T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

Transkript

1 T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ MISIRDA AYNI GENETĠK TABANDAN GELEN TEK MELEZ, ÜÇLÜ MELEZ VE ÇĠFT MELEZLERDE TANE VERĠMĠ VE BAZI AGRONOMĠK ÖZELLĠKLERĠN KARġILAġTIRILMASI Ġslam AYGÜN YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Tarla Bitkileri Anabilim Dalı KONYA-2012 Her Hakkı Saklıdır

2

3

4 ÖZET YÜKSEK LĠSANS TEZĠ MISIRDA AYNI GENETĠK TABANDAN GELEN TEK MELEZ, ÜÇLÜ MELEZ VE ÇĠFT MELEZLERDE TANE VERĠMĠ VE BAZI AGRONOMĠK ÖZELLĠKLERĠN KARġILAġTIRILMASI Ġslam AYGÜN Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı DanıĢman: Prof. Dr. Süleyman SOYLU 2012, 182 sayfa Jüri : Prof. Dr. Bayram SADE Prof. Dr. Süleyman SOYLU Prof. Dr. Zekeriya AKMAN Bu araştırma; tek melez, üçlü melez ve çift melez mısırların tane verim potansiyellerinin ve bazı agronomik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla 2009 ve 2010 yıllarında Bursa Mustafa Kemalpaşa ilçesi ekolojik koşullarında yapılmıştır. Çalışmada, yurt dışı kökenli kendilenmiş hatlardan geliştirilen, çiçeklenme süreleri benzer ve birbiriyle kalıtsal ilişkileri bilinmeyen 6 at dişi mısır hattı ve bunlardan elde edilen 4 Tek Melez, 16 Üçlü Melez ve 6 Çift Melez mısır genotipleri incelenmiştir. Ayrıca anaçlar ve F 1 lerden elde edilen veriler kullanılarak oransal heterosis ve heterobeltiosis değerleri hesaplanmıştır. Araştırmada; çiçeklenme gün sayısı, bitki boyu, yaprak sayısı, ilk koçan yüksekliği, bitki görünümü, koçan görünümü, koçan uzunluğu, koçan çapı, koçanda sıra sayısı, sırada tane sayısı, koçanda tane sayısı, koçan ağırlığı, koçanda tane ağırlığı, bin tane ağırlığı, tane/koçan oranı, tanede nem, hektolitre ağırlığı ve tane verimi özellikleri incelenmiştir. Araştırma sonucunda tek, üçlü ve çift melezler için yapılan birleşik varyans analiz sonucunda; çiçeklenme gün sayısı, yaprak sayısı, ilk koçan yüksekliği, koçan uzunluğu, koçan çapı, koçanda sıra sayısı, sırada tane sayısı, koçanda tane sayısı, koçan ağırlığı, koçanda tane ağırlığı, hektolitre ağırlığı ve tane verimi değerleri arasında istatistiki olarak % 1 düzeyinde, bitki boyu ve tanede nem değerleri arasında istatistiki olarak % 5 düzeyinde farklılık bulunmuş, bin tane ağırlığı ve tane/koçan oranı değerlerinde ise istatistiki olarak önemli bir fark bulunmamıştır. Araştırmada ortalama tane verimleri; tek melezlerde 1178 kg/da, üçlü melezlerde 1070 kg/da, çift melezlerde ise 1067 kg/da olarak bulunmuştur. Tane verimi için elde edilen heterosis ve heterobeltiosis değerleri ise sırasıyla; tek melezlerde % 124,16 ve % 103,27, üçlü melezlerde % 25,22 ve % -9,04, çift melezlerde ise % -9,33 ve % -13,98 olarak bulunmuştur. Araştırmada tek melezler daha verimli olurken, üçlü melez ve çift melezlerin ortalama verimleri birbirine yakın olmuştur. Araştırma sonucunda gerek tek, çift ve gerekse üçlü melez kombinasyonların oluşumunda anaçların seçiminin çok önemli role sahip oldukları tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Mısır, Tek Melez, Üçlü melez, Çift melez, Heterosis, Heterobeltiosis IV

5 ABSTRACT MS THESIS COMPARISION OF GRAIN YIELD AND SOME AGRONOMIC TRAITS OF SINGLE, THREE WAY AND DOUBLE CROSSES CORN DERĠVED FROM THE SAME GENETIC BASED Ġslam AYGÜN SELCUK UNIVERSTY GRADUATE SCHOOL OF NATURAL AND APPLIED SCĠENCES DEPARTMENT OF FIELD CROPS Advisor: Prof. Dr. Süleyman SOYLU 2011, 182 Pages Jury : Prof. Dr. Bayram SADE Prof. Dr. Süleyman SOYLU Prof. Dr. Zekeriya AKMAN This study was conducted to determine grain yield potential and some agronomic properities of single cross, three way cross and double cross of maize at Mustafa Kemal Paşa in Bursa during 2009 and 2010 growing period. At the study 6 dent corn lines that had international origins developed from inbread lines were used. Lines have similar flowering times and had no genetic relations with each other. 4 single, 16 three way and 6 double crosses were investigated. Heterosis and heterobeltiosis proportional values were calculated according to values were obtained inbred lines and hybrids. At this study following properities such as days to tasseling, leaf number, first ear height, ear lenght, ear diameter, number of ear lines, number of seeds in lines, ear weight, seeds weight in ear, weight of hectoliter and grain yield values were investigated. As a result of the variance analysis days to tasseling, leaf number, first ear height, ear lenght, ear diameter, the number of row on ear, number of kernel per ear, ear weight, kernel weight per ear, weight of hectoliter and grain yield values were found important 1% level. There have been found the significant statistical differences in the 5% level amoung the values of plant height and grain moisture and not found any significant differences amoung the values of thousand kernel weight, ratio of kernel/ear. Avarage grain yields were found 1178 kg/da for single cross, 1070 kg/da for three way cross and 1067 kg/da for double cross. Heterosis and heterobeltiosis values were calculated according to grain yield, 124,16 % and 103,2 in single cross, 22,5% and -9,04% in double cross, -9,33% and -13,98%, single cross effects detected more efficient than average of three way and double cross. As a result the selection on inbreds has very important role to developed knowlegde of single, double and three was cross combinations. Keywords: Double Cross, Heterosis, Heterobeltiosis, Maize, Single Cross, Three Way Cross V

6 ÖNSÖZ Tek melez, üçlü melez ve çift melez mısırların tane verim potansiyellerinin ve bazı agronomik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla yürütülen bu araştırmanın her aşamasında yardımlarını esirgemeyen ve bilimsel bir eser haline gelmesini sağlayan danışman hocam Prof. Dr. Süleyman SOYLU ya, deneme süresince bilimsel katkılarından dolayı Prof. Dr. Bayram SADE ye teşekkürlerimi sunuyorum. Hatların temininde yardımlarını esirgemeyen Davachi Broyler ASC firmasındaki Üretim Müdürüm Sefa VARTANLI ya, arazi temini, denemelerin kurulması ve bakım işlerinde yardımlarını esirgemeyen başta babam Mustafa AYGÜN ve annem Remziye AYGÜN olmakla beraber tüm aileme ve Güllüce Köyü ahalisine, yazım aşamasında desteklerini esirgemeyen Öğr. Gör. Burak GÜRBÜZ ve Zir. Müh. Metin ŞANLI ya teşekkürlerimi sunuyorum. İslam AYGÜN KONYA-2011 VI

7 ĠÇĠNDEKĠLER ÖZET...IV ABSTRACT...V ÖNSÖZ...VI İÇİNDEKİLER...VII 1. GİRİŞ KAYNAK ARAŞTIRMASI MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Yöntem Gözlem ve Ölçümler Çiçeklenme gün sayısı (gün) Bitki boyu (cm) Yaprak sayısı (adet) İlk koçan yüksekliği (cm) Bitki görünümü (1-5) Koçan görünümü (1-5) Koçan uzunluğu (cm) Koçan çapı (mm) Koçanda sıra sayısı (adet) Sırada tane sayısı (adet) Koçanda tane sayısı (adet) Koçan ağırlığı (g) Koçanda tane ağırlığı (g) Bin tane ağırlığı (g) Tane/koçan oranı (%) Tanede nem (%) Hektolitre ağırlığı (g) Tane verimi (kg/da) Elde edilen verilerin değerlendirilmesi Deneme Yerinin İklim ve Toprak Özellikleri Deneme yerinin iklim özellikleri Deneme yerinin toprak özellikleri VII

8 4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA Hatlar Çiçeklenme gün sayısı Bitki boyu Yaprak sayısı İlk koçan yüksekliği Bitki görünümü Koçan görünümü Koçan uzunluğu Koçan çapı Koçanda sıra sayısı Sırada tane sayısı Koçanda tane sayısı Koçan ağırlığı Koçanda tane ağırlığı Bin tane ağırlığı Tane/koçan oranı Tanede nem Hektolitre ağırlığı Tane verimi Tek Melezler Çiçeklenme gün sayısı Bitki boyu Yaprak sayısı İlk koçan yüksekliği Bitki görünümü Koçan görünümü Koçan uzunluğu Koçan çapı Koçanda sıra sayısı Sırada tane sayısı Koçanda tane sayısı Koçan ağırlığı Koçanda tane ağırlığı VIII

9 Bin tane ağırlığı Tane/koçan oranı Tanede nem Hektolitre ağırlığı Tane verimi Üçlü Melezler Çiçeklenme gün sayısı Bitki boyu Yaprak sayısı İlk koçan yüksekliği Bitki görünümü Koçan görünümü Koçan uzunluğu Koçan çapı Koçanda sıra sayısı Sırada tane sayısı Koçanda tane sayısı Koçan ağırlığı Koçanda tane ağırlığı Bin tane ağırlığı Tane/koçan oranı Tanede nem Hektolitre ağırlığı Tane verimi Çift Melezler Çiçeklenme gün sayısı Bitki boyu Yaprak sayısı İlk koçan yüksekliği Bitki görünümü Koçan görünümü Koçan uzunluğu Koçan çapı Koçanda sıra sayısı IX

10 Sırada tane sayısı Koçanda tane sayısı Koçan ağırlığı Koçanda tane ağırlığı Bin tane ağırlığı Tane/koçan oranı Tanede nem Hektolitre ağırlığı Tane verimi Tek Melezler, Üçlü Melezler ve Çift Melezlerin Birleşik Analizi Çiçeklenme gün sayısı Bitki boyu Yaprak sayısı İlk koçan yüksekliği Bitki görünümü Koçan görünümü Koçan uzunluğu Koçan çapı Koçanda sıra sayısı Sırada tane sayısı Koçanda tane sayısı Koçan ağırlığı Koçanda tane ağırlığı Bin tane ağırlığı Tane/koçan oranı Tanede nem Hektolitre ağırlığı Tane verimi Heterosis ve Heterobeltiosis Çiçeklenme gün sayısı Bitki boyu Yaprak sayısı İlk koçan yüksekliği Koçan uzunluğu X

11 Koçan çapı Koçanda sıra sayısı Sırada tane sayısı Koçanda tane sayısı Koçan ağırlığı Koçanda tane ağırlığı Bin tane ağırlığı Tane/koçan oranı Tanede nem Hektolitre ağırlığı Tane verimi SONUÇLAR VE ÖNERİLER KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ XI

12 1 1. GĠRĠġ Dünyada, ha ekim alanı ve kg/da verime sahip mısır bitkisi 844 milyon tonluk üretimi ile tahıl üretiminde ilk sıralarda yer almaktadır. Mısır ülkemizde hektar ekim alanı, kg/da verimi ve ton üretim miktarı ile, buğday ve arpadan sonra üçüncü sırada yer almaktadır. Son 20 yılda yaklaşık olarak dünya mısır ekim alanı % 20, üretimi % 71, verimi ise % 42 oranında artış gösterirken, Türkiye'de ekim alanı % 16, üretimi % 112, verimi ise % 97 oranında artış göstermiştir (Anonymous, 2012). Bu verim artışının başlıca nedenleri arasında; yetiştirme tekniklerinin geliştirilmesi ve yüksek verim kapasitesine sahip melez çeşitlerin ekiminin yaygınlaşması sayılabilir. Ülkemizin tüm bölgelerinde yetiştirilebilmesine rağmen, Akdeniz, Karadeniz ve Marmara Bölgelerinde yaygın olarak üretilmektedir. Mısır, içinde bulundurduğu zengin besin maddeleri nedeniyle insan ve hayvan beslenmesinde ve ayrıca Nişasta Bazlı Şekerler ile nişasta, yağ ve yem sanayinin ham maddesi olarak önemli bir üründür. Ülkemizde üretilen mısırın tamamına yakını yurtiçinde tüketilmektedir. Ülkemizde entansif hayvancılığın gelişmesi ile paralel gelişme gösteren yem sanayi mısıra duyulan talebi artırmış, hibrid tohumluk kullanımının yaygınlaşması sonucu üretimde artış kaydedilmiştir. Mısırın değişik kullanım olanaklarına sahip olması, günümüzde talebinin fazlalaşması bu ürünün önemini gittikçe artırmaktadır. Ülkemiz üretiminin talebi karşılayamaması bu bitkinin birim alan veriminin artırılması için gerek yetiştirme gerekse ıslah çalışmalarına ihtiyaç gösterdiğini açıkça belirtmektedir. Yabancı döllenen bir bitki olan mısırda kendilenmiş mısır hatlarının melezlenmesiyle elde edilen F1 döllerinde yüksek melez azmanlığı elde edilmektedir. Bu konuda çalışan araştırıcılar heterosis oranının tane veriminde % arasında değiştiğini belirlemişlerdir (Cerit, 2006; Altınbaş, 1995; Ünay ve ark., 1999). Son yıllarda ülkemizde mısır ekilen alanlarda kullanılan mısır çeşitlerinin hemen hemen tamamı tek melez mısır çeşitleridir. Bilindiği gibi, tek melez mısır çeşitlerinin genel verim düzeyleri, üçlü ve çift melezlere göre daha yüksektir. Buna karşılık, genetik olarak homojen bir yapıya sahip olan tek melezlerin değişen ve olumsuz çevre koşullarına duyarlılığı genetik olarak heterojen bir yapıya sahip olan üçlü ve çift melezlere göre daha fazladır. Diğer bir ifadeyle; tek melezlerin stabilitesi, üçlü ve çift melezlere göre daha düşüktür (Weatherspoon, 1970; Eberhard ve Russel,

13 2 1969; Hallauer ve Miranda, 1981; Weiss, 1981; Ülger, 1986; Ülger ve Becker, 1989). Bu nedenle; çeşit seçiminde, özellikle tek melez çeşitlere öncelik verilmeli, bunu sırası ile üçlü melez ve çift melez çeşitler izlemelidir. Tek melezlerin hem tane hem de yeşil ot verimleri üçlü melez ve çift melezlere göre daha yüksektir düşüncesi hakimdir (Cerit, 2006). Mısırda verimin arttırılmasında tohumluğun önemi büyük olup, üretiminde kullanılan tohumluklar melez, sentetik, kompozit ve açıkta tozlanan çeşitlere ait tohumluklardır (Leonard ve ark., 1963). Ülkemizde mısır veriminin düşük olmasının en önemli nedenlerinden biri üretimde özellikle Karadeniz bölgesinde verim potansiyeli düşük olan açıkta tozlanan popülasyonların yaygın olarak kullanılmasıdır. Türkiye de mısır üretimini artırmak için yapılması gereken çalışmaların başında üretimde hibrit çeşitlerin oranını artırmak gelmektedir (Belen, 1999). Mısır ıslah programlarında ticari üretim için iyileştirilmiş melezlerin geliştirilmesi en başta gelen amaçlardandır. Ülkemizde mısır tarımı giderek gelişmektedir, fakat ülkemizde tarımı yapılan çeşitler bölge ekolojik şartları dikkate alınmadan geliştirilen çeşitlerdir. Ülkemizde kullanılan çeşitlerin büyük kısmı tek melez çeşitlerdir. Ülkemizin çok değişik iklim koşullarına sahip olması, çeşitlerin stabilitesi konusunda sıkıntı yaratmaktadır. Bir bölgede yüksek performans gösteren bir çeşit, diğer bölgelerde çok düşük değerlere sahip olabilmektedir. Bu çalışmada aynı genetik tabandan gelen çeşitlerin tek, çift ve üçlü melez hibritlerini üreterek bu çeşitlerin adaptasyon ve verim potansiyellerinde değişiklik olup olmayacağının araştırılması amaçlanmıştır. Çalışmada yabancı orjinli kendilenmiş hatlardan ve bunlardan daha önce elde edilmiş olan tek melezlerden, çift melez ve üçlü melez tipleri oluşturularak mevcut uygulamaya alternatif bir durumun olup, olmayacağı konusunda bilgi üretme imkanı olacaktır. Araştırma ile, ülkemiz ekolojik koşullarında kendilenmiş mısır hatlarının farklı tip melez tohumluklarının performanslarının karşılaştırılması, melez türlerinin heterosis değerlerinin belirlenmesi ve ülkemize uygun hibrit çeşit geliştirme çalışmalarına ışık tutulması amaçlanmıştır.

14 3 2. KAYNAK ARAġTIRMASI Rojas ve Sprague (1952), tek melezlerin iki diallel setindeki değişim özelliklerini incelemek amacıyla üç yıl süreyle yürüttükleri çalışmalarında elde ettikleri bulgulara göre, tek melezlerin özel kombinasyon yeteneği x çevre interaksiyonun, genel kombinasyon yeteneği x çevre interaksiyonundan daha büyük ve yine özel kombinasyon yeteneği x yıl interaksiyonun, genel kombinasyon yeteneği x yıl interaksiyonundan daha büyük olduğunu saptamışlardır. Baumen (1959), epistasi etkisini belirlemek amacıyla 2 yıl süre ile 2 farklı bölgede yürüttüğü araştırmada çok sayıda tek ve üçlü melez mısır çeşitleri kullanmıştır. Sonuç olarak, koçan yüksekliği, koçanda tane sayısı ve verim değerlerinin oluşumunda epistasinin etkili olduğunu belirtmiştir. Lonnquist ve Gardner (1961), mısırda heterosis değerlerini belirlemek amacıyla 21 mısır hattı ve bunlara ait yarım diallel melezler ile 2 yıl ve 2 lokasyonda yürüttükleri çalışmada, melez gücü değerlerini belirlemeye çalışmışlardır. Elde ettikleri bulgulara göre, tane veriminde heterosis oranını % heterobeltiosis oranını ise %102.8 olarak saptamışlardır. Ayrıca bu özellik bakımından eklemeli gen etkisinin, dominant etkiye göre populasyonda hakim olduğu sonucuna varmışlardır. Moll ve ark. (1962), heterosisin ortaya çıkış nedenlerini araştırdıkları çalışmalarında, farklı coğrafik bölgeden alınan çeşitlerde mümkün bütün kombinasyonlarda melezleme işlemini gerçekleştirmişlerdir. üç yıl ve 2 lokasyonda yürütülen çalışma sonucuna göre, atalar arasındaki genetik farklılık arttıkça hibritlerdeki heterosis değerinin arttığını ortaya koymuşlardır. Eberhart ve Hallauer (1968), tek, üçlü ve çift melez hibrit mısırların tane verimleri için genetik etkileri belirlemek amacıyla yürüttükleri çalışmalarında, 3 set ve bu setlerin her birinde 4 adet hattın yer aldığı mısır hatları ile tek, çift ve üçlü melezler hibritler elde etmişlerdir. Çalışmalarında verim bakımından, üzerinde çalışılan materyalde epistatik etkinin önemli role sahip olduğunu vurgulamışlardır. Troyer ve Hallauer (1968), melez gücü değeri, genel uyum yeteneği ve özel uyum yeteneği değerini belirlemek amacı ile 10 erkenci sert mısır hattı ile yaptıkları çalışmalarında, tane verimi bakımından, anaçlar ortalamasına göre heterosis değerini % 72, heterobeltiosis değerini ise % 43 olarak saptamışlardır. Ayrıca araştırmada, anaçlara ait genel uyum yeteneği etkileri ile melezlere ait özel kombinasyon etkileri istatistiki olarak önemli bulunmuştur.

15 4 Eberhard ve Russel (1969), on iki lokasyonda iki yıl süreyle 10 saf mısır hattında tek melez ve çift melezlerin verim stabilitesini belirlemek amacı ile yürüttükleri çalışmada elde ettikleri bulgulara göre, melezlerin verim seviyeleri kg/da arasında değişmiştir. Genellikle tek melezlerin çift melezlerden daha az stabil olduğunun, fakat bazı tek melezlerin çift melezler kadar stabilite gösterdiğini vurgulamıştır. Yine aynı çalışmada tek melezlerin, melez x yıl interaksiyonu çift ve üçlü melezlere göre daha yüksek bulunmuştur. Weatherspoon (1970), tek melez, çift melez ve üçlü melez mısırların tane verimleri ve çeşit x çevre interaksiyonunu karşılaştırmak için yaptığı çalışmada, olum süreleri birbirlerine benzer ama birbirleriyle ilişkisi bilinmeyen 9 kendilenmiş hat kullanmıştır. Tek melezlerin ortalama tane verimleri üçlü melezlerin ortalama tane verimlerinden 310 kg/da daha yüksek, üçlü melezlerin ortalama tane verimleri ise, çift melezlerin ortalama tane verimlerinden 179 kg/da daha yüksek bulmuştur. Aynı çalışmada tek melezlerin çeşit x çevre interaksiyonu kareler ortalaması çift melezlerin yaklaşık iki katı bir değerle en yüksek bulunmuştur. Üçlü melezlerin kareler ortalaması ise tek melez ile çift melez arasında bir değer almıştır. Ayrıca aynı çalışmada, tek melezlerin melez x yıl interaksiyonu kareler ortalamasının, çift melezlere göre dört kat daha fazla bulunduğu ifade edilmiştir (Spraque ve Federer, 1951). Johnson (1973), kendilenmiş mısır hatları ile oluşturulan 15 tek, 30 üçlü melez ile oluşturduğu popülasyonda gen etkilerini belirlemeye çalışmıştır. Araştırmanın sonucuna göre, popülasyonda tane verimi bakımından eklemeli gen etkisinin hakim olduğunu bildirmiştir. Knight (1973), tarafından melez gücü ile genotip-çevre arasındaki ilişkinin detaylı olarak incelendiği bir araştırmada, melezlerin tepkilerinin anaçlardan herhangi birine yakın veya eşit veya onların altında veya üstünde olabileceği belirtilmiş ve melezlerdeki bu tepkinin genotipin yanında çevre şartlarından da kaynaklandığı ortaya konulmuştur. Genter ve Eberhard (1974), 13 mısır popülasyonunu diallel melezleyip, 9 kontrol melezi ile 17 çevrede 2 yıl değerlendirmişlerdir. Sonuç olarak, bazı melez popülasyonların verim değerlerinin orijinal popülasyonlardan daha yüksek ve melez popülasyonların heterosis değerlerinin istatistik olarak önemli olduğunu ortaya koymuşlardır. Bu durum melezi oluşturan popülasyonlar arası varyasyon ile açıklanmaktadır.

16 5 Kovacs (1976), beş generasyon boyunca kendilenmiş yirmi sekiz hat ve üç baba hattın (İllionis Syn A, İllionis Syn B ve IHP) LinexTester melezlenmesi sonucu heterosisi; koçan uzunluğunda % 144.1, tane veriminde % olarak belirlemiştir. Gama ve Hallauer (1977), tek melez mısırlar ile kendilenmiş hatların bitki ve koçan özellikleri arasındaki ilişkileri belirlemek amacıyla yürüttükleri çalışmada, kendilenmiş hatların tane verimleri ile tek melezlerin tane verimleri arasında 0.09 ile 0.11 arasında değişen oranlarda, çok küçük korelasyonların hesaplandığını, kendilenmiş hatların bitki ve koçan özelliklerinin, tek melezlerin performansı için iyi bir indikatör olamayacağını ve kendilenmiş hatlardaki morfolojik özelliklerin görsel seleksiyonunun, yüksek verimli tek melez hibrit elde etmeyi garanti etmeyeceğini ortaya koymuşlardır. Ayrıca kendilenmiş hatlar ile melezlerinin bitki ve koçan özellikleri arasındaki ilişkileri belirlemek amacıyla yapılan farklı çalışmalarda ilişkilerin farklı bulunmasını; çalışılan materyalin genetik yapısına, popülasyon büyüklüğüne, melez tiplerine, çevresel etkilere ve elde edilen verileri değerlendirme yöntemlerinin farklı olmasına bağlamışlardır. Spargue (1977), heterosisi, F1 bitkilerinde verim ve diğer özelliklerde görülen üstünlük olarak tanımlamış ve heterosisin, dominantlık, süper dominantlık ve epistasi nedeniyle ortaya çıkabileceğini bildirmiştir. Ancak, heterosis dominantlıktan kaynaklanıyorsa, özelliklerde dominant genlerin fazla olacağını, heterosis overdominans (üstün dominans) veya overdominans epistasiden kaynaklanıyorsa, incelenen özelliklerin heterozigot olacağını bildirmiştir. Yapılan bir çalışmada, heterosisin dominantlık hipotezine dayandığı belirtilmiştir (Hallauer ve Miranda, 1988). Benzer şekilde Altınbaş (1991) da 1983, 1984 ve 1985 yıllarında İzmir Bornova da kimi bitki ve koçan özelliklerinde heterosisin genetik öğelerinin tahmin edilmesi için yapmış olduğu çalışmada, incelenen özelliklerde heterosisin en büyük öğesini çoğunlukla dominant etkilerin oluşturduğunu, ancak heterosisin belirmesinde istenmeyen duplicate tip epistasinin verim öğeleri için söz konusu olabileceğini bildirmiştir. Balko ve Russell (1980), kırk saf hat ve yirmi tek melezin azot kullanım etkinliklerini araştırdıkları bir çalışmada; tane verimi için azot etkisinin tüm hatlarda ve çevrelerde önemsiz bulunduğunu, tek melezlerde ise önemli bulunduğunu bildirmişlerdir. Agronomik özelliklerin incelenmesi sonucunda da; verim ile hatlar, çiçeklenme süresi ile tozlanma (polen yayma) süresi, koçan uzunluğu ve kalınlığı, tane derinliği ve protein yüzdesi aralarında önemli bir korelasyon tespit edilmiştir.

17 6 Mısırda azot uygulamalarının ve yılların heterosis oranı üzerine etkisinin araştırıldığı bir çalışmada, protein oranının heterosis göstermediği tespit edilmiştir. Genellikle heterosis oranının uygun olmayan çevre koşullarında daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Heterosis; çiçeklenme gün sayısı için % 7-10, bitki boyu için % ve koçan yüksekliği için % değerleri arasında tespit edilmiştir. Heterosis değerinin tane verimi için ise 1983 yılında % 112, 1984 yılında % 736 olduğu belirtilmiştir (Ülger ve Becker, 1989). ABD, Yugoslavya ve Latin Amerika dan sağlanan yedi elit mısır popülasyonunda genetik parametreleri belirlemek için yapılan bir çalışmada; en yüksek heterosis değeri BS11(FR)C7 popülasyonunda görülmüş, ancak düşük homozigot ve heterezigot değerleri nedeniyle en düşük tane verimi yine bu popülasyonda belirlenmiştir. En yüksek verim ve en yüksek özel kombinasyon yetenekleri BS11(FR)C7 x BS16(S2)C3 ve BSSS(R)C7 x ZPEP melezlerinde tespit edilirken, BSSS(R)C7 x ZPEP melezinin en yüksek ortalama heterosis etkisine sahip olduğu belirlenmiştir (Misevic, 1990). CIMMYT orijinli mısır popülasyonlarının on altı farklı çevre koşullarında subtropik ve ılıman bölgelere uygun mısır gen kaynaklarının heterosis ve kombinasyon yeteneklerinin araştırıldığı bir çalışmada; Popülasyon 34, 42 ve 47 de verim bakımından önemli ve olumlu genel kombinasyon yeteneği gözlenmiş, Popülasyon 42xPopulasyon 47 melezi verimde ilk sırada yer almıştır. Popülasyon 33xPopulasyon 45 melezi, verim için önemli ve pozitif özel uyum yeteneği göstermiştir. Aynı çalışma, Amerika da adaptasyon ve geç ekimlerden dolayı daha düşük verim vermiştir. Ancak araştırıcılar Pool 41 ve Populasyon 42 nin ılıman bölgeler için ıslah programlarında önemli bir potansiyele sahip olduklarını belirtmişlerdir (Beck ve ark., 1991). Kim (1985), yapmış olduğu bir melezleme çalışması sonucu elde ettiği F 1 popülasyonunda tane verimi ve verim öğelerine ait heterosis değerlerini incelemiştir. Tane verimi özelliği için belirlenen heterosis değeri verim öğeleri için belirlenen değerden daha yüksek olmuştur. Ayrıca F 1 lerin çoğunda protein oranı anaçların protein değerlerinin arasında olmuştur. Verimde gözlenen heterosisin kaliteyi aynı şekilde etkilemediğini açıklamıştır. Lamkey ve Hallauer (1986), verim için seleksiyona tabi tutulan hatların performanslarını belirlemek ve hatların kendi performansları ile hibrit performansları arasındaki ilişkiyi incelemek amacı ile yaptıkları araştırmalarında, 247 kendilenmiş

18 7 materyal içerisinden seçilen 24 adet yüksek verimli ve 24 adet düşük verimli kendilenmiş hat kullanılarak 48 adet yüksek x yüksek (YY), 96 adet yüksek x düşük (YD) ve 48 düşük x düşük (DD) kombinasyonundan oluşan 192 tek melez hibrit elde etmişlerdir. Bu üç grup arasında tane verimi bakımından önemli fark belirlenmiş ve verim sıralaması YY> YD> DD kombinasyonlar şeklinde olmuştur. Ülger (1986), Stuttgart-Almanya da 16 tek melez ile yürüttüğü bir çalışmada; en yüksek heterosis oranının sırasıyla tane verimi, yaprak alanı indeksi, bitki boyu, hektara protein verimi özelliklerinde saptandığını bildirmektedir. Ferhatoğlu (1987), Şanlıurfa koşullarında denenen TÜM-82-2, TÜM-82-6 ve TÜM 82-7 Türk üçlü melez çeşitlerinin verim potansiyellerinin diğer melez tipleriyle rekabet edebilecek düzeyde olduğunu bildirmektedir. Hallauer ve Miranda (1987), mısır üzerinde yapmış oldukları 99 çalışmanın ortalaması olarak verim için lik bir kalıtım derecesi belirlemişlerdir. Buna karşılık bitkide koçan sayısı, koçan uzunluğu ve koçan çapı gibi karakterlerde kalıtım derecesinin verimin hemen hemen 2 katı kadar yüksek değere sahip olduklarını belirlemişlerdir. Ayrıca seleksiyondaki başarının, seleksiyon yapılan karakterin kalıtım derecesine bağlı olarak değiştiğini ve olgunlaşma gün sayısı karakterine ilişkin yapılan seleksiyonlar, genellikle etkin sonuçlar verirken, tane verimine yönelik yapılan seleksiyonların daha az etkin sonuç verdiğini bildirmişlerdir. Ayrıca aynı çalışmada kendilemenin, mısır bitkisinde tane veriminin azalmasına ve çiçeklenmede de gecikmeye neden olacağını belirtmişlerdir. Kendileme depresyonunun, bitkide kendileme yapıldığı sürece ortaya çıkacağını ve kendileme depresyonunun oranındaki değişikliğin ise pek önemli olmadığını, ancak geliştirilmiş populasyonlardan çekilen hatlardaki kendileme depresyonunun, geliştirilmemiş populasyonlardan çekilen hatlardaki kendileme depresyonuna göre daha düşük olacağını ifade etmişlerdir. Sade (1987), Çumra ilçesi sulu şartlarında 13 melez mısır çeşidinin önemli zirai karakterlerini belirlemek amacıyla yürütülen bir araştırmada, çeşitlere göre tane verimleri 1123 kg/da (Virtüs) kg/da (Ventur), bitki boyları 228 cm (Virtüs) cm (Zingara), 100 bitkide koçan sayıları 103 adet (Virtüs) adet (Ventur), bitkide yaprak sayıları adet (TTM-813) adet (Vesuvio), koçanda tane sayıları adet (TÜM 82.2) adet (Silcon), bin tane ağırlıkları g (Rondo) g (TÜM 82.2), koçan çapları 4.71 cm (TÜM 82.2) cm (Silco), koçan uzunlukları cm (Zeta) cm (TTM 813), ham protein oranları ise % 8.2 (Rondo) - % 11.4 (Ventur) arasında değişmiştir yıllarında yapılan bu

19 8 araştırmada TTM 813, TTM ve Ventur çeşitleri Çumra ekolojik şartlarında yetiştirebilecek mısır çeşitleri olarak tavsiye edilmiştir. Ülger ve ark. (1987), Stuttgart-Almanya da 16 tek melez ve 16 çift melez ile yürüttükleri bir çalışmada; tek melezlerin verim düzeyinin çift melezlere göre yüksek olduğunu, ancak çift melezler içerisinde tek melezlerin yerine önerilebilecek verim düzeyine ulaşan bireylerin bulunduğunu ortaya koymuşlardır. Falconer (1989), genel ve özel kombinasyon uyuşmasının kantitatif genetik ve bitki ıslahı alanlarında önemli olduğunu ve genel kombinasyon uyumunun eklemeli etkiyi, özel kombinasyon uyumunun ise dominant etkiyi ifade ettiğini bildirmiştir. Ülger ve Becker (1989), Stuttgart-Almanya da 16 tek melez ile yürüttükleri bir çalışmada; en yüksek heterosis oranının sırasıyla; tane verimi, koçanda tane ağırlığı, koçanda tane sayısı, yaprak alanı indeksi, bitki boyu ve koçan yüksekliğinde görüldüğünü bildirmişlerdir. Ayrıca, heterosis oranlarının farklı azot dozlarında ve farklı yıllarda değişebildiğini açıklamışlardır. Yine, tepe püskülü çiçeklenme süresi, bitki boyu, koçan yüksekliği, yaprak alanı indeksi, yaprak açısı, bitkide koçan sayısı, tanede kuru madde oranı, tanede protein oranı ve kök kuru madde ağırlığı özellikleri için anaçlar ile F1 ler arasında sıkı ve pozitif korelatif ilişkiler bulunduğunu, tane verimi, koçanda tane ağırlığı, koçanda tane sayısı, bin tane ağırlığı ve hektara protein verimi özellikleri için bu ilişkilerin önemli bulunmadığını ortaya koymuşlardır. Nevado ve Cross (1990), mısır ıslahında melezlemede kullanılan anaçların geliştirilmesinin ıslah çalışmalarının en başta gelen amacı olduğunu belirtmişlerdir. Genel ve özel kombinasyon kabiliyeti tespitinin kendilenmiş hatların potansiyelini belirlemede önemli bir gösterge olduğunu ifade etmişlerdir. sekiz anaç ile yürütülen diallel çalışmada, GKK/ÖKK oranını çiçeklenme gün sayısı, bitkide koçan sayısı ve verim için 1 den küçük bulmuşlardır. Eyherabide ve Hallauer (1991), 2 sentetik mısır popülasyonu ve buna ait melezler ile yaptıkları çalışmada eklemeli ve dominant gen etkilerinin verim üzerine katkıları belirlenmeyi amaçlamışlardır. Araştırma sonucuna göre, popülasyonlardan birinde eklemeli, diğerinde ise dominant gen etkilerinin hakim olduğu tespit edilmiştir. Ordas (1991), İspanya ve Amerika mısır kuşağının sıcak bölgelerinde, dört erkenci Amerika mısır kuşağı popülasyonu ve beş İspanyol popülasyonunu, heterotik etkileri belirlemek amacıyla diallel melezleyerek iki lokasyonda 3 yıl denemiştir. Araştırıcı farklılığın belirlenmesinde verimdeki heterosis oranını kullanmış ve Amerikan mısır kuşağı, Kuzey ve Güney İspanya olmak üzere üç popülasyonun

20 9 varlığını belirlemiştir. Kuzey İspanya da bir germplazmlı (EPS6 melezi), Güney İspanya da iki germplazmlı (EPS7 melezi) iki bileşik ortaya çıkmış, EPS6 melezi için tane verimi % 10.4, EPS7 melezi için tane verimi % 9,4 olarak bulunmuştur. Ebeveynlerin ortalamasına göre heterosis oranı beklenenden (% 17.7) daha yüksek (% 32.7) bulunmuştur. Yüce ve Turgut (1991), üzerinde çalıştıkları melez popülasyonda bitki boyu ve bin tane ağırlığı bakımından eklemeli genlerin hakim olduğunu bildirmişlerdir. Bitki başına tane verimi bakımından özel kombinasyon yeteneği etkisin genel kombinasyon yeteneği etkisinden daha büyük bulunmuş olup, bu karakterin idare edilmesinde dominant genlerin yada eklemeli olmayan gen etkilerinin hakim olduğu belirtilmiştir. Vasal ve ark. (1992), CIMMYT de geliştirilen tropik ve subtropik mısır hatları arasındaki uyuşma yetenekleri ve heterosis oranlarını belirlemek için yapmış oldukları çalışmada, altı tropik ve beş subtropik mısır popülasyonunu melezlemişlerdir. Otuz melez ve on bir ebeveyn altı çevre koşullarında denenmiştir. Tropik ve subtropik çevrede genel uyum yetenekleri tane verimi için önemli bulunmuştur. En iyi üç melez olan Popülasyon 43xPopulasyon 42, Popülasyon 32xPopulasyon 44 ve Popülasyon 22xPopulasyon 47, en yüksek heterosis göstermiştir. Tropik germplazmlardan popülasyon 43, subtropik germplazmlardan Popülasyon 42 ve 44 pozitif genel uyuşma göstermiştir. CIMMYT orijinli erkenci mısırların sıcak ve subtropik bölgelerde uyum yetenekleri ve heterosis değerlerini belirlemek için yapılan bir çalışmada, verim sıcak bölgelerde subtropiklerden daha yüksek bulunmuştur. Subtropik koşullarda Pop 48xPool 27 melezinde en yüksek verim elde edilmiş, heterosis % 9.9 olarak tespit edilmiştir. Verim için özel uyum yeteneği sadece sıcaklık koşullarında önemli bulunmasına karşın, genel uyum yetenekleri her iki sıcaklıktan da etkilenmiştir. Verim için Amerika da yapılan başka bir çalışmada, heterosis % 2.2 ile % 22.5 arasında değişim göstermiştir (Widstrom ve ark., 1993). Güneyli ve ark. (1993) Çukurova Bölgesi ne adapte olabilecek yeni çeşitleri belirlemek amacıyla Çukurova Tarımsal Araştırma Enstitüsü deneme arazisinde yürüttükleri çalışmada TTM ve TTM. 815 tek melezlerini ana üründe, TTM. 813, TTM tek melezlerini ve TÜM üçlü melezini, ikinci üründe ümit var çeşitler olarak belirlemişlerdir. Pixley ve Bjarnason (1993), protein bakımından üstün 5 popülasyondan geliştirilmiş mısır kendilenmiş hatlarından 4 adet diallel set oluşturmuşlardır. Çalışmada 1. set 8, 2. set 7, 3. set 10, 4. set ise 9 hat içermiştir. Tane verimi

21 10 bakımından 1.,3.,4. setlerde genel kombinasyon yeteneği etkileri önemli bulunurken, sadece 2. sette hem genel hem de özel kombinasyon yeteneği önemli olarak değerlendirilmiştir. Araştırmacılar, sadece bir sette özel kombinasyon yeteneği etkilerinin önemli olmasını, diğer setlerde yer alan hatların dar bir genetik tabandan gelen bireylerden oluşmuş olabileceği şeklinde ifade etmişlerdir. Tanedeki protein oranlarının da incelendiği bu araştırmada; 1., 2. ve 3. sette genel kombinasyon yeteneği önemli bulunurken, özel kombinasyon yeteneği çalışılan diallel setlerin hiçbirinde önemli bulunmamıştır. Vasal ve ark. (1993) Uluslararası Mısır ve Buğday Araştırma Merkezi (CIMMYT) in kaliteli protein içeren mısır gen kaynaklarının Quality Protein Maize (QPM) heterotik modellerini ve kombinasyon yeteneğini belirlemek ve aynı zamanda melez ıslahı için üstün kaynakları tanımlamak amacıyla yürüttükleri araştırmada, 10 anaç (4 QPM havuzu, 5 QPM popülasyonu, çeşit Pioneer 7737) arasındaki diallel melezleri 8 lokasyonda denemişlerdir. Çalışmada çiçeklenme tarihi, bitki boyu, endosperm sertliği ve tane verimi gibi karakterler üzerinde durulmuştur. Genel kombinasyon yeteneği etkileri bütün özellikler için önemli, özel kombinasyon yeteneği etkileri sadece tepe püskül gösterme zamanı ve bitki boyu için önemli bulunmuştur. Pal ve Prodhan (1994), verim ve verim unsurları yönünden kombinasyon kabiliyetleri ve gen etkilerinin incelendiği çalışmada, verim ve verimle ilişkili kantitatif karakterlerin pek çoğunda eklemeli ve dominant genlerin birlikte etkili olduğunu, özellikle verim yönünden, dominant gen etkilerinin daha önemli olduğu belirtmişlerdir. Sedhom (1994), mısırda verim ve verim komponentleri yönünden kombinasyon kabiliyeti yetenekleri ve gen etkilerini incelediği çalışmada, verim ve verimle ilişkili kantitatif karakterlerin pek çoğunda eklemeli ve dominant genlerin birlikte etkili olduğunu bildirmiştir. Altınbaş (1995), ikinci ürün koşullarında erkenci ve yüksek verimli mısır genotipleri geliştirme olanaklarını araştırmak amacıyla, 6 kendilenmiş mısır hattının yarım-diallel melezlerinde bitki başına Tane verimi, koçan püskülü çıkarma süresi, bitki boyu ve koçan yüksekliği için heterosis ve kombinasyon yeteneklerini incelemiştir. Bitki verimine ve bitki boyuna ilişkin genotipik varyansın çoğunluğunu heterosis oluşturmaktadır. Melezler arasındaki varyansın büyük bir kısmının genel kombinasyon yeteneği etkilerinden ileri geldiği çiçeklenme süresi ve koçan

22 11 yüksekliğinde eklemeli genetik etkilerin daha önemli olduğunu tahminlemiştir. Heterosis oranı bitki başına tane veriminde % 72.0 ile % 140.7, çiçeklenme süresinde % 2.4 ile % 18.0 arasında değişmiştir. Ayrıca çalışmada bitki boyu, koçan yüksekliği ve verim bakımından pozitif, çiçeklenme gün sayısı bakımından ise negatif yönde heterosis belirlenmiştir. Mısırda özellikle verim yönünden, dominant gen etkilerinin daha önemli olduğu vurgulanmıştır (Mathur ve Bhatnagar, 1995). Turgut ve Yüce (1995), 9 kendilenmiş mısır hattı ile oluşturdukları kombinasyonlarda verim ve verim öğelerine ait özelliklerin kalıtımını Jinks-Hayman yöntemine göre incelemişlerdir. Çalışmada koçanda tane sayısı, bin tane ağırlığı ve bitki başına tane verimi özelliklerinde hem eklemeli hem de dominantlık etkilerinin hakim olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca koçanda tane sayısı ve tane veriminde dominantlık etkisinin genetik varyansa katkısının eklemeli etkiye göre daha fazla hakim olduğu belirlenmiştir. Bitki başına tane veriminin kalıtımında en az 4 gen grubunun sorumlu olduğu sonucuna varılmıştır. Bin tane ağırlığı ve bitki başına tane verimi için tam dominantlık kalıtım tipinin var olduğu bulunmuştur. Popülasyonun erken generasyonlarında verim öğelerinden koçan uzunluğu ve koçan çapı için uygulanacak seçimlerin etkili olabileceği sonucuna varmışlardır. Yıldız (1995), altı at dişi mısır saf hattının tam diallel melezlenmesi sonucunda popülasyonun genetik yapısını incelemek, uygun anaç ve melez kombinasyonlarını belirlemek için yapmış olduğu çalışmada, bitki boyu için ortalama % 30.66, koçan yüksekliği için % 31.12, sap kalınlığı için % 4.35, koçan uzunluğu için % 26.56, koçan kalınlığı için % 11.38, tane verimi için ise ortalama % oranında heterobeltiosis olduğunu tespit etmiştir. Altınbaş (1996), Bornova-İzmir koşullarında kendilenmiş mısır hatlarından elde edilen 15 tek melez kombinasyonunu anaçları ile karşılaştırmıştır. Araştırmada mısır hatları ve onların yarım diallel melezlerinden oluşan popülasyonda bitki başına tane verimi ve bin tane ağırlığı bakımından ebeveyn hatların ortalama değerleri, genel kombinasyon yeteneği etkileri ve melezlerin melez gücü düzeylerinin melez performanslarının tahminlenmesindeki etkinlikleri basit korelasyon (r) ve determinasyon katsayıları (r2) ile tahminlemiştir. İncelenen bütün özellikler bakımından 15 tek melezin gözlenen ortalama değerleri ile heterotik sapmalar (iki kendilenmiş ebeveyn ortalamasına göre melez gücü değerleri, (F1-MP)) ve ebeveynlerin genel kombinasyon yeteneği etkilerinden tahminlenen, beklenen

23 12 ortalama değerleri arasında pozitif ve önemli korelasyonlar saptamıştır. Ayrıca koçan uzunluğunda melezlerin gözlenen değerleri (F1) ile iki ebeveyn ortalaması (MP) arasında pozitif ve önemli bir ilişki (r = 0.735xx) olduğunu belirtmiştir. Basit determinasyon katsayıları (r2) bitki başına tane veriminde heterotik sapmaların (F1- MP), dört verim öğesinde de ebeveynlerin kombinasyon yeteneği etkilerinin, melez performanslarının tahminlenmesinde daha etkili olduğunu ortaya koymuştur. Çalışmada incelenen tüm karakterlerde atalar ve kombinasyonlar arasında % 1 düzeyinde fark olduğu belirlenmiştir. Genel ve özel kombinasyon yeteneği bitki başına tane verimi özelliğinde önemli olarak belirlenirken bu özelliğe ait en yüksek heterosis % 89.4 olarak belirlenmiştir. Echandi ve Hallauer (1996), sekiz farklı ekolojik koşulda dört mısır kuşağı hattı (BS10(FR)C10, BS11(FR)C10, BSSS(R)C12 ve BSCB1(R)C12) ile dört tropik mısır hattının (BS16(I), BS27, BS28 ve BS29) melezlenmesiyle yaptıkları çalışmada, Amerikan mısır kuşağına ait hatlar ve melezlerinin, tropik mısır hatları ve melezlerinden önemli düzeyde yüksek tane verimine sahip olduklarını belirtmişlerdir. En yüksek verim BS10(FR)C10xBS29 ve BSSS(R)C12 x BSCB1(R)C12 melezlerinde 788 kg/da olarak tespit edilmiştir. En yüksek heterosis % 20.3 ile BS16(I)xBS28 melezinde bulunmuştur. İki mısır kuşağı arasında yapılan melezlerde heterosis tane verimi için % 25.7, bitki boyu için % 4.8 ve ilk koçan yüksekliği için % 5.5 oranında belirlenmiştir. Samancı (1996), kendilenmiş hatlar ile onların tek melezlerinin çeşitli agronomik özelliklerinin tane verimi performansı üzerine etkisini belirlemek amacıyla Antalya koşullarında yürüttüğü çalışmasında, kendilenmiş hatların bazı özelliklerinin melezleri ile aynı olmadığını ve yüksek tane verimine sahip kendilenmiş hatların melezlerinin de yüksek tane verimine sahip olamayacağını vurgulamıştır. Ayrıca melezlerin tane verimleri ile çiçeklenme süreleri arasında çok önemli ve pozitif yönde korelasyon (r=0.78) olduğunu saptamıştır. Melezlerin çiçeklenme sürelerinin, tane verimi ve tane nemi üzerinde önemli etkisinin olduğunu belirtmiştir. Sfakinakis ve ark. (1996), tarafından yapılan bir çalışmada, mısırda özellikle verim yönünden, dominant gen etkilerinin daha önemli olduğu açıklanmıştır. Spaner ve ark. (1996), verim ve verim komponentleri yönünden uyum yetenekleri ve gen etkilerinin incelendiği çalışmalarda, verim ve verimle ilişkili kantitatif karakterlerin pek çoğunda eklemeli ve dominant genlerin birlikte etkili olduğunu belirtmişlerdir.

24 13 Aguerre ve ark. (1997), Arjantin de farklı orijinli mısır popülasyonlarının üç farklı çevre koşulunda, uyum yeteneklerinin belirlenmesi için yaptıkları diallel çalışmasında, ortalama heterosisi verim için % 19 olarak belirlemişlerdir. Araştırmada 36 melezden 30 unda yüksek heterosis tespit edilmiş, 4 melezde (847.1 kg/da ile kg/da) en yüksek verim belirlenmiştir. Sadece B73 ve CDB hatlarında pozitif ve önemli genel uyum yeteneği belirlenmiştir. B73 melezlerinin 10 tanesinden 6 tanesinin en yüksek verim değerlerine ulaşıldığı bildirilmiştir. Belen (1999), Tokat ekolojik koşullarında yaptığı çalışmada, 13 adet tek melez, 10 adet üçlü melez, 7 adet popülasyon olmak üzere toplam 30 adet cin mısır genotipinin verim ve kalite özelliklerini araştırmıştır. Araştırma sonucunda cin mısır genotiplerinin çiçeklenme süreleri gün, bitki boyları cm, koçan uzunlukları cm, koçan çapları mm, koçanda tane sayısı adet, tane iriliği adet, bin tane ağırlığı g, tane verimi kg/da arasında değişim göstermiştir. Konak ve ark. (1999), 6 kendilenmiş hattı ve 4 tester ile oluşturdukları melez popülasyonda bitki boyu hariç incelenen koçan yüksekliği, çiçeklenme gün sayısı, bin tane ağırlığı ve tane verimi özelliklerinde GKY/ÖKY oranını 1 den küçük bulmuşlardır. Çalışmada heterosis ve heterobeltiosis oranları sırasıyla; bitki boyunda % % ve % % 208, koçan yüksekliğinde % % ve % % 59.5, çiçeklenme gün sayısında % % ve % % 6.69, bin tane ağırlığında % % ve % % 15.61, tane veriminde % % ve % % değerleri arasında değişmiştir. Ünay ve ark. (1999), 7 mısır genotipi ve bunlara ait 12 F1 melezi ile Aydın da ana ürün koşullarında yürüttükleri araştırmada, bitki boyu, koçan yüksekliği, koçanda tane sayısı, bin tane ağırlığı bakımından GUY/ÖUY oranı 1 den büyük bulunmuştur. Buna karşılık popülasyonda tane verimi bakımından eklemeli olmayan gen etkilerinin hakim olduğu belirtilmiştir. Melez popülasyona ait heterosis dağılımı; bitki boyunda % % 30.56, koçan yüksekliğinde % % 47.59, koçanda tane sayısında % % 19.37, bin tane ağırlığında % % 22.87, tane veriminde ise % % bulunmuştur. Heterobeltiosis dağılımı ise sırası ile; % % 29.2, % % 33.90, % % 8.53, % %20.47, % % olarak belirlenmiştir. Smith ve ark. (2000), mısır kuşağında yaygın olarak kullanılan Stiff Stalk Synthetic ile Lancaster Sure Crop heterotik gruplarını temsil eden B73 ve Mo17

25 14 kendilenmiş hatlar kullanılarak birbirinden uzak tabandan gelen heterotik gruplara ait anaçlar arasında yapılan melezleme işlemi sonucunda elde edilen melezlerde her zaman yüksek heterosis değerinin elde edilip edilemeyeceğini belirlemeye çalışmışlardır. Çalışmanın sonucuna göre, heterotik grupları ayırmada kullanılan hatların heterosis değerinden kısmen sorumlu lokuslar ile ilişkili olabileceği gibi bu hatların kullanımını sınırlayabilecek etkenlerden birinin de fonksiyonel genlerle doğrudan ilişkili olmama ihtimalinin olduğunu belirtmişledir. Ayrıca bu araştırmada tane verimi bakımından atalar ortalamasına göre % 89.5 oranında heterosis değeri elde edilmiştir. Sürmeli (2000), 6 kendilenmiş mısır hattı ve diallel melez dölleri ile oluşturduğu popülasyonda; çiçeklenme gün sayısı, bitki boyu, koçan yüksekliği, koçanda tane sayısı, bin tane ağırlığı, tane verimi özellikleri bakımından kombinasyon yeteneklerini araştırmıştır. Araştırmada, tane verimi dışındaki karakterler genel ve özel kombinasyon yeteneği etkileri bakımından önemli olarak değerlendirilmiştir. Tane verimi karakterinin kalıtımında dominant gen etkisinin önemli olduğu anlaşılmıştır. Gökmen ve Sakin (2001), farklı cin mısırı genotiplerinde verim, verim unsurları ve bazı kalite özelliklerinin belirlenmesi üzerine yaptıkları araştırmada, 4 adet populasyon, 6 adet tek melez, 5 adet üçlü melez, 11 adet bu melezlerin F 2 generasyonları olmak üzere toplam 26 genotip incelemişlerdir. Araştırma sonucunda, koçanda tane sayısı tek koçan verimi, tane verimi en yüksek populasyonlarda görülmüştür. Araştırmada genotiplerin koçanda tane sayısı adet, tek koçan verimi g, bin tane ağırlıkları g, tane verimleri kg/da arasında değişim gösterdiği belirlenmiştir. Popülasyonların genellikle koçanda tane sayısı, tek koçan verimi, bin tane ağırlığı, tane verimi ve patlamayan tane oranı bakımından yüksek değer verdiğini saptamışlardır. Bununla birlikte, tek melez ve üçlü melez genotiplerinin patlama hacimlerinin popülasyonlarınkinden daha yüksek olduğunu ifade etmişlerdir. Dede ve ark. (2001), 7 ebeveyn hat ile bunların 21 F1 melezini içeren bir diallel mısır popülasyonunda verim ve verim bileşenlerini genel ve özel uyum yeteneklerini ve melez popülasyonlardaki heterosis değerlerini belirlemek için yapmış oldukları çalışmada; ele alınan bütün özelliklerde ortalama heterosisi önemli ve tepe püskülü çıkış süresi hariç pozitif yönde belirlemiş, melezlerin veriminin ebeveynler ortalamasından % oranında daha fazla olduğunu saptamışlardır. Koçanda tane sayısı ve sırada tane sayısında da yüksek heterosis gözlenmiştir.

26 15 Stresli ve stresli olmayan koşullar altında mısır tane veriminde heterosisi belirlemek için yapılan diallel melezleme sonucunda, stresli koşullarda ve düşük azot uygulanan yerlerde, stresli olmayan yerlerden daha yüksek heterosis tespit edilmiştir (Betran ve ark., 2003). Fan ve ark. (2001), 10 kendilenmiş hat ve 45 yarım diallel melez ile yaptıkları çalışmada, tane verimi bakımından anaçlara ait genel kombinasyon yeteneği etkisini istatistiki olarak önemli, melez kombinasyonlara ait özel kombinasyon yeteneği etkisini ise önemsiz olarak değerlendirmişlerdir. Kara (2001), mısırda altı ana hat (line) ve üç baba test edici (tester) ile bunların 18 F 1 melezi verim ve verim komponentlerine ilişkin, genel ve özel kombinasyon kabiliyetlerini incelemek ve melez popülasyonlardaki heterosisi saptamak amacıyla, bir araştırma yürütmüşler ve elde edilen sonuçları line x tester analizi uyarınca incelemişlerdir. Varyans analizi sonuçları, incelenen bütün özellikler yönünden F 1 melezleri ve ebeveyn hatlar arasındaki varyasyonun önemli olduğunu ortaya koymuştur. Çalışmada ele alınan bütün özelliklerde ortalama heterosis önemli ve tepe püskülü çıkarma süresi hariç pozitif yönde olup, melezlerin birim alan tane verimi ebeveynler ortalamasından % 79.8 oranında daha fazla olmuştur. Ebeveynlerin genel kombinasyon kabiliyetleri etkilerine göre, YUZ P709 ve FR 64A hatları birim alan tane verimi ve diğer verim komponentleri yönünden en uygun ebeveyn olarak belirlenmiştir. Kombinasyon kabiliyetleri analizi, genel kombinasyon kabiliyeti etkilerinin incelenen bütün özelliklerde; özel kombinasyon kabiliyeti etkilerinin ise koçan çapı, koçan yüksekliği ve birim alan tane veriminde önemli olduğunu göstermiştir. Koçan yüksekliği ve birim alan tane veriminde özel uyum yeteneği varyansının, genel kombinasyon kabiliyeti varyansından yüksek olması, bu özelliklerde eklemeli olmayan gen etkilerinin, karakterlerin kalıtımında daha önemli rol oynadığını ortaya koymuştur. Turgut (2001), Bursa koşullarında 6 mısır hattı ile yaptığı melez çalışmasında, anaç ve kombinasyonlara ait genel ve özel kombinasyon yeteneklerini, incelenen bitki boyu, koçan yüksekliği ve bitki başına tane verimi özellikleri için % 1 olasılık düzeyinde önemli bulmuştur. Kombinasyona ait melez gücü değerlerinin de incelendiği çalışmada üstün ebeveyne ve standart bir mısır çeşidine göre yapılan melez gücü değeri hesaplamasında en yüksek melez gücü değeri sırasıyla bitki boyunda % 32.7 ve % 10.3, koçan yüksekliğinde % 51.4 ve % 10.1, koçanda tane sayısında %

27 ve % 30.4, bin tane ağırlığında % 61.2 ve % 6.3 bitki başına tane veriminde % ve % 15.6 olarak belirlemiştir. Pixley ve Bjarnason (2002), 8 adet açıkta tozlanan, 18 adet tek melez, 18 adet üçlü melez ve 18 adet çift melez mısırların protein kalitesi, endosperm değişimi ve tane verimi stabilitesi üzerine, 13 lokasyonda yürüttükleri çalışmada, genotip x çevre interaksiyonu bakımından tane verimi ve protein içeriği için en az stabiliteyi sırasıyla, tek melezler, üçlü melezler, çift melezler ve açıkta tozlanan çeşitlerin gösterdiğini tespit etmişlerdir. Özkaynak ve Samancı (2003), 15 kendilenmiş cin mısır hattı ve onlardan elde edilen yoklama melezlerinin verim ve verimle ilgili özellikleri belirledikleri araştırmada, yüksek verimli hatların melezlemelerinden elde edilen hibritlerin yüksek verimli olmadığını bildirmişlerdir. Soengas ve ark. (2003), Kuzeybatı İspanya da 10 sert mısır hattıyla 4 farklı lokasyonda yapmış oldukları resiproksuz diallel çalışmada, melezlerin verimlerini ebeveynlerden % 30 daha yüksek belirlemişlerdir. Gallego x Basto/Enano Levantino ve Basto/Enano Levantino x longfellow yüksek oranda heterosis ve tane verimi gösteren melezler olarak tespit edilmiştir. Turgut (2003), Bursa da yürüttüğü bir çalışmada; 5 ana 3 test edici babaya ait 15 F1 meleziyle oluşturduğu mısır popülasyonunda bitki boyu ve tane verimi karakterlerinde genel ve özel uyum yeteneği etkilerini önemli olarak belirlemiştir. Araştırmada heterosis değerlerini; tane verimi için % -5.1 ile % 120, bitki boyu için % -1.1 ile % 28, koçan yüksekliği için % -1 ile % 41.9, koçan uzunluğu için % 3.7 ile % 39.8, koçan çapı için % 3.7 ile % 29, koçanda tane sayısı için % 20.7 ile % arasında belirlemiştir. Turgut ve ark. (2003), Bursa koşullarında 2000 ve 2001 yıllarında kendilenmiş mısır hatlarının yoklama melezlerinde heterosis değerlerini belirlemek için yapmış oldukları çalışmada, bitki boyunda % 29.4, koçan yüksekliğinde % 44.1, koçanda tane sayısında % 75.6, bin tane ağırlığında % 42.1, tane veriminde ise % heterosis oranı tespit etmişlerdir. Araştırmada melezlerde tane verimi kg/da, bitki boyu cm, koçan yüksekliği cm, koçan boyu cm, koçanda tane sayısı adet arasında tespit edilmiştir. Başal ve ark. (2004), 9 kendilenmiş mısır hattı ve bunların 36 F 1 melez genotipine ait veriler Jinks-Hayman diallel analiz yöntemine göre değerlendirmişler ve

28 17 koçan uzunluğu ve koçanda tane sayısı için dominant, koçan çapı ve bin tane ağırlığı için ise hem dominant hem de eklemeli gen etkilerinin önemli olduğunu belirtmişlerdir. Sing ve ark. (2004), 10x10 diallel melezleme çalışması sonucunda elde ettikleri F 1 bitkilerini 3 farklı ekim zamanında ekmişler ve heterosis değerlerini incelemişlerdir. Melezlerin çoğunda tane verimi yönünden belirlenen heterobeltiosis pozitif ve önemli olmuştur. Erken, normal ve geç ekim tarihleri için tek bitki tane veriminde belirlenen maksimum heterobeltiosis değerleri sırasıyla; % ( Raj 3765 x HD 2285), % (PBW 373 x HD 2329) ve % ( PBW 373 x HD 2329) olmuştur. Tane veriminde heterosis gösteren melezlerde belirlenen heterotik etkinin incelenen diğer verim özelliklerinin hepsinde aynı şekilde ortaya çıkmadığı belirlenmiştir. Tollenaar ve ark. (2004), mısır tane veriminde heterosisin temel fizyolojisini belirlemek için yılları arasında Elora Araştırma İstasyonu nda yürüttükleri çalışmalarında, üç yılın ortalamasında oransal heterosis değerleri, tane veriminde % 167, hasatta kuru maddede % 85 ve hasat indeksinde % 53 olarak belirlenmiştir. Elde ettikleri bulgulara göre, tane verimi için heterosisi (i) çiçeklenme öncesi yaprak alanın yükselmesine bağlı olarak oluşan kuru madde birikimine, (ii) tane doldurma döneminde yaprak alan indeksinin maksimuma çıkmasına bağlı olarak yükselen kuru madde birikimine ve (iii) hasat indeksine bağlamışlardır. Turgut ve Duman (2004), 8 geççi ana hat ve 3 test edici baba ve bunların 24 meleziyle oluşan mısır popülasyonunda genetik yapıyı incelemek ve heterosis değerlerini belirlemek için yapmış oldukları çalışmada, heterosis değerlerini; tane verimi için % 72.1 ile % 139.1, bitki boyu için % 1.6 ile % 38.1, koçan yüksekliği için % -0.9 ile % 73.8, koçan uzunluğu % ile % 60.2, koçan çapı için % 1.2 ile % 32.4, koçanda tane sayısı için % ile % arasında belirlemişlerdir. Ünay ve ark. (2004), Aydın koşullarında yıllarında mısırda tane veriminin heterosis oranını belirledikleri bir çalışmada, heterosisin % ile % arasında değiştiğini belirtmişlerdir. Cengiz (2006), Sakarya ekolojik koşullarında farklı olum gruplarındaki 8 kendilenmiş hattan elde edilen 28 melez kombinasyonlarında diallel analiz yöntemini uygulayarak genotiplerin genetik yapılarını tanımak, uygun anaç ve ümitli kombinasyonları seçmek amacıyla yaptığı çalışmada, sırasıyla anaçlar ve melezler için; çiçeklenme gün sayısını 66-83, gün, bitki boyunu ve cm, koçanda sıra sayısını ve adet, sırada

29 18 tane sayısını ve 36, adet, bin tane ağırlığını ve g, tane verimini ise ve kg arasında belirlemiştir. Melezlerde incelenen özelliklere göre sırasıyla ortalama heterosis ve heterobeltiosis değerlerini; çiçeklenme gün sayısında % % ve % % -1.40, koçanda sıra sayısında % % ve % % 17.40, sırada tane sayısında % % ve % % 96.40, bin tane ağırlığında % % ve % % 81.10, tane veriminde ise % % ve % % arasında belirlemiştir. Cerit (2006), Çukurova ekolojik koşullarında dört atdişi mısır homozigot hattından elde ettiği tek, üçlü ve çift melezlerin tane verimi ve bazı agronomik özelliklerin saptanması için yaptığı çalışmada, tek melezler için; çiçeklenme gün sayısını gün, bitki boyunu cm, ilk koçan yüksekliğini cm, koçan uzunluğunu cm, koçan çapını mm, koçanda tane sayısını adet, koçanda tane ağırlığını g, bin tane ağırlığını g, tane verimini ise kg/da arasında bulmuştur. Üçlü melezler için çiçeklenme gün sayısı gün, bitki boyunu cm, ilk koçan yüksekliğini cm, koçan uzunluğunu cm, koçan çapını mm, koçanda tane sayısını adet, koçanda tane ağırlığını g, bin tane ağırlığını g, tane verimini ise kg/da arasında bulmuştur. Çift melezler için çiçeklenme gün sayısını gün, bitki boyunu cm, ilk koçan yüksekliğini cm, koçan uzunluğunu cm, koçan çapını mm, koçanda tane sayısını adet, koçanda tane ağırlığını g, bin tane ağırlığını g, tane verimini ise kg/da arasında bulmuştur. Tek melezlerde incelenen özelliklere göre sırasıyla ortalama heterosis ve heterobeltiosis değerlerini; çiçeklenme gün sayısında % ve % -4.18, bitki boyunda % ve % 19.23, ilk koçan yüksekliğinde % ve % 11.98, koçan uzunluğunda % ve % 23.48, koçan çapında % 9.67 ve % 1.35, koçanda tane sayısında % ve % 15.13, koçanda tane ağırlığında % ve % 33.84, bin tane ağırlığında % ve % 15.43, tane veriminde ise % ve % % olarak bulmuştur. Konuşkan (2006), Çukurova ekolojik koşullarında 6 kendilenmiş mısır hattı ile bunların 30 F 1 melezini içeren tam diallel melez mısır popülasyonunda verim ve verim kompanentleri için; genetik yapıyı, genel ve özel uyum yeteneklerini ve melez

30 19 güçlerini belirlemek için yapılan çalışmada, anaç ve tek melezlerde sırasıyla; bitki boyunu cm ve cm, ilk koçan yüksekliğini cm ve cm, koçan uzunluğunu cm ve cm, koçan çapını mm ve mm, koçanda tane sayısını adet ve adet, koçanda tane ağırlığını g ve g, tane/koçan oranını % ve % ve tane verimini kg/da ve kg/da arasında bulmuştur. Tek melezlerde incelenen özelliklere göre sırasıyla ortalama heterosis ve heterobeltiosis değerlerini; bitki boyunda % ve % 13.70, ilk koçan yüksekliğinde % ve % 19.50, koçan uzunluğunda % ve % 20.40, koçan çapında % ve % 7.30, koçanda tane sayısında % ve % 31.50, koçanda tane ağırlığında % ve % 50.50, tane/koçan oranında % 3.00 ve % 1.10, tane veriminde ise % ve % olarak bulmuştur. Lee ve ark. (2006), sister lines (kardeş hatlar AxAx) kullanılarak elde edilen modifiye tek melezler (AxAxXB) ile tek melez (AXB) hibrit mısırların tane verimlerini karşılaştırmak amacı ile 6 lokasyonda yürüttükleri çalışmalarında elde ettikleri bulgulara göre, 180 hibrit mısır içerisinde tane verimleri bakımından modifiye tek melezlerin çoğunluğu (% 72 - % 83) ile tek melezler arasında önemli bir fark bulunmamıştır. Bu sonuçlara göre özellikle hibrit mısır tohumluğu üretiminde modifiye tek melezlerin tek melezlere benzer şekilde yüksek verim verebileceğinden sister lines (kardeş hatların) kullanımında avantajlar olduğunu vurgulamışlardır. Vartanlı (2006), tarafından Ankara koşullarında 12 melez mısır çeşidinin verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi amacıyla yürütülen çalışmada, çeşitlere göre; çiçeklenme gün sayısı; gün, bitki boyu cm, yaprak sayısı adet/bitki, koçan uzunluğu cm, koçan çapı cm, koçan ağırlığı g, koçanda sıra sayısı adet, tane nemi; , tane verimi 1577 kg/da (BC 566); 1903 kg/da (OSSK 602) ve hektolitre ağırlığı; kg değerleri arasında değişmiştir yılında yapılan bu araştırmada BC 566 ve BORA çeşitleri Orta Anadolu koşullarında hektolitre ve nem oranı bakımından üretimi avantajlı çeşitler olarak tavsiye edilmektedir. Tezel (2007), Konya ekolojik koşullarında 9 kendilenmiş mısır hattı arasında (6 x 3) 2005 yılında çoklu dizi (Line x tester) yöntemine göre mısırda verim ve verim unsurları için kalıtım parametrelerinin belirlenmesi amacıyla yürüttüğü çalışmada, anaçlarda ve melezlerde sırasıyla; çiçeklenme gün sayısını gün ve gün, bitki boyunu cm ve cm, ilk koçan yüksekliğini 79 -

31 cm ve cm, koçan uzunluğunu cm ve cm, koçan çapını mm ve mm, koçanda tane sayısını adet ve adet, koçan ağırlığını g ve g, koçanda tane ağırlığını g ve g, bin tane ağırlığını g ve g, tane/koçan oranını % ve % , tane nemini % ve % , tane verimini ise kg/da ve kg/da olarak bulmuştur. Tek melezlerde incelenen özelliklere göre sırasıyla ortalama heterosis ve heterobeltiosis değerlerini; çiçeklenme gün sayısında % ve % -2.13, bitki boyunda % ve % 21.54, ilk koçan yüksekliğinde % ve % 21.52, koçan uzunluğunda % ve % 32.02, koçan çapında % ve % 17.00, koçanda tane sayısında % ve % 65.18, koçan ağırlığında % ve % , koçanda tane ağırlığında % ve % , bin tane ağırlığında % ve % 23.59, tane/koçan oranında % 1.39 ve % 2.77, tane neminde % 3.37 ve % -3.90, tane veriminde ise % ve % olarak tespit etmiştir.

32 21 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Materyal Bu çalışmada, yurt dışı kökenli kendilenmiş hatlardan geliştirilen, çiçeklenme süreleri benzer ve birbiriyle kalıtsal ilişkileri bilinmeyen 6 at dişi mısır hattı ve bunlardan elde edilen 4 Tek Melez, 16 Üçlü Melez ve 6 Çift Melez mısır genotipleri materyal olarak kullanılmıştır. Kendilenmiş hatların genel özelliklerine ilişkin değerler Çizelge 3.1 de verilmiştir. Çizelge 3.1. incelendiğinde, hatların çiçeklenme süreleri gün, bitki boyları cm, ilk koçan yükseklikleri cm arasında değiştiği görülmektedir. Çizelge 3.1. Hatların Genel Özelliklerine İlişkin Değerler Anaç Adı Çiçek. G. S. Bitki Boyu Ġlk Koçan Yüksekliği Sömek Tane Rengi (gün) (cm) (cm) Rengi Anaç Kırmızı Sarı Anaç Kırmızı Sarı Anaç Kırmızı Sarı Anaç Kırmızı Sarı Anaç Kırmızı Sarı Anaç Kırmızı Sarı 3.2. Yöntem Bu araştırma Bursa Mustafa Kemalpaşa ilçesinde 2009 ve 2010 yıllarında, birinci ürün şartlarında iki yıl süreyle yürütülmüştür. Çalışmanın 1. yılında; planlanan 16 üçlü melez ve 6 çift melezleri elde etmek için kendilenmiş hatlar ve 4 adet daha önce elde edilmiş tek melez (TM-1x2, TM-3x4, TM-5x4, TM-5x6) mısır çeşitleri eş zamanlı tozlaştırmayı sağlamak için 25 Nisan dan başlayarak 10 ar gün ara ile üç farklı zamanda dört sıralı olarak ekilmiştir. Bitkilerin çiçeklenme döneminde, önce ana olarak seçilen kendilenmiş hatların ve melez mısır çeşitlerinin koçan sürgünleri parşömen kağıdından yapılan torba ile koçan püskülü çıkmadan izole edilmiştir. Baba olarak ekilen kendilenmiş hatların ve melez mısır çeşitlerinin tepe püskülleri kraft kağıt torba ile polen dökmeye başladığı zaman izole edilmiştir. İzole edilen baba hatların polenleri izole edilen ana hatlara koçan püskülü

33 22 çıkmaya başlayınca verilmiş ve tozlaştırma işlemi gerçekleştirilerek, toz verilmiş koçanlar kraft kağıt torba ile hasada kadar izole edilmiştir. Her kombinasyon için en az 5 bitkide melezleme işlemi yapılmıştır. Kendilenmiş hatlar ve tek melezler kullanılarak elde edilen üçlü ve çift melezler Çizelge 3.2 de verilmiştir. Üçlü melezlerin elde edilmesinde; tek melezler ana, saf hatlar ise baba olarak kullanılmıştır. Çizelge 3.2. Araştırmada Elde Edilen Üçlü ve Çift Melez Kombinasyonları Ana Hatlar Baba Hatlar TM-1x2 TM-3x4 TM-5x4 TM-5x6 Anaç 1 - (3x4)x1 (5x4)x1 (5x6)x1 Anaç 2 - (3x4)x2 (5x4)x2 (5x6)x2 Anaç 3 (1x2)x3 - (5x4)x3 (5x6)x3 Anaç 4 (1x2)x4 - - (5x6)x4 Anaç 5 (1x2)x5 (3x4)x5 - - Anaç 6 (1x2)x6 (3x4)x6 (5x4)x6 - TM-1x2 - (1x2)x(3x4) (1x2)x(5x4) (1x2)x(5x6) TM-3x4 - - (3x4)x(2x3) (3x4)x(5x6) TM-5x (5x4)x(5x6) TM-5x Çalışmanın 2. yılında; birinci yıl melezlemeler sonucunda elde edilen 6 çift melez, 16 üçlü melez ve önceden hazır bulunan 4 tek melez olmak üzere 26 farklı melez kombinasyon ile 6 anaç olmak üzere toplam 32 genotip Mayıs 2010 da Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre 3 tekerrürlü olarak ekilmiştir. Denemede melez kombinasyonlar ve anaçlar parsellere 0.70 m sıra arası ve 0.25 m sıra üzeri mesafesi olacak şekilde ekilmiştir. Parseller 5 m uzunluğunda ve 3 sıradan oluşmuştur. Kenar tesir etkisini önlemek için parseller arasında boşluk bırakılmamış, blok kenarlarına anaçlardan izolasyon sıraları oluşturulmuştur. Ekim Mayıs ayının ilk haftası elle yapılmıştır. Ekimden önce parsellere saf olarak 9 kg/da fosfor (P 2 O 5 ) DAP gübresi (% 18 N, % 46 P 2 O 5 ) şeklinde verilmiştir. İkinci çapada (bitkiler cm boylandığında) azotlu gübrenin kalan kısmı (üre % 46 N) verilerek toplam azot 18 kg/da a tamamlanmıştır. Denemede toplam 5 defa salma sulamaya karşılık gelecek şekilde, topraktaki nem durumu dikkate alınarak damlama sulama sistemiyle sulama işlemi yapılmıştır. Deneme süresince, gerekli bakım işlemleri ve kültürel uygulamalar zamanında ve standart yöntemlere göre yapılmıştır.

34 23 Gerekli gözlem ve ölçümler yapıldıktan sonra hasat işlemi, parsellerin 3 sırasında da koçanlar elle toplanarak yapılmıştır. Hasat işlemi sırasında tanedeki nem oranı elektronik nem ölçme aleti ile ölçülmüştür Gözlem ve Ölçümler Çiçeklenme gün sayısı (gün) Ekim tarihinden parseldeki bitkilerin % 50 sinin tepe püskülünü çıkarmasına kadar geçen zaman tepe püskülü gösterme süresi, yine ekim tarihinden parseldeki bitkilerin % 50 sinin koçan püskülünü çıkarmasına kadar geçen zaman koçan püskülü çıkarma süresi olarak alınmıştır (Anonim, 2001) Bitki boyu (cm) Her parseldeki tesadüfi olarak seçilen 5 adet bitkinin toprak yüzeyinden tepe püskülünün en uç noktasına kadar olan mesafe ölçülerek ortalamaları alınmıştır (Anonim, 2001) Yaprak sayısı (adet) Her parseldeki bitki boyunun ölçüldüğü 5 bitkide, yaprak sayısı adet cinsinden sayılıp ortalamaları alınarak bulunmuştur Ġlk koçan yüksekliği (cm) Her parseldeki tesadüfi olarak seçilen 5 adet bitkinin toprak yüzeyinden en üst koçanı taşıyan boğuma kadar olan mesafe ölçülerek ortalamaları alınmıştır (Anonim, 2001) Bitki görünümü (1-5) Çeşide ait bitki formu homojen bir şekilde zayıf ya da kuvvetli görünüm oluşturulmasına göre, 1-5 skalası ile değerlendirilir. Çeşide ait bitkilerin görünümü

35 24 kuvvetli ve sağlıklı bir yapı oluşturmuş ise 1, zayıf, cılız ve deformasyonlu bir görünüm varsa 5 e kadar değer verilir (Anonim, 2010) Koçan görünümü (1-5) Her parselden hasat edilen koçanların üniform yapıları ve hastalık durumlarına göre değerlendirme yapılmıştır. Koçan yapısına bakılarak kuvvetli, düzgün ve homojen bir yapı oluşturan koçana 1, bozuk ve deformasyonlu bir yapı gösteren koçanlara 5 e kadar değer verilir (Anonim, 2010) Koçan uzunluğu (cm) Her parselden tesadüfi olarak seçilen 5 koçanın ilk ve son tane arası ölçülerek ortalamaları alınmıştır (Anonymous, 1994) Koçan çapı (mm) Her parselden tesadüfi olarak seçilen 5 koçanın tam ortasındaki çap değeri kumpas yardımı ile ölçülerek ortalamaları alınmıştır (Anonymous, 1994) Koçanda sıra sayısı (adet) Her parselden tesadüfi olarak seçilen 5 koçanın üzerindeki tüm sıralar sayılıp adet cinsinden ortalamaları hesaplanarak bulunmuştur Sırada tane sayısı (adet) Her parselden tesadüfi olarak seçilen 5 koçanın 3 sırasındaki taneler sayılıp adet cinsinden ortalamaları hesaplanarak bulunmuştur Koçanda tane sayısı (adet) Her parselden rast gele alınan 5 koçan örneğinde, koçan üzerinde mevcut sıra sayısı ve sırada tane sayısı belirlenip, ikisinin çarpımı ile bulunmuştur (Cerit, 2006).

36 Koçan ağırlığı (g) Her parselden tesadüfi olarak seçilen 5 koçan tartılarak ortalamaları alınmıştır (Anonymous, 1994) Koçanda tane ağırlığı (g) Her parselden tesadüfi olarak seçilen 5 koçan tanelenip tartılarak ortalamaları alınmıştır (Anonymous, 1994) Bin tane ağırlığı (g) Her parselden tesadüfi olarak seçilen 5 adet koçandan bin tane alınarak hesaplanmıştır (Anonymous, 1994) Tane/koçan oranı (%) Her parselden tesadüfi olarak seçilen 5 koçan tamamen tanelenerek sömekli ve sömeksiz tartılarak birbirine oranlanmıştır (Anonim, 2001) Tanede nem (%) Denemede hasat sırasında tanenin nemini ifade eder. Sömeklerinden ayrılan taneler karıştırılıp nem ölçme aleti ile nem ölçümü yapılmıştır (Anonim, 2001) Hektolitre ağırlığı (g) Hasat sırasında her parselde nem ölçüldükten sonra nem ölçme aletiyle hektolitre ağırlıkları hesaplanarak gram cinsinden bulunmuştur.

37 Tane verimi (kg/da) Her parsel hasat edilerek tarla koçan ağırlığı belirlenecektir. Parsel verimi % 15 neme göre aşağıdaki formül uygulanarak düzeltilmiş ağırlık (DA) bulunmuştur. DA Parsel hasat alanı (100 x %nem) tane / koçan x oran ı Dekara verim (DV) ise aşağıdaki formüle göre bulunmuştur (Anonim, 2001).. DV DA x Parsel 1000 hasat alanı m Elde edilen verilerin değerlendirilmesi Elde edilen verilerin değerlendirilmesi, MSTATC bilgisayar programı kullanılarak, tesadüf blokları deneme desenine göre her melez grubu için ayrı ayrı ve birleşik varyans analizi ve F-kontrolü yapılmıştır. Ortalamalar LSD testi yapılarak karşılaştırılmıştır. Ayrıca araştırmada heterosis, heterobeltiosis değerleri de incelenmiştir. Melez popülasyonunda melez gücü değeri, her melez tipi için ayrı ayrı anaçlar ortalamasına göre ve üstün anaca göre yüzde artış olarak belirlenmiştir. Heterosis in yüzde değerlerinin hesaplanmasında aşağıdaki formüllerden yararlanılmıştır (Chiang ve Smith, 1967, Fonseca ve Patterson, 1986; Soylu 1998 den). Üçlü melez ve çift melezlerde ebeveyn olarak kullanılan tek melez veya hatların değerleri dikkate alınarak hesaplama yapılmıştır. Heterosis Melez AO ( Ht) x AO 100 Melez = İki ebeveyne ait melezin değeri, AO = ( P 1 +P 2 ) / 2 Ebeveyn ortalamasını ifade etmektedir.

38 27 Heterobeltiosis; Fonseca ve Petterson (1986), tarafından önerilen aşağıdaki formüle göre yapılmıştır. Heterobelt iosis ÜA = Üstün ebeveyn Melez ÜA ( Hb) x ÜA 100

39 Şekil 3.1. Melezleme yılına ait resimler 28

40 Şekil 3.2. Farklı melez tiplerinin deneme alanındaki görüntüleri 29

41 Şekil 3.3. Farklı melez tiplerinin deneme alanındaki görüntüleri 30

42 Deneme Yerinin Ġklim ve Toprak Özellikleri Deneme yerinin iklim özellikleri Denemenin yürütüldüğü Bursa ili genel olarak ılıman bir iklime sahiptir. Ancak, iklim ilçelere göre değişiklik göstermektedir. Kuzeyde Marmara Denizinin yumuşak ve ılık iklimine karşılık güneyde Uludağ'ın sert iklimi ile karşılaşılmaktadır. İlin en sıcak ayları Temmuz - Eylül, en soğuk ayları ise Şubat - Mart'tır. Bursa ilinde, denemenin yürütüldüğü 2009 ve 2010 yılı mısır yetiştirme döneminde kaydedilen bazı iklim değerleri ile bu değerlerin uzun yıllar ortalamaları ( ) Çizelge 3.3'te verilmiştir. Çizelge 3.3 incelendiğinde, denemenin yürütüldüğü aylarda ölçülen ortalama sıcaklık değerlerinin uzun yıllar ortalamalarına yakın değerlerde olduğu görülmektedir. Mısırın yetiştirildiği aylar itibari ile 2009 yılında düşen toplam yağış miktarı, uzun yıllarda kaydedilen ortalama yağıştan daha azdır yılında düşen toplam yağış miktarı ise, uzun yıllar ortalamasından daha fazladır. Ağustos ayında uzun yıllar ortalamasında yaklaşık 17 mm yağış kaydedilirken 2009 ve 2010 yıllarında aynı aylarda hiç yağış düşmemiştir. Nispi nemde, denemelerin yürütüldüğü yıllar ile uzun yıllar ortalaması yakın değerler göstermektedir. Çizelge 3.3. Bursa İlinde Yıllarında ve Uzun Yıllar Ortalamalarında Kaydedilen Bazı İklim Değerleri* Aylar Ortalama Sıcaklık ( C) Toplam YağıĢ (mm) Nispi Nem (%) Uzun Yıllar* Uzun Yıllar* Uzun Yıllar* Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim TOPLAM ORTALAMA * Karacabey Tarım İşletmesi Müdürlüğü Kayıtları, Bursa

43 Deneme yerinin toprak özellikleri Araştırmanın yürütüldüğü ve farklı melez tiplerinin yetiştirildiği 2. Deneme yılı toprakların bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerini tespit etmek amacıyla 0-30 cm derinlikten toprak numuneleri alınıp analize tabi tutulmuştur. Çizelge 3.4 in incelenmesinden de anlaşılacağı gibi denemenin yapıldığı toprakların organik madde muhtevası düşük seviyededir (% 1.89). Kireç içeriği az olan topraklar (% 11.13), hafif alkali reaksiyon göstermektedir (ph = 7.78). Deneme toprakların elverişli P 2 O 5 miktarı yüksek (29.72 kg/da), potasyumca ise zengin (703.68) seviyededir. Çizelge 3.4. Denemenin Kurulduğu Yere Ait Toprak Analiz Sonuçları-2010 (x) Toprak Reaksiyonu (ph) Kireç CaCO 3 (%) YarayıĢlı P 2 O 5 (kg/da) YarayıĢlı K 2 O (kg/da) Organik Madde (%) (x) : Konya Laboratuar ve Depoculuk A.Ş. Tarımsal Analiz Laboratuarı - KONYA

44 Şekil 3.4. Denemedeki Bazı Hatların Koçan Görünümleri 33

45 Şekil 3.5. Bazı Tek ve Üçlü Melezlerin Koçan Görünümleri 34

46 Şekil 3.6. Bazı Çift Melezlerin Koçan Görünümleri 35

47 36 4. ARAġTIRMA SONUÇLARI VE TARTIġMA Bu çalışmada aynı anaçlardan üretlmiş, tek, üçlü ve çift melez tiplerinin çeşitli verim ve verim unsurlarına ait özellikleri ayrıntılı olarak incelenmiş ve aşağıda anaçlar, tek melezler, üçlü melezler ve çift melezler ayrı başlıklar halinde ve daha sonra tüm melezler birleştirilmiş olarak incelenmiştir. Melez tiplerinin ve anaçların performansları ile ilgili yorumların çoğunluğu tüm melez tiplerinin birleştiği bölümde ortaya konmuştur Hatlar Çiçeklenme gün sayısı Yapılan çalışma sonucu hatlar için belirlenen çiçeklenme gün sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.1 de verilmiştir. Çizelge 4.1 de görüldüğü gibi, hatların çiçeklenme gün sayısı değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge 4.1. Hatlar İçin Belirlenen Çiçeklenme Gün Sayısı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Hatlar ** Hata Genel DK (%) 1.96 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Hatlar için belirlenen çiçeklenme gün sayılarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.2 de verilmiştir. Çizelge 4.2 de görüldüğü gibi, hatlar için belirlenen çiçeklenme gün sayısı değerleri gün arasında değişmiş, hatların ortalama çiçeklenme gün sayısı gün olmuştur. En yüksek çiçeklenme gün sayısı 4 numaralı hatta, en düşük çiçeklenme gün sayısı 1 ve 6 numaralı hatlarda belirlenmiştir.

48 37 Çizelge 4.2. Hatlar İçin Belirlenen Çiçeklenme Gün Sayısına Ait Ortalama Değerler No Hatlar Çiçeklenme Gün Sayısı (Gün) 1 Anaç b 2 Anaç b 3 Anaç a 4 Anaç a 5 Anaç a 6 Anaç b ORTALAMA LSD (% 1) : 3.44 Araştırmada kullanılan anaçlardan 1, 2 ve 6 numaralı anaçlar birbirine benzer çiçeklenme süresi gösterirken, 3, 4 ve 5 numaralı hatlar da benzer çiçeklenmesüresi yönüyle bir diğer gruba dahil olmuşlardır Bitki boyu Yapılan çalışma sonucu hatlar için belirlenen bitki boyuna ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.3 te verilmiştir. Çizelge 4.3 te görüldüğü gibi, hatların bitki boyu değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge 4.3. Hatlar İçin Belirlenen Bitki Boyu Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Hatlar ** Hata Genel DK (%) 5.11 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Hatlar için belirlenen bitki boylarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.4 te verilmiştir. Çizelge 4.4 te görüldüğü gibi, hatlar için belirlenen bitki boyu değerleri cm arasında değişmiş, hatların ortalama bitki boyu 229 cm olmuştur. En yüksek bitki boyu 1 numaralı hatta, en düşük bitki boyu 3 numaralı hatta belirlenmiştir.

49 38 Çizelge 4.4. Hatlar İçin Belirlenen Bitki Boyuna Ait Ortalama Değerler No Hatlar Bitki Boyu (cm) 1 Anaç a 2 Anaç ab 3 Anaç b 4 Anaç ab 5 Anaç a 6 Anaç ab ORTALAMA 229 LSD (% 1) : Yaprak sayısı Yapılan çalışma sonucu hatlar için belirlenen yaprak sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.5 te verilmiştir. Çizelge 4.5 te görüldüğü gibi, hatların yaprak sayısı değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge 4.5. Hatlar İçin Belirlenen Yaprak Sayısı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Hatlar ** Hata Genel DK (%) 6.66 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Hatlar için belirlenen yaprak sayılarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.6 da verilmiştir. Çizelge 4.6 da görüldüğü gibi, hatlar için belirlenen yaprak sayısı değerleri adet arasında değişmiş, hatların ortalama yaprak sayısı adet olmuştur. En yüksek yaprak sayısı 5 numaralı hatta, en düşük yaprak sayısı 3 numaralı hatta belirlenmiştir.

50 39 Çizelge 4.6. Hatlar İçin Belirlenen Yaprak Sayısına Ait Ortalama Değerler No Hatlar Yaprak Sayısı (adet) 1 Anaç ab 2 Anaç ab 3 Anaç b 4 Anaç b 5 Anaç a 6 Anaç ab ORTALAMA LSD (% 1) : Ġlk koçan yüksekliği Yapılan çalışma sonucu hatlar için belirlenen ilk koçan yüksekliklerine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.7 de verilmiştir. Çizelge 4.7 de görüldüğü gibi, hatların ilk koçan yüksekliği değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge 4.7. Hatlar İçin Belirlenen İlk Koçan Yüksekliği Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Hatlar ** Hata Genel DK (%) 8.34 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Hatlar için belirlenen ilk koçan yüksekliğine ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.8 de verilmiştir. Çizelge 4.8 de görüldüğü gibi, hatlar için belirlenen ilk koçan yüksekliği değerleri cm arasında değişmiş, hatların ortalama ilk koçan yüksekliği 87 cm olmuştur. En yüksek ilk koçan yüksekliği 5 numaralı hatta, en düşük ilk koçan yüksekliği 3 numaralı hatta belirlenmiştir.

51 40 Çizelge 4.8. Hatlar İçin Belirlenen İlk Koçan Yüksekliğine Ait Ortalama Değerler No Hatlar Ġlk Koçan Yüksekliği (cm) 1 Anaç-1 91 ab 2 Anaç-2 91 ab 3 Anaç-3 62 c 4 Anaç-4 89 ab 5 Anaç a 6 Anaç-6 83 b ORTALAMA 87 LSD (% 1) : Bitki görünümü Yapılan çalışma sonucu hatlar için belirlenen bitki görünümlerine ait ortalama değerler Çizelge 4.9 da verilmiştir. Çizelge 4.9. Hatlar İçin Belirlenen Bitki Görünümüne Ait Ortalama Değerler No Hatlar Bitki Görünümü (1-5) 1 Anaç Anaç Anaç Anaç Anaç Anaç ORTALAMA Koçan görünümü Yapılan çalışma sonucu hatlar için belirlenen koçan görünümlerine ait ortalama değerler Çizelge 4.10 da verilmiştir. Çizelge Hatlar İçin Belirlenen Koçan Görünümüne Ait Ortalama Değerler No Hatlar Koçan Görünümü (1-5) 1 Anaç Anaç Anaç Anaç Anaç Anaç ORTALAMA 3.33

52 Koçan uzunluğu Yapılan çalışma sonucu hatlar için belirlenen koçan uzunluğuna ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.11 de verilmiştir. Çizelge 4.11 de görüldüğü gibi, hatların koçan uzunluğu değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Hatlar İçin Belirlenen Koçan Uzunluğu Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Hatlar ** Hata Genel DK (%) 7.95 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Hatlar için belirlenen koçan uzunluklarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.12 de verilmiştir. Çizelge 4.12 de görüldüğü gibi, hatlar için belirlenen koçan uzunluğu değerleri cm arasında değişmiş, hatların ortalama koçan uzunluğu cm olmuştur. En yüksek koçan uzunluğu 1 numaralı hatta, en düşük koçan uzunluğu 5 numaralı hatta belirlenmiştir. Çizelge Hatlar İçin Belirlenen Koçan Uzunluğuna Ait Ortalama Değerler No Hatlar Koçan Uzunluğu (cm) 1 Anaç a 2 Anaç abc 3 Anaç bc 4 Anaç abc 5 Anaç c 6 Anaç ab ORTALAMA LSD (% 1 ) : Koçan çapı Yapılan çalışma sonucu hatlar için belirlenen koçan çapına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.13 te verilmiştir.

53 42 Çizelge 4.13 te görüldüğü gibi, hatların koçan çapı değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Hatlar İçin Belirlenen Koçan Çapı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Hatlar ** Hata Genel DK (%) 7.01 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Hatlar için belirlenen koçan çaplarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.14 te verilmiştir. Çizelge 4.14 te görüldüğü gibi, hatlar için belirlenen koçan çapı değerleri mm arasında değişmiş, hatların ortalama koçan çapı mm olmuştur. En yüksek koçan çapı 3 numaralı hatta, en düşük koçan çapı 4 numaralı hatta belirlenmiştir. Çizelge Hatlar İçin Belirlenen Koçan Çapına Ait Ortalama Değerler No Hatlar Koçan Çapı (mm) 1 Anaç abc 2 Anaç ab 3 Anaç a 4 Anaç c 5 Anaç a 6 Anaç bc ORTALAMA LSD (% 1) : Koçanda sıra sayısı Yapılan çalışma sonucu hatlar için belirlenen koçanda sıra sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.15 te verilmiştir. Çizelge 4.15 te görüldüğü gibi, hatların koçanda sıra sayısı değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur.

54 43 Çizelge Hatlar İçin belirlenen Koçanda Sıra Sayısı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Hatlar ** Hata Genel DK (%) (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Hatlar için belirlenen koçanda sıra sayılarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.16 da verilmiştir. Çizelge da görüldüğü gibi, hatlar için belirlenen koçanda sıra sayısı değerleri adet arasında değişmiş, hatların ortalama koçanda sıra sayısı adet olmuştur. En yüksek koçanda sıra sayısı 5 numaralı hatta, en düşük koçanda sıra sayısı 4 numaralı hatta belirlenmiştir. Çizelge Hatlar İçin Belirlenen Koçanda Sıra Sayısına Ait Ortalama Değerler No Hatlar Koçanda Sıra Sayısı (adet) 1 Anaç b 2 Anaç b 3 Anaç a 4 Anaç b 5 Anaç a 6 Anaç b ORTALAMA LSD (% 1) : Sırada tane sayısı Yapılan çalışma sonucu hatlar için belirlenen sırada tane sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.17 de verilmiştir. Çizelge 4.17 de görüldüğü gibi, hatların sırada tane sayısına değerleri arasındaki farklılık % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur.

55 44 Çizelge Hatlar İçin Belirlenen Sırada Tane Sayısı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Hatlar * Hata Genel DK (%) (*) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 5 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Hatlar için belirlenen sırada tane sayılarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.18 de verilmiştir. Çizelge 4.18 de görüldüğü gibi, hatlar için belirlenen sırada tane sayısı değerleri adet arasında değişmiş, hatların ortalama sırada tane sayısı adet olmuştur. En yüksek sırada tane sayısı 1 numaralı hatta, en düşük sırada tane sayısı 3 numaralı hatta belirlenmiştir. Çizelge Hatlar İçin Belirlenen Sırada Tane Sayısına Ait Ortalama Değerler No Hatlar Sırada Tane Sayısı (adet) 1 Anaç a 2 Anaç ab 3 Anaç b 4 Anaç b 5 Anaç ab 6 Anaç ab ORTALAMA LSD (% 5) : Koçanda tane sayısı Yapılan çalışma sonucu hatlar için belirlenen koçanda tane sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.19 da verilmiştir. Çizelge 4.19 da görüldüğü gibi, hatların koçanda tane sayısı değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur.

56 45 Çizelge Hatlar İçin Koçanda Tane Sayısı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Hatlar Hata Genel DK (%) F Hatlar için belirlenen koçanda tane sayılarına ait ortalama değerler Çizelge 4.20 de verilmiştir. Çizelge 4.20 de görüldüğü gibi, hatlar için belirlenen koçanda tane sayısı değerleri adet arasında değişmiş, hatların ortalama koçanda tane sayısı 409 adet olmuştur. En yüksek koçanda tane sayısı 5 numaralı hatta, en düşük koçanda tane sayısı 4 numaralı hatta belirlenmiştir. Çizelge Hatlar İçin Belirlenen Koçanda Tane Sayısına Ait Ortalama Değerler No Hatlar Koçanda Tane Sayısı (adet) 1 Anaç Anaç Anaç Anaç Anaç Anaç ORTALAMA Koçan ağırlığı Yapılan çalışma sonucu hatlar için belirlenen koçan ağırlığına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.21 de verilmiştir. Çizelge 4.21 de görüldüğü gibi, hatların koçan ağırlığı değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur.

57 46 Çizelge Hatlar İçin Belirlenen Koçan Ağırlığı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Hatlar Hata Genel DK (%) F Hatlar için belirlenen koçan ağırlıklarına ait ortalama değerler Çizelge 4.22 de verilmiştir. Çizelge 4.22 de görüldüğü gibi, hatlar için belirlenen koçan ağırlığı değerleri g arasında değişmiş, hatların ortalama koçan ağırlığı g olmuştur. En yüksek koçan ağırlığı 1 numaralı hatta, en düşük koçan ağırlığı 4 numaralı hatta belirlenmiştir. Çizelge Hatlar İçin Belirlenen Koçan Ağırlığına Ait Ortalama Değerler No Hatlar Koçan Ağırlığı (g) 1 Anaç Anaç Anaç Anaç Anaç Anaç ORTALAMA Koçanda tane ağırlığı Yapılan çalışma sonucu hatlar için belirlenen koçanda tane ağırlığına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.23 te verilmiştir. Çizelge 4.23 te görüldüğü gibi, hatların koçanda tane ağırlığı değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur.

58 47 Çizelge Hatlar İçin Belirlenen Koçanda Tane Ağırlığı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Hatlar Hata Genel DK (%) F Hatlar için belirlenen koçanda tane ağırlıklarına ait ortalama değerler Çizelge 4.24 te verilmiştir. Çizelge 4.24 te görüldüğü gibi, hatlar için belirlenen koçanda tane ağırlığı değerleri g arasında değişmiş, hatların ortalama koçanda tane ağırlığı g olmuştur. En yüksek koçanda tane ağırlığı 1 numaralı hatta, en düşük koçanda tane ağırlığı 4 numaralı hatta belirlenmiştir. Çizelge Hatlar İçin Belirlenen Koçanda Tane Ağırlığına Ait Ortalama Değerler No Hatlar Koçanda Tane Ağırlığı (g) 1 Anaç Anaç Anaç Anaç Anaç Anaç ORTALAMA Bin tane ağırlığı Yapılan çalışma sonucu hatlar için belirlenen bin tane ağırlığına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.25 te verilmiştir. Çizelge 4.25 te görüldüğü gibi, hatların bin tane ağırlığı değerleri arasındaki farklılık % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur.

59 48 Çizelge Hatlar İçin Belirlenen Bin Tane Ağırlığı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Hatlar * Hata Genel DK (%) 8.65 (*) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 5 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Hatlar için belirlenen bin tane ağırlıklarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.26 da verilmiştir. Çizelge 4.26 da görüldüğü gibi, hatlar için belirlenen bin tane ağırlığı değerleri g arasında değişmiş, hatların ortalama bin tane ağırlığı g olmuştur. En yüksek bin tane ağırlığı 2 numaralı hatta, en düşük bin tane ağırlığı 3 numaralı hatta belirlenmiştir. Çizelge Hatlar İçin Belirlenen Bin Tane Ağırlığına Ait Ortalama Değerler No Hatlar Bin Tane Ağırlığı (g) 1 Anaç a 2 Anaç a 3 Anaç c 4 Anaç ab 5 Anaç bc 6 Anaç abc ORTALAMA LSD (% 5) : Tane/koçan oranı Hatlar için tespit edilen tane/koçan oranına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.27 de verilmiştir. Çizelge 4.27 de görüldüğü gibi, hatların tane/koçan oranı değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur.

60 49 Çizelge Hatlar İçin Belirlenen Tane/Koçan Oranı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Hatlar Hata Genel DK (%) 7.13 F Hatlar için belirlenen tane/koçan oranlarına ait ortalama değerler Çizelge 4.28 de verilmiştir. Çizelge 4.28 de görüldüğü gibi, hatlar için belirlenen tane/koçan oranı değerleri % % arasında değişmiş, hatların ortalama tane/koçan oranı % olmuştur. En yüksek tane/koçan oranı 1 numaralı hatta, en düşük tane/koçan oranı 3 numaralı hatta belirlenmiştir. Çizelge Hatlar İçin Belirlenen Tane/Koçan Oranına Ait Ortalama Değerler No Hatlar Tane/Koçan Oranı (%) 1 Anaç Anaç Anaç Anaç Anaç Anaç ORTALAMA Tanede nem Çalışma sonucu hatlar için belirlenen tanede neme ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.29 da verilmiştir. Çizelge 4.29 da görüldüğü gibi, hatların tanede nem değerleri arasındaki farklılık % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur.

61 50 Çizelge Hatlar İçin Belirlenen Tanede Nem Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik F Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Hatlar * Hata Genel DK (%) 9.96 (*) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 5 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. Hatlar için belirlenen tanede nemlere ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.30 da verilmiştir. Çizelge 4.30 da görüldüğü gibi, hatlar için belirlenen tanede nem değerleri % % arasında değişmiş, hatların ortalama tanede nemi % olmuştur. En yüksek tanede nem 3 numaralı hatta, en düşük tanede nem 6 numaralı hatta bulunmuştur. Çizelge Hatlar İçin Belirlenen Tanede Neme Ait Ortalama Değerler No Hatlar Tanede Nem (%) 1 Anaç c 2 Anaç c 3 Anaç a 4 Anaç bc 5 Anaç ab 6 Anaç c ORTALAMA LSD (% 5) : Hektolitre ağırlığı Yapılan çalışma sonucu hatlar için bulunan hektolitre ağırlığına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.31 de gösterilmiştir. Hatların hektolitre ağırlığı değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur (Çizelge 4.31).

62 51 Çizelge Hatlar İçin Belirlenen Hektolitre Ağırlığı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Hatlar ** Hata Genel DK (%) 5.65 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Hatlar için tespit edilen hektolitre ağırlıklarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.32 de verilmiştir. Hatlar için belirlenen hektolitre ağırlığı değerleri kg arasında değişmiş, hatların ortalama hektolitre ağırlığı kg olmuştur. En yüksek hektolitre ağırlığı 1 numaralı hatta, en düşük hektolitre ağırlığı 3 numaralı hatta belirlenmiştir (Çizelge 4.32). Çizelge Hatlar İçin Belirlenen Hektolitre Ağırlığına Ait Ortalama Değerler No Hatlar Hektolitre Ağırlığı (kg) 1 Anaç a 2 Anaç a 3 Anaç b 4 Anaç a 5 Anaç a 6 Anaç a ORTALAMA LSD (% 1) : Tane verimi Yapılan çalışmada hatlar için belirlenen tane verimine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.33 te verilmiştir. Çizelge 4.33 te görüldüğü üzere, hatların tane verimi değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli olmuştur.

63 52 Çizelge Hatlar İçin Belirlenen Tane Verimi Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F Tekerrür Hatlar ** Hata Genel DK (%) (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. Hatlar için belirlenen tane verimlerine ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.34 te verilmiştir. Çizelge 4.34 te görüldüğü gibi, hatlar için belirlenen tane verimi değerleri kg/da arasında değişmiş, hatların ortalama tane verimi 538 kg/da olmuştur. En yüksek tane verimi 1 numaralı hatta, en düşük tane verimi 2 numaralı hatta belirlenmiştir. Yapılan LSD testinde 2, 3, 4 ve 6 numaralı hatlar düşük tane verimi ile benzer grupta yer almış, 1 numaralı hat ilk grubu oluştururken, bunu 5 numaralı hat takip etmiştir. Hatların tane verim değerlerinin melezlere göre düşük olması normal bir durumdur. Çünkü mısırda kendileme ile oluşan kendileme depresyonu kendilenmiş hatlardaki verimi kısıtlamaktadır. Nitekim Hallauer ve Miranda (1988) da, benzer hususları belirtmektedir. Burada önemli olan hatların verim potansiyelleri yanında birbirinden de farklılık göstermeleridir. Ülkemizde konu ile ilgili çalışmalar yapan Cerit (2006) farklı melez tiplerini incelediği çalışmasında, Turgut (2001) de incelediği kendilenmiş hatlar arasında verim yönünden önemli farklılıklar tespit etmişlerdir. Çizelge Hatlar İçin Belirlenen Tane Verimlerine Ait Ortalama Değerler No Hatlar Tane Verimi (kg/da) 1 Anaç a 2 Anaç b 3 Anaç b 4 Anaç b 5 Anaç ab 6 Anaç b ORTALAMA 538 LSD (% 1) : 182.4

64 Tek Melezler Çiçeklenme gün sayısı Yapılan çalışma sonucu tek melezler için belirlenen çiçeklenme gün sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.35 te verilmiştir. Çizelge 4.35 te görüldüğü gibi, tek melezlerin çiçeklenme gün sayısı değerleri arasındaki farklılık % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Çiçeklenme Gün Sayısı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler * Hata Genel DK (%) 1.49 (*) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 5 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Tek melezler için belirlenen çiçeklenme gün sayılarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.36 da verilmiştir. Tek melezler için belirlenen çiçeklenme gün sayısı değerleri gün arasında değişmiş, tek melezlerin ortalama çiçeklenme gün sayısı gün olmuştur. En yüksek çiçeklenme gün sayısı TM-5x4 melezinde, en düşük çiçeklenme gün sayısı TM-1x2 melezinde belirlenmiştir (Çizelge 4.36). Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Çiçeklenme Gün Sayısına Ait Ortalama Değerler No Tek Melezler Çiçeklenme Gün Sayısı (Gün) 1 TM-1x b 2 TM-3x b 3 TM-5x a 4 TM-5x b ORTALAMA TM : Tek Melez LSD (% 5) : 1.91

65 Bitki boyu Yapılan çalışma sonucu tek melezler için belirlenen bitki boyuna ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.37 de verilmiştir. Çizelge 4.37 de görüldüğü gibi, tek melezlerin bitki boyu değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur. Çizelge Tek Melezler İçin Bitki Boyu Çıkış Süresi Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması F Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) 3.70 Tek melezler için belirlenen bitki boylarına ait ortalama değerler Çizelge 4.38 te verilmiştir. Çizelge 4.38 te görüldüğü gibi, tek melezler için belirlenen bitki boyu değerleri cm arasında değişmiş, tek melezlerin ortalama bitki boyu 271 cm olmuştur. En yüksek bitki boyu TM-5x6 melezinde, en düşük bitki boyu TM-3x4 melezinde belirlenmiştir. Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Bitki Boyuna Ait Ortalama Değerler No Tek Melezler Bitki Boyu (cm) 1 TM-1x TM-3x TM-5x TM-5x6 278 ORTALAMA 271 T.M. : Tek Melez Yaprak sayısı Bu çalışmada tek melezler için belirlenen yaprak sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.39 da sunulmuştur. Çizelge 4.39 da görüldüğü gibi, tek melezlerin yaprak sayısı değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur.

66 55 Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Yaprak Sayısı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) 3.67 F Tek melezler için belirlenen yaprak sayılarına ait ortalama değerler Çizelge 4.40 ta gösterilmiştir. Tek melezler için belirlenen yaprak sayısı değerleri adet arasında değişmiş, tek melezlerin ortalama yaprak sayısı adet olmuştur. En yüksek yaprak sayısı TM-5x4 melezinde, en düşük yaprak sayısı TM-1x2 melezinde belirlenmiştir (Çizelge 4.40). Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Yaprak Sayısına Ait Ortalama Değerler No Tek Melezler Yaprak Sayısı (Adet) 1 TM-1x TM-3x TM-5x TM-5x ORTALAMA TM : Tek Melez Ġlk koçan yüksekliği Bu çalışma tek melezler için belirlenen ilk koçan yüksekliklerine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.41 de verilmiştir. Çizelge 4.41 de görüldüğü gibi, tek melezlerin ilk koçan yüksekliği değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli olmuştur.

67 56 Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen İlk Koçan Yüksekliği Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 3.25 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Tek Melezler için belirlenen ilk koçan yüksekliğine ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.42 de verilmiştir. Çizelge 4.42 de görüldüğü üzere, tek melezler için belirlenen ilk koçan yüksekliği değerleri cm arasında değişmiş, tek melezlerin ortalama ilk koçan yüksekliği 118 cm olmuştur. En yüksek ilk koçan yüksekliği TM-5x6 melezinde, en düşük ilk koçan yüksekliği TM-3x4 melezinde tespit edilmiştir. Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen İlk Koçan Yüksekliğine Ait Ortalama Değerler No Hatlar Ġlk Koçan Yüksekliği (cm) 1 TM-1x2 115 b 2 TM-3x4 110 b 3 TM-5x4 121 ab 4 TM-5x6 127 a ORTALAMA 118 TM : Tek Melez LSD (% 1) : Bitki görünümü Tek melezler için belirlenen bitki görünümlerine ait ortalama değerler Çizelge 4.43 te verilmiştir. Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Bitki Görünümüne Ait Ortalama Değerler No Tek Melezler Bitki Görünümü (1-5) 1 TM-1x TM-3x TM-5x TM-5x ORTALAMA 1.75 TM : Tek Melez

68 Koçan görünümü Yapılan çalışma sonucu tek melezler için belirlenen koçan görünümlerine ait ortalama değerler Çizelge 4.44 te takdim edilmiştir. Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Koçan Görünümüne Ait Ortalama Değerler No Tek Melezler Koçan Görünümü (1-5) 1 TM-1x TM-3x TM-5x TM-5x ORTALAMA 1.50 TM : Tek Melez Koçan uzunluğu Yürütülen bu çalışmada tek melezler için belirlenen koçan uzunluğuna ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.45 te verilmiştir. Çizelge 4.45 te görüldüğü gibi, tek melezlerin koçan uzunluğu değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur. Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Koçan Uzunluğu Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) 6.23 F Tek Melezler için belirlenen koçan uzunluklarına ait ortalama değerler Çizelge 4.46 da sunulmuştur. Çizelge 4.46 da görüldüğü üzere, tek melezler için belirlenen koçan uzunluğu değerleri cm arasında değişmiş, tek melezlerin ortalama koçan uzunluğu cm olmuştur. En yüksek koçan uzunluğu TM-5x4 melezinde, en düşük koçan uzunluğu TM-1x2 melezinde belirlenmiştir.

69 58 Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Koçan Uzunluğuna Ait Ortalama Değerler No Tek Melezler Koçan uzunluğu (cm) 1 TM-1x TM-3x TM-5x TM-5x ORTALAMA TM : Tek Melez Koçan çapı Yapılan çalışma sonucu tek melezler için belirlenen koçan çapına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.47 de verilmiştir. Çizelge 4.47 de görüldüğü gibi, tek melezlerin koçan çapı değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Koçan Çapı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 1.38 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. Tek melezler için belirlenen koçan çaplarına ait ortalama değerler ve LSD grupları Çizelge 4.48 de verilmiştir. Tek melezler için belirlenen koçan çapı değerleri mm arasında değişmiş, tek melezlerin ortalama koçan çapı mm olmuştur. En yüksek koçan çapı TM-5x6 melezinde, en düşük koçan çapı TM-1x2 melezinde belirlenmiştir (Çizelge 4.48). Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Koçan Çapına Ait Ortalama Değerler No Tek Melezler Koçan Çapı (mm) 1 TM-1x b 2 TM-3x b 3 TM-5x ab 4 TM-5x a ORTALAMA TM : Tek Melez LSD (% 1) : 2.102

70 Koçanda sıra sayısı Bu çalışmada tek melezler için belirlenen koçanda sıra sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.49 da verilmiştir. Çizelge 4.49 da görüldüğü gibi, tek melezlerin koçanda sıra sayısı değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur. Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Koçanda Sıra Sayısı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) 4.32 F Tek melezler için belirlenen koçanda sıra sayılarına ait ortalama değerler Çizelge 4.50 de verilmiştir. Çizelge 4.50 de görüldüğü gibi, tek melezler için belirlenen koçanda sıra sayısı değerleri adet arasında değişmiş, tek melezlerin ortalama koçanda sıra sayısı adet olmuştur. En yüksek koçanda sıra sayısı TM-5x4 ve TM-5x6 melezlerinde, en düşük koçanda sıra sayısı TM-1x2 melezinde saptanmıştır. Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Koçanda Sıra Sayısına Ait Ortalama Değerler No Tek Melezler Koçanda Sıra Sayısı (Adet) 1 TM-1x TM-3x TM-5x TM-5x ORTALAMA TM : Tek Melez Sırada tane sayısı Yapılan çalışmada tek melezler için belirlenen sırada tane sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.51 de gösterilmiştir. Tek melezlerin sırada tane sayısına değerleri arasındaki farklılık % 1 açısından önemli bulunmuştur (Çizelge 4.51).

71 60 Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Sırada Tane Sayısı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik F Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 4.22 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın %1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. Tek melezler için belirlenen sırada tane sayılarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.52 de verilmiştir. Çizelge 4.52 de görüldüğü gibi, tek melezler için belirlenen sırada tane sayısı değerleri adet arasında değişmiş, tek melezlerin ortalama sırada tane sayısı adet olmuştur. En yüksek sırada tane sayısı TM-5x6 melezinde, en düşük sırada tane sayısı TM-1x2 melezinde belirlenmiştir. Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Sırada Tane Sayısına Ait Ortalama Değerler No Tek Melezler Sırada Tane Sayısı (Adet) 1 TM-1x b 2 TM-3x ab 3 TM-5x ab 4 TM-5x a ORTALAMA TM : Tek Melez LSD (% 1) : Koçanda tane sayısı Yapılan çalışma sonucu tek melezler için belirlenen koçanda tane sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.53 te verilmiştir. Çizelge 4.53 te görüldüğü gibi, tek melezlerin koçanda tane sayısı değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur.

72 61 Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Koçanda Tane Sayısı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik F Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 6.98 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. Tek melezler için belirlenen koçanda tane sayılarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.54 te verilmiştir. Çizelge 4.54 te görüldüğü gibi, tek melezler için belirlenen koçanda tane sayısı değerleri adet arasında değişmiş, tek melezlerin ortalama koçanda tane sayısı 664 adet olmuştur. En yüksek koçanda tane sayısı TM-5x6 melezinde, en düşük koçanda tane sayısı TM-1x2 melezinde belirlenmiştir. Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Koçanda Tane Sayısına Ait Ortalama Değerler No Tek Melezler Koçanda Tane Sayısı (adet) 1 TM-1x2 571 b 2 TM-3x4 648 ab 3 TM-5x4 697 ab 4 TM-5x6 742 a ORTALAMA 664 TM : Tek Melez LSD (% 1) : Koçan ağırlığı Yapılan çalışma sonucu tek melezler için belirlenen koçan ağırlığına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.55 te verilmiştir. Çizelge 4.55 te görüldüğü gibi, tek melezlerin koçan ağırlığı değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur.

73 62 Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Koçan Ağırlığı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) 9.05 Tek melezler için belirlenen koçan ağırlıklarına ait ortalama değerler Çizelge 4.56 da verilmiştir. Çizelge 4.56 da görüldüğü gibi, tek melezler için belirlenen koçan ağırlığı değerleri g arasında değişmiş, tek melezlerin ortalama koçan ağırlığı g olmuştur. En yüksek koçan ağırlığı TM-5x6 melezinde, en düşük koçan ağırlığı TM-1x2 melezinde belirlenmiştir. Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Koçan Ağırlığına Ait Ortalama Değerler No Tek Melezler Koçan Ağırlığı (g) 1 TM-1x TM-3x TM-5x TM-5x ORTALAMA TM : Tek Melez Koçanda tane ağırlığı Yapılan çalışma sonucu tek melezler için belirlenen koçanda tane ağırlığına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.57 de verilmiştir. Çizelge 4.57 de görüldüğü gibi, tek melezlerin koçanda tane ağırlığı değerleri arasındaki farklılık % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur.

74 63 Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Koçanda Tane Ağırlığı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler * Hata Genel DK (%) 8.19 (*) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 5 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Tek melezler için belirlenen koçanda tane ağırlıklarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.58 de verilmiştir. Çizelge 4.58 de görüldüğü gibi, tek melezler için belirlenen koçanda tane ağırlığı değerleri g arasında değişmiş, tek melezlerin ortalama koçanda tane ağırlığı g olmuştur. En yüksek koçanda tane ağırlığı TM-5x6 melezinde, en düşük koçanda tane ağırlığı TM-1x2 melezinde belirlenmiştir. Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Koçanda Tane Ağırlığına Ait Ortalama Değerler No Tek Melezler Koçanda Tane Ağırlığı (g) 1 TM-1x c 2 TM-3x bc 3 TM-5x ab 4 TM-5x a ORTALAMA TM : Tek Melez LSD (% 5) : Bin tane ağırlığı Yapılan çalışma sonucu tek melezler için belirlenen bin tane ağırlığına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.59 da verilmiştir. Çizelge 4.59 da görüldüğü gibi, tek melezlerin bin tane ağırlığı değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur.

75 64 Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Bin Tane Ağırlığı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) 9.09 Tek melezler için belirlenen bin tane ağırlıklarına ait ortalama değerler Çizelge 4.60 ta verilmiştir. Çizelge 4.60 ta görüldüğü gibi, tek melezler için belirlenen bin tane ağırlığı değerleri g arasında değişmiş, tek melezlerin ortalama bin tane ağırlığı g olmuştur. En yüksek bin tane ağırlığı TM-1x2 melezinde, en düşük koçan ağırlığı TM-5x6 melezinde belirlenmiştir. Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Bin Tane Ağırlığına Ait Ortalama Değerler No Tek Melezler Bin Tane Ağırlığı (g) 1 TM-1x TM-3x TM-5x TM-5x ORTALAMA TM : Tek Melez Tane/koçan oranı Yapılan çalışma sonucu tek melezler için belirlenen tane/koçan oranına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.61 de verilmiştir. Çizelge 4.61 de görüldüğü gibi, tek melezlerin tane/koçan oranı değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur.

76 65 Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Tane/Koçan Oranı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik F Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) 1.91 Tek melezler için belirlenen tane/koçan oranlarına ait ortalama değerler Çizelge 4.62 de verilmiştir. Çizelge 4.62 de görüldüğü gibi, tek melezler için belirlenen tane/koçan oranı değerleri % % arasında değişmiş, tek melezlerin ortalama tane/koçan oranı % olmuştur. En yüksek tane/koçan oranı TM-5x6 melezinde, en düşük tane/koçan oranı TM-3x4 melezinde belirlenmiştir. Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Tane/Koçan Oranına Ait Ortalama Değerler No Tek Melezler Tane/Koçan Oranı (%) 1 TM-1x TM-3x TM-5x TM-5x ORTALAMA TM : Tek Melez Tanede nem Tek melezler için belirlenen tanede neme ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.63 te verilmiştir. Çizelge 4.63 te görüldüğü gibi, tek melezlerin tanede nem değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur. Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Tanede Nem Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik F Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) 8.49

77 66 Tek melezler için belirlenen tanede nemlere ait ortalama değerler Çizelge 4.64 te verilmiştir. Çizelge 4.64 te görüldüğü gibi, tek melezler için belirlenen tanede nem değerleri % arasında değişmiş, tek melezlerin ortalama tanede nemi % olmuştur. En yüksek tanede nem TM-3x4 melezinde, en düşük tanede nem TM- 5x6 melezinde belirlenmiştir. Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Tanede Neme Ait Ortalama Değerler No Tek Melezler Tanede Nem (%) 1 TM-1x TM-3x TM-5x TM-5x ORTALAMA TM : Tek Melez Hektolitre ağırlığı Yapılan çalışma sonucu tek melezler için belirlenen hektolitre ağırlığına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.65 te verilmiştir. Çizelge 4.65 te görüldüğü gibi, tek melezlerin hektolitre ağırlığı değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur. Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Hektolitre Ağırlığı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) 5.11 F Tek melezler için belirlenen hektolitre ağırlıklarına ait ortalama değerler Çizelge 4.66 da verilmiştir. Çizelge 4.66 da görüldüğü gibi, tek melezler için belirlenen hektolitre ağırlığı değerleri kg arasında değişmiş, tek melezlerin ortalama hektolitre ağırlığı kg olmuştur. En yüksek hektolitre ağırlığı TM-5x4 melezinde, en düşük hektolitre ağırlığı TM-1x2 melezinde belirlenmiştir.

78 67 Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Hektolitre Ağırlığına Ait Ortalama Değerler No Tek Melezler Hektolitre Ağırlığı (kg) 1 TM-1x TM-3x TM-5x TM-5x ORTALAMA TM : Tek Melez Tane verimi Yapılan çalışma sonucu tek melezler için belirlenen tane verimine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.67 de verilmiştir. Çizelge 4.67 de görüldüğü gibi, tek melezlerin tane verimi değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur. Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Tane Verimi Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) Tek melezler için belirlenen tane verimlerine ait ortalama değerler Çizelge 4.68 de verilmiştir. Çizelge 4.68 de görüldüğü gibi, tek melezler için belirlenen tane verimi değerleri kg/da arasında değişmiş, tek melezlerin ortalama tane verimi 1178 kg/da olmuştur. En yüksek tane verimi TM-5x4 melezinden elde edilirken, bunu TM-5x6 melezi takip etmiş, en düşük tane verimi ise TM-1x2 melezinden elde edilmiştir. Araştırmamızda incelediğimiz tek melezlerde 5 numaralı hattın yer aldığı kombinasyonların daha yüksek verimli olduğu görülmektedir. Buna karşılık yüksek verimli kendilenmiş hat olan 1 numaralı hattın yer aldığı kombinasyonda ise tane veriminin daha düşük olduğu görülmektedir. Bu durum yüksek verimli tek melez elde etmek için yüksek verimli kendilenmiş hat kullanma şeklinde bir yargının her zaman geçerli olmadığının göstergesidir. Burada önemli olan hatların kombinasyon yeteneklerinin önemli olduğu ortaya çıkmaktadır. Sonuçlarımıza benzer şekilde Cerit

79 68 (2006), Cengiz (2006), Gama ve Hallauer (1977), Samancı (1996) da yaptıkları çalışmalarda, yüksek verimli hatların melezlerinin de yüksek verimli olamayabileceği şeklinde sonuçlar ortaya koymuşlardır. Gerek ülkemizde gerekse dünyada tek melez mısır çeşitleri ile yapılan çalışmalarda da çeşitlerin performanslarının genetik yapı yanında yetiştirme koşullarına göre önemli oranda değiştiği tespit edilmiştir. Öktem ve Öktem (2009), Kapar ve Öz (2006), Gökmen ve Sakin (2001), Şen (1999) ve Güneyli ve ark (1993) tane verimi yönünden tek melezler arasında önemli farklılıklar tespit etmişlerdir. TM-2x4 melezinin ebeveynlerinin her ikisi de tane verimi bakımından en yüksek değere sahip olmasına rağmen tek melezlerin tane verimlerinde en düşük değer bulunması, yüksek tane verimine sahip kendilenmiş hatların melezlerinin de yüksek tane verimine sahip olamayabileceğini bildiren Gama ve Hallauer (1977), Samancı (1996)'nın bulguları ile benzerlik içerisindedir. Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Tane Verimine Ait Ortalama Değerler No Tek Melezler Tane verimi (kg/da) 1 TM-1x TM-3x TM-5x TM-5x ORTALAMA 1178 TM : Tek Melez 4.3. Üçlü Melezler Çiçeklenme gün sayısı Yapılan çalışma sonucu üçlü melezler için belirlenen çiçeklenme gün sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.69 da verilmiştir. Çizelge 4.69 da görüldüğü gibi, üçlü melezlerin çiçeklenme gün sayısı değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur.

80 69 Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Çiçeklenme Gün Sayısı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 1.75 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Üçlü melezler için belirlenen çiçeklenme gün sayılarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.70 te verilmiştir. Çizelge 4.70 te görüldüğü gibi, üçlü melezler için belirlenen çiçeklenme gün sayısı değerleri gün arasında değişmiş, üçlü melezlerin ortalama çiçeklenme gün sayısı gün olmuştur. En yüksek çiçeklenme gün sayısı ÜM- (5x6)x4 üçlü melezinde, en düşük çiçeklenme gün sayısı ÜM-(5x6)x2 üçlü melezinde belirlenmiştir. Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Çiçeklenme Gün Sayısına Ait Ortalama Değerler No Üçlü Melezler Koçan Püskülü ÇıkıĢ Süresi (Gün) 1 ÜM-(3x4)x ab 2 ÜM-(5x4)x abc 3 ÜM-(5x6)x cd 4 ÜM-(3x4)x e 5 ÜM-(5x4)x d 6 ÜM-(5x6)x e 7 ÜM-(1x2)x cd 8 ÜM-(5x4)x bcd 9 ÜM-(5x6)x d 10 ÜM-(1x2)x cd 11 ÜM-(5x6)x a 12 ÜM-(1x2)x d 13 ÜM-(3x4)x bcd 14 ÜM-(1x2)x abc 15 ÜM-(3x4)x cd 16 ÜM-(5x4)x abc ORTALAMA ÜM : Üçlü Melez LSD (% 1) : 2.49

81 Bitki boyu Yapılan çalışma sonucu üçlü melezler için belirlenen bitki boyuna ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.71 de verilmiştir. Çizelge 4.71 de görüldüğü gibi, üçlü melezlerin bitki boyu değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur. Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Bitki Boyu Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) 4.77 Üçlü melezler için belirlenen bitki boylarına ait ortalama değerler Çizelge 4.72 de verilmiştir. Üçlü melezler için belirlenen bitki boyu değerleri cm arasında değişmiş, üçlü melezlerin ortalama bitki boyu 269 cm olmuştur. En yüksek bitki boyu ÜM-(1x2)x5 üçlü melezinde, en düşük bitki boyu ÜM-(1x2)x6 üçlü melezinde belirlenmiştir (Çizelge 4.72). Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Bitki Boyuna Ait Ortalama Değerler No Üçlü Melezler Bitki Boyu (cm) 1 ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(3x4)x ÜM-(1x2)x ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x6 265 ORTALAMA 269 ÜM : Üçlü Melez

82 Yaprak sayısı Üçlü melezler için belirlenen yaprak sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.73 te verilmiştir. Çizelge 4.73 te görüldüğü gibi, üçlü melezlerin yaprak sayısı değerleri arasındaki farklılık % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Yaprak Sayısı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F Tekerrür Melezler * Hata Genel DK (%) 3.29 (*) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 5 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. Üçlü melezler için belirlenen yaprak sayılarına ait ortalama değerler Çizelge 4.74 te verilmiştir. Çizelge 4.74 te görüldüğü gibi, üçlü melezler için belirlenen yaprak sayısı değerleri adet arasında değişmiş, üçlü melezlerin ortalama yaprak sayısı adet olmuştur. En yüksek yaprak sayısı ÜM-(1x2)x5 üçlü melezinde, en düşük yaprak sayısı ÜM-(1x2)x6 üçlü melezinde belirlenmiştir.

83 72 Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Yaprak Sayısına Ait Ortalama Değerler No Üçlü Melezler Yaprak Sayısı (Adet) 1 ÜM-(3x4)x bc 2 ÜM-(5x4)x bc 3 ÜM-(5x6)x bc 4 ÜM-(3x4)x cd 5 ÜM-(5x4)x cd 6 ÜM-(5x6)x bcd 7 ÜM-(1x2)x bc 8 ÜM-(5x4)x abc 9 ÜM-(5x6)x bc 10 ÜM-(1x2)x bcd 11 ÜM-(5x6)x bc 12 ÜM-(1x2)x a 13 ÜM-(3x4)x bc 14 ÜM-(1x2)x d 15 ÜM-(3x4)x ab 16 ÜM-(5x4)x bcd ORTALAMA ÜM : Üçlü Melez LSD (% 5) : Ġlk koçan yüksekliği Yapılan çalışma sonucu üçlü melezler için belirlenen ilk koçan yüksekliklerine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.75 te verilmiştir. Çizelge 4.75 te görüldüğü gibi, üçlü melezlerin ilk koçan yüksekliği değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur. Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen İlk Koçan Yüksekliği Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik F Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) 7.57 Üçlü Melezler için belirlenen ilk koçan yüksekliğine ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.76 da verilmiştir. Çizelge 4.76 da görüldüğü gibi, üçlü melezler için belirlenen ilk koçan yüksekliği değerleri cm arasında değişmiş, üçlü melezlerin ortalama ilk koçan yüksekliği 115 cm olmuştur. En yüksek ilk koçan yüksekliği ÜM-(1x2)x5 üçlü melezinde, en düşük ilk koçan yüksekliği ÜM-(1x2)x6 üçlü melezinde belirlenmiştir.

84 73 Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen İlk Koçan Yüksekliğine Ait Ortalama Değerler No Üçlü Melezler Ġlk Koçan Yüksekliği (cm) 1 ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(3x4)x ÜM-(1x2)x ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x6 122 ORTALAMA 115 ÜM : Üçlü Melez Bitki görünümü Yapılan çalışma sonucu üçlü melezler için belirlenen bitki görünümlerine ait ortalama değerler Çizelge 4.77 de verilmiştir. Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Bitki Görünümüne Ait Ortalama Değerler No Üçlü Melezler Bitki Görünümü (1-5) 1 ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(3x4)x ÜM-(1x2)x ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ORTALAMA 1.50 ÜM : Üçlü Melez

85 Koçan görünümü Yapılan çalışma sonucu üçlü melezler için belirlenen koçan görünümlerine ait ortalama değerler Çizelge 4.78 de verilmiştir. Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Koçan Görünümüne Ait Ortalama Değerler No Üçlü Melezler Koçan Görünümü (1-5) 1 ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(3x4)x ÜM-(1x2)x ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ORTALAMA 1.56 ÜM : Üçlü Melez Koçan uzunluğu Yapılan çalışma sonucu üçlü melezler için belirlenen koçan uzunluğuna ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.79 da verilmiştir. Çizelge 4.79 da görüldüğü gibi, üçlü melezlerin koçan uzunluğu değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Koçan Uzunluğu Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 5.61 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir.

86 75 Üçlü Melezler için belirlenen koçan uzunluklarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.80 de verilmiştir. Çizelge 4.80 de görüldüğü gibi, üçlü melezler için belirlenen koçan uzunluğu değerleri cm arasında değişmiş, üçlü melezlerin ortalama koçan uzunluğu cm olmuştur. En yüksek koçan uzunluğu ÜM-(3x4)x5 üçlü melezinde, en düşük koçan uzunluğu ÜM-(1x2)x5 üçlü melezinde belirlenmiştir. Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Koçan Uzunluğuna Ait Ortalama Değerler No Üçlü Melezler Koçan Uzunluğu (cm) 1 ÜM-(3x4)x abcd 2 ÜM-(5x4)x abc 3 ÜM-(5x6)x ab 4 ÜM-(3x4)x cd 5 ÜM-(5x4)x bcd 6 ÜM-(5x6)x bcd 7 ÜM-(1x2)x bcd 8 ÜM-(5x4)x abcd 9 ÜM-(5x6)x ab 10 ÜM-(1x2)x abcd 11 ÜM-(5x6)x abcd 12 ÜM-(1x2)x d 13 ÜM-(3x4)x a 14 ÜM-(1x2)x abcd 15 ÜM-(3x4)x abcd 16 ÜM-(5x4)x a ORTALAMA ÜM : Üçlü Melez LSD (% 1) : Koçan çapı Yapılan çalışma sonucu üçlü melezler için belirlenen koçan çapına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.81 de verilmiştir. Çizelge 4.81 de görüldüğü gibi, üçlü melezlerin koçan çapı değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur.

87 76 Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Koçan Çapı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 4.58 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın %1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Üçlü melezler için belirlenen koçan çaplarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.82 de verilmiştir. Çizelge 4.82 de görüldüğü gibi, üçlü melezler için belirlenen koçan çapı değerleri mm arasında değişmiş, üçlü melezlerin ortalama koçan çapı mm olmuştur. En yüksek koçan çapı ÜM-(3x4)x6 üçlü melezinde, en düşük koçan çapı ÜM-(1x2)x6 üçlü melezinde belirlenmiştir. Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Koçan Çapına Ait Ortalama Değerler No Üçlü Melezler Koçan Çapı (mm) 1 ÜM-(3x4)x cde 2 ÜM-(5x4)x bcde 3 ÜM-(5x6)x cde 4 ÜM-(3x4)x e 5 ÜM-(5x4)x abcd 6 ÜM-(5x6)x cde 7 ÜM-(1x2)x abcd 8 ÜM-(5x4)x abc 9 ÜM-(5x6)x ab 10 ÜM-(1x2)x e 11 ÜM-(5x6)x de 12 ÜM-(1x2)x abc 13 ÜM-(3x4)x cde 14 ÜM-(1x2)x e 15 ÜM-(3x4)x a 16 ÜM-(5x4)x cde ORTALAMA ÜM : Üçlü Melez LSD (% 1) : Koçanda sıra sayısı Yapılan çalışma sonucu üçlü melezler için belirlenen koçanda sıra sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.83 te verilmiştir.

88 77 Çizelge 4.83 te görüldüğü gibi, üçlü melezlerin koçanda sıra sayısı değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Üçlü Melezler İçin Koçanda Sıra Sayısı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 5.32 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Üçlü melezler için belirlenen koçanda sıra sayılarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.84 te verilmiştir. Çizelge 4.84 te görüldüğü gibi, üçlü melezler için belirlenen koçanda sıra sayısı değerleri adet arasında değişmiş, üçlü melezlerin ortalama koçanda sıra sayısı adet olmuştur. En yüksek koçanda sıra sayısı ÜM-(3x4)x6 üçlü melezinde, en düşük koçanda sıra sayısı ÜM-(3x4)x2 üçlü melezinde belirlenmiştir. Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Koçanda Sıra Sayısına Ait Ortalama Değerler No Üçlü Melezler Koçanda Sıra Sayısı (Adet) 1 ÜM-(3x4)x def 2 ÜM-(5x4)x cde 3 ÜM-(5x6)x def 4 ÜM-(3x4)x f 5 ÜM-(5x4)x def 6 ÜM-(5x6)x def 7 ÜM-(1x2)x bcd 8 ÜM-(5x4)x ab 9 ÜM-(5x6)x a 10 ÜM-(1x2)x ef 11 ÜM-(5x6)x def 12 ÜM-(1x2)x abc 13 ÜM-(3x4)x bcde 14 ÜM-(1x2)x ef 15 ÜM-(3x4)x a 16 ÜM-(5x4)x def ORTALAMA ÜM : Üçlü Melez LSD (% 1) : 1.67

89 Sırada tane sayısı Yapılan çalışma sonucu üçlü melezler için belirlenen sırada tane sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.85 te verilmiştir. Çizelge 4.85 te görüldüğü gibi, üçlü melezlerin sırada tane sayısına değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Üçlü Melezler İçin Sırada Tane Sayısı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 6.63 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Üçlü melezler için belirlenen sırada tane sayılarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.86 da verilmiştir. Çizelge 4.86 da görüldüğü gibi, üçlü melezler için belirlenen sırada tane sayısı değerleri adet arasında değişmiş, üçlü melezlerin ortalama sırada tane sayısı adet olmuştur. En yüksek sırada tane sayısı ÜM-(5x6)x3 üçlü melezinde, en düşük sırada tane sayısı ÜM-(3x4)x2 üçlü melezinde belirlenmiştir.

90 79 Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Sırada Tane Sayısına Ait Ortalama Değerler No Üçlü Melezler Sırada Tane Sayısı (Adet) 1 ÜM-(3x4)x abcd 2 ÜM-(5x4)x abcd 3 ÜM-(5x6)x abc 4 ÜM-(3x4)x d 5 ÜM-(5x4)x bcd 6 ÜM-(5x6)x abcd 7 ÜM-(1x2)x abcd 8 ÜM-(5x4)x ab 9 ÜM-(5x6)x a 10 ÜM-(1x2)x cd 11 ÜM-(5x6)x abcd 12 ÜM-(1x2)x bcd 13 ÜM-(3x4)x abcd 14 ÜM-(1x2)x abcd 15 ÜM-(3x4)x abc 16 ÜM-(5x4)x a ORTALAMA ÜM : Üçlü Melez LSD (% 1) : Koçanda tane sayısı Yapılan çalışma sonucu üçlü melezler için belirlenen koçanda tane sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.87 de verilmiştir. Çizelge 4.87 de görüldüğü gibi, üçlü melezlerin koçanda tane sayısı değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Üçlü Melezler İçin Koçanda Tane Sayısı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik F Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 8.26 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. Üçlü melezler için belirlenen koçanda tane sayılarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.88 de verilmiştir. Çizelge 4.88 de görüldüğü gibi, üçlü melezler için belirlenen koçanda tane sayısı değerleri adet arasında değişmiş, üçlü melezlerin ortalama koçanda

91 80 tane sayısı 623 adet olmuştur. En yüksek koçanda tane sayısı ÜM-(5x6)x3 üçlü melezinde, en düşük koçanda tane sayısı ÜM-(1x2)x4 üçlü melezinde belirlenmiştir. Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Koçanda Tane Sayısına Ait Ortalama Değerler No Üçlü Melezler Koçanda Tane Sayısı (Adet) 1 ÜM-(3x4)x1 573 cd 2 ÜM-(5x4)x1 636 bc 3 ÜM-(5x6)x1 639 bc 4 ÜM-(3x4)x2 483 d 5 ÜM-(5x4)x2 550 cd 6 ÜM-(5x6)x2 583 cd 7 ÜM-(1x2)x3 638 bc 8 ÜM-(5x4)x3 738 ab 9 ÜM-(5x6)x3 803 a 10 ÜM-(1x2)x4 505 d 11 ÜM-(5x6)x4 564 cd 12 ÜM-(1x2)x5 635 bc 13 ÜM-(3x4)x5 637 bc 14 ÜM-(1x2)x6 549 cd 15 ÜM-(3x4)x6 787 a 16 ÜM-(5x4)x6 656 bc ORTALAMA 623 ÜM : Üçlü Melez LSD (% 1) : Koçan ağırlığı Üçlü melezler için koçan ağırlığına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.89 da verilmiştir. Çizelge 4.89 da görüldüğü gibi, üçlü melezlerin koçan ağırlığı değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Koçan Ağırlığı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Üçlü melezler için belirlenen koçan ağırlıklarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.90 da verilmiştir.

92 81 Çizelge 4.90 da görüldüğü gibi, üçlü melezler için belirlenen koçan ağırlığı değerleri g arasında değişmiş, üçlü melezlerin ortalama koçan ağırlığı g olmuştur. En yüksek koçan ağırlığı ÜM-(3x4)x6 üçlü melezinde, en düşük koçan ağırlığı ÜM-(1x2)x4 üçlü melezinde belirlenmiştir. Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Koçan Ağırlığına Ait Ortalama Değerler No Üçlü Melezler Koçan Ağırlığı (g) 1 ÜM-(3x4)x cde 2 ÜM-(5x4)x abcde 3 ÜM-(5x6)x abcde 4 ÜM-(3x4)x cde 5 ÜM-(5x4)x bcde 6 ÜM-(5x6)x bcde 7 ÜM-(1x2)x bcde 8 ÜM-(5x4)x ab 9 ÜM-(5x6)x abc 10 ÜM-(1x2)x e 11 ÜM-(5x6)x bcde 12 ÜM-(1x2)x abc 13 ÜM-(3x4)x abcd 14 ÜM-(1x2)x de 15 ÜM-(3x4)x a 16 ÜM-(5x4)x abcde ORTALAMA ÜM : Üçlü Melez LSD (% 1) : Koçanda tane ağırlığı Yapılan çalışma sonucu üçlü melezler için belirlenen koçanda tane ağırlığına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.91 de verilmiştir. Üçlü melezlerin koçanda tane ağırlığı değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur (Çizelge 4.91). Çizelge Üçlü Melezler İçin Koçanda Tane Ağırlığı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 8.01 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F

93 82 Üçlü melezler için belirlenen koçanda tane ağırlıklarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.92 de verilmiştir. Çizelge 4.92 de görüldüğü gibi, üçlü melezler için belirlenen koçanda tane ağırlığı değerleri g arasında değişmiş, üçlü melezlerin ortalama koçanda tane ağırlığı g olmuştur. En yüksek koçanda tane ağırlığı ÜM-(5x6)x3 üçlü melezinde, en düşük koçanda tane ağırlığı ÜM-(1x2)x4 üçlü melezinde belirlenmiştir. Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Koçanda Tane Ağırlığına Ait Ortalama Değerler No Üçlü Melezler Koçanda Tane Ağırlığı (g) 1 ÜM-(3x4)x def 2 ÜM-(5x4)x cde 3 ÜM-(5x6)x cde 4 ÜM-(3x4)x def 5 ÜM-(5x4)x def 6 ÜM-(5x6)x def 7 ÜM-(1x2)x def 8 ÜM-(5x4)x abc 9 ÜM-(5x6)x a 10 ÜM-(1x2)x f 11 ÜM-(5x6)x def 12 ÜM-(1x2)x abcd 13 ÜM-(3x4)x bcd 14 ÜM-(1x2)x ef 15 ÜM-(3x4)x ab 16 ÜM-(5x4)x cde ORTALAMA ÜM : Üçlü Melez LSD (% 1) : Bin tane ağırlığı Yapılan çalışma sonucu üçlü melezler için belirlenen bin tane ağırlığına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.93 te verilmiştir. Çizelge 4.93 te görüldüğü gibi, üçlü melezlerin bin tane ağırlığı değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur.

94 83 Çizelge Üçlü Melezler İçin Bin Tane Ağırlığı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik F Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) Üçlü melezler için belirlenen bin tane ağırlıklarına ait ortalama değerler Çizelge 4.94 te verilmiştir. Çizelge 4.94 te görüldüğü gibi, üçlü melezler için belirlenen bin tane ağırlığı değerleri g arasında değişmiş, üçlü melezlerin ortalama bin tane ağırlığı g olmuştur. En yüksek bin tane ağırlığı ÜM-(5x6)x2 üçlü melezinde, en düşük koçan ağırlığı ÜM-(5x4)x6 üçlü melezinde belirlenmiştir. Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Bin Tane Ağırlığına Değerler No Üçlü Melezler Bin Tane Ağırlığı (gr) 1 ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(3x4)x ÜM-(1x2)x ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ORTALAMA ÜM: Üçlü Melez Tane/koçan oranı Yapılan çalışma sonucu üçlü melezler için belirlenen tane/koçan oranına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.95 te verilmiştir. Çizelge 4.95 te görüldüğü gibi, üçlü melezlerin tane/koçan oranı değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur.

95 84 Çizelge Üçlü Melezler İçin Tane/Koçan Oranı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) 2.26 F Üçlü melezler için belirlenen tane/koçan oranlarına ait ortalama değerler Çizelge 4.96 da verilmiştir. Çizelge 4.96 da görüldüğü gibi, üçlü melezler için belirlenen tane/koçan oranı değerleri % arasında değişmiş, üçlü melezlerin ortalama tane/koçan oranı % olmuştur. En yüksek tane/koçan oranı ÜM-(1x2)x6 üçlü melezinde, en düşük tane/koçan oranı ÜM-(5x6)x1 melezinde belirlenmiştir. Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Tane/Koçan Oranına Ait Ortalama Değerler No Üçlü Melezler Tane Koçan Oranı (%) 1 ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(3x4)x ÜM-(1x2)x ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ORTALAMA ÜM : Üçlü Melez Tanede nem Yapılan çalışma sonucu üçlü melezler için belirlenen tanede neme ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.97 de verilmiştir. Üçlü melezlerin tanede nem değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur (Çizelge 4.97).

96 85 Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Tanede Nem Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) 7.39 F Üçlü melezler için belirlenen tanede nemlere ait ortalama değerler Çizelge 4.98 de verilmiştir. Çizelge 4.98 de görüldüğü gibi, üçlü melezler için belirlenen tanede nem değerleri % % arasında değişmiş, üçlü melezlerin ortalama tanede nemi % olmuştur. En yüksek tanede nem ÜM-(1x2)x4 melezinde, en düşük tanede nem ÜM-(1x2)x6 melezinde belirlenmiştir. Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Tanede Neme Ait Ortalama Değerler No Üçlü Melezler Tanede Nem (%) 1 ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(3x4)x ÜM-(1x2)x ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ORTALAMA ÜM : Üçlü Melez Hektolitre ağırlığı Yapılan çalışma sonucu üçlü melezler için belirlenen hektolitre ağırlığına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.99 da verilmiştir. Çizelge 4.99 da görüldüğü gibi, üçlü melezlerin hektolitre ağırlığı değerleri arasındaki farklılık % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur.

97 86 Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Hektolitre Ağırlığı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler * Hata Genel DK (%) 4.15 (*) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 5 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Üçlü melezler için belirlenen hektolitre ağırlıklarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, üçlü melezler için belirlenen hektolitre ağırlığı değerleri kg arasında değişmiş, üçlü melezlerin ortalama hektolitre ağırlığı kg olmuştur. En yüksek hektolitre ağırlığı ÜM-(5x6)x2 üçlü melezinde, en düşük hektolitre ağırlığı ÜM-(5x4)x2 üçlü melezinde belirlenmiştir. Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Hektolitre Ağırlığına Ait Ortalama Değerler No Üçlü Melezler Hektolitre Ağırlığı (kg) 1 ÜM-(3x4)x bcd 2 ÜM-(5x4)x ab 3 ÜM-(5x6)x abc 4 ÜM-(3x4)x abc 5 ÜM-(5x4)x d 6 ÜM-(5x6)x a 7 ÜM-(1x2)x d 8 ÜM-(5x4)x cd 9 ÜM-(5x6)x abcd 10 ÜM-(1x2)x abcd 11 ÜM-(5x6)x d 12 ÜM-(1x2)x abcd 13 ÜM-(3x4)x abcd 14 ÜM-(1x2)x ab 15 ÜM-(3x4)x cd 16 ÜM-(5x4)x abcd ORTALAMA ÜM : Üçlü Melez LSD (% 5) : Tane verimi Yapılan çalışma sonucu üçlü melezler için belirlenen tane verimine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.101'de verilmiştir.

98 87 Çizelge 4.101'de görüldüğü üzere, üçlü melezlerin tane verimi değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Tane Verimi Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 9.40 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Üçlü melezler için belirlenen tane verimlerine ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.102'de verilmiştir. Çizelge 4.102'de görüldüğü gibi, üçlü melezler için belirlenen tane verimleri değerleri kg/da arasında değişmiş, ortalama tane verimi ise 1070 kg/da olarak belirlenmiştir. Araştırmada en yüksek tane verimleri 1335 ve 1333 kg/da ile ÜM-(5x6)x3 ve ÜM-(3x4)x6 üçlü melezlerinden elde edilirken, en düşük tane verimi ise 792 kg/da ile ÜM-(1x2)x6 üçlü melezinden elde edilmiştir. Yapılan LSD testinde ÜM-(5x6)x3 ve ÜM-(3x4)x6 melezleri ilk grupta (a) yer alırken, ÜM-(3x4)x6 melezi ise son grupta yer almıştır (e). ÜM-(3x4)x1, ÜM-(5x6)x2, ÜM-(1x2)x3, ÜM-(5x6)x4 üçlü melezleri ise aynı LSD grubunda (cde) yer almışlardır. Araştırma sonuçlarımızda dikkati çeken husus yüksek verimli tek melezlerle oluşturulan üçlü melezlerin yüksek verim potansiyeli gösterdikleri olmuştur. Nitekim yüksek verimli tek melezler olan TM-5x4 ve TM-5x6 melezlerinin yer aldığı üçlü melezlerin genelde daha verimli oldukları görülmektedir. Üçlü melez kombinasyonlarında kullanılan baba hattın özelliğinin de melezin verimliliğini önemli ölçüde etkilediği görülmüştür. Genelde 6 ve 3 numaralı hatların baba olarak kullanıldığı melezlerde verim potansiyeli yükselmiştir. Aynı anaçların kullanıldığı üçlü melezler arasındaki farklılığın da, bu kombinasyonlarda baba hatların farklı olması sonucu ortaya çıkabileceği düşünülebilir. Gökmen ve Sakin (2001) cin mısırda yaptıkları çalışmada üçlü melezlerin verim potansiyellerini tek melezlere göre daha düşük bulmuşlardır.

99 88 Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Tane Verimine Ait Ortalama Değerler No Üçlü Melezler Tane Verimi (Kg/da) 1 ÜM-(3x4)x cde 2 ÜM-(5x4)x bcd 3 ÜM-(5x6)x cd 4 ÜM-(3x4)x cd 5 ÜM-(5x4)x bcd 6 ÜM-(5x6)x cde 7 ÜM-(1x2)x cde 8 ÜM-(5x4)x ab 9 ÜM-(5x6)x a 10 ÜM-(1x2)x4 872 de 11 ÜM-(5x6)x4 975 cde 12 ÜM-(1x2)x abc 13 ÜM-(3x4)x bcd 14 ÜM-(1x2)x6 792 e 15 ÜM-(3x4)x a 16 ÜM-(5x4)x bcd ORTALAMA 1070 ÜM : Üçlü Melez LSD (% 1) : 4.4. Çift Melezler Çiçeklenme gün sayısı Yapılan çalışma sonucu çift melezler için belirlenen çiçeklenme gün sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge te verilmiştir. Çizelge te görüldüğü gibi, çift melezlerin çiçeklenme gün sayısı değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Çiçeklenme Gün Sayısı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 1.04 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Çift melezler için belirlenen çiçeklenme gün sayılarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge te verilmiştir.

100 89 Çizelge te görüldüğü gibi, çift melezler için belirlenen çiçeklenme gün sayısı değerleri gün arasında değişmiş, çift melezlerin ortalama çiçeklenme gün sayısı gün olmuştur. En yüksek çiçeklenme gün sayısı ÇM- (3x4)x(5x4) çift melezinde, en düşük çiçeklenme gün sayısı ÇM-(1x2)x(5x6) çift melezinde belirlenmiştir. Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Çiçeklenme Gün Sayısına Ait Ortalama Değerler No Çift Melezler Çiçeklenme Gün Sayısı (Gün) 1 ÇM-(1x2)x(3x4) bc 2 ÇM-(1x2) (5x4) de 3 ÇM-(3x4)x(5x4) a 4 ÇM-(1x2)x(5x6) e 5 ÇM-(3x4)x(5x6) cd 6 ÇM-(5x4)x(5x6) ab ORTALAMA ÇM : Çift Melez LSD (% 1) : Bitki boyu Yapılan çalışma sonucu çift melezler için belirlenen bitki boyuna ait varyans analiz sonuçları Çizelge te verilmiştir. Çizelge te görüldüğü gibi, çift melezlerin bitki boyu değerleri arasındaki farklılık % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Bitki Boyu Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler * Hata Genel DK (%) 2.44 (*) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 5 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Çift melezler için belirlenen bitki boylarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge da verilmiştir. Çizelge da görüldüğü gibi, çift melezler için belirlenen bitki boyu değerleri cm arasında değişmiş, çift melezlerin ortalama bitki boyu 275 cm

101 90 olmuştur. En yüksek bitki boyu ÇM-(3x4)x(5x6) çift melezinde, en düşük bitki boyu ÇM-(1x2)x(3x4) çift melezinde belirlenmiştir. Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Bitki Boyuna Ait Ortalama Değerler No Çift Melezler Bitki Boyu (cm) 1 ÇM-(1x2)x(3x4) 262 b 2 ÇM-(1x2) (5x4) 275 a 3 ÇM-(3x4)x(5x4) 273 ab 4 ÇM-(1x2)x(5x6) 272 ab 5 ÇM-(3x4)x(5x6) 284 a 6 ÇM-(5x4)x(5x6) 281 a ORTALAMA 275 ÇM : Çift Melez LSD (% 5) : Yaprak sayısı Yapılan çalışma sonucu çift melezler için belirlenen yaprak sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, çift melezlerin yaprak sayısı değerleri arasındaki farklılık % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Yaprak Sayısı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler * Hata Genel DK (%) 2.94 (*) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 5 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Çift melezler için belirlenen yaprak sayılarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, çift melezler için belirlenen yaprak sayısı değerleri adet arasında değişmiş, çift melezlerin ortalama yaprak sayısı adet olmuştur. En yüksek yaprak sayısı ÇM-(5x4)x(5x6) çift melezinde, en düşük yaprak sayısı ÇM-(1x2)x(3x4) çift melezinde belirlenmiştir.

102 91 Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Yaprak Sayısına Ait Ortalama Değerler No Çift Melezler Yaprak Sayısı (Adet) 1 ÇM-(1x2)x(3x4) c 2 ÇM-(1x2) (5x4) ab 3 ÇM-(3x4)x(5x4) c 4 ÇM-(1x2)x(5x6) bc 5 ÇM-(3x4)x(5x6) abc 6 ÇM-(5x4)x(5x6) a ORTALAMA ÇM: Çift Melez LSD (% 5): Ġlk koçan yüksekliği Yapılan çalışma sonucu çift melezler için belirlenen ilk koçan yüksekliklerine ait varyans analiz sonuçları Çizelge da verilmiştir. Çizelge da görüldüğü gibi, çift melezlerin ilk koçan yüksekliği değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen İlk Koçan Yüksekliği Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik F Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 5.26 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. Çift Melezler için belirlenen ilk koçan yüksekliğine ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge da verilmiştir. Çizelge da görüldüğü gibi, çift melezler için belirlenen ilk koçan yüksekliği değerleri cm arasında değişmiş, çift melezlerin ortalama ilk koçan yüksekliği 119 cm olmuştur. En yüksek ilk koçan yüksekliği ÇM-(1x2)x(5x4) ve ÇM-(5x4)x(5x6) çift melezlerinde, en düşük ilk koçan yüksekliği ÇM-(1x2)x(3x4) çift melezinde belirlenmiştir.

103 92 Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen İlk Yüksekliğine Ait Ortalama Değerler No Çift Melezler Ġlk Koçan Yüksekliği (cm) 1 ÇM-(1x2)x(3x4) 107 b 2 ÇM-(1x2) (5x4) 128 a 3 ÇM-(3x4)x(5x4) 115 ab 4 ÇM-(1x2)x(5x6) 114 ab 5 ÇM-(3x4)x(5x6) 123 ab 6 ÇM-(5x4)x(5x6) 128 a ORTALAMA 119 ÇM : Çift Melez LSD (% 1) : Bitki görünümü Yapılan çalışma sonucu çift melezler için belirlenen bitki görünümlerine ait ortalama değerler Çizelge de verilmiştir. Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Bitki Görünümüne Ait Ortalama Değerler No Çift Melezler Bitki Görünümü (1-5) 1 ÇM-(1x2)x(3x4) ÇM-(1x2) (5x4) ÇM-(3x4)x(5x4) ÇM-(1x2)x(5x6) ÇM-(3x4)x(5x6) ÇM-(5x4)x(5x6) 1.00 ORTALAMA 1.00 ÇM : Çift Melez Koçan görünümü Yapılan çalışma sonucu çift melezler için belirlenen koçan görünümlerine ait ortalama değerler Çizelge de verilmiştir. Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Koçan Görünümüne Ait Ortalama Değerler No Çift Melezler Koçan Görünümü (1-5) 1 ÇM-(1x2)x(3x4) ÇM-(1x2) (5x4) ÇM-(3x4)x(5x4) ÇM-(1x2)x(5x6) ÇM-(3x4)x(5x6) ÇM-(5x4)x(5x6) 2.00 ORTALAMA 1.50 ÇM : Çift Melez

104 Koçan uzunluğu Yapılan çalışma sonucu çift melezler için belirlenen koçan uzunluğuna ait varyans analiz sonuçları Çizelge te verilmiştir. Çizelge te görüldüğü gibi, çift melezlerin koçan uzunluğu değerleri arasındaki farklılık % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Koçan Uzunluğu Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F Tekerrür Melezler * Hata Genel DK (%) 6.14 (*) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 5 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. Çift melezler için belirlenen koçan uzunluklarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge te verilmiştir. Çizelge te görüldüğü gibi, çift melezler için belirlenen koçan uzunluğu değerleri cm arasında değişmiş, çift melezlerin ortalama koçan uzunluğu cm olmuştur. En yüksek koçan uzunluğu ÇM-(3x4)x(5x4) çift melezinde, en düşük koçan uzunluğu ÇM-(1x2)x(5x4) çift melezinde belirlenmiştir. Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Koçan Uzunluğuna Ait Ortalama Değerler No Çift Melezler Koçan uzunluğu (cm) 1 ÇM-(1x2)x(3x4) ab 2 ÇM-(1x2) (5x4) b 3 ÇM-(3x4)x(5x4) a 4 ÇM-(1x2)x(5x6) b 5 ÇM-(3x4)x(5x6) a 6 ÇM-(5x4)x(5x6) ab ORTALAMA ÇM : Çift Melez LSD (% 5) : Koçan çapı Yapılan çalışma sonucu çift melezler için belirlenen koçan çapına ait varyans analiz sonuçları Çizelge te verilmiştir.

105 94 Çift melezlerin koçan çapı değerleri arasındaki farklılık istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur (Çizelge 4.115). Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Koçan Çapı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) 4.75 F Çift melezler için belirlenen koçan çaplarına ait ortalama değerler Çizelge da verilmiştir. Çizelge da görüldüğü gibi, çift melezler için belirlenen koçan çapı değerleri mm arasında değişmiş, çift melezlerin ortalama koçan çapı mm olmuştur. En yüksek koçan çapı ÇM-(1x2)x(5x6) çift melezinde, en düşük koçan çapı ÇM-(1x2)x(5x4) çift melezinde belirlenmiştir. Çizelge Tek Melezler İçin Belirlenen Koçan Çapına Ait Ortalama Değerler No Çift Melezler Koçan Çapı (mm) 1 ÇM-(1x2)x(3x4) ÇM-(1x2) (5x4) ÇM-(3x4)x(5x4) ÇM-(1x2)x(5x6) ÇM-(3x4)x(5x6) ÇM-(5x4)x(5x6) ORTALAMA ÇM : Çift Melez Koçanda sıra sayısı Yapılan çalışma sonucu çift melezler için belirlenen koçanda sıra sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, çift melezlerin koçanda sıra sayısı değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur.

106 95 Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Koçanda Sıra Sayısı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) 7.86 F Çift melezler için belirlenen koçanda sıra sayılarına ait ortalama değerler Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, çift melezler için belirlenen koçanda sıra sayısı değerleri adet arasında değişmiş, çift melezlerin ortalama koçanda sıra sayısı adet olmuştur. En yüksek koçanda sıra sayısı ÇM-(5x4)x(5x6) çift melezinde, en düşük koçanda sıra sayısı ÇM-(1x2)x(5x4) çift melezinde belirlenmiştir. Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Koçanda Sıra Sayısına Ait Ortalama Değerler No Çift Melezler Koçanda Sıra Sayısı (Adet) 1 ÇM-(1x2)x(3x4) ÇM-(1x2) (5x4) ÇM-(3x4)x(5x4) ÇM-(1x2)x(5x6) ÇM-(3x4)x(5x6) ÇM-(5x4)x(5x6) ORTALAMA ÇM : Çift Melez Sırada tane sayısı Yapılan çalışma sonucu çift melezler için belirlenen sırada tane sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge da verilmiştir. Çizelge da görüldüğü üzere, çift melezlerin sırada tane sayısına değerleri arasındaki fark istatistiki açıdan önemsizdir.

107 96 Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Sırada Tane Sayısı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) 5.96 F Çift melezler için belirlenen sırada tane sayılarına ait ortalama değerler Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, çift melezler için belirlenen sırada tane sayısı değerleri adet arasında değişmiş, çift melezlerin ortalama sırada tane sayısı adet olmuştur. En yüksek sırada tane sayısı ÇM-(3x4)x(5x6) çift melezinde, en düşük sırada tane sayısı ÇM-(1x2)x(5x6) çift melezinde belirlenmiştir. Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Sırada Tane Sayısına Ait Ortalama Değerler No Çift Melezler Sırada Tane Sayısı (Adet) 1 ÇM-(1x2)x(3x4) ÇM-(1x2) (5x4) ÇM-(3x4)x(5x4) ÇM-(1x2)x(5x6) ÇM-(3x4)x(5x6) ÇM-(5x4)x(5x6) ORTALAMA ÇM : Çift Melez Koçanda tane sayısı Yapılan çalışma sonucu çift melezler için belirlenen koçanda tane sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, çift melezlerin koçanda tane sayısı değerleri arasındaki farklılık % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur.

108 97 Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Koçanda Tane Sayısı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler * Hata Genel DK (%) 9.46 (*) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 5 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Çift melezler için belirlenen koçanda tane sayılarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, çift melezler için belirlenen koçanda tane sayısı değerleri adet arasında değişmiş, çift melezlerin ortalama koçanda tane sayısı 639 adet olmuştur. En yüksek koçanda tane sayısı ÇM-(3x4)x(5x6) çift melezinde, en düşük koçanda tane sayısı ÇM-(1x2)x(5x4) çift melezinde belirlenmiştir. Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Koçanda Tane Sayısına Ait Ortalama Değerler No Çift Melezler Koçanda Tane Sayısı (adet) 1 ÇM-(1x2)x(3x4) 579 cd 2 ÇM-(1x2) (5x4) 568 d 3 ÇM-(3x4)x(5x4) 696 ab 4 ÇM-(1x2)x(5x6) 590 bcd 5 ÇM-(3x4)x(5x6) 712 a 6 ÇM-(5x4)x(5x6) 687 abc ORTALAMA 639 ÇM : Çift Melez LSD (% 5) : Koçan ağırlığı Yapılan çalışma sonucu çift melezler için belirlenen koçan ağırlığına ait varyans analiz sonuçları Çizelge te verilmiştir. Çizelge te görüldüğü gibi, çift melezlerin koçan ağırlığı değerleri arasındaki farklılık % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur.

109 98 Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Koçan Ağırlığı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler * Hata Genel DK (%) 8.70 (*) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 5 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Çift melezler için belirlenen koçan ağırlıklarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge te verilmiştir. Çizelge te görüldüğü gibi, çift melezler için belirlenen koçan ağırlığı değerleri g arasında değişmiş, üçlü melezlerin ortalama koçan ağırlığı g olmuştur. En yüksek koçan ağırlığı ÇM-(3x4)x(5x6) çift melezinde, en düşük koçan ağırlığı ÇM-(1x2)x(5x4) çift melezinde belirlenmiştir. Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Koçan Ağırlığına Ait Ortalama Değerler No Çift Melezler Koçan Ağırlığı (g) 1 ÇM-(1x2)x(3x4) b 2 ÇM-(1x2) (5x4) b 3 ÇM-(3x4)x(5x4) a 4 ÇM-(1x2)x(5x6) b 5 ÇM-(3x4)x(5x6) a 6 ÇM-(5x4)x(5x6) ab ORTALAMA ÇM: Çift Melez LSD (% 5) : Koçanda tane ağırlığı Yapılan çalışma sonucu çift melezler için belirlenen koçanda tane ağırlığına ait varyans analiz sonuçları Çizelge te verilmiştir. Çizelge te görüldüğü gibi, çift melezlerin koçanda tane ağırlığı değerleri arasındaki farklılık % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur.

110 99 Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Koçanda Tane Ağırlığı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler * Hata Genel DK (%) 7.93 (*) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 5 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Çift melezler için belirlenen koçanda tane ağırlıklarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge da verilmiştir. Çizelge da görüldüğü gibi, çift melezler için belirlenen koçanda tane ağırlığı değerleri g arasında değişmiş, çift melezlerin ortalama koçanda tane ağırlığı g olmuştur. En yüksek koçanda tane ağırlığı ÇM- (3x4)x(5x6) çift melezinde, en düşük koçanda tane ağırlığı ÇM-(1x2)x(5x4) çift melezinde belirlenmiştir. Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Koçanda Tane Ağırlığına Ait Ortalama Değerler No Çift Melezler Koçanda Tane Ağırlığı (g) 1 ÇM-(1x2)x(3x4) c 2 ÇM-(1x2) (5x4) c 3 ÇM-(3x4)x(5x4) ab 4 ÇM-(1x2)x(5x6) c 5 ÇM-(3x4)x(5x6) a 6 ÇM-(5x4)x(5x6) bc ORTALAMA ÇM : Çift Melez LSD (% 5) : Bin tane ağırlığı Yapılan çalışma sonucu çift melezler için belirlenen bin tane ağırlığına ait varyans analiz sonuçları Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, çift melezlerin bin tane ağırlığı değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur.

111 100 Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Bin Tane Ağırlığı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) F Çift melezler için belirlenen bin tane ağırlıklarına ait ortalama değerler Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, çift melezler için belirlenen bin tane ağırlığı değerleri g arasında değişmiş, çift melezlerin ortalama bin tane ağırlığı g olmuştur. En yüksek bin tane ağırlığı ÇM-(1x2)x(3x4) çift melezinde, en düşük koçan ağırlığı ÇM-(5x4)x(5x6) çift melezinde belirlenmiştir. Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Bin Tane Ağırlığına Ait Ortalama Değerler No Çift Melezler Bin Tane Ağırlığı (g) 1 ÇM-(1x2)x(3x4) ÇM-(1x2) (5x4) ÇM-(3x4)x(5x4) ÇM-(1x2)x(5x6) ÇM-(3x4)x(5x6) ÇM-(5x4)x(5x6) ORTALAMA ÇM : Çift Melez Tane/koçan oranı Yapılan çalışma sonucu çift melezler için belirlenen tane/koçan oranına ait varyans analiz sonuçları Çizelge da verilmiştir. Çift melezlerin tane/koçan oranı değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsizdir (Çizelge 4.129).

112 101 Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Tane/Koçan Oranı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik F Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) 1.23 Çift melezler için belirlenen tane/koçan oranlarına ait ortalama değerler Çizelge da verilmiştir. Çizelge da görüldüğü gibi, çift melezler için belirlenen tane/koçan oranı değerleri % % arasında değişmiş, çift melezlerin ortalama tane/koçan oranı % olmuştur. En yüksek tane/koçan oranı ÇM-(1x2)x(5x6) çift melezinde, en düşük tane/koçan oranı ÇM-(3x4)x(5x4) melezinde belirlenmiştir. Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Tane/Koçan Oranına Ait Ortalama Değerler No Çift Melezler Tane/Koçan Oranı (%) 1 ÇM-(1x2)x(3x4) ÇM-(1x2) (5x4) ÇM-(3x4)x(5x4) ÇM-(1x2)x(5x6) ÇM-(3x4)x(5x6) ÇM-(5x4)x(5x6) ORTALAMA ÇM : Çift Melez Tanede nem Yapılan çalışma sonucu çift melezler için belirlenen tanede neme ait varyans analiz sonuçları Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, çift melezlerin tanede nem değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsizdir.

113 102 Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Tanede Nem Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) 7.22 F Çift melezler için belirlenen tanede nemlere ait ortalama değerler Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, çift melezler için belirlenen tanede nem değerleri % % arasında değişmiş, çift melezlerin ortalama tanede nemi % olmuştur. En yüksek tanede nem ÇM-(3x4)x(5x4) çift melezinde, en düşük tanede nem ÇM-(1x2)x(5x4) çift melezinde belirlenmiştir. Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Tanede Neme Ait Ortalama Değerler No Çift Melezler Tanede Nem (%) 1 ÇM-(1x2)x(3x4) ÇM-(1x2) (5x4) ÇM-(3x4)x(5x4) ÇM-(1x2)x(5x6) ÇM-(3x4)x(5x6) ÇM-(5x4)x(5x6) ORTALAMA ÇM : Çift Melez Hektolitre ağırlığı Yapılan çalışma sonucu çift melezler için belirlenen hektolitre ağırlığına ait varyans analiz sonuçları Çizelge te verilmiştir. Çizelge te görüldüğü gibi, çift melezlerin hektolitre ağırlığı değerleri arasındaki farklılık % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur.

114 103 Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Hektolitre Ağırlığı Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler * Hata Genel DK (%) 3.64 (*) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 5 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Çift melezler için belirlenen hektolitre ağırlıklarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge te verilmiştir. Çizelge te görüldüğü gibi, çift melezler için belirlenen hektolitre ağırlığı değerleri kg arasında değişmiş, çift melezlerin ortalama hektolitre ağırlığı kg olmuştur. En yüksek hektolitre ağırlığı ÇM-(1x2)x(5x6) çift melezinde, en düşük hektolitre ağırlığı ÇM-(3x4)x(5x4) çift melezinde belirlenmiştir. Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Hektolitre Ağırlığına Ait Ortalama Değerler No Çift Melezler Hektolitre Ağırlığı (kg) 1 ÇM-(1x2)x(3x4) abc 2 ÇM-(1x2) (5x4) a 3 ÇM-(3x4)x(5x4) c 4 ÇM-(1x2)x(5x6) a 5 ÇM-(3x4)x(5x6) bc 6 ÇM-(5x4)x(5x6) ab ORTALAMA ÇM : Çift Melez LSD (% 5) : Tane verimi Yapılan çalışma sonucu çift melezler için belirlenen tane verimine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.135'te verilmiştir. Çizelge 4.135'te görüldüğü gibi, çift melezlerin tane verimi değerleri arasında istatistiksel olarak bir fark bulunmamıştır.

115 104 Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Tane Verimi Değerlerine Ait Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) 9.35 F Çift melezler için belirlenen tane verimlerine ait ortalama değerler Çizelge 4.136'da verilmiştir. Çizelge Çift Melezler İçin Belirlenen Tane Verimlerine Ait Ortalama Değerler No Çift Melezler Tane Verimi (kg/da) 1 ÇM-(1x2)x(3x4) ÇM-(1x2) (5x4) ÇM-(3x4)x(5x4) ÇM-(1x2)x(5x6) ÇM-(3x4)x(5x6) ÇM-(5x4)x(5x6) 1066 ORTALAMA 1067 ÇM : Çift Melez Çizelge 4.136'da görüldüğü gibi, çift melezler için belirlenen tane verimleri değerleri kg/da arasında değişmiş, ortalama tane verimi 1067 kg/da olarak hesaplanmıştır. Elde edilen tane verimi değerlerinin birbirine yakın olması, denemede yer alan çift melezin verim potansiyelleri birbirine yakın dört tek melezden üretilmiş olmasından kaynaklanmış olabilir. Araştırmada en yüksek tane verimi 1171 kg/da ile ÇM-(3x4)x(5x6) çift melezinden elde edilirken en düşük değer ise 1013 kg/da ile ÇM- (1x2)x(5x6) melezinden elde edilmiştir. Konu ile ilgili belli tek melezlerden üretilen çift melez mısır çeşitlerinin verim potansiyelini inceleyen Cerit (2006) melezler arasında istatistiki anlamda fark olmayan sonuçlar tespit ederek benzer bulgular ortaya koymuştur.

116 Tek Melezler, Üçlü Melezler ve Çift Melezlerin BirleĢik Analizi Çiçeklenme gün sayısı Yapılan çalışma sonucu tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen çiçeklenme gün sayısına ait birleşik varyans analiz sonuçları Çizelge 4.137'de verilmiştir. Çizelge 4.137'de görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezlerin çiçeklenme gün sayısı değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Çiçeklenme Gün Sayısı Değerlerine Ait Birleşik Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 1.55 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen çiçeklenme gün sayılarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.138'de verilmiştir. Çizelge 4.138'de görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen çiçeklenme gün sayısı değerleri gün arasında değişmiş, ortalama çiçeklenme gün sayısı gün olarak belirlenmiştir. En yüksek çiçeklenme gün sayısı ÜM-(5x6)x4 üçlü melezinde, en düşük çiçeklenme gün sayısı ise ÜM-(5x6)x2 üçlü melezinde belirlenmiştir.

117 106 Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Çiçeklenme Gün Sayısına Ait Ortalama Değerler No Melezler Çiçeklenme Gün Sayısı (Gün) 1 TM-1x fghı 2 TM-3x defgh 3 TM-5x abc 4 TM-5x defgh TEK MELEZ ORTALAMALARI 64,33 5 ÜM-(3x4)x abcd 6 ÜM-(5x4)x abcdef 7 ÜM-(5x6)x efghı 8 ÜM-(3x4)x kl 9 ÜM-(5x4)x hıj 10 ÜM-(5x6)x l 11 ÜM-(1x2)x efghı 12 ÜM-(5x4)x cdefg 13 ÜM-(5x6)x hıj 14 ÜM-(1x2)x efghı 15 ÜM-(5x6)x a 16 ÜM-(1x2)x ghıj 17 ÜM-(3x4)x bcdefg 18 ÜM-(1x2)x abcde 19 ÜM-(3x4)x efghı 20 ÜM-(5x4)x abcdef ÜÇLÜ MELEZ ORTALAMALARI ÇM-(1x2)x(3x4) defgh 22 ÇM-(1x2) (5x4) ıjk 23 ÇM-(3x4)x(5x4) ab 24 ÇM-(1x2)x(5x6) jkl 25 ÇM-(3x4)x(5x6) ab 26 ÇM-(5x4)x(5x6) abcde ÇĠFT MELEZ ORTALAMALARI GENEL ORTALAMA TM : Tek Melez ÜM : Üçlü Melez ÇM : Çift Melez LSD (% 1) : 2.15 Şekil 4.1 de görüldüğü gibi, farklı melez tiplerinin çiçeklenme gün sayıları incelendiğinde, tek melezlerin ortalama çiçeklenme gün sayısı gün, üçlü melezlerin gün, çift melezlerin ise gün olduğu görülmektedir.

118 107 ġekil 4.1. Farklı melez tiplerinde ve anaçlarında tespit edilen çiçeklenme gün sayıları Gerek ülkemizde, gerekse diğer ülkelerde mısır çeşitlerinin çiçeklenme süresini belirlemeye yönelik çok sayıda araştırma yapılmıştır. Bunlardan Cerit (2006), Çukurova koşullarında farklı melez tipleriyle yaptığı çalışmada sonuçlarımıza benzer şekilde, melez tipleri arasında benzer farklılık olmadığını belirlemiştir. Cengiz (2006), Sakarya koşullarında yaptığı çalışmada tek melezlerde kendilenmiş hatlara göre daha düşük çiçeklenme gün sayıları tespit ederek benzer bulgular ortaya koymuştur. Araştırmada kullanılan saf hatların çiçeklenme süreleri bakımından genelde iki grup altında toplanmasına rağmen, bu hatlardan üretilen tek melez, üçlü melez ve çift melezlerde ise çiçeklenme süresi yönünden kombinasyona giren hat ve melezlerin çok belirleyici olmadıkları göze çarpmıştır. Tek melezlerde birbirine yakın çiçeklenme süreleri görülürken, üçlü melez ve çift melezlerde ise çiçeklenme süreleri çok daha geniş bir varyasyon göstermiştir. Mısırda çiçeklenme süresi çeşitlerin genetik yapısı, ait olduğu olgunlaşma grubu ve iklim koşullarına göre çok değişkenlik göstermekte ve verimlilik üzerine çok büyük etkiye sahip olmaktadır Bitki boyu Yapılan çalışma sonucu tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen bitki boyuna ait varyans analiz sonuçları Çizelge da verilmiştir. Çizelge da görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezlerin bitki boyu değerleri arasındaki farklılık % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur.

119 108 Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Bitki Boyu Değerlerine Ait Birleşik Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler * Hata Genel DK (%) 4.09 (*) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 5 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen bitki boylarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge ta verilmiştir. Çizelge ta görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen bitki boyu değerleri cm arasında değişmiş, tek, üçlü ve çift melezlerin ortalama bitki boyu 271 cm olmuştur. En yüksek bitki boyu (1x2)x5 üçlü melezi ve (3x4)x(5x6) çift melezinde, en düşük bitki boyu (1x2)x6 üçlü melezinde belirlenmiştir.

120 109 Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Bitki Boyuna Ait Ortalama Değerler No Melezler Bitki Boyu (cm) 1 TM-1x2 270 abcd 2 TM-3x4 263 bcde 3 TM-5x4 271 abcd 4 TM-5x6 278 abc TEK MELEZ ORTALAMALARI ÜM-(3x4)x1 266 abcde 6 ÜM-(5x4)x1 271 abcd 7 ÜM-(5x6)x1 276 abc 8 ÜM-(3x4)x2 254 de 9 ÜM-(5x4)x2 265 bcde 10 ÜM-(5x6)x2 268 abcd 11 ÜM-(1x2)x3 276 abc 12 ÜM-(5x4)x3 279 abc 13 ÜM-(5x6)x3 275 abc 14 ÜM-(1x2)x4 262 cde 15 ÜM-(5x6)x4 269 abcde 16 ÜM-(1x2)x5 284 a 17 ÜM-(3x4)x5 273 abc 18 ÜM-(1x2)x6 249 e 19 ÜM-(3x4)x6 277 abc 20 ÜM-(5x4)x6 265 bcde ÜÇLÜ MELEZ ORTALAMALARI ÇM-(1x2)x(3x4) 262 cde 22 ÇM-(1x2) (5x4) 275 abc 23 ÇM-(3x4)x(5x4) 273 abc 24 ÇM-(1x2)x(5x6) 272 abcd 25 ÇM-(3x4)x(5x6) 284 a 26 ÇM-(5x4)x(5x6) 281 ab ÇĠFT MELEZ ORTALAMALARI 275 GENEL ORTALAMA 271 TM : Tek Melez ÜM : Üçlü Melez ÇM : Çift Melez LSD (%5) : Araştırmamızda kullandığımız saf hatların ve tek melezlerin bitki boyu özelliklerinin diğer melez tiplerinin bitki boyu üzerine önemli derecede etkili olduğu görülmüştür. Özellikle en uzun bitki boyuna sahip 1 ve 5 nolu hatlar yanında TM-5x6 tek melezlerinin yer aldığı kombinasyonlarda bitki boyunun daha yüksek olduğu gözlenmiştir. Melez tipleri kendi içinde değerlendirildiğinde tek melezlerin bitki boyu ortalaması 273 cm, üçlü melezlerin 269 cm, çift melezlerin ise 275 cm olduğu görülmektedir (Şekil 4.2). Bitki boyu mısırda verimi doğrudan ve dolaylı etkileyen özelliklerin başında gelmektedir. Silaj amaçlı yetiştiricilikte çok daha ön planda olan uzun boyluluk özelliği, tane mısır yetiştiriciliğinde de bitkinin fotosentez kapasitesini yükseltmesi yönüyle üzerinde durulması gereken önemli bir kriterdir. Farklı melez tiplerinde bitki boyu özelliğini inceleyen Cerit (2006) melez tipleri arasında önemli farklılıklar tespit etmiş, üçlü melezlerde genelde daha yüksek bitki boyu belirlemekle birlikte, bitki boyunun her melez tipi içinde de önemli varyasyon gösterdiğini tespit

121 110 etmiştir. Hallauer ve Miranda (1987), mısırda bitki boyunun geniş ölçüde genetik faktörlerin etkisi altında olduğunu bildirmektedir. Araştırma sonucunda da benzer bulgular yakalandığından dolayı gerek tek melez, gerekse diğer melez tiplerinin kombinasyonlarının oluşturulmasında ana ve baba olarak kullanılacak materyalin bitki boyu özelliğinin de göz önünde bulundurulmasında önemli yarar olacaktır. Mısır çeşitlerinde bitki boyu özelliğini inceleyen Tüsüz ve Balabanlı (1997) cm, Turgut ve ark. (2003) cm, Cengiz (2006) cm, Konuşkan (2006) cm, Vartanlı (2006) cm, Tezel (2007) cm arasında değişen bitki boyları tespit etmişlerdir. ġekil 4.2. Farklı melez tiplerinde ve anaçlarında tespit edilen bitki boyları Yaprak sayısı Yapılan çalışma sonucu tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen yaprak sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezlerin yaprak sayısı değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur.

122 111 Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Yaprak Sayısı Değerlerine Ait Birleşik Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik F Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 3.52 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. Tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen yaprak sayılarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen yaprak sayısı değerleri adet arasında değişmiş, tek, üçlü ve çift melezlerin ortalama yaprak sayısı adet olmuştur. En yüksek yaprak sayısı ÜM- (1x2)x5 üçlü melezinde ve ÇM-(5x4)x(5x6) çift melezinde, en düşük yaprak sayısı ÜM-(1x2)x6 üçlü melezinde belirlenmiştir. Araştırma sonucunda farklı melez tiplerinin yaprak sayıları incelendiğinde tek ve üçlü melezlerin ortalama yaprak sayısının adet olduğu, çift melezlerin ise adet olduğu görülmektedir (Şekil 4.3).

123 112 Çizelge Tek, Üçlü Ve Çift Melezler İçin Belirlenen Yaprak Sayısına Ait Ortalama Değerler No Melezler Yaprak Sayısı (Adet) 1 TM-1x cd 2 TM-3x abcd 3 TM-5x abc 4 TM-5x abc TEK MELEZ ORTALAMALARI ÜM-(3x4)x abcd 6 ÜM-(5x4)x abc 7 ÜM-(5x6)x abcd 8 ÜM-(3x4)x bcd 9 ÜM-(5x4)x cd 10 ÜM-(5x6)x bcd 11 ÜM-(1x2)x abcd 12 ÜM-(5x4)x abc 13 ÜM-(5x6)x abcd 14 ÜM-(1x2)x bcd 15 ÜM-(5x6)x abcd 16 ÜM-(1x2)x a 17 ÜM-(3x4)x abcd 18 ÜM-(1x2)x d 19 ÜM-(3x4)x abc 20 ÜM-(5x4)x bcd ÜÇLÜ MELEZ ORTALAMALARI ÇM-(1x2)x(3x4) bcd 22 ÇM-(1x2) (5x4) ab 23 ÇM-(3x4)x(5x4) bcd 24 ÇM-(1x2)x(5x6) abcd 25 ÇM-(3x4)x(5x6) abc 26 ÇM-(5x4)x(5x6) a ÇĠFT MELEZ ORTALAMALARI GENEL ORTALAMA TM : Tek Melez ÜM : Üçlü Melez ÇM : Çift Melez LSD (% 1) : 1.02 Mısırdada bitki boyu uzadıkça yaprak sayısı artmaktadır. Bitkide yaprak sayısının çeşide ve ekim sıklığına göre değiştiğini bildiren Sencar ve ark. (1993), Keskin (2001) ile uzun boylu bitkilerin daha çok sayıda yaprak oluşturduklarını belirten Cross ve Zuber (1973) un bildirişlerine sonuçlarımız uygunluk göstermektedir. Vartanlı (2006), Ankara koşullarında yürüttüğü çalışmasında çeşitlerde yaprak sayılarını adet/bitki arasında bulmuştur.

124 113 ġekil 4.3. Farklı melez tiplerinde ve anaçlarında tespit edilen yaprak sayıları Ġlk koçan yüksekliği Yapılan çalışma sonucu tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen ilk koçan yüksekliklerine ait varyans analiz sonuçları Çizelge te verilmiştir. Çizelge te görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezlerin ilk koçan yüksekliği değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen İlk Koçan Yüksekliği Değerlerine Ait Birleşik Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik F Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 6.53 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. Tek, üçlü ve çift Melezler için belirlenen ilk koçan yüksekliğine ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge te verilmiştir. Çizelge te görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen ilk koçan yüksekliği değerleri cm arasında değişmiş, tek, üçlü ve çift melezlerin ortalama ilk koçan yüksekliği 117 cm olmuştur. En yüksek ilk koçan yüksekliği ÇM-

125 114 (1x2)x(5x4) ve ÇM-(5x4)x(5x6) çift melezlerinde, en düşük ilk koçan yüksekliği ÜM- (1x2)x6 üçlü melezinde belirlenmiştir. Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen İlk Koçan Yüksekliğine Ait Ortalama Değerler No Melezler Ġlk Koçan Yüksekliği (cm) 1 TM-1x2 115 abcd 2 TM-3x4 110 bcd 3 TM-5x4 121 abc 4 TM-5x6 127 a TEK MELEZ ORTALAMALARI ÜM-(3x4)x1 105 cd 6 ÜM-(5x4)x1 118 abcd 7 ÜM-(5x6)x1 121 abc 8 ÜM-(3x4)x2 109 bcd 9 ÜM-(5x4)x2 117 abcd 10 ÜM-(5x6)x2 117 abcd 11 ÜM-(1x2)x3 112 abcd 12 ÜM-(5x4)x3 119 abcd 13 ÜM-(5x6)x3 118 abcd 14 ÜM-(1x2)x4 114 abcd 15 ÜM-(5x6)x4 117 abcd 16 ÜM-(1x2)x5 123 ab 17 ÜM-(3x4)x5 110 bcd 18 ÜM-(1x2)x6 103 d 19 ÜM-(3x4)x6 120 abc 20 ÜM-(5x4)x6 122 ab ÜÇLÜ MELEZ ORTALAMALARI ÇM-(1x2)x(3x4) 107 bcd 22 ÇM-(1x2) (5x4) 128 a 23 ÇM-(3x4)x(5x4) 115 abcd 24 ÇM-(1x2)x(5x6) 114 abcd 25 ÇM-(3x4)x(5x6) 123 ab 26 ÇM-(5x4)x(5x6) 128 a ÇĠFT MELEZ ORTALAMALARI 119 GENEL ORTALAMA 117 TM : Tek Melez ÜM : Üçlü Melez ÇM : Çift Melez LSD (% 1) : Araştırma sonucunda farklı melez tiplerinin ilk koçan yüksekliği incelendiğinde tek melezlerin ortalama ilk koçan yüksekliğinin 118 cm olduğu, üçlü melezlerin 115 cm, çift melezlerin ise 119 cm olduğu görülmektedir (Şekil 4.4). Değişik ekolojilerde farklı melez tipi mısır hatları ve çeşitlerinde ilk koçan yüksekliğini inceleyen Tüsüz ve Balabanlı (1997), cm, Turgut ve ark. (2003), cm, Cerit (2006), tek melezlerde cm, üçlü melezlerde cm, çift melezlerde cm, Konuşkan (2006), hatlarda cm, tek melezlerde cm, Tezel (2007), hatlarda cm, tek melezlerde cm arasında bulmuşlardır.

126 115 ġekil 4.4. Farklı melez tiplerinde ve anaçlarında tespit edilen ilk koçan yükseklikleri Bitki görünümü Yapılan çalışma sonucu tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen bitki görünümlerine ait ortalama değerler Çizelge te verilmiştir. Araştırmamız sonucunda farklı melez tiplerinin bitki görünümü incelendiğinde tek melezlerin ortalama bitki görünümünün 1.75, üçlü melezlerin 1.50, çift melezlerin ise 1.00 olduğu görülmektedir (Şekil 4.5).

127 116 Çizelge Tek, Üçlü Ve Çift Melezler İçin Belirlenen Bitki Görünümüne Ait Ortalama Değerler No Melezler Bitki Görünümü (1-5) 1 TM-1x TM-3x TM-5x TM-5x TEK MELEZ ORTALAMALARI ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(3x4)x ÜM-(1x2)x ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜÇLÜ MELEZ ORTALAMALARI ÇM-(1x2)x(3x4) ÇM-(1x2)x(5x4) ÇM-(3x4)x(5x4) ÇM-(1x2)x(5x6) ÇM-(3x4)x(5x6) ÇM-(5x4)x(5x6) 1.00 ÇĠFT MELEZ ORTALAMALARI 1.00 GENEL ORTALAMA 1.42 TM : Tek Melez ÜM : Üçlü Melez ÇM : Çift Melez ġekil 4.5. Farklı melez tiplerinde ve anaçlarında tespit edilen bitki görünümleri

128 Koçan görünümü Yapılan çalışma sonucu tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen koçan görünümlerine ait ortalama değerler Çizelge da verilmiştir. Çizelge Tek, Üçlü Ve Çift Melezler İçin Belirlenen Koçan Görünümüne Ait Ortalama Değerler No Melezler Koçan Görünümü (1-5) 1 TM-1x TM-3x TM-5x TM-5x TEK MELEZ ORTALAMALARI ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(3x4)x ÜM-(1x2)x ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜÇLÜ MELEZ ORTALAMALARI ÇM-(1x2)x(3x4) ÇM-(1x2) (5x4) ÇM-(3x4)x(5x4) ÇM-(1x2)x(5x6) ÇM-(3x4)x(5x6) ÇM-(5x4)x(5x6) 2.00 ÇĠFT MELEZ ORTALAMALARI 1.50 GENEL ORTALAMA 1.54 TM : Tek Melez ÜM : Üçlü Melez ÇM : Çift Melez Araştırma sonucunda farklı melez tiplerinin koçan görünümü incelendiğinde, tek ve çift melezlerin ortalama koçan görünümünün 1,50 olduğu, üçlü melezlerin ise 1,56 olduğu görülmektedir (Şekil 4.6).

129 118 ġekil 4.6. Farklı melez tiplerinde ve anaçlarında tespit edilen koçan görünümleri Koçan uzunluğu Yapılan çalışma sonucu tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen koçan uzunluğuna ait varyans analiz sonuçları Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezlerin koçan uzunluğu değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Koçan Uzunluğu Değerlerine Ait Birleşik Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 5.73 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen koçan uzunluklarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen koçan uzunluğu değerleri cm arasında değişmiş, tek, üçlü ve çift melezlerin ortalama koçan uzunluğu cm olmuştur. En yüksek koçan uzunluğu

130 119 ÜM-(5x4)x6 üçlü melezinde, en düşük koçan uzunluğu ÇM-(1x2)x(5x4) çift melezinde belirlenmiştir. Çizelge Tek, Üçlü Ve Çift Melezler İçin Belirlenen Koçan Uzunluğuna Ait Ortalama Değerler No Melezler Koçan Uzunluğu (cm) 1 TM-1x abcd 2 TM-3x abcd 3 TM-5x abc 4 TM-5x abc TEK MELEZ ORTALAMALARI ÜM-(3x4)x abcd 6 ÜM-(5x4)x abc 7 ÜM-(5x6)x ab 8 ÜM-(3x4)x cd 9 ÜM-(5x4)x bcd 10 ÜM-(5x6)x bcd 11 ÜM-(1x2)x bcd 12 ÜM-(5x4)x abcd 13 ÜM-(5x6)x ab 14 ÜM-(1x2)x abcd 15 ÜM-(5x6)x abcd 16 ÜM-(1x2)x d 17 ÜM-(3x4)x a 18 ÜM-(1x2)x abcd 19 ÜM-(3x4)x abcd 20 ÜM-(5x4)x a ÜÇLÜ MELEZ ORTALAMALARI ÇM-(1x2)x(3x4) abcd 22 ÇM-(1x2) (5x4) d 23 ÇM-(3x4)x(5x4) a 24 ÇM-(1x2)x(5x6) bcd 25 ÇM-(3x4)x(5x6) ab 26 ÇM-(5x4)x(5x6) abcd ÇĠFT MELEZ ORTALAMALARI GENEL ORTALAMA TM : Tek Melez ÜM : Üçlü Melez ÇM : Çift Melez LSD (% 1) : 2.71 Şekil 4.7 incelendiğinde, tek melezlerin ortalama koçan uzunluğunun cm, üçlü melezlerin cm, çift melezlerin ise cm olduğu görülmektedir. Melez tipleri toplu olarak değerlendirildiğinde ortalama koçan uzunluklarının tek melezlerde en yüksek olduğu, üçlü melezlerde biraz azaldığı, çift melezlerde ise ortalama olarak en düşük değere sahip oldukları görülmektedir. Bununla birlikte araştırma bulguları incelendiğinde uygun kombinasyonların yakalanması durumunda tek melez tipleri dışındaki melez tiplerinde de yüksek koçan uzunluğuna sahip kombinasyonlar elde edileceği görülmektedir.

131 120 ġekil 4.7. Farklı melez tiplerinde ve anaçlarında tespit edilen koçan uzunlukları Değişik ekolojilerde farklı melez tipi mısır hatları ve çeşitlerinde koçan uzunluğunu inceleyen Turgut ve ark. (2003), cm, Konuşkan (2006), cm, Vartanlı (2006), ,00 cm, Tezel (2007), cm arasında bulmuşlardır. Cerit (2006), Çukurova koşullarında yürüttüğü çalışmada koçan uzunluğu değerlerini tek melezlerde, cm, üçlü melezlerde cm, çift melezlerde ise cm arasında bulmuştur Koçan çapı Yapılan çalışma sonucu tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen koçan çapına ait varyans analiz sonuçları Çizelge da verilmiştir. Çizelge da görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezlerin koçan çapı değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur.

132 121 Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Koçan Çapı Değerlerine Ait Birleşik Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik F Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 4.25 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. Tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen koçan çaplarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen koçan çapı değerleri mm arasında değişmiş, tek, üçlü ve çift melezlerin ortalama koçan çapı mm olmuştur. En yüksek koçan çapı ÜM-(3x4)x6 üçlü melezinde, en düşük koçan çapı ÜM-(1x2)x6 üçlü melezinde belirlenmiştir.

133 122 Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Koçan Çapına Ait Ortalama Değerler No Melezler Koçan Çapı (mm) 1 TM-1x bcdefg 2 TM-3x bcdefg 3 TM-5x abcdef 4 TM-5x abcde TEK MELEZ ORTALAMALARI ÜM-(3x4)x cdefg 6 ÜM-(5x4)x bcdefg 7 ÜM-(5x6)x bcdefg 8 ÜM-(3x4)x g 9 ÜM-(5x4)x abcde 10 ÜM-(5x6)x defg 11 ÜM-(1x2)x abcd 12 ÜM-(5x4)x abc 13 ÜM-(5x6)x a 14 ÜM-(1x2)x fg 15 ÜM-(5x6)x efg 16 ÜM-(1x2)x ab 17 ÜM-(3x4)x bcdefg 18 ÜM-(1x2)x g 19 ÜM-(3x4)x a 20 ÜM-(5x4)x cdefg ÜÇLÜ MELEZ ORTALAMALARI ÇM-(1x2)x(3x4) bcdefg 22 ÇM-(1x2) (5x4) bcdefg 23 ÇM-(3x4)x(5x4) abcdef 24 ÇM-(1x2)x(5x6) abcde 25 ÇM-(3x4)x(5x6) abcdef 26 ÇM-(5x4)x(5x6) bcdefg ÇĠFT MELEZ ORTALAMALARI GENEL ORTALAMA TM : Tek Melez ÜM : Üçlü Melez ÇM : Çift Melez LSD (% 1) : 4.64 Araştırma sonucunda farklı melez tiplerinin koçan çapı incelendiğinde tek melezlerin ortalama koçan çapının mm, üçlü melezlerin mm, çift melezlerin ise mm olduğu görülmektedir (Şekil 4.8). Araştırma sonucunda melez tiplerinin ortalamasına göre koçan çapı yönünden bariz bir farklılık görülmemekle birlikte özellikle üçlü melezlerde kendi içerisinde koçan çapı özelliğinin çok geniş bir varyasyon gösterdiği görülmektedir. Bu yüzden üçlü melez kombinasyonlarının oluşumunda melezlerde yer alacak gerek tek melez gerekse saf hattın seçiminin çok önemli olduğu ortaya çıkmıştır. Araştırmada 3 ve 6 numaralı saf hatların birlikte yer aldığı kombinasyonlarda yüksek koçan çapları dikkat çekmektedir. Koçan çapı mısırda verimi doğrudan etkileyen kompanentlerden biri olarak kabul edilmektedir (Jatimliansky ve ark., 1988). Koçan çapıyla ilgili farklı melez tiplerini inceleyen Cerit (2006) mm arasında değişen koçan çapları belirlemiş ve melez tipleri arasındaki farklılığı

134 123 araştırma sonuçlarına benzer şekilde birbirine yakın bulunurken en yüksek koçan çaplarının üçlü melezlerden elde edildiğini ortaya koymuştur. Değişik ekolojilerde farklı melez tipi mısır hatları ve çeşitlerinde koçan çapını inceleyen Konuşkan (2006), anaçlarda mm, melezlerde mm arasında, Tezel (2006), anaçlarda mm, melezlerde mm, Belen (1999), cin mısırda mm arasında değişen koçan çapları belirlemişlerdir. ġekil 4.8. Farklı melez tiplerinde ve anaçlarında tespit edilen koçan çapları Koçanda sıra sayısı Yapılan çalışma sonucu tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen koçanda sıra sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezlerin koçanda sıra sayısı değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur.

135 124 Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Koçanda Sıra Sayısı Değerlerine Ait Birleşik Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 5.85 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. Tek üçlü ve çift melezler için belirlenen koçanda sıra sayılarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, tek üçlü ve çift melezler için belirlenen koçanda sıra sayısı değerleri adet arasında değişmiş, tek üçlü ve çift melezlerin ortalama koçanda sıra sayısı adet olmuştur. En yüksek koçanda sıra sayısı ÜM-(3x4)x6 üçlü melezinde, en düşük koçanda sıra sayısı ÜM-(3x4)x2 üçlü melezinde belirlenmiştir.

136 125 Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Koçanda Sıra Sayısına Ait Ortalama Değerler No Melezler Koçanda Sıra Sayısı (Adet) 1 TM-1x efghı 2 TM-3x cdefgh 3 TM-5x bcdefg 4 TM-5x bcdefg TEK MELEZ ORTALAMALARI ÜM-(3x4)x fghı 6 ÜM-(5x4)x cdefghı 7 ÜM-(5x6)x defghı 8 ÜM-(3x4)x ı 9 ÜM-(5x4)x efghı 10 ÜM-(5x6)x fghı 11 ÜM-(1x2)x bcdefg 12 ÜM-(5x4)x abc 13 ÜM-(5x6)x ab 14 ÜM-(1x2)x hı 15 ÜM-(5x6)x ghı 16 ÜM-(1x2)x abcd 17 ÜM-(3x4)x cdefgh 18 ÜM-(1x2)x hı 19 ÜM-(3x4)x a 20 ÜM-(5x4)x efghı ÜÇLÜ MELEZ ORTALAMALARI ÇM-(1x2)x(3x4) ghı 22 ÇM-(1x2) (5x4) hı 23 ÇM-(3x4)x(5x4) bcdefg 24 ÇM-(1x2)x(5x6) cdefgh 25 ÇM-(3x4)x(5x6) bcdef 26 ÇM-(5x4)x(5x6) abcde ÇĠFT MELEZ ORTALAMALARI GENEL ORTALAMA TM : Tek Melez ÜM : Üçlü Melez ÇM : Çift Melez LSD (% 1) : 1.79 Araştırma sonucunda, farklı melez tiplerinin koçanda sıra sayısı incelendiğinde tek melezlerin ortalama koçanda sıra sayısının 14,24 adet olduğu, üçlü melezlerin 13,98 adet olduğu, çift melezlerin ise 14,09 adet olduğu görülmektedir (Şekil 4.9). Değişik ekolojilerde farklı melez tipi mısır hatları ve çeşitlerinde koçanda sıra sayısını inceleyen Cengiz (2006), anaçlarda adet, tek melezlerde adet, Vartanlı (2006) ise çeşitlerde adet arasında bulmuşlardır.

137 126 ġekil 4.9. Farklı melez tiplerinde ve anaçlarda tespit edilen koçanda sıra sayıları Sırada tane sayısı Yapılan çalışma sonucu tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen sırada tane sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge te verilmiştir. Çizelge te görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezlerin sırada tane sayısına değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Sırada Tane Sayısı Değerlerine Ait Birleşik Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik F Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 6.32 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. Tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen sırada tane sayılarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge te verilmiştir. Çizelge te görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen sırada tane sayısı değerleri adet arasında değişmiş, tek, üçlü ve çift melezlerin ortalama sırada tane sayısı adet olmuştur. En yüksek sırada tane sayısı TM-5x6 melezinde, en düşük sırada tane sayısı ÜM-(3x4)x2 üçlü melezinde belirlenmiştir.

138 127 Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Sırada Tane Sayısına Ait Ortalama Değerler No Melezler Sırada Tane Sayısı (Adet) 1 TM-1x defg 2 TM-3x abcdef 3 TM-5x abcd 4 TM-5x a TEK MELEZ ORTALAMALARI ÜM-(3x4)x bcdefg 6 ÜM-(5x4)x abcdef 7 ÜM-(5x6)x abcde 8 ÜM-(3x4)x g 9 ÜM-(5x4)x efg 10 ÜM-(5x6)x bcdefg 11 ÜM-(1x2)x bcdefg 12 ÜM-(5x4)x abcd 13 ÜM-(5x6)x ab 14 ÜM-(1x2)x fg 15 ÜM-(5x6)x cdefg 16 ÜM-(1x2)x efg 17 ÜM-(3x4)x abcdefg 18 ÜM-(1x2)x bcdefg 19 ÜM-(3x4)x abcde 20 ÜM-(5x4)x abc ÜÇLÜ MELEZ ORTALAMALARI ÇM-(1x2)x(3x4) bcdefg 22 ÇM-(1x2) (5x4) cdefg 23 ÇM-(3x4)x(5x4) abcde 24 ÇM-(1x2)x(5x6) defg 25 ÇM-(3x4)x(5x6) abcd 26 ÇM-(5x4)x(5x6) abcdefg ÇĠFT MELEZ ORTALAMALARI GENEL ORTALAMA TM : Tek Melez ÜM : Üçlü Melez ÇM : Çift Melez LSD (% 1) : 6.20 Araştırma sonucunda, farklı melez tiplerinin sırada tane sayısı incelendiğinde tek melezlerin ortalama sırada tane sayısının 46,56 adet olduğu, üçlü melezlerin 44,45 adet olduğu, çift melezlerin ise 44,91 adet olduğu görülmektedir (Şekil 4.10). Cengiz (2006), Sakarya koşullarında yürüttüğü çalışmada sırada tane sayısını anaçlarda adet, tek melezlerde ise adet arasında bulmuştur.

139 128 ġekil Farklı melez tiplerinde ve anaçlarında tespit edilen sırada tane sayıları Koçanda tane sayısı Yapılan çalışma sonucu tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen koçanda tane sayısına ait varyans analiz sonuçları Çizelge te verilmiştir. Çizelge te görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezlerin koçanda tane sayısı değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Koçanda Tane Sayısı Değerlerine Ait Birleşik Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 8.34 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen koçanda tane sayılarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge da verilmiştir. Çizelge da görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen koçanda tane sayısı değerleri adet arasında değişmiş, tek, üçlü ve çift melezlerin ortalama koçanda tane sayısı 633 adet olmuştur. En yüksek koçanda tane

140 129 sayısı ÜM-(3x4)x6 üçlü melezinde, en düşük koçanda tane sayısı ÜM-(3x4)x2 üçlü melezinde belirlenmiştir. Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Koçanda Tane Sayısına Ait Ortalama Değerler No Melezler Koçanda Tane Sayısı (Adet) 1 TM-1x2 570 fg 2 TM-3x4 647 cdef 3 TM-5x4 696 abcd 4 TM-5x6 741 abc TEK MELEZ ORTALAMALARI ÜM-(3x4)x1 573 efg 6 ÜM-(5x4)x1 636 cdef 7 ÜM-(5x6)x1 639 cdef 8 ÜM-(3x4)x2 483 g 9 ÜM-(5x4)x2 550 fg 10 ÜM-(5x6)x2 583 defg 11 ÜM-(1x2)x3 638 cdef 12 ÜM-(5x4)x3 738 abc 13 ÜM-(5x6)x3 803 a 14 ÜM-(1x2)x4 505 g 15 ÜM-(5x6)x4 564 fg 16 ÜM-(1x2)x5 635 cdef 17 ÜM-(3x4)x5 637 cdef 18 ÜM-(1x2)x6 549 fg 19 ÜM-(3x4)x6 787 ab 20 ÜM-(5x4)x6 656 cdef ÜÇLÜ MELEZ ORTALAMALARI ÇM-(1x2)x(3x4) 579 efg 22 ÇM-(1x2) (5x4) 568 fg 23 ÇM-(3x4)x(5x4) 696 abcd 24 ÇM-(1x2)x(5x6) 590 defg 25 ÇM-(3x4)x(5x6) 712 abc 26 ÇM-(5x4)x(5x6) 687 bcde ÇĠFT MELEZ ORTALAMALARI 639 GENEL ORTALAMA 633 TM : Tek Melez ÜM : Üçlü Melez ÇM : Çift Melez LSD (% 1) : Araştırma sonucunda, farklı melez tiplerinin koçanda tane sayısı incelendiğinde tek melezlerin ortalama koçanda tane sayısının 664 adet olduğu, üçlü melezlerin 624 adet olduğu, çift melezlerin ise 639 adet olduğu görülmektedir. Burada tek melezlerin diğer melez tiplerine göre, ortalama tane sayısının daha yüksek olduğu görülmekle birlikte, uygun kombinasyonların yakalanması durumunda diğer melez tiplerinde de yüksek tane sayısına sahip kombinasyonların elde edilebileceği görülmektedir. Nitekim, gerek koçanda tane sayısında, gerekse tane verimi özelliklerinde bu durumla karşılaşılmıştır.

141 130 Değişik ekolojilerde farklı melez tipi mısır hatları ve çeşitlerinde koçanda tane sayısını inceleyen Belen (1999) hatlarda adet, Gökmen ve Sakin (2001) hatlarda adet, Turgut ve ark. (2003) melezlerde 428,70 693,30 adet, Cerit (2006) tek melezlerde adet, üçlü melezlerde adet, çift melezlerde adet, Konuşkan (2006), hatlarda adet, tek melezlerde adet, Tezel (2007), hatlarda adet, tek melezlerde adet arasında bulmuşlardır. Farklı melez tiplerinde ve anaçlarında tespit edilen koçanda tane sayısı değerleri Şekil 4.11 de verilmiştir. ġekil Farklı melez tiplerinde ve anaçlarında tespit edilen koçanda tane sayıları Koçan ağırlığı Yapılan çalışma sonucu tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen koçan ağırlığına ait varyans analiz sonuçları Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezlerin koçan ağırlığı değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur.

142 131 Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Koçan Ağırlığı Değerlerine Ait Birleşik Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik F Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 9.63 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. Tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen koçan ağırlıklarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen koçan ağırlığı değerleri g arasında değişmiş, tek, üçlü ve üçlü melezlerin ortalama koçan ağırlığı g olmuştur. En yüksek koçan ağırlığı ÜM- (3x4)x6 üçlü melezinde, en düşük koçan ağırlığı ÜM-(1x2)x4 üçlü melezinde belirlenmiştir.

143 132 Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Koçan Ağırlığına Ait Ortalama Değerler No Melezler Koçan Ağırlığı (g) 1 TM-1x bcdef 2 TM-3x abcdef 3 TM-5x abc 4 TM-5x a TEK MELEZ ORTALAMALARI ÜM-(3x4)x cdef 6 ÜM-(5x4)x abcdef 7 ÜM-(5x6)x abcde 8 ÜM-(3x4)x def 9 ÜM-(5x4)x cdef 10 ÜM-(5x6)x cdef 11 ÜM-(1x2)x bcdef 12 ÜM-(5x4)x ab 13 ÜM-(5x6)x abcd 14 ÜM-(1x2)x f 15 ÜM-(5x6)x cdef 16 ÜM-(1x2)x abcd 17 ÜM-(3x4)x abcde 18 ÜM-(1x2)x ef 19 ÜM-(3x4)x a 20 ÜM-(5x4)x abcdef ÜÇLÜ MELEZ ORTALAMALARI ÇM-(1x2)x(3x4) cdef 22 ÇM-(1x2) (5x4) def 23 ÇM-(3x4)x(5x4) abc 24 ÇM-(1x2)x(5x6) cdef 25 ÇM-(3x4)x(5x6) abc 26 ÇM-(5x4)x(5x6) abcdef ÇĠFT MELEZ ORTALAMALARI GENEL ORTALAMA TM : Tek Melez ÜM : Üçlü Melez ÇM : Çift Melez LSD (% 1) : Araştırma sonucunda, farklı melez tiplerinin koçan ağırlığı incelendiğinde tek melezlerin ortalama koçan ağırlığının g olduğu, üçlü melezlerin g olduğu, çift melezlerin ise g olduğu görülmektedir (Şekil 4.12). Değişik ekolojilerde farklı melez tipi mısır hatları ve çeşitlerinde koçan ağırlığını inceleyen Vartanlı (2006) çeşitlerde g, Tezel (2007), hatlarda g, tek melezlerde g arasında bulmuşlardır.

144 133 ġekil Farklı melez tiplerinde ve anaçlarında tespit edilen koçan ağırlıkları Koçanda tane ağırlığı Yapılan çalışma sonucu tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen koçanda tane ağırlığına ait varyans analiz sonuçları Çizelge da verilmiştir. Çizelge da görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezlerin koçanda tane ağırlığı değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Üçlü Melezler İçin Belirlenen Koçanda Tane Ağırlığı Değerlerine Ait Birleşik Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 7.82 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F Tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen koçanda tane ağırlıklarına ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge ta verilmiştir. Çizelge ta görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen koçanda tane ağırlığı değerleri g arasında değişmiş, tek, üçlü ve çift melezlerin ortalama koçanda tane ağırlığı g olmuştur. En yüksek koçanda tane

145 134 ağırlığı ÜM-(5x6)x3 üçlü melezinde, en düşük koçanda tane ağırlığı ÜM-(1x2)x4 üçlü melezinde belirlenmiştir. Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Koçanda Tane Ağırlığına Ait Ortalama Değerler No Melezler Koçanda Tane Ağırlığı (g) 1 TM-1x efgh 2 TM-3x cdefg 3 TM-5x abcd 4 TM-5x ab TEK MELEZ ORTALAMALARI ÜM-(3x4)x fgh 6 ÜM-(5x4)x cdefg 7 ÜM-(5x6)x cdefg 8 ÜM-(3x4)x fgh 9 ÜM-(5x4)x defgh 10 ÜM-(5x6)x efgh 11 ÜM-(1x2)x defgh 12 ÜM-(5x4)x abc 13 ÜM-(5x6)x a 14 ÜM-(1x2)x h 15 ÜM-(5x6)x fgh 16 ÜM-(1x2)x abcdef 17 ÜM-(3x4)x bcdef 18 ÜM-(1x2)x gh 19 ÜM-(3x4)x ab 20 ÜM-(5x4)x cdefg ÜÇLÜ MELEZ ORTALAMALARI ÇM-(1x2)x(3x4) efgh 22 ÇM-(1x2) (5x4) fgh 23 ÇM-(3x4)x(5x4) abcde 24 ÇM-(1x2)x(5x6) efgh 25 ÇM-(3x4)x(5x6) abc 26 ÇM-(5x4)x(5x6) cdefg ÇĠFT MELEZ ORTALAMALARI GENEL ORTALAMA TM : Tek Melez ÜM : Üçlü Melez ÇM : Çift Melez LSD (% 1) : Araştırma sonucunda, farklı melez tiplerinin koçanda tane ağırlığı incelendiğinde, tek melezlerin ortalama koçanda tane ağırlığının g, üçlü melezlerin g, çift melezlerin ise g olduğu görülmektedir (Şekil 4. 13). Gerek koçanda tane sayısı, gerekse tane verimi özelliklerinde olduğu gibi, melez tiplerinin ortalaması olarak en yüksek koçanda tane ağırlığı değerlerine tek melez tiplerinde ulaşılırken, üçlü melez ve çift melez kombinasyonları içerisinde ise, münferit olarak çok yüksek koçanda tane ağırlığına sahip kombinasyonlar görülmüştür.

146 135 Değişik ekolojilerde farklı melez tipi mısır hatları ve çeşitlerinde koçanda tane ağırlığını inceleyen Cerit (2006), tek melezlerde g, üçlü melezlerde g, çift melezlerde g, Konuşkan (2006), hatlarda g, tek melezlerde g, Tezel (2007), hatlarda g, tek melezlerde g arasında bulmuşlardır. ġekil Farklı melez tiplerinde ve anaçlarında tespit edilen koçanda tane ağırlıkları Bin tane ağırlığı Yapılan çalışma sonucu tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen bin tane ağırlığına ait varyans analiz sonuçları Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezlerin bin tane ağırlığı değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur. Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Bin Tane Ağırlığı Değerlerine Ait Birleşik Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) F

147 136 Tek, Üçlü ve çift melezler için belirlenen bin tane ağırlıklarına ait ortalama değerler Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen bin tane ağırlığı değerleri g arasında değişmiş, tek, üçlü ve çift melezlerin ortalama bin tane ağırlığı g olmuştur. En yüksek bin tane ağırlığı ÜM-(5x6)x2 üçlü melezinde, en düşük bin tane ağırlığı TM-5x6 melezinde belirlenmiştir. Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Bin Tane Ağırlığına Ait Ortalama Değerler No Melezler Bin Tane Ağırlığı (g) 1 TM-1x TM-3x TM-5x TM-5x TEK MELEZ ORTALAMALARI ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(3x4)x ÜM-(1x2)x ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜÇLÜ MELEZ ORTALAMALARI ÇM-(1x2)x(3x4) ÇM-(1x2) (5x4) ÇM-(3x4)x(5x4) ÇM-(1x2)x(5x6) ÇM-(3x4)x(5x6) ÇM-(5x4)x(5x6) ÇĠFT MELEZ ORTALAMALARI GENEL ORTALAMA TM : Tek Melez ÜM : Üçlü Melez ÇM : Çift Melez Araştırma sonucunda, farklı melez tiplerinin bin tane ağırlığı ağırlığı incelendiğinde, tek melezlerin ortalama bin tane ağırlığının ağırlığının g, üçlü melezlerin g, çift melezlerin ise g olduğu görülmektedir (Şekil 4. 14). Değişik ekolojilerde farklı melez tipi mısır hatları ve çeşitlerinde bin tane ağırlığını inceleyen Belen (1999), hatlarda g, Gökmen ve Sakin (2001), hatlarda g, Cengiz (2006), hatlarda g, tek melezlerde

148 g, Cerit (2006), tek melezlerde g, üçlü melezlerde g, çift melezlerde g, Tezel (2007), hatlarda g, tek melezlerde g arasında bulmuşlardır. ġekil Farklı melez tiplerinde ve anaçlarında tespit edilen bin tane ağırlıkları Tane/koçan oranı Yapılan çalışma sonucu tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen tane/koçan oranına ait varyans analiz sonuçları Çizelge te verilmiştir. Çizelge te görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezlerin tane/koçan oranı değerleri arasındaki farklılık istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur. Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Tane/Koçan Oranı Değerlerine Ait Birleşik Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik F Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler Hata Genel DK (%) 2.05 Tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen tane/koçan oranlarına ait ortalama değerler Çizelge te verilmiştir.

149 138 Çizelge te görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen tane/koçan oranı değerleri % % arasında değişmiş, tek, üçlü ve çift melezlerin ortalama tane/koçan oranı % olmuştur. En yüksek tane/koçan oranı TM-5x6 melezinde, en düşük tane/koçan oranı ÇM-(3x4)x(5x4) melezinde belirlenmiştir. Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Koçanda Tane/Koçan Oranına Ait Ortalama Değerler No Melezler Tane/Koçan Oranı (%) 1 TM-1x TM-3x TM-5x TM-5x TEK MELEZ ORTALAMALARI ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(5x4)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(5x6)x ÜM-(1x2)x ÜM-(3x4)x ÜM-(1x2)x ÜM-(3x4)x ÜM-(5x4)x ÜÇLÜ MELEZ ORTALAMALARI ÇM-(1x2)x(3x4) ÇM-(1x2) (5x4) ÇM-(3x4)x(5x4) ÇM-(1x2)x(5x6) ÇM-(3x4)x(5x6) ÇM-(5x4)x(5x6) ÇĠFT MELEZ ORTALAMALARI GENEL ORTALAMA TM : Tek Melez ÜM : Üçlü Melez ÇM : Çift Melez Araştırma sonucunda, farklı melez tiplerinin tane/koçan oranı incelendiğinde, tek melezlerin ortalama tane/koçan oranının % 85,36, üçlü melezlerin % 85,11, çift melezlerin ise % 84,66 olduğu görülmektedir (Şekil 4. 15). Değişik ekolojilerde farklı melez tipi mısır hatları ve çeşitlerinde tane/koçan oranını inceleyen Konuşkan (2006), hatlarda % , tek melezlerde % 76.20

150 , Tezel (2007), hatlarda % , tek melezlerde % arasında bulunmuştur. ġekil Farklı melez tiplerinde ve anaçlarında tespit edilen tane/koçan oranları Tanede nem Yapılan çalışma sonucu tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen tanede neme ait varyans analiz sonuçları Çizelge te verilmiştir. Çizelge te görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezlerin tanede nem değerleri arasındaki farklılık % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Tanede Nem Değerlerine Ait Birleşik Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Serbestlik Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması F Tekerrür Melezler * Hata Genel DK (%) 7.44 (*) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 5 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. Tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen tanede nemlere ait ortalama değerler ve LSD testine göre oluşan gruplar Çizelge da verilmiştir.

151 140 Çizelge da görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen tanede nem değerleri % % arasında değişmiş, tek, üçlü ve çift melezlerin ortalama tanede nemi % olmuştur. En yüksek tanede nem TM-3x4 melezinde, en düşük tanede nem ÜM-(1x2)x6 üçlü melezinde belirlenmiştir. Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Tanede Neme Ait Ortalama Değerler No Melezler Tanede Nem (%) 1 TM-1x abc 2 TM-3x a 3 TM-5x abc 4 TM-5x abcdef TEK MELEZ ORTALAMALARI ÜM-(3x4)x abcdef 6 ÜM-(5x4)x cdef 7 ÜM-(5x6)x cdef 8 ÜM-(3x4)x def 9 ÜM-(5x4)x bcdef 10 ÜM-(5x6)x ef 11 ÜM-(1x2)x abcdef 12 ÜM-(5x4)x cdef 13 ÜM-(5x6)x def 14 ÜM-(1x2)x ab 15 ÜM-(5x6)x abcd 16 ÜM-(1x2)x abcdef 17 ÜM-(3x4)x bcdef 18 ÜM-(1x2)x f 19 ÜM-(3x4)x abc 20 ÜM-(5x4)x bcdef ÜÇLÜ MELEZ ORTALAMALARI ÇM-(1x2)x(3x4) cdef 22 ÇM-(1x2) (5x4) def 23 ÇM-(3x4)x(5x4) abc 24 ÇM-(1x2)x(5x6) def 25 ÇM-(3x4)x(5x6) abcde 26 ÇM-(5x4)x(5x6) cdef ÇĠFT MELEZ ORTALAMALARI GENEL ORTALAMA TM : Tek Melez ÜM : Üçlü Melez ÇM : Çift Melez LSD (% 5) : 2.86 Araştırma sonucunda, farklı melez tiplerinin tanede nem incelendiğinde, tek melezlerin ortalama tanede nemin % olduğu, üçlü melezlerin % olduğu, çift melezlerin ise % olduğu görülmektedir (Şekil 4.16). Araştırmada tane verimlerine paralel şekilde tek melez tiplerinde daha yüksek hasat tane nemleri görülmesinin yüksek tane veriminden kaynaklandığı düşünülmektedir.

152 141 Değişik ekolojilerde farklı melez tipi mısır hatları ve çeşitlerinde tanede nemi inceleyen Vartanlı (2006), çeşitlerde % , Tezel (2007), hatlarda % , tek melezlerde % arasında bulmuşlardır. Farklı melez tiplerinde ve anaçlarında tespit edilen tane nemi değerleri Şekil 4.16 da verilmiştir. ġekil Farklı melez tiplerinde ve anaçlarında tespit edilen tane nemleri Hektolitre ağırlığı Yapılan çalışma sonucu tek, üçlü ve çift melezler için belirlenen hektolitre ağırlığına ait varyans analiz sonuçları Çizelge de verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi, tek, üçlü ve çift melezlerin hektolitre ağırlığı değerleri arasındaki farklılık % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge Tek, Üçlü ve Çift Melezler İçin Belirlenen Hektolitre Ağırlığı Değerlerine Ait Birleşik Varyans Analiz Sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması Tekerrür Melezler ** Hata Genel DK (%) 4.14 (**) F değerli işlemler arasındaki farklılığın % 1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. F