sûfîlerin vücûda neden vücûb atfettikleri ve onu vâcibu l lvücûdun 3 lvücûdun 4 ucu unsurdan meydana gelmektedir. Bunlar vücûd ve mâhiyettir. Her bir mevcûdu çokluk söz konusud 5 tlak vücûd kabul edip vücûdu 6 n vâcibu l ib ile mümkünler, vâcib 7 Felâsife ve mütekellimînin vâcibu l rmeleri sûfîlerin vâcibu l l 8 3 Tehânevî, lfunûn, Beyrut 1996, C. II, s , Mecmû u Fetavâ, C. II, s stanbul 2010, s. 57) Kategoriler, trc. Muhittin Gelenek Taftâzânî, l lakâid, Kum 1393, C. I, s Sâinüddîn b. Türke, Temhîdü lkavâid, s. 63.

4 9 ise iki durum söz konusudur: ya vâcib mutlak larabî nin Futûhât edilir. 10 vücûdun gayr na ancak belirtir. 11 a da araz olmama, hayrüzere vücûb, imkân, imtinâ ve vâcibu l 9 Ebü l lhusûs ilâ Me ânî ennusûs, s vücûdu, vecdimin vücûdunun Çünkü ben vücûd ile O'ndan fânî oldum Vecdin hükmü benden her Vecdin Vücûdun mahiyeti olmaz fânî etti (vicdan) her yönüyle Hal ile veya halsiz olarak, larabî, Fütûhât, trc. Ekrem Demirli, C. IX, s. 354) 11, Mekkî Efendi, Aynu lhayât ta naklediyor, s. 201.

5 Vüc ûd un Vücûb u 67 belirgin hâle gelir. Bu kavramsal çerçevede vücûdu min haysu huve huve ele huve huve vü durumda vücûd, kendisini adem öncelemeyen, kendisinde asla adem bulunmayan, l sürülen bu argümanlar büyük ölçüde n anla 12 Sâinüddîn b. Türke, Temhîdü lkavâid, s. 6364; Molla Fenârî, Misbâhu lüns, s Dâvûd elkayserî, Mukaddemât, s. 11; Risâletü lvücûd (Mecmuatü Resâili lfelsefiyye içinde) Beyrut 2001, s. 481.

6 yani vücûdun hakîkatinin adem r. 14 i sorunlara yol açar. Söz gelimi ba Her iki durum da muhâldir. Sû 15 göre vâcibin cevher ya da araz olmama, hayrir. 16 Bu durum sûfîler vahdet 14 Temhîdü lkavâid, s Alâeddin Buhârî, Fâzihatü lmülhidîn, s cevher Hudûs, C. XVIII, s. 304, C. XXII, s

7 Vüc ûd un Vücûb u 69 ye göre vücûdu Kayserî de tekrar eder. Ona göre vücûdun vücûbu, mümkünlerin ya cevher ya da ara 17 se vücûd Vücûdun hakîkat düzeyi ile ilgili hükümler nedeniyle ileri sürülen ikinci 18 vü 19 ahz olma durumunun cehâlet o Buradan hareketle vücûdun vücûbu gerekir lhikem Abdurrezzak ve Fususi lhikem eserinin tahkik ve tahlili 4 18 Dâvûd elkayserî, Mukaddemât, s Alâeddin Buhârî, Fâziha, s Alâeddin Buhârî, Fâziha, s. 76.

8 Sûfîlere göre böyle bir kabul vücûdun kadîm, ezelî ve gayrolmak mümteni ini kabul edebilir ne de ma Vücûdun mümteni olan husûsî vücûdu ma 21 ma kûli sânî diye nitelemek biçi kendisini öncelemesi sorununa yol açar ve buradan teselsül ve devir gibi sorunlar vâcib 22 Vahdeti vücûdcu sûfîlere göre bütün bu sorunlardan kurtulmak için vücûdun vücûbu kabul edilmelidir. B. Vücûdun Vücûbuna Sûfîlerin vücûdun kavram ve hakîkat düzeylerindeki özelliklerinden yola i vücûd doktrinine n da vücûb i vücûda itiraz kavram hem de hakîkat düzeylerini dikkate alarak 21 Temhîdü l, s Mehâimî, u lhusûs, s. 46.

9 Vüc ûd un Vücûb u 71 daha çok vücûdun gramatikitirazlara göre cüz vücûd u durumda vâcibin, ma kûlâtdurumda vâcib, zihinde terizler, vücûdun bir durumunda kabul etmektedirler. Onlara göre yoktur. Bu durumda ittisâf muhâl olmaz. Çünkü onlara göre ademin maiyyet 23 dem vücûd ne mümkün ne de vâcibdir. Çünkü onun vâcib olan z. Zîrâ 23 Haydar Âmülî, Nakdu nnukûd, s Molla Fenârî, Misbâhu lüns, s Molla Fenârî, Misbâhu lüns, s. 165.

10 il getirilerek miz Ayr 26 Yine kavramsal düzeyle ilgili olarak ön vücûbu kabul edilecek olsa bu durumun, vâcibin vücûdunun câizu l 27 öyle durumda vücûdun o Vücûdun vücûbu konusunda kavramsal düzeyden hareketle ileri sürülen besatetinin vâc beraber kendisinde terkîbin oldu i mutlak elde edilmektedir. Nitekim insan önermesi ile At 28 delil olarak ileri sürülen vücûd kavramd ki o zihnî bir 26 Molla Fenârî, Misbâhu lüns, s Molla Fenârî, Misbâhu lüns, s. 166; Lârî, Risâle fî Vahdeti Vücûd, vr. 19b. 28 Alâeddin Buhârî, Fâziha, s

11 Vüc ûd un Vücûb u 73 kendisinin hissesi ya da ferdi olan bir cüz nedenle vücûd lvücûd dâhil her türlü vücûdu mürtefî i mu i vücûdu kabul edenler burada bizzât olan bir durum ile bi l lgayr de i yoluyla v 29 Vücûdun vücûbuna kavram düzeyinden hareketle yöneltilen itirazlar vâcibin zât ismi olur. Bu durumda ismi mef i mef ûl durumda onun tesniye ve cem kipleri olmaz. cem 30 tîl, vâcibtîli Sûfîlere göre vâcibin kendisidir. Filozoflar ve vahdeti vücûdu kabul eden Sûfîlerin i mec de etki tîlini gerektirir. 31 mümkün cûdun vücûbu nedeniyle vâcibmümkün 29 Taftâzânî, l, C. I, s. 177; Alâeddin Buhârî, Fâziha, s Alâeddin Buhârî, Fâziha, s Alâeddin Buhârî, Fâziha, s

12 vâcibu l vâcibu l olan daha popüler bir hüviyete de büründürülm hususlar Çünkü hayr 32 vahdetr. Ona göre mümkünler n 33 olarak vücûb için ileri sürülen bütün deliller gayr C. i vücûd yine vahdeti vücûd müdâfîleri ned 32 Alâeddin Buhârî, Fâziha, s Alâeddin Buhârî, Fâziha, s. 78.

13 Vüc ûd un Vücûb u 75 n vücûdun vücûbuna engel Dâvûd elancak kendisini dikkate alacak olan mu tebir olan tebirin hâriçteki tahakkuku i itibârî ise bu durumda 34 durumda kendisiyle v lgayr olarak kabul edilmesidir. Bu bi l tarayân edip vücûdu oradan izâle etmesi de söz konusu olmaz. Zîrâ vücûdun ademin vücûdu tarayan yoluyla izâlesinden söz edilemez ve onun i edilmesi ictimâ 34 Dâvûd elkayserî, Mukaddemât, s. 11.

14 k vücûd yok edilemez. Bu durumda vücûd bizzât vâcib olur. ili de vücûdun ademi kabul 35 Sûfîler vücûb Vücûd Vücûdun, ademi iktizâ mevridmize 35 Âmûlî, Nakdu nnukûd, s

15 Vüc ûd un Vücûb u 77 olunabilir. Gerçekte ise küllî 36 nin isimleridir. Bunlar vücûdun 37 öyleyerek bu itiraza de n ve her nde bulunabilir. Bu, taayyünlerin yüzden taayyünlerin taaddüdünden ancak mümkün ç vücûbuna halel gelmez. 38 nisbetlerinde ortay Risâlei Hâdiye Temhîdü l, s Molla Fenârî, Misbâhu lüns, s Molla Fenârî, Misbâhu lüns, s. 165; Lârî, Risâle fî Vahdeti lvücûd, vr. 15b. 39 Molla Fenârî, Misbâhu lüns, s. 167.

16 ti vücûd müdâfii Abdülgafûrta i vücûdun zuhûrunda ortaya. Bunun vücûdun vücûbuna bir zarar gelmez. 40 teolojik itirazlar da sûfîler mümkün Bunlar yani mümkünlerin vâcibu l 41 v kesretin zuhûr 40 Lârî, Risâle fî Vahdeti lvücûd, vr. 16a. 41 Molla Fenârî, Misbâhu lüns, s. 162.

17 Vüc ûd un Vücûb u 79 il aksine bunlardan tecerrüdünün Sonuç: 42 n vücûbu önermesi ile ilgili ahdeti vücûd siste zamanlarda Tenzîhu lma bûd fi r Red alâ Vahdeti lvücûd (Müessesetü Seyyide Ma sûme, 1373 vahdetkaydedilmesi gereken önemli bir husustur. Kaynakça: Abdülgafûri Lârî, Risâle fî Vahdeti lvücûd, Emânullah Han Ktp. (Afganistan), lhikem, (Abdurr Abdurrezzak ve Fususi lhikem doktora tezi) içinde) Alâeddin Buhârî, Fâzihatü lmülhidîn, Avdî, Ümmü lkurâ Üniversitesi, Dâ vet ve Usûlü ddîn Fakültesi, h. 1414, lakâid, Kum Abdullah Bosnevî nin Tecelliyâtü Arâisi nnusûs,, 2013, cilt: 56. Dâvûd elkayserî, Mukaddemât, Kayseri Ebü l lhusûs ilâ Me ânî en Nusûs, Beyrut Lârî, Risâle fî Vahdeti lvücûd, vr. 15b. Vahdetvahdetvahdeti vücûdcu müellif bu konuyu ele alarak tenzîh Bosnevî nin Tecelliyâtü Arâisi nnusûs, 56. Abdullah

18 Haydar Âmülî, Risâletu Nakdi'nNukud fî Ma'rifeti'lVücûd, (Câmiu lesrâr ve Menbau lenvâr ile birlikte), Tahran Kategoriler u Fetavâ, C. II, Medine larabî, Fütûhât, trc. Ekrem Demirli, C. IX, Mâcit, Muhittin, da Metaf Molla Fenârî, Misbâhu lüns, nin Miftâhu l, C. XXII, s Sa deddin Taftâzânî, l,, 3 cilt, Beyrut Risâletü lvücûd (Mecmuatü Resâili lfelsefiyye içinde) Beyrut Sâinüddîn b. Türke, Temhîdü lkavâid, Tahran 1982., (Mekkî Efendi, Aynu lhayât (Kahire 2007) üzerinden ( lukûl ilâ Berâeti ssûfiyye mine l lhulûl içinde)) Tehânevî, lfunûn, Beyrut Hudûs, C. XVIII, s