Bazı Ekmeklik Buğday Çeşit ve Hatlarının 7x7 Diallel Melez Döllerinde Bazı Tarımsal Özelliklerin Kalıtımı

Transkript

1 Ulud. Üniv. Zir. Fak. Derg., (2002) 16(2): Bazı Ekmeklik Buğday Çeşit ve Hatlarının 7x7 Diallel Melez Döllerinde Bazı Tarımsal Özelliklerin Kalıtımı Nazan DAĞÜSTÜ * ÖZET Bu çalışmada 7x7 resiproklu diallel ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) populasyonunda ebeveyn ve melez döllerinin Jinks-Hayman tipi analiz kullanılarak bazı agronomik özellikler bakımından genetik yapılarını ortaya çıkarmak amaçlanmıştır. Diallel analiz sonuçlarına göre eklemeli gen varyansı bitki boyu özelliği dışında incelenen tüm özelliklerde istatistiki anlamda önemsiz bulunmuştur. Dominantlık varyansı ve çevre varyansı tüm özelliklerde önemsiz bulunmuştur. D-H 1 farklılığına göre bitki boyu hariç ele alınan tüm özelliklerde dominantlığın etkili olduğu görülmektedir. Bitki boyu, başak boyu, başakcık sayısı özelliklerinde kısmi dominantlık, başakta dane sayısı ve başakta dane ağırlığında tam dominantlık ve 1000 dane ağırlığında aşırı dominantlığın varlığı saptanmıştır. 7 numaralı ebeveyn (Samsun-Bafra 333) melezlerine bitki boyu, başak boyu, başakta dane ağırlığı özellikleri bakımından dominant, 2 numaralı ebeveyn (Gönen) ise resesif genleri aktarmaktadır. Dar anlamda kalıtım derecesi en yüksek bitki boyu özelliğinde bulunmuştur. Anahtar Sözcükler: Ekmeklik buğday, Triticum aestivum L., diallel melezleme, Jinks-Hayman. * Yrd. Doç. Dr., Uludağ Üniv., Ziraat Fak., Tarla Bit. Böl., Görükle Bursa. 47

2 ABSTRACT Inheritance of Some Agronomic Characters in 7x7 Diallel Cross Population of Wheat (Triticum aestivum L.) The 7x7 wheat (Triticum aestivum L.) cross population with reciprocals and parents were examined to determine the inheritance of some agronomic characters by Jinks-Hayman type diallel analysis in this research. The results of diallel analysis illustrated that additive gene variance was insignificant in all characters except for plant height. Dominance variance and environmental variance were not statistically significant in all characters examined. The dominance variance was effective in all characters except plant height according to the D-H 1 differences. The partial dominance for plant height, spike length, spikelet number / spike, the exact dominance for number of seed / spike and seed weight / spike and over dominance for 1000 seed weight were revealed. Parent called No 7 (Samsun-Bafra 333) transferred dominant genes to its F 1 crosses for plant height, spike length and seed weight / spike characters while parent called No 2 transferred recessive genes to its F 1 crosses. The highest narrow sense heritability was obtained from plant height. Key Words: Wheat, Triticum aestivum L., diallel cross, Jinks- Hayman. GİRİŞ Bitki ıslahçısı, ıslah amacına uygun varyasyon tabanını genişletmek için melezleme yolu ile yeni varyasyonlar yaratmaya çalışır. Kantitatif özelliklerin ıslahında dikkat edilmesi gereken en önemli husus ıslah çalışmalarının erken aşamasında seleksiyona uygun ebeveynlerin seçilmesidir. Bu ıslahçıya zaman, işgücü azlığı ve maddi destek sağlayacaktır. Diallel melezleme ve analiz metodu melez döl populasyonunun genetik yapılarını araştırmak, ümitvar ebeveyni seçmek ve seçilen ebeveynin genel ve özel kombinasyon yeteneklerini saptamak için yapılmaktadır. Jinks- Hayman tipi ve Griffing tipi olmak üzere iki tip analiz metodu vardır. Jinks- Hayman tipinde n sayıdaki ebeveyn arasındaki kombinasyonların F 1 leri ve ebeveyni bir arada analiz edilerek populasyonun genetik parametreleri bulunur. Griffing metodunda ise n kadar ebeveyn arasındaki kombinasyonların genel ve özel kombinasyon uyuşmaları saptanır (Jinks ve Hayman, 1953; Griffing, 1956; Yıldırım ve ark., 1979). Diallel melezleme analizinden yararlanarak buğdayın verim ve verim komponentlerinin genetik parametreleri ve kalıtım dereceleri üzerinde 48

3 birçok bilim adamı çalışma yapmıştır (Aydem, 1979; Singh ve ark., 1974; Yıldırım, 1974; Yıldırım ve ark., 1979). Bu çalışma 7x7 resiproklu diallel ekmeklik buğday populasyonunda ebeveyn ve melez döllerinin Jinks-Hayman tipi analiz kullanılarak bazı agronomik özellikler bakımından genetik yapılarını ortaya çıkarmak amacı ile yürütülmüştür. MATERYAL ve YÖNTEM Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü Araştırma ve Uygulama Çiftliği deneme alanlarında 2000, 2001 yıllarında yürütülen bu araştırmada Marmara bölgesinde yaygın olarak tarımı yapılan 4 ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) çeşidi (Marmara-86, Gönen, Golia, Pehlivan) ve Osman Tosun Gen Bankası ndan temin edilen 3 buğday hattı (Samsun-46, Samsun-Bafra 333 ve Populasyon Kaynağı Belirsiz (PKBsiz) anaç olarak kullanılmıştır. Bunlar arasında mümkün bütün kombinasyonlarda 7x7 resiproklu melezlemeler Yağdı (1989) tarafından uygulanan yöntem ile 2000 yılında gerçekleştirilmiştir. Her bir kombinasyondan yaklaşık olarak 50 tohum elde edilmiştir. Ebeveyn ve bunların 42 F 1 melezi 2001 yılında 1.2 m 2 lik parsellere 2 sıra halinde üç tekerrürlü tesadüf blokları deneme desenine uygun olarak ekilmiştir. Kenar etkisini elemine etmek amacı ile her bir bloğun etrafına iki sıra arpa ekimi yapılmıştır. Her parselden rastgele seçilen 10 bitki üzerinde bitki boyu, başak boyu, başakta dane sayısı, başakta dane ağırlığı, başakcık sayısı, 1000 dane ağırlığı ölçümleri Dağüstü (1997) tarafından bildirilen yöntemler ile yapılmıştır. İncelenen özelliklerin genetik analizleri Jinks-Hayman diallel analiz yöntemine göre Tarpopgen istatistik paket programı (Özcan, 1999) kullanılarak yapılmıştır. Ebeveynlerin dominantlık, resesiflik durumları ve dominantlık yönlerinin irdelenmesinde grafik analizleri kullanılmıştır (Jinks ve Hayman, 1953; Hayman, 1954). ARAŞTIRMA SONUÇLARI ve TARTIŞMA İncelenen tüm özelliklerin ön varyans analiz sonuçları Çizelge I de özetlenmiştir. 7x7 buğday tam diallel melezlemesinden elde edilen genotipler arasındaki farklılıklar 0.01 olasılık düzeyinde istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Bu sonuçlar bu konuda çalışan birçok bilim adamının belirttiği gibi uygulanacak seleksiyonun başarılı olabilmesi için incelenen tüm özellikler açısından diallel populasyonda yeterli düzeyde genetik varyasyonun olduğunu ve ileri genetik analizlerin yapılabileceğini göstermektedir (Hayman, 1954; Jinks, 1954; Jinks and Hayman, 1953). 49

4 Jinks-Hayman tipi diallel analiz metodunun uygulanabilmesi için bazı varsayımların geçerli olması gerekmektedir. Bu varsayımların geçerliliği, Yıldırım ve ark. (1979) nın belirttiği gibi iki şekilde kontrol edilmiştir. Diallel analiz varsayımlarının geçerliliğinin kontrolu için yapılan Wr-Vr varyans analizi sonuçları Çizelge II de verilmiştir. F 1 populasyonunda Wr- Vr varyans analizi sonucunda dizilere ilişkin F değerleri bakımından incelenen özelliklerden başak boyu ve başakta dane ağırlığı özellikleri istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Bu durum Wr-Vr farklılıklarının üniform olmadığını göstermektedir. Ancak, Hayman (1954), varsayımların geçersiz olması durumunda bile, analizin gerçekleştirilmesini önermiştir. Bundan dolayı bitki boyu, başakcık sayısı, başakta dane sayısı ve 1000 dane ağırlığına ilişkin genetik parametreler 3 tekerrür ortalaması dikkate alınarak yapılırken, başak boyu ve başakta dane ağırlığı özelliklerinde parametrelerin doğru olarak hesaplanıp yorumlanabilmesi için gerekli varsayımların geçerliliği populasyonda 3. bloğun çıkarılması ile sağlandığı için değerlendirmeler geriye kalan 2 bloğun ortalaması üzerinden yapılmıştır. V.K. SD Çizelge I. Ön varyans analiz sonuçları (Kareler ortalaması) ÖZELLİKLER Bitki boyu Başak boyu Başakcık sayısı Başakta dane sayısı Başakta dane ağırlığı 1000 dane ağırlığı Genotip ** 1.53** 2.38** ** 0.97** ** Tekerrür Hata V.K.: varyasyon kaynağı, SD: serbestlik derecesi Varyasyon Kaynağı Çizelge II. Wr-Vr varyans analizi sonuçları (F değerleri) Özellikler SD Bitki boyu Başak boyu Başakcık sayısı Başakta dane sayısı Başakta dane ağırlığı 1000 dane ağırlığı Diziler ns 5.921* ns ns 6.455** ns * 0.05 düzeyinde önemli ** 0.01 düzeyinde önemli, SD: serbestlik derecesi, ns: önemli değil Regresyon analizi ile saptanan Wr, Vr regresyon katsayıları ve b=1 hipotezi için hesaplanmış t değerleri Çizelge III te verilmiştir. Ortalama regresyon katsayıları ve b=1 hipotezi için elde edilen t değerleri ele alınan tüm özellikler açısından b=1 hipotezinin uygun olduğunu göstermektedir. Başakta dane ağırlığı, başak boyu değerleri 2 blok ortalamasından diğer karakterler ise 3 blok ortalamasından hesaplanmış olup Wr-Vr diziler F değerleri önemsiz bulunmuştur. Wr, Vr regresyon katsayıları ise beklenildiği gibi 50

5 1 olmuştur. Bu duruma göre varsayımlar ele alınan özellikler için kısmen veya tamamen geçerli olmuştur. Çizelge III. Bloklar üzerinden alınmış ortalama (Wr, Vr) değerleri arasındaki regresyon katsayıları ve b=1 hipotezi için hesaplanmış t değerleri Özellikler b t (b=1) Bitki boyu ± Başak boyu ± Başakcık sayısı ± Başakta dane sayısı ± Başakta dane ağırlığı ± dane ağırlığı ± t %5, 2= Populasyonun Genetik Yapısı Jinks-Hayman yöntemi ile tahminlenen varyans komponentleri ve bunların standart hataları Çizelge IV te verilmiştir. Çevre varyansı (E) incelenen tüm özelliklerde önemsiz olarak bulunmuştur. Ele alınan tüm karakterler bakımından sadece bitki boyunda eklemeli gen varyansı (D) önemli bulunmuştur. Additive genlere bağlı olarak eklemeli gen varyansının önemli olması, (D-H 1 ) değerinin pozitif çıkması ile de desteklenmektedir. Bu durum populasyonda bitki boyu bakımından başarılı bir seleksiyonun yapılabileceğini göstermektedir. Bitki boyu açısından bulunan önemli D komponenti Yıldırım (1974), Yağdı ve Ekingen (1997) ve Matuz ve ark. (1974) isimli araştırıcıların bulduğu sonuçlara paralellik göstermektedir. Başak boyu, başakcık sayısı, başakta dane sayısı, başakta dane ağırlığı ve 1000 dane ağırlığı özelliklerinde dominant gen varyansları (H 1 ) eklemeli gen varyanslarından yüksek olup, buna paralel olarak (D-H 1 ) değerleri negatif bulunmuştur. Benzer sonuçlar bu konuda çalışan diğer bilim adamları tarafından bulunmuştur (Korkut, 1981; Singh ve ark., 1974; Tosun ve ark., 1995; Turgut, 1993) tarafından da bulunmuştur. Bununla beraber bazı araştırıcılar başakta dane sayısı bakımından eklemeli gen varyansının dominant gen varyansından daha önemli olduğunu ortaya çıkarmıştır (Aydem, 1979; Lee ve Kaltsikes, 1972). Resesif ve dominant allellerin dağılış yönünü gösteren F değeri dane ağırlığı dışındaki tüm karakterde pozitif bulunmuştur. Bu durum allellerin dominantlık ve eklemeli etkilerinin birlikte ve çoğalan yönde olduğu durumlarda görülmektedir (Yıldırım ve ark., 1979). Pozitif F değeri bu özellik bakımından dominant allellerin resesif allellerden daha fazla olduklarını göstermektedir. Dane ağırlığı açısından F değerinin (-0.106) negatif çıkması bazı allellerin özelliği azaltıcı yönde etkilere sahip olduğu ve resesif 51

6 allellerin dominant allellerden daha fazla olduğu şeklinde tahminlenebilir. Bu konuda çalışan bilim adamları F değeri bakımından incelenen agronomik özellikler arasında farklı sonuçlar ortaya çıkarmışlardır. Bitki boyu (Aydem, 1979; Turgut, 1993), başak boyu (Aydem, 1979), başakta dane sayısı ve başakta dane ağırlığı (Aydem, 1979; Yağdı ve Ekingen, 1997) negatif F değerleri elde edilirken, bitki boyu (Yağdı ve Ekingen, 1997) başak boyu (Turgut, 1993; Yağdı ve Ekingen, 1997) başakcık sayısı ve 1000 dane ağırlığı (Aydem, 1979; Yağdı ve Ekingen, 1997) özelliklerinde ise pozitif F değerleri elde edilmiştir. Ortalama dominantlık derecesi (H 1 /D) 1/2 populasyonda dominantlık derecesi hakkında bir ön fikir verir. Bitki boyu dışında diğer tüm özelliklerde bu değer 1 den büyük çıkmıştır. Bu durum bize populasyonda aşırı dominantlık etkisi olabileceğini göstermektedir. Bitki boyu özelliğinde (0.564) ise kısmi dominantlık söz konusu olmaktadır. Benzer sonuçlar bitki boyu, başak boyu, başakta dane sayısı, başakta dane ağırlığı ve 1000 dane ağırlığı özellikleri bakımından populasyonun genetik yapısını araştıran birkaç bilim a- damı tarafından da bulunmuştur (Aydem, 1979; Turgut, 1993; Yıldırım, 1974). Kısa boyluluğun resesif genler tarafından idare edildiği bilindiğine göre dominant varyansın uzun boylu ebeveynlerin etkisi ile ortaya çıkabileceği tahminlenebilir. Turgut (1993), 4 ekmeklik buğday çeşidinin yarım diallel melezlemesinden oluşan populasyonun bitki verimi, başak boyu ve kardeş sayısı bakımından üstün dominantlık ve bitki boyu ile başaklanma süresi bakımından ise kısmi dominantlık gösterdiğini bulmuştur. Zivanoviç ve ark. (1998) başakta dane sayısı bakımından populasyonda üstün dominantlığın varlığını belirlerken Aydem (1979) ve Yıldırım (1975) bitki boyunda eksik dominantlığın etkili olduğunu göstermişlerdir. Dominant ve resesif allellerin frekansı (H 2 /4H 1 ) incelenen özellikler arasında, başakta dane sayısı (0.226) ve 1000 dane ağırlığı (0.227) özellikleri bakımından dominant ve resesif allellerin frekanslarının birbirine yakın dağılış gösterdiği görülmektedir. Bu durum dominant ve resesif allellerin frekanslarının birbirine eşit olabilecek düzeyde yakın (0.5) dağılış gösterdiğini ve dominant allel ile resesif allelin frekansının çarpımının 0.25 dolaylarında olduğunu göstermektedir. Bu özellikler için yapılacak seleksiyonun başarılı olacağına işaret etmektedir. Başakta dane saysısı ve 1000 dane ağırlığı bakımından benzer sonuçlar Yağdı ve Ekingen (1997) tarafından bulunmuş olup bu oran her iki özellik içinde 0.22 değerinde olmuştur. Bitki boyu (0.308), başak boyu (0.188), başakçık sayısı (0.204) ve başakta dane ağırlığı (0.273) özelliklerinde H 2 /4H 1 oranının 0.50 den farklı oldukları bulunmuştur. Dominant allellerin resesif allellere oranı (KD/KR) başakta dane a- ğırlığında 1 den küçük (0.768) bulunmuştur. Bu durum resesif allellerin sayıca dominant allellerden daha fazla olduğunu göstermektedir. Diğer ince- 52

7 lenen özelliklerde bu değerin 1 den büyük olması bu özellikleri yöneten genlerin daha ziyade dominant olduklarını göstermektedir. Kısaca ele alınan populasyonda başakta dane ağırlığı dışında diğer tüm özelliklerde dominant genler resesif genlerden daha fazla bulunmaktadır. Beş makarnalık buğday çeşidinin diallel melez döllerinde bazı agronomik özelliklerin kalıtımı üzerinde çalışan Aydem (1979) KD/KR değerini başakta dane sayısı, kardeş sayısı, bitki boyu, başak boyu özelliklerinde 1 den küçük bitkide dane verimi, 1000 dane ağırlığı, başakta başakcık sayısı, başakcıkta tane sayısı ve hektolitre ağırlığı özelliklerinde 1 den büyük bulmuşlardır. Etkili gen sayısı (K) sayısı bakımından ele alınan tüm özelliklerde K>1 olmuştur. Bu sonuçlar Demir ve Forkman (1974) ının sonuçlarına benzer olup diallel analizde tahminlenen lokus sayısının gerçekte olduğundan daha düşük çıktığını göstermiştir. Birkaç bilim adamı yapmış oldukları çalışmalarda K değerinin dominantlığa dayandığını bu nedenle dominantlığın zayıf olması durumunda K değerinin gerçek değerinden düşük çıkabileceğini belirtmişlerdir (Yıldırım, 1974 ve Jinks, 1954). Kalıtım derecesi dar anlamda kalıtım derecesi (DH) ve geniş anlamda kalıtım derecesi olarak (GH) olarak iki kısımda incelenmiştir. Dar anlamda kalıtım derecesi başakta dane ağırlığında çok düşük olup (0.069) bu özellik bakımından yapılacak seleksiyonda başarı şansının olmadığını göstermektedir. Dar anlamda kalıtım derecesinin oldukça yüksek olması (1.158) bitki boyu için yapılacak seleksiyonun başarılı olacağının göstergesi olarak kabul edilebilir (Çizelge IV). Wr, Vr Grafiklerinin Analizleri Başak boyu ve başakta dane ağırlığı nda 2 blok ve diğer özelliklerde 3 blok ortalaması üzerinden saptanmış ebeveyne ilişkin Wr ve Vr değerleri ile çizilmiş grafikler Şekil 1, 2, 3, 4, 5 ve 6 da yer almaktadır. Çizelgelerin incelenmesinden görüleceği gibi bitki boyu, başak boyu ve başakcık sayısı özelliklerinde regresyon doğrusu, Wr eksenini pozitif yönde kesmiş (O'ın üzerinden geçmekte) olup bu özellikler bakımından kısmi dominantlığın etkili olduğunu göstermektedir. Başakta dane sayısı bakımından regresyon doğrusu Wr eksenini tam orijinden kesmektedir. Bu durum dominantlık derecesinin tam olduğunu göstermektedir. Başakta dane ağırlığı ve 1000 dane ağırlığı bakımından ebeveynlere ilişkin Wr, Vr değerlerine göre çizilen regresyon doğrusu Wr eksenini negatif yönde kesmekte olup bu durum populasyonda aşırı dominantlık olduğunu göstermektedir. Ebeveynlerin numaralara göre isimlendirilmesi aşağıda belirtildiği gibi yapılmıştır. 1: Marmara-86, 2: Gönen, 3: Golia, 4: Pehlivan, 5: PKBsiz, 6: Samsun 46, 7: Samsun-Bafra

8 Şekil 1: Şekil 2: Bitki boyu için atalara ilişkin Başak boyu için atalara ilişkin Wr, Vr değerleri Wr, Vr değerleri Şekil 3: Şekil 4: Başakcık sayısı için atalara Başakta tane sayısı için atalara ilişkin Wr, Vr değerleri ilişkin Wr, Vr değerleri Şekil 5: Şekil 6: Başakta tane ağırlığı için atalara 1000 tane ağırlığı için atalara ilişkin Wr, Vr değeri ilişkin Wr, Vr değerleri 54

9 Çizelge IV. 7x7 tam diallel ekmeklik buğday melez populasyonlarında bazı agronomik özelliklerin genetik varyans komponentleri ve bunlar arasındaki oranlar Genetik ÖZELLİKLER Parametreler Bitki boyu Başak boyu Başakcık sayısı Başakta dane sayısı Başakta dane ağırlığı 1000 dane ağırlığı E 7.151± ± ± ± ± ±16.4 D ±49.02 * 1.034± ± ± ± ±46.5 F ± ± ± ± ± ±111.5 H ± ± ± ± ± ±111.9 H ± ± ± ± ± ±98.6 D-H ± ± ± ± ± ±97.1 (H1/D) 1/ (H2/4H1) KD/KR h ± ± ± ± ± ±66.3 K GH DH t %5, 2= Bitki boyu bakımından ebeveynler regresyon eğrisine yakın oldukları için epistatik etki yoktur. 2 numaralı ebeveyn orijinden uzakta yer aldığı için melezlere resesif gen aktarmakta, 5 ve 7 numaralı ebeveynler orijine kısmen daha yakın olup melezlerine daha çok dominant gen aktarmıştır. 7 numaralı ebeveyn (115.9 cm) en uzun ve 3 numaralı ebeveyn (56, 63 cm) en kısa bitki boyuna sahip olmuştur. Başak boyu bakımından 4 ve 6 numaralı ebeveyn regresyon eğrisinin üzerinde yer almıştır epistatik etki yok denebilir. 1, 2, 4, 5 numaralı ebeveynler orijinden uzak olup resesif genleri melezlerine aktarmışlardır. En uzun başak boyu Marmara-86 (11.7 cm, 1 numaralı ebeveyn) en kısa başak boyu ise Golia (9.07 cm, 3 numaralı ebeveyn) çeşitlerinden elde edilmiştir. Başakcık sayısı bakımından 1, 2, 4, 5, 6, 7 numaralı ebeveynlerde epistatik etki görülürken 3 numaralı ebeveynde bu etki bulunmamaktadır. 5 ve 7 numaralı ebeveynler resesif genleri taşırken 3 numaralı ebeveyn dominant genleri taşımaktadır. En fazla başakcık 3 numaralı ebeveynden (22.67) en az başakcık sayısı ise 4 numaralı ebeveynden (21.0) elde edilmiştir. Başakta dane sayısı bakımından 5 numaralı ebeveyn dışındaki tüm ebeveynlerde epistatik etki görülmektedir. 1 ve 2 numaralı ebeveynler orijinden uzakta yer almış olup resesif genleri taşırken 3 ve 4 numaralı ebe- 55

10 veynler kısmen orijine daha yakın olup dominant genleri taşımaktadırlar. En az başakta dane sayısı 4 numaralı ebeveynden (59.0) en fazla 3 numaralı ebeveynden (79.0) elde edilmiştir. Başakta dane ağırlığı bakımından 6 numaralı ebeveyn dışındaki diğer ebeveynler epistatik etki göstermiştir. 7 numaralı ebeveyn melezlere dominant gen aktarırken 2 numaralı ebeveyn resesif gen aktarmaktadır. En fazla dane ağırlığı 5 numaralı ebeveynden (3.25 g) en düşük dane ağırlığı ise 3 numaralı ebeveynden (2.37 g) elde edilmiştir dane ağırlığı bakımından sadece 5 numaralı ebeveynde epistatik etki yoktur. 3 numaralı ebeveyn melezlere resesif gen aktarırken 5 numaralı ebeveyn melezlerine dominant gen aktarmaktadır. En fazla 1000 dane ağırlığı 5 numaralı ebeveynden (51.9 g) en düşük 1000 dane ağırlığı 3 numaralı ebeveynden (32.6 g) elde edilmiştir. SONUÇ İncelenen tarımsal özellikler bakımından ele alınan populasyonda yeterli düzeyde bir genetik varyasyon bulunmaktadır. Populasyonda bitki boyu açısından eklemeli kısmi dominant genler, başakta tane ağırlığı özelliği üzerinde resesif genler başak boyu, başakcık sayısı, başakta tane sayısı ve 1000 tane ağırlığı özelliklerinde ise dominant genlerin daha etkili oldukları bulunmuştur, ancak istatistik açıdan önemsizdirler (Çizelge IV). Wr, Vr grafikleri sonucu bitki boyu, başak boyu, başakcık sayısı ö- zelliklerinde kısmi dominantlık başakta tane sayısı ve 1000 dane ağırlığı özelliğinde aşırı dominantlık durumu saptanmıştır. Bitki boyu özelliği için dar anlamda kalıtım derecesinin oldukça yüksek bir değer alması (1.152) bitki boyu bakımından erken generasyonlarda yapılacak seleksiyonda başarılı olunacağına işaret etmektedir. Diğer özelliklerde dar anlamda kalıtım derecesi ile arasında değişen değerler almıştır. KAYNAKLAR Aydem, N., Beş Makarnalık Buğday Çeşidinin Diallel Melez Döllerinde Bazı Agronomik Özelliklerin Kalıtımı Üzerinde Araştırmalar. Doçentlik Tezi. Ege Üniv. Zir. Fak. Bornova. Dağüstü, N., Anadolu ve Trakya Kökenli Buğday Genetik Materyalinde Kimi Agronomik Özellikler Üzerinde İncelemeler. Uludağ. Üniv. Zir. Fak. Derg., 13: Demir, İ. ve G. Forkmann, Mathiola incana Bitkisinde Çiçek Renginin Kalıtımı Üzerinde Araştırmalar. Ege Üniv. Zir. Fak. Yay. no: s. 56

11 Griffing, B., A generalized treatment of the use of diallel crosses in quantitative inheritance. Heredity, 10: Hayman, B.I., The theory and analysis of diallel cros. Genetics, 39: Jinks, J.L. and B.I. Hayman, The analysis of diallel crosses. Maize Coop. Newsletter, 27: Jinks, J.L., The analysis of continuous variation in a diallel cross of Nicotiana rustica varieties. Genetics, 39: Korkut, K.Z., Arpada Diallel Melez Analizleri İle Bazı Tarımsal Özelliklerin Kalıtımı Üzerinde Araştırmalar. Doktora Tezi. Ege Üniv. Zir. Fak., Bornova. Matuz, J., L. Paradi, M. Schultz ve Z. Barabas, General and specific combining ability in winter wheat at two plant densities. Cereal Research Communications, 2(3): , Hungary. Özcan, K., Populasyon Genetiği İçin Bir İstatistik Paket Geliştirilmesi. Doktora Tezi. Ege Üniv. Fen Bil. Enst., Bornova. Singh, P.V., M. Singh, Z. Ahmad ve A.N. Khanna, Genetic analysis of yield and its direct components in wheat. Indian J. Agric. Sci., 44(4): Tosun, M., İ. Demir, C. Sever ve A. Gürel, Bazı Buğday Melezlerinde Çoklu Dizi (LinexTester) Analizi. Anadolu J. of AARI. 5(2): Turgut, İ., Dört Ekmeklik Buğday Çeşidinde Diallel Melez Analizleri. II Jinks-Hayman Tipi Analiz. Akdeniz Üniv. Zir. Fak. Derg. 5(1-2): Yağdı, K Buğday Bitkisinde Çeşitler Arası Melezlemeler Sonucu Oluşan Hibridlerde Heterosis, Heterobeltiosis Ve Bunlardan Yararlanma. Yüksek Lisans Tezi. Uludağ Üniv. Fen Bil. Enst., Bursa. Yağdı, K. ve Ekingen, H.R., Beş Ekmeklik Buğday Çeşidinin Diallel Melez Döllerinde Bazı Agronomik Özelliklerin Kalıtımı. Uludağ Üniv. Zir. Fak. Derg., 11: Yıldırım, M.B., Beş Ekmeklik Buğday Çeşidinin Diallel Melez Döllerinde Bazı Tarımsal Özelliklerin Populasyon Analizleri. Doçentlik Tezi. Ege Üniv. Zir. Fak., Bornova. Yıldırım, M.B., Diallelhit2hit2 analysis of four agronomic traits in common hit1hit1wheathit3hit3. Basic Life Sciences, Medline, 8:

12 Yıldırım, M.B., A. Öztürk, F. İkiz, H. Püskülcü, Bitki Islahında İstatistik -Genetik Yöntemler. Ege Bölge Zirai Araştırma Enstitüsü Yayın No.:20., Menemen. Zivanovic, T., V. Vujacic, G. Surlan-Momirovic ve S. Prodanovic, Inheritance of spike traits in F 1 wheat hybrids. Proceedings of 2 nd Balkan Symposium on Field Crops Novi Sad, Yugoslavia, June, pp: