ÇOCUK RUH SAĞLIĞI 2019

Transkript

1 ÇOCUK RUH SAĞLIĞI 2019 OKUL ÖNCESİ ÖĞRETMENLİĞİ BÖLÜMÜNDE SORUMLU OLUNAN BU DERSİMİZ İÇİN ÖABT SINAVI VE DERSLER İÇİN BELİRLENMİŞ YÖK MÜFREDATI AŞAĞIDAKİ GİBİDİR -Ruh sağlığı - Ruh Sağlığının Tarihsel Gelişimi -Ruh sağlığı ile ilgili kuramlar, gelişim dönemleri - Ruh sağlığına etki eden faktörler, çocuk ruh sağlığı yönünden koruyucu etkenler. Kekemelik,Mutizm, Parmak Emme, Tırnak Yeme -Çocuğun ruhsal gelişiminde annenin önemi -Aile içindeki özel durumların (boşanma, üvey anne baba, ebeveynin ölümü vb.) çocuğun ruh sağlığına etkileri Saldırganlık, Kıskançlık, Tik -Cocuk İhmal ve istismarı, tramvatik durumlar -Çocukluk döneminde karşılaşılan sorunlar -Enürezis, Enkoprezis, iletişim bozuklukları, seçici konuşamama, kekemelik -Parmak emme -Tırnak yeme -Tik bozukluğu -Beslenme alışkanlığı bozuklukları -Hırsızlık -Yalan söyleme -Saldırganlık, -Kıskançlık -İnatçılık -Korku -Kaygı -Uyku bozuklukları -Dikkat eksikliği ve hiperaktivite -Çocukluk dönemi ileri derecede ruhsal bozukluklar 446

2 Çocuk Ruh Sağlığı Notlarımızda İşlenen Konular Ruh sağlığı Sağlıklı olmanın ölçütleri Çocuk ruh sağlığı Çocuk ruh sağlığı nasıl şekillenir? Ruh sağlığının tarihsel gelişimi İlkel çağlar Eskiçağlar (hipokrat vesonrası ) Orta çağ Rönesans Modern çağ Türkiye'deki gelişmeler : Ruh sağlığı ile ilgili kuramlar, gelişim dönemleri Biyolojik kuram Psikodinamik kuram Davranışçı kuram Bilişsel kuram Varoluşçu kuram Sosyokültürel kuram Sistem kuramı Ruh sağlığına etki eden faktörler Çocuk ruh sağlığı yönünden koruyucu etkenler Kekemelik,mutizm, parmak emme, tırnak yeme Ruh sağlığını etkileyen faktörler 1.biyolojik/fiziksel faktörler Kalıtımsal faktörler Sinir sistemi ile ilgili faktörler: Kromozom bozuklukları: Gen mutasyonu (değişimi): Doğum öncesi, sırası ve sonrası faktörler: Hormonal faktörler: Engelli doğmak, engelli olmak 2.bireysel-psikolojik faktörler Bilişsel süreçler: Kişilik özellikleri: Diğer bazı özellikler: 3.sosyal-kültürel faktörler Yakın çevre (mikrosistem) Ara çevre (mezosistem) Uzak çevre (egzosistem) Genişçevre (makrosistem) Tarihsel çevre (kronosistem) 4. Diğer faktörler Çocuğun ruhsal gelişiminde annenin önemi 447

3 Aile içindeki özel durumların (boşanma, üvey anne baba, ebeveynin ölümü vb.) Çocuğun ruh sağlığına etkileri saldırganlık, kıskançlık, tik Boşanma: Üvey anne-baba Ölüm Kardeş kıskançlığı Nedenleri Kardeş kıskançlığını belirli bir düzeye indirgeyebilmek için neler yapılabilir? Öfke ve saldırganlık Nedenleri Olumlu davranışı pekiştirme: Kendi kendine konuşma Cocuk ihmal ve istismarı, tramvatik durumlar Çocukluk kavramı Çocuk hakları sözleşmesi Çocuk istismarı ve ihmali Çocuk ihmali Fiziksel ihmal Cinsel ihmal Duygusal ihmal İhmal sonucu suça yönelme İstismar Fiziksel istismar Fiziksel ceza disiplin yöntemi olarak kullanılmalı mı? Uygulama şekilleri Aletsiz saldirilar Aletli saldirilar Yaralanma bölgeleri Niçin fiziksel örseleme yapılıyor? Çocuğa ilişkin riskler: Fiziksel örseleme olasılığını artıran riskler Hangi durumlarda fiziksel istismardan kuşkulanılmalıdır? Fiziksel istismar sonuçları Fiziksel istismar olgusu Duygusal istismar Ekonomik istismar Cinsel istismar Cinsel istismar tanımlarının ortak özellikleri Cinsel istismarın sınıflandırılması 1. Temas içermeyen istismar: 2. Cinsel ilişki içermeyen dokunma: 3. İstismarcının çocuğun vücuduna yönelik eylemleri : (cinsel ilişki ve tatmin edici diğer eylemler) 4. Cinsel sömürü: Cinsel istismarda önemli noktalar Cinsel istismara maruz kalan çocukların yaşa göre dağılımları incelendiğinde; 448

4 İstismarın en sık görüldüğü zamanlar; Cinsel istismarcı kimdir? Cinsel istismarcının özellikleri Cinsel istismarda risk etmenleri; Çocukla ilgili, Ailesel risk etmenleri, Cinsel istismarda risk etmenleri; Cinsel istismar sonrası davranış değişiklikleri Cinsel istismar sonunda çocuklarda yaşanan ruhsal sorunlar; Uygun olmayan cinsel gelişimin ortaya çıkması Cinsel istismarda önemli noktalar Çocuklar yaşanan istismar olayını niye anlatmazlar? Cinsel oyun Cinsel istismar Ensest Çocuklarla iletişime geçerken nelere dikkat etmeli nasıl bir iletişim kurmalı? Bir çocuk istismar edildiğini açıklarsa ne yapılmalıdır! Aşağıdakilere benzer sorulardan veifadelerden kesinlikle kaçının. İstismara dair ipuçları olabilecek söylemler İstismar bildiriminde bulunan öğrenciyi destekleyin Gizlilik ilkesine saygı gösterin: İstismar sayılabilecek davranışlar Bunun nedenleri arasında Çocukluk döneminde karşılaşılan sorunlar Enürezis Enkoprezis İletişim bozuklukları Sözel anlatım bozukluğu konuşma bozuklukları Seyir Tedavi Karışık, dili idrak etme sözel anlatım bozukluğu Seyir Tedavi Fonolojik bozukluk Tedavi ve seyir Kekemelik Tedavi ve seyir Parmak emme Tırnak yeme Tik bozukluğu Tiklerin yaşa ve cinsiyete göre görülme sıklığı Çocuklarda tiklere eşlik eden diğer durumlar Tik çeşitleri 1-gelip geçici tikler 2-kronik motor ya da vokal tikler, 3-tourette bozukluğu, 449

5 4-başka türlü adlandırılamayan tik bozukluğu, Nedenler Tikler ve sosyal çevre Tedavi Beslenme alışkanlığı bozuklukları Ruminasyon bozukluğu Beslenme bozukluğu Post-travmatik yeme bozukluğu Aşırı beslenme Bebek anoreksiya nervozası Seçici gıda reddi Kolik Bebek obesitesi Hırsızlık Yalan söyleme Saldırganlık Kıskançlık Nedenleri Yapılması gerekenler İnatçılık Nedenleri Yapılması gerekenler Korku Çocuklar nelerden korkarlar Korkular nasıl ortaya çıkar? Korkular çocukları ne şekilde etkiler? Çocuklara nasıl yardımcı olacağız? Uyku bozuklukları Solunumla ilgili uyku bozukluğu Dissomniler Obstrüktif uyku apneleri Narkolepsi, zamanının izlenmesi önemlidir. Protodissomniler Parasomniler Kısmi uyanma bozuklukları (arousal disorders), Uyku-uyanıklık geçiş bozuklukları Gece kabusları Uyku terörü, Uyku bozuklukları ile ilgili faktörler Sıklık ve yaygınlık. Tedavi Dikkat eksikliği ve hiperaktivite Şimdi Başlayalım; 450

6 RUH SAĞLIĞI Ruh sağlığı kavramı ise insanın duyuş, düşünüş ve davranışlarının oluşturduğu bütünlük olarak tanımlanabilir. Ruh sağlığı yönünden bir insanın sağlıklı olması; duyuş, düşünüş ve davranışları açısından normal olması demektir. Genel olarak normal dışı davranışların ya da davranış bozukluklarının bulunmaması, ruh sağlığı açısından sağlıklı olmak olarak nitelendirilir. Sağlıklı Olmanın Ölçütleri Sağlıklı olmak ile hasta olmak arasında kesin bir sınır olmamakla birlikte bize ip uçları verebilecek bazı özellikler vardır. Her insan, zaman zaman yaşadığı stres nedeniyle, çizginin hastalık tarafına geçebilir. Fakat, koşulların eski haline dönmesiyle birlikte yaşamını aynı şekilde devam ettirebiliyorsa o insanın sağlıklı olduğunu söyleyebiliriz. Aşağıda belirtilen özelliklerin çoğu, bir insanda görülüyorsa o insan sağlıklıdır. Sağlıklı bir insan, iş ya da okul görevlerini sürekli olarak yerine getirebilir. Çatışma ve problemlerini çözebilir ve onların yarattığı gerginliğe dayanabilir. Zihninden uzaklaştıramadığı saçma fikirleri yoktur. Yaşamın bir anlamı vardır. Gelecekle ilgili planları ve beklentileri vardır. Onu mutlu eden zevk aldığı uğraşları vardır. Arkadaşları ve ailesi ile diyaloğu vardır. Gerçekleri kabul eder. Çalışmaktan (herhangi bir iş olabilir) zevk alır. Yeteneklerini tanır ve kendini geliştirmekten hoşlanır. Çocuk Ruh Sağlığı Çocuklarda kişilik temelleri 0-6 yaşlar arasında oluşur.bu yaşlar arasında kazanılan özellikler ileride nasıl bireyler olacaklarının ilk işaretlerini verir.bu temeller çocukların edindikleri ilk hayat tecrübelerini oluşturdukları için değiştirmesi ve düzeltilmesi çok zor edinimlerdir.anne baba başta olmak üzere çevresi çocuğun ruhsal sağlığını olumlu yada olumsuz etkiler.çocukların sağlıklı yada sağlısız ruhsal yapılarının olmasıda tüm toplumların geleceğini ve ileriki nesillerin nasıl yetişeceğini etkiler.bir çocuğun ateşinin yükseldiği kolayca anlaşılabilir,fakat ruh sağlığının bozulduğunu anlamak daha zordur.çünkü ruh sağlığı ile ilgili problemler her zaman gözle görülmeyebilir ama belirtilerini anlamak mümkümdür.ruh sağlığı problemlerini teşhis edilebilmektedir.ruh sağlığı uzmanları belirtilerle ilgili bilgileri toplamakta ve incelemektedirler.depresyon ve kaygı ile uyum,yeme bozuklukları ve dikkat eksikliğihiperaktivite ruh sağlığı problemlerinden bazılarıdır. Çocuk Ruh Sağlığı Nasıl Şekillenir? Çocuklar dünyaya geldikleri andan itibaren duygusal olarak çevreleriyle iletişime başlarlar.ilk önce ile olan iletişim neticesinde,kendisine sevgi,şevkat gösterilen ve ihtiyaçları tamamıyla karşılaşan çocuk sonsuz güven duygusunu geliştirir.kendisinin ihtiyacı olduğu her an bunların giderileceğine güvenir.bir yere ait 451

7 olma duygusunu geliştirir ve mutlu olmayı öğrenir.ailesinde ve büyüdükçe de çevresinde bir birey olarak yerini almaya başlar.ebeveynleri tarafından her durumda destek ve güven verilen bir çocuk çevresinden de bu davranışları görmek isteyecektir.doğru davranışlar sergilediğinde onaylamayı öğrenecek ve kendine olan güvenini pekiştirecektir. RUH SAĞLIĞININ TARİHSEL GELİŞİMİ İLKEL ÇAĞLAR İlkel çağlar,hastalıkların doğaüstü güçlere bağlandığı,animistik düşüncenin egemen olduğu Eski Yunan-Roma dönemine dek uzanan çağlardır.bu çağlarda hastalıklar doğaüstü zararlı ruhlara bağlanıyordu.büyücü hekimler,şamanlar, çeşitli törenler,danslar,ruhları barındıran eşyanın yok edilmesi gibi davranışlarla zararlı ruhları kovarak hastalıkları iyileştimeye çalışıyorlardı. İnsan,doğa karşısında çoğu kez güçsüz ve çaresiz kalıyordu.derin korkular ve güvensizlik duyguları içinde,doğaüstü güçlerin varlığına inanarak anlayamadığı bir olguyu açıklama,aydınlatma,anlayabilme ve bunlara göre savunma yolları arıyorlardı. ESKİÇAĞLAR (Hipokrat vesonrası ) Hipokrat ( İ.Ö.V. yüzyıl ) öncesi,dünyada gizemci büyüsel düşünce biçimi ve buna dayalı hastalık ve tedavi anlayışı hakimdi.eski Yunan'ın altın çağı olan Perikles döneminde Hipokrat,hastalıkların doğaüstü güçlere değil,doğal etkenlere bağlı olduğunu gösterdi.hipokrat,büyüsel gizemci düşünceye bir süre için son vermiştir.onun ilk olarak ortaya attığı bazı kavramlar,bugün hala kullanılmaktadır.örneğin: histeri,melankoli gibi.o çağa dek kutsal bir hastalık olarak bilinen epilepsinin bir beyin hastalığı olduğunu savunan ilk kişidir Hipokrat.Hipokrat'tan sonra Eski Yunan'ın Eski Roma'nın,Anadolu'nun hekimlikle uğraşan bilm adamları ruhsal bozuklukların nedenleriyle ilgili çalışmalara katkı yapmışlar ve gizemci büyüsel düşüncenin geçersizliğini belirtmişlerdir. O çağlarda bugünkü anladığımız biçimde psikoterapi,düş yorumlamaları,psikodrama,çamur banyoları ve çeşitli telkin yöntemlerinin kullanılmış olduğunu biliyoruz.bunun örneklerinden birine Bergama'daki { Aesclapion Tapınağı }'ndaki kalıntılarda rastlıyoruz. ORTA ÇAĞ Orta Çağda Batı dünyasında İsa'dan sonra ikinci,üçüncü yüzyıllarda gittikçe artan bir hızla yeniden gizemci büyüsel düşünce egemenlik kazanmaya başlamıştı.bu gerilemede Yunan ve Roma'nın dış etkenler altında çöküşünün mü yoksa gelişen Hrıstiyanlık dininin dogmatik biçimde gizemci büyüsel değerlere önem verilişinin mi etkisinin olduğu tartışılabilir.o kadar ki Orta Çağ Avrupası'nda ruh hastaları şeytanın içine girdiği bir büyücü olarak düşünülür ve diri diri yakılırdı.orta Çağda,büyük olasılıkla çoğu şizofrenik,manik,histerik olan hastalar,{ ruhlarına şeytan girdi } tanısı ile yakılmışlardır.bu açıdan Orta Çağ daki kilise tutumu,ilkel çağlardaki Şamanizm' den de geriye gitmiş,ilkel bir anlayış,dinsel politik amaçlarla geniş halk kitlelerine uygulanmıştı. RÖNESANS Avrupa'da 12 ve 13.yüzyıllardan başlayarak Hrıstiyanlığın katı,acımasız,dogmatik kurumlarına ve uygulamalarına karşı giderek artan tepkiler belirdi.sanatta,kültürel yaşamın her kesimin de gücünü dinden 452

8 alan otokratik ve feodal kuruluşların egemenliği giderek zayıflamaya başladı.matbaanın keşfi,martin Luther ve başka bilim adamlarının,luther'i izleyen geniş halk kitlelerinin papaya ve dogmatik dine başkaldırmaları ile Avrupa'da sanatta,felsefede,bilimsel düşünce de büyük bir kültürel devrim başladı.işte bu dönemlerde büyücü avı,ruh hastalarını dri diri yakma uygulamaları sonlandı.avrupa,islam dünyasının gelişmiş bilimsel çalışmalarını ve Arapça'ya çevrilmiş olan Eski Yunan düşünürlerinin yapıtlarını tanıdı.16 ve 17.yüzyıl dan sonra tıp alanında büyük değişikliklere yol açacak bir ortam doğmaya başladı. MODERN ÇAĞ İlk olarak 17.yüzyılda,hastalar hakkındaki kararın din adamlarınca değil,hekimlerce verilmesi gerektiği kabul edildi.bu dönemde daha çok nörolojik bozukluklarla ilgilenen Sydenham,nevrozların tanımını yapmaya çalıştı.19.yüzyılda,psikoloji alanında Fransız ve Alman hekimlerince önemli çalışmalar yapılmıştır.fransız ve Alman okullarının ileri gelen klinisyenleri,yeni yeni hastalıklar tanımladılar ve sınıflandırmaya çalıştılar. 19.yüzyılda en önemli çalışmaları yapanlar arasında Charcot,Janet,Kraepelin,Breuer,Freud,Jung,Adler,Pavlov sayılabilir. TÜRKİYE'DEKİ GELİŞMELER : İslamiyet öncesi Orta Asya Türklerinin hastalık anlayışı ve yöntemleri Şamanizme dayanır.1069'da Türkçe yazılmış olan Kutadgu Bilig'de hastalıkları ilaçlarla tedavi eden hekimlerin,cinleri,şeytanları kovarak telkinler yaparak hastaları iyileştirmeye çalışan efsuncuların meslekler hiyeraşisinde en yukarılarda oldukları belirtilmektedir.bu da daha o çağlarda bir tür uzmanlaşma olduğuna işaret etmektedir.11.yüzyılda yaşamış ve kendisinden sonra en az bir kaç yüzyıla damgasını vurmuş olan İbni Sina,bütün İslam dünyasının en büyük hekimi olarak tanınmıştır.buhara'da bir Türk ana baba dan doğan,isfahan'da yaşayan ve yapıtlarını Arapça yazan İbni Sina'nın Kanun'u son derece ilginç gözlem ve görüşlerle doludur.örneğin,kişilik ve çocuk gelişmesi konusundaki şu sözleri, bugün içinde son derece çağdaş ve ileri görüşlerdir.{ Çocuklara özenle bakım verimeli,davranışlarının aşırılığa varmaması için gözetilmelidir.saldırgan öfke patlamaları,korku ve bunaltı yatıştırılmalıdır.bu önlemlerin en iyi biçimde sağlanması,çocuğun doğal istek ve eğilimlerini tanımak,hoşlanmadığı durumları gözönünde tutmakla olur.çocuk altı yaşına gelince öğretim ve eğitim için bir öğretmene gönderilmelidir. Çocuğu birden kitaplarla zorlamamalı,eğitim gelişerek ilerleyen bir sisteme uyarak yapılmalıdır.} Orta Çağ Avrupası'nın karanlık ve acımasız tutumuna karşılık,bütün İslam topluluklarında ve Türklerde ruh hastalarına anlayış ve hoşgörü egemen olmuştur.selçuklu ve ilk Osmanlı dönemlerinde Anadolu'da kurulan hastahaneler bugünkü anlamda tedavi kurumlarıydı. Türkler,aldıkları yerlerde şifahaneleri,tımarhaneleri şehrin en merkezi yerlerine kuruyorlar,sosyal,ekonomık,kültürel,dinsel etkileşimin en yoğun olduğu noktada,cami-medrese-hastahane üçlüsü yapıyorlardı.ilk olarak Fatih,İstanbul'da bir akıl hastahanesi açmıştı.19.yüzyılın sonunda,raşit Tahsin,Mazhar Osman gibi önemli isimler,türkiye'de psikiyatrinin kurucusu olmuşlardır.1950'ler den sonra Amerika ve Avrupa'da eğitim görmüş bir çok uzman,üniversitelerde görev alarak Türkiye'de ruh sağlığı hizmetlerinin gelişmesine katkıda bulunmuşlardır.bugün ise ülkenin pek çok yerinde açılan kurumlarla psikolojik sağlık hizmetleri verilmektedir.ayrıca araştırma çalışmaları,bireysel ve grup psikoterapileri yapılabilmektedir. 453

9 RUH SAĞLIĞI İLE İLGİLİ KURAMLAR, GELİŞİM DÖNEMLERİ Biyolojik Kuram Biyolojik kuram, daha önce bahsettiğimiz somatogenez hipotezinin devamıdır. Kurama göre, bütün ruhsal bozuklukların temelinde biyolojik yapı ve işleyişteki sorunlar vardır. Kalıtımsal, sinir sistemi ile ilgili sorunlar ve hormonal sorunlar ruhsal bozukluğa yol açar. Dolayısıyla, tedavide de biyolojik yaklaşım tercih edilir ve çoğunlukla nörokimyasal etkinliği düzenleyici ilaçlar kullanılır. Bu yaklaşıma aynı zamanda tıbbi model ya da hastalık modeli de denmektedir. Yaklaşım ruhsal bozukluğun biyolojik düzeneklerini açıklama açısından önemli olmakla birlikte, psikolojik ve sosyal faktörleri göz ardı etmesi açısından eleştirilmektedir. Psikodinamik Kuram Kendi içinde ve kendini izleyen süreçte çeşitli alt modelleri barındırmakla birlikte, Sigmund Freud ( ) tarafından geliştirilen psikodinamik kuramın temel sayıltısı, ruhsal bozukluğun bilinçaltı çatışmalardan kaynaklandığıdır. Freud, bir yandan çocuklarda ruhsal bozukluk gelişebilmesi için belli bir yaşa gelmeleri gerektiğine inanmakta; öte yandan, yetişkinlerde görülen ruhsal bozuklukların çocukluk döneminde yaşanmış travmalarla ilgili olduğunu öne sürmektedir. O na göre cinsellik ve saldırganlık içgüdülerimiz vardır. Bu içgüdüler bize yaşama enerjisi sağlamakta,aynı zamanda doyurulmak istemektedirler.bu içgüdülerin doyurulması sırasında, haz ilkesine göre çalışan id ile toplumsal kuralları dikkate alarak çalışan süperego arasında bir çatışma oluşur. Bu çatışmada, gerçeklik ilkesine göre çalışan kişilik yapısıego arabuluculuk yapar. İd-süperego çatışmasını dengelemek için ego savunma düzeneklerini devreye sokar. Savunma düzeneklerinin kullanılması çoğunlukla bilinçaltı düzeyde gerçekleşir, yani kişi savunma mekanizması kullandığının farkında değildir. Psikodinamik kurama göre, erken çocukluk dönemi yaşantıları, idsüperego arasındaki bilinçaltı çatışmalar ve savunma düzeneklerinin uygun kullanılmaması gibi faktörler ruhsal bozukluğa neden olmaktadır. Tedavide bireyin çocukluk yaşantılarına inen ve çatışmalarının açığa çıkartılmasını amaçlayan bir ruh çözümleme yaklaşımı olan psikanaliz kullanılmaktadır.hiçbir kuram,tek başına ruhsal sağlığı ya da bozuklukları açıklama gücüne sahip değildir. Kuram, cinsellik ve saldırganlığa aşırı önem vermesi, erkek egemen bir bakış açısına dayanması, psikososyal süreçleri göz ardı etmesi, soyut kavramlarkullanması, doğruluğunun ya da yanlışlığının bilimsel olarak test edilememesi açılarından eleştirilmektedir.psikodinamik kurama göre, ruhsal bozukluklar bilinçaltı çatışmalardan kaynaklanır. Davranışçı Kuram Kuramın önemli temsilcileri Watson, Skinner, Thorndike, Pavlov ve Rayner dir. Kurama göre, bütün davranışlar gibi normal dışı davranışlar da öğrenilmiştir. Özellikle korku, kaygı gibi duygudurumlar öğrenme süreciyle gerçekleşir. Davranışçı yaklaşım ruhsal bozukluğun nedenlerini açıklamaktan çok, normal dışı davranışın değiştirilmesi açısından önemlidir. Günümüzde, fobiler, yoğun düşünsel ve davranışsal takıntılarla karakterize olan obsesif-kompulsif bozukluk gibi bazı bozuklukların terapisinde ve zihinsel yetersizlik gibi bazı engel gruplarının eğitimindeyoğun olarak kullanılan etkili bir yaklaşımdır. İnsan davranışını basite 454

10 indirgemesi, biyolojik etkenleri, içsel süreçleri ve geçmiş yaşantıları yok sayması gibi nedenlerden eleştirilmektedir. Bilişsel Kuram Kurama göre, asılolan yaşanan olayın, gerçeğin neolduğu değil, birey tarafından nasıl algılandığı ve değerlendirildiğidir. İnsanın duyguları ve davranışlarını düşünceleri belirler. Bu temel sayıltıdan yola çıkan bilişsel yaklaşım, ruhsal bozuklukların temelinde yanlış inanç ve düşüncelerin olduğunu öne sürmektedir. Bilişsel kuramlardan en sonuncusu olan ve artık bilişsel kuramla özdeş algılanan bilgi işleme modeli, bireyin bir bir uyaranı algılaması, onu işlemesi, depolaması ve gerektiğinde geriye getirip kullanması süreçleriyle ilgilenmektedir. Modele göre, normal dışı davranışlar bilginin işlenmesi sürecinde gerçekleşen bazı hataların yansımasıdır. Günümüzde, birçok ruhsal bozukluğun tedavisinde bilişsel kuramla davranışçı kuramın iyi bir sentezi olan bilişsel-davranışçı terapiler yaygın olarak kullanılmaktadır. Kurama getirilen ana eleştiriler, kuramın geçmiş yaşantıları yeterince dikkate almadığı ve gerçeğin her zaman düşünceyle değiştirilemeyeceği yönündedir. Varoluşçu Kuram Aslen Jean Paul Sartre ve Albert Camus un öncülük ettiği bir felsefe akımı olan varoluşçuluğun psikolojideki önemli temsilcileri R. D. Laingve Rollo May dir. Son yıllarda Türkçeye birçok eseri çevrilmiş olan Irwin Yalom yaşayan en önemli varoluşçu psikoterapist olarak bilinmektedir. Kuramın temel ilgi alanları ölüm, bireyin özgürlüğü, yalnızlık ve yaşamın anlamsızlığıdır. İlk bakışta oldukça karamsar bir tablo çizen varoluşçu kurama göre, her insan kendi davranışının kontrolünü ve sorumluluğunu taşır. Bu nedenle, ruhsal sağlığın ya da ruhsal bozukluğun tek ölçüsü bireyin kendisidir. Birey herhangi bir sorun bildirmedikçe ruhsal bozukluktan söz edilemez. Kendisi de şizofreni hastası olan Laing e göre, psikotikdavranışlar (bireyin gerçek olanla olmayanı ayırt edemeyecek kadar ağır durumdayken sergilediği davranışlar) anormal değil, anormal dünyaya verilen makul, olağan tepkilerdir. Varoluşçu kuramda belki de en önemli özellik, bireyin kendi davranışınınsorumluluğunu almasıdır. Davranışının sorumluluğunu alan bireyin, değişim sorumluluğunu da alması beklenir. Sosyokültürel Kuram Doğası gereği yalnız yaşayamayan insansoyu, bir toplum içinde varolmaktadır. Nasıl her bireyin kişiliği varsa, toplumların da kendilerineözgü kültürleri vardır. Kurama göre hem ruhsal sağlık hem de ruhsal bozukluk; bireyin içinde yaşadığı aile, toplum ve kültür tarafından şekillendirilir. Sistem Kuramı Kuram, Gestalt psikolojisinden etkilenmiştir. Gestalt, bütün demektir. Gestaltpsikolojisine göre bütün parçaların toplamından oluşur; ancak sahip olduğu parçaların toplamından farklı ve fazla bir olgudur. Örneğin, bedenimiz tek tek organlarımızdan oluşmakta; ancak o organların toplamından daha büyük ve farklı bir yapı ve işleyiş sergilemektedir. Sistem, kendini oluşturan herhangi bir parça ortamdan çekildiğinde, işleyişi aksayan etkileşimsel bir yapı olarak düşünülebilir. Sistem kuramına göre, ruhsal bozukluklar biyolojik, psikolojik ve toplumsal risk faktörlerinin birleşmesi ve etkileşmesi sonucunda oluşmaktadır. Bu faktörlerden herhangi birinin hesaba katılmaması, ruhsal bozukluğu anlama çabasındaki bütünlüğü bozacaktır. Kuram; aynı zamanda, daha önce bahsettiğimiz üzere, biyo-psiko-sosyal model olarak 455