PRİZMATİK PARÇALARDA PARAMETRİK TASARIM UYGULAMASI APPLICATION OF PARAMETRIC DESIGN ON PRISMATIC PARTS

Transkript

1 Niğde Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt 4 Sayı 2, (2000), PRİZMATİK PARÇALARDA PARAMETRİK TASARIM UYGULAMASI Hüdayim BAŞAK, Mahmut GÜLESİN Gazi Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Makina Eğitimi Bölümü Teknikokullar, ANKARA ÖZET Bu çalışmada, bilgisayar destekli parametrik tasarım programı geliştirilmiştir. Geliştirilen program ile önceden oluşturulmuş bir unsur tabanlı tasarım programı yardımıyla modellenen prizmatik parçalar üzerinde parametrik değişiklikler yapılabilmektedir. Parça modellenmesi esnasında veya sonrasında model üzerindeki parametrik değişiklikler yapılabilmesi unsur tabanlı modelleme işlemlerine esneklik ve kolaylık sağlamaktadır. Anahtar kelimeler: Bilgisayar destekli tasarım, Unsur tabanlı tasarım, Parametrik tasarım APPLICATION OF PARAMETRIC DESIGN ON PRISMATIC PARTS ABSTRACT In this study, a computer aided parametric design program has been developed. With the developed program, prismatic parts modeled by the feature based system developed earlier can be modified parametrically. When a part model is finished or during modelling, being able to modify the part model parametrically enables feature based modelling process to be flexible and easy. Keywords: Computer aided design, feature based design, Parametric design 1. GİRİŞ Karmaşık modellerin tasarımı, katı modelleyiciler ile tam olarak yapılamayabilir. Büyük bir modelin geliştirilmesi günler, belkide haftalar alabilir. Bu nedenle geçerli modelin tekrar kullanımının desteklenmesi önem kazanmaktadır. Tasarım hedeflerinin değişkenliği, mevcut olan tasarımdaki yeni gereksinimler, tasarımın değişken olabilmesinin önemini arttırmaktadır. Aynı zamanda değişken tasarım, geçerli tasarımın yeniden kullanımı ve tasarımın yenilenmesinde ürün ailesi ve parçaların standardizasyonunu desteklemek için de önemlidir. Parametrik tasarım ile önceden oluşturulan modellerin yeniden boyutlandırılması ve değiştirilmeleri daha kolaydır. Parametrik ve değişken terimleri teknik olarak biribirleri yerine kullanılabilmektedirler. Parametrik tasarımda, kullanıcı öncelikle geometrik modelleme veya katı modelleme operasyonu yardımıyla tasarımın nominal sınıflandırılmasını oluşturur. Bu işlemin sonucu, istenen geometrik elemanların ve elemanlar arasındaki birleştirmelerin model görüntüsü olarak alınır. Bu işleme boyutlandırmalar dahil değildir.

2 H. BAŞAK, M. GÜLESİN Daha sonra kullanıcı, geometrik sınırlandırmalara bağlı olarak model varlıkları arasında gerekli olan özellikleri tanımlar. Sınırlandırmalar, model nesnelerin sayısal değişkenleri arasında istenen matematiksel özellikleri özelleştirir. Modelleme sistemi, sınırlamaların genel çözüm prosedürünü uygular. Değerlendirilen modelde önceden belirlenmiş sınırlandırmalar mümkünse karşılanmalıdır. Eğer sınırlandırılmış sistem karşılanamazsa sistemin kullanıcıya uyarı mesajı vermesi ve problemin sebebine işaret etmesi beklenir. Kullanıcı sınırlandırılmış değişken değerlerini değiştirerek modelin değişkenlerini oluşturabilir. Her değişiklikten sonra modeldeki yeni görüntü sınırlama çözüm prosedürünün tekrar çalışması ile oluşturulur. İleri aşamalarda kullanıcı yeni sınırlamalar ekler veya mevcut sınırlamaları ortadan kaldırabilir. Her nekadar ticari BDT sistemlerinin mühendislikte uygulanabilirliği ispatlanmışsa da, hala tasarımlar tipik olarak fonksiyonaliteleri, üretilebilirlikleri, kalitelerine bağlı olarak zaman içerisinde veya tasarlanma aşamalarında bir takım değişiklikler gerektirmektedir. Bu değişiklikler bazı boyutları değişken haline getirerek yapılabilir. Bu BDT sistemlerinin model değiştirme oluşumu ve etkili fonksiyonalite için isteğe bağlıdır. Bir çok makina elemanı parametrik olarak tanımlanabilecek tasarım sınıfına girerler. Bunun yanında birçok tasarım elemanı da (oluklar, vida açılmış delikler, sızdırmazlık elemanları, göbekler gibi ) parametrik olan unsurları içerirler. Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. Parametrik tasarımda tasarlanacak sistemin yapısı veya özellikleri tasarım işlemi öncesinde bilinir. Böylece parametrik tasarım, özelliklere parametrik tasarım değişkenleri olarak anılan değerleri aktarma işlemi olarak tanımlanabilir. Parametrik modelleme değişken tasarımın oluşmasını destekleyen bir yöntemdir [1]. Bu yöntemde, bir tasarım en önemli şekil tanımları boyutsal parametreler veya topoloji ile depolanır. Bu yaklaşımda parametrelerdeki ornek tanımlı değerlerin tahmininden sonra verilen değerlere göre tasarım değişkenleri otomatik olarak oluşur. Tasarım değişikliklerinde etkili olabilecek kullanımlarda, parametrik modelleme parça tasarımı için çok güçlü bir yöntem olarak karşımıza çıkmaktadır. Parametrik modelleme aynı zamanda standart parçaları da içeriyor olabilir. Geliştirilen yeni araçların ortak bir yanı boyutlarla ilgili yeni değerlere dayalı geometriyi güncelleştirme yeteneğidir. Sistemler sadece geometrinin başlangıç durumu açısından bu tasarım ilişkilerini sağlamakla kalmayıp ayrıca bir tasarım parametresinin her değişikliğe uğratılmasında bu ilişkileri devam da ettirmektedirler. Parametrik modelleme için ileri uygulama alanlarında kavramsal tasarım ön plana çıkmaktadır. Bu yaklaşımda tasarım, montaj veya bir parçanın bütün boyutları olmaksızın ele alınır. Tasarımın son aşamasında somut boyutlara karar verildiğinde tasarlanan ve kurulan parametrik değerlerin uygunluğu sırasıyla tekrar hesaplanmaktadır. Aynı zamanda bir tasarım şeklinin taslak şeklindeki tasarım girdileri spesifik ölçüler olmaksızın verilir [2]. Şekiller yaklaşık olarak oluşturulurlar. parametrik model boyutlarının taslağa geçirilmesi ve gerçek boyut değerlerinin tahmini taslağın dışında çizimin üzerinde otomatik olarak oluşturulur. Parametrik tasarım, tanımlamalar ve tasarım kurallarını içeren bilgi tabanlı tasarım otomatasyonunu da içermektedir [3,4]. Bu tip sistemlerde kullanıcı fonksiyonel gereklilikleri girebilmektedir. Bu gereksinmelerde tasarım kurallarının kullanımı ilk tanımlanmış genel modelin tasarım parametrelerine dönüştürülür. 2. PARAMETRİK TASARIM YAKLAŞIMLARI Parametrik tasarım için önemli olan üç yaklaşım şekli mevcuttur. Bunlar, yapısal yaklaşım, sayısal yaklaşım ve bilgi tabanlı yaklaşımdır [1,5]. Yapısal yaklaşım [6,7,8,9] bir tasarım işleminin konstrüksiyon sırasından faydalanır ve bu sırayı kullanır. Bu yaklaşım, bir tasarım modeli geometrik olgularının, kurallar ve çevresel operasyonlarının birbiriyle kıyaslanması ve geometrik konstrüksiyonun bir düzen içerisinde yerleştirilmesidir. Operasyonların sırası, parametrelerin değerleri değiştirildiğinde tatbik edilebilmeleri için depolanırlar. Her nekadar tasarım sırası bilgilerinden faydalanmak, tasarım değişikliklerini hızlandırmaktaysa da bu yaklaşım alışılmış BDT çizimlerinde doğrudan uygulanamayabilir. Ayrıca bu yaklaşım spesifik bir tasarım sırasını izlemesi için tasarımcıyı zorlamaktadır. Sayısal yaklaşım, yapıların ve aynı andaki denklemlerin bir sistem içerisinde değiştirilmeleridir [10,11,12,13]. Daha sonra denklemler tekrarlanarak Newton Raphson sayısal yöntemiyle çözülür. Tekrarlama esnasında ilk taslağın başlangıcından sonuna kadar, bütün yapıya uygun olma zorunluluğu olduğundan dolayı bu yaklaşımda ilk değerin iyi alınması gerekir. Bir çok örnek çözümler ve birçok parametreler geometrik yapıların kötü şartlara bağlı problem çözümünü yapabilir. Tipik olarak başlama noktasına bağlı birleşme ve bir değişimin değerlendirilmesi verimsiz ve 32

3 Prizmatik Parçalarda Parametrik Tasarım Uygulaması sayısal olarak hataya eğilimlidir. Bu yaklaşımın başlıca avantajı diğer yöntemlerle çözülemeyen sınırlı bölge gibi konfigürasyonların çözülebilir olmasıdır. Bilgi tabanlı yaklaşım [14,15,16,17] sınırlı bir set ile tanımlanan geometrik konfigirasyonu anlamak için kural temelli muhakemeyi kullanır. Muhakeme işleminde sınırlar gerçekler olarak tanımlanmış ve gerçek veri olarak tanımlanmıştır. Kural tabanı ilgili bölgede potansiyel uygulanılabilir kuralları içerir. Sonuç çıkarma yolu geometrik elemanları anlamak için o andaki bilgi tabanında setinde bulunan kuralları uygular. Parametrik tasarım modeline konstrüksiyon planındaki kuralların sırasıyla değerlendirilmesinden sonra karar verilir. Bu yaklaşımda semboller, sayısal görünümden ayrılırlar. Fakat araştırma için verimsiz hesaplama ve uygun kurallar bu yaklaşımın başlıca sakıncalarıdır. Parametrik tasarım, bilgisayar destekli tasarımda önemli bir şekillendirme kolaylığı sağlar. Son yıllarda bilgisayar destekli makina parçalarının çizim ve montajında parametrik tasarımın kullanılması, önemli gelişmeler göstermiştir. Hızlı ve güvenilir eleman ve montaj tasarımı sağlayarak zaman ve maliyeti azaltmıştır. Tasarım grubundaki insanların yaklaşımlarının en iyilerini aynı sistem içerisine toplamıştır. Parametrik tasarım tek amaçlı veya özel amaçlı olarak uygulanabilir [18,20]. Çok amaçlı uygulamaları genellikle her teknik elemanın kullanabileceği standart elemanlar üzerinedir. Birçok sistem içerisinde civata, yay, somun, dişli çark, rondela gibi standart elemanların kullanılması kaçınılmazdır. Özel amaçlı uygulamalar için ise tek bir eleman değil, teknik bir sistem (asansör, kovalı elevatör, bantlı konveyör dişli kutusu vb.) akla gelir [19,21,22,]. Çeşitli BDT programları bünyesinde çalışan ve özel olarak geliştirilen diller yardımıyla bilgisayar destekli parametrik tasarım çalışmaları da yapılmıştır [22]. AutoCAD gibi BDT programları tasarımcıya, tasarımları daha kısa zamanda yapabilme ve tasarımcıya gerekli görünüş ve bilgileri hızlı elde edebilme imkanı sağlar. Ancak aynı tasarımların farklı veriler için defalarca tekrarlanması durumunda zaman kaybı olmaktadır. Bu yüzden parametrik tasarımlarda bu tür programların bünyesinde çalışan (AutoCAD için AutoLISP gibi) programlama dillerinin kullanılması cazip hale gelmiştir. Parametrik tasarım programı kullanıcıya, standart eleman veya sistem üzerine temel girdileri ve özellikleri sorar. Bu girdiler standart elemanın anma boyutları ve sistem içerisindeki yerleştirme noktaları olabileceği gibi, sistemin zorlanma kapasitesi (örneğin bir asansör için kaç kişilik olacağı yeterli bir parametredir) ile ilgili olabilir. Parametrik tasarım, imalat çizimlerinin komple veya parçalı olarak otomatik çizilmesini de kapsar [21]. Ayrıca teknik çizimlerin ölçülendirilmesindeki değişik yaklaşımları, makina veya sistem parçalarının biribiri ile uyumlu bir şekilde çalışabilirliğini açıklayan standardizasyonları (örneğin şekil-konum ve alıştırma toleransları) içine alan geometrik verileri de içerir. Şekil 1 Geliştirilen programın ana menüsü 33

4 H. BAŞAK, M. GÜLESİN a) b) Şekil 2 a) Unsur seçimi butonu ile ulaşılan unsur seçim menüsü b) İlk menüdeki Next butonuna basılarak ulaşılan unsur seçim menüsü 3. GELİŞTİRİLEN PARAMETRİK TASARIM PROGRAMI Unsurlar ana başlığı altında oluşturulan program 7 alt başlıktan meydana gelmektedir. Bunlar, unsur seçimi, parametrik tasarım_1, parametrik tasarım_2, güncelleştir, uygulamalar, print/plot ve AutoCAD ten çıkış alt başlıklarıdır (Şekil 1). Geliştiren programda unsurlar, AutoLISP programlama dili altında çalışabilen API fonksiyonları kullanılarak tanımlanmışlardır. Unsur tanımlamalarında genellikle AutoCAD altında da mevcut bulunan basit ilkel katılar ya tek başlarına ya da biribirleri ile birleştirilerek kullanılmışlar ve üretimde kullanılan çeşitli unsurlar elde edilmiştir. 34

5 Prizmatik Parçalarda Parametrik Tasarım Uygulaması Seçilen unsurların genellikle talaşlı imalat yöntemiyle elde edilebilecek unsurlar olmasına dikkat edilmeye çalışılmıştır. Programın unsur tabanlı tasarım kısmında yelpaze oldukça geniş tutulmaya çalışılmış ve 34 adet iç ve dış unsur tanımlaması yapılmıştır. Unsur seçimi butonuna fare yardımıyla tıklandığında, herhangi bir prizmatik parçanın üzerinde oluşturulabilecek unsur çeşitleri ekrana gelmektedir. Ekrana gelen ve unsur şeklini seçmemize yarayan bu unsur çeşitleri menüsü Şekil 2 (a) ve (b) de verilmiştir. 3.1 Parametrik Tasarım Modülü Geliştirilen programda parametrik tasarımla ilgili iki yöntem kullanılmıştır. Kullanıcı şartlara bağlı olarak istediği yöntemi seçebilmektedir. Bu yöntemlerden birincisi Parametrik Değişiklik_1 ismi ile ana menüde yer almaktadır. Program içerisinde Parametrik Değişiklik_1 butonuna basıldığında ekrana altı adet unsur görüntüsü ile bir açıklama metni gelmektedir (Şekil 3). Bu görüntüde yer alan unsur çeşitlerinin parça üzerinden direkt olarak tıklanması suretiyle parametrik değişiklikler yapılabilecek diyalog kutuları ekrana gelmektedir. Buradan unsura ait gerekli parametrik değişiklikler yapılıp Tamam tuşuna basıldığında eski unsur silinir ve yerine parametrik değerleri yeni girilen aynı cinsten başka bir unsur çizilir. Parametrik Değişiklik_1 modülü ekranda görüntüsü verilen altı unsur için kullanıcı ile doğrudan etkileşimli olarak kullanılabilmektedir. Şekil 3 Parametrik Değişiklik_1 butonu yardımıyla ulaşılan menü Parametrik Değişiklik_2 modülünde ise kullanıcının diğer unsurlar üzerinde dolaylı olarak, silme ve tekrar oluşturma şeklinde diğer unsurlara da müdahale edilebilmesi hedeflenmiştir. Bu işlem için öncelikle Parametrik Değişiklik_2 butonuna basılır. Bu işlem parça üzerinde kullanılan unsurların serbest kalmasını sağlayacaktır. Burada Parametrik Değişiklik_1 modülünde olmayan herhangi bir unsur doğrudan parça üzerinden işaretlenmek suretiyle silinerek ana menüdeki güncelleştir tuşuna basılır. Bu işlem, parçayı kaldırılan unsur olmaksızın yekpare hale dönüştürecektir. Sonra tekrar ana menüden unsur seçimi menüsünden silinen unsur işaretlenerek yeni değerleri girilir. Silinen unsur yerine yeni değerleri girilmiş unsur, parça üzerine yerleştirilebilir. 35

6 H. BAŞAK, M. GÜLESİN Parametrik Değişiklik_1 Modülünün Çalışması Parametrik Değişiklik_1 programı çalıştırıldığında öncelikle bu program ile parametrik değişikleri hedeflenen unsurların gösterildiği bilgi amaçlı bir diyalog penceresi ekrana gelmektedir(şekil 3). Pencerede gösterilen unsurlardan birisi fare ile seçilince, bu unsur ile ilgili değişiklikler yapılabilir. Programın bu aşamasından sonra, oluşturulmuş olan parçanın unsurları serbest kalmaktadır. Bu işlem yapılırken kullanılan unsurların konumlarında herhangi bir değişiklik olmamaktadır. Unsurlar için bir sayaç kullanılmıştır. Bu sayaç, program sonuna kadar kaç adet unsur kullanıldığını tespit eder. Ana parça ve üzerinde bulunan unsurlar serbest kaldıktan sonra AutoCAD Command: satırında Parametrik Değişiklik Yapılacak Unsuru Seciniz şeklinde bir ibare ekrana gelmektedir. Boyutları değiştirilecek unsur örneğin Kademeli Delik fare yardımıyla işaretlenebilir. Bu işaretleme kullanıcının kademeli deliğe ait bilgilere ulaşmasını sağlayacaktır. Kademeli delik unsuru iki silindirin birleştirilmesiyle meydana getirilmiş bir unsur şeklidir. Ana parça ve bu parça üzerindeki unsurlar serbest kaldığında parça üzerindeki bu iki silindir de serbest kalmaktadır. Serbest kalan bu iki silindirin parametrik değerleri yarıçap, derinlik ve x, y, z koordinat değerleri olarak tanımlanmıştır. Dolayısıyla bu iki silindirden herhangi birisi işaretlendiğinde elde edilecek olan x, y, z koordinat değerleri ve parametrik değerler, o ana kadar kullanılmış unsurların koordinat ve parametrik değerleriyle karşılaştırılarak işaretlenen unsurun cinsi belirlenmektedir. İşaretlenen unsurun değerleri ile hafızadaki unsur değerlerini karşılaştıran program, eşit değerleri bulduğunda programın o satırındaki adrese yönlendirilmektedir. Buradan elde edilmiş parametrik ve koordinata ait bilgiler program içerisinde kullanılmış unsur bilgileriyle karşılaştırılmaktadır. Uygun unsur bilgileri bulununca, gerekli olan adrese gönderme yapılır. Bu adresleme sonucunda program ilgili unsurun diyalog kutusuna ulaşmaktadır (Şekil 4a). Programın bu aşamasında unsur işaretlendiğinde elde edilen parametrik değerler, unsur diyalog kutusunda kullanılabilecek şekilde değişkenlere atanmaktadır. Bunun sebebi Diyalog kutusu ekrana geldiğinde diyalog kutusunda görünen değerler işaretlenen unsura ait değerler olması istendiği içindir. Şekil 4 a) Kademeli delik için parametrik değişiklik için diyalog kutusu b) Kademeli Delik unsurunun parametrik değerlerinin değiştirilmiş şekli Bu diyalog kutusu yardımıyla istenen parametrik değişiklikler yapılıp Tamam butonuna basıldığında program en son seçilmiş olan unsuru siler ve onun yerine parametrik değerleri yeni girilmiş olan unsuru yerleştirir. Son işlem olarakta kullanıcı ana menüden Güncelleştir tuşuna basarak parçayı yekpare hale dönüştürür. Şekil 4b de Kademeli delik unsurunun parametrik değişiklik yapılmış hali görülmektedir. 36

7 Prizmatik Parçalarda Parametrik Tasarım Uygulaması Parametrik Değişiklik_2 modülü Parametrik Değişiklik_1 ile yapılamayan diğer unsurların boyutsal değişikliklerinin yapılabilmesi için Parametrik Değişiklik_2 modülü kullanılmaktadır. Bu modülde öncelikle Parametrik Değişiklik_1 modülündeki gibi ana parça ve üzerindeki unsurları serbest bırakmaktadır. Şekil 5a, prizmatik bir parçaya uygulanmış T Kanal unsurunun serbest kalmış halini göstermektedir. Şekil 5 a) T kanal unsurunun parametrik değişiklik_2 tuşu yardımıyla serbest kalmış şekli silindiğinde elde edilen görüntü b) T Kanal unsuru Parça bu şekle dönüştükten sonra AutoCAD command satırında Boyutları değiştirilecek nesneyi veya nesneleri seçiniz iletisi ekrana gelmekte ve seçilen nesneler ana modelden çıkarılmaktadır (Şekil 5b). Bu işlemden sonra ana menüden unsur seçimi alt menüsüne girilerek (Şekil 6a) buradan tekrar T kanal unsuru seçilerek Tamam tuşuna basılınca T kanal diyalog kutusu ekrana gelir (Şekil 6b). Şekil 6 a) T Kanal unsurunun seçildiği ekran menüsü b) T Kanal unsurunun parametrik değerlerinin tekrar girildiği ekran görüntüsü 37

8 H. BAŞAK, M. GÜLESİN Kullanıcı T kanal ile ilgili değerleri tekrar girerek istediği yüzeye bu unsuru yerleştirebilir. Şekil 7 T Kanal unsurunun ölçüleri değiştirildikten sonra tekrar parça üzerine yerleştirilmiş durumunu göstermektedir. Şekil 7 T Kanal unsurunun değişiklikten sonraki görüntüsü 4. PARAMETRİK TASARIM İÇİN ÖRNEKLENDİRME Şekil 8a da görülen modellenmiş parçanın üzerinde parametrik değişiklikler yapılacaktır. Öncelikle, unsurlar menüsünden parametrik değişiklik_1 alt menüsü işaretlenir (Şekil 8b). Şekil 8 a) modellenmiş parça b)parametrik değişiklik butonu 38

9 Prizmatik Parçalarda Parametrik Tasarım Uygulaması Yapılan bu işlem parçada kullanılan bütün unsurları serbest hale getirerek parametrik değişiklik yapılacak unsurun seçilmesini isteyen bir ileti ekrana getirecektir (Şekil 9a). Bu işlemin sonunda ön yüzeyin üst kenarına açılan düz kanal unsurunun boyutlarının değiştirilmesi istendiğinde, düz kanalın üstüne gelinerek fare yardımıyla tıklanacaktır. Bu işlem düz kanal ile ilgili diyalog kutusunu ekrana getirerek düz kanalın yeni ölçülerinin girilmesine imkan tanır. Bu işlem tamamlandıktan sonra eski unsur silinerek yerini yeni ölçüleriyle başka bir unsura bırakacaktır (Şekil 9b). Şekil 9 a) Unsurların serbest hale gelmesi b) Ön yüzeyin üst kenarına uygulanan kanal unsurunun ölçülerinin değiştirilmiş şekli Modelin üzerinde bulunan kademeli delik unsurunun boyutsal ölçülerini değiştirmek için ana menüden parametrik değişiklik_1 alt menüsü çıkartılır ve değişiklik yapılacak unsur sorusuna kademeli delik unsuru seçilerek cevap verilir. Bu işlem seçilen kademeli delik ile ilgili diyalog kutusunu ekrana getirecektir. Bu diyalog kutusunda gerekli değişiklikler yapılarak TAMAM tuşuna basılmalıdır (Şekil 10a). Bu işlemden sonra kademeli delik unsuru, boyutları küçültülmüş şekilde ekrana gelir (bu örnekte kademeli delik unsurunun ölçüleri küçültüldü). Ana menüdeki Güncelleştir butonu ile parça güncelleştirilir (Şekil 10b). Şekil 10 a) Parametrik değişiklik için Tkanal diyalog penceresi b) Tkanal unsurunun değiştirilmiş şekli 39

10 H. BAŞAK, M. GÜLESİN Parçada kullanılan V kanal unsurunun parçadan kaldırılmak istendiğini düşünelim. Bu işlem için ana menüden parametrik değişiklik_2 alt menüsüne girilir (Şekil 11a). Bu işlem sonunda da parçada kullanılan unsurlar serbest kalırlar. Unsurlar serbest kaldıktan sonra V Kanal unsuru AutoCAD in standart erase komutu ile silinir ve ana menüden Güncelleştir alt menüsüne basılarak parça V kanal unsuru olmaksızın oluşturulmuş olur (Şekil 11b ve c). c) Şekil 11 a) Parametrik değişiklik_2 butonu, b) V kanal unsuru silindikten sonra parçanın güncellenmesi, c) V kanal yok edildikten sonra parçanın şekli Parçanın ön yüzeyinde açılmış olan Boydan Boya Delik unsurunun yarıçap ölçüsünün küçültülmek istendiği düşünülürse, öncelikle ana menüden parametrik değişiklik_1 alt menüsünün seçilmesi gerekir. Bu işlemden sonra parametrik değişiklik yapılacak unsuru seçiniz sorusuna ön yüzeydeki delik seçilerek cevap verilir. Bu işlem değişiklik yapılacak unsur ile ilgili diyalog kutusunu ekrana getirecektir (Şekil 12a). Burada gerekli geometrik değişiklikler yapılıp Tamam tuşuna basılmalıdır. Bu işlemin sonucunda güncelleştirme tuşuna basıldığında parça Şekil 12b deki şekli alacaktır. Şekil 12 a) Delik için diyalog penceresi, b) delik unsurunun değişttirilmiş şekli Ön yüzeyde yan kenara açılmış olan düz kanalın ölçülerinin büyütülmek istendiğini varsayalım. Yukarıdaki işlemler aynen tekrarlanır ve düz kanal ile ilgili diyalog kutusu ekrana gelir. Burada gerekli düzenlemeler yapıldıktan sonra 40

11 Prizmatik Parçalarda Parametrik Tasarım Uygulaması Tamam tuşuna basılır (Şekil 13a). Bu işlemin sonunda düz kanal unsuru yeni ölçüleriyle parça üzerinde konumlanır ve ana menüden güncelleştirme tuşu ile parça güncellenerek işlem tamamlanır (Şekil 13b). Şekil 13 a) Düz kanal için diyalog kutusu, b) Düz kanalın değiştirilmiş şekli 5. SONUÇ Bu çalışma ile, geliştirilmiş olan bir unsur tabanlı tasarım programı yardımıyla modellenmiş parçalar üzerinde parametrik değişiklikler yapabilmeye imkan tanıyan bir parametrik tasarım programı geliştirilmiştir. Geliştirilen program ile parça modellenmesinde kullanılan unsurlar üzerinde gerektiğinde parametrik değişiklikler yapılabilmektedir. Bu özellik, parça modelleme işleminin daha esnek ve daha kolay olmasını sağlamakta ve gerek modelleme esnasında gerekse modelleme bitiminden sonra parçanın tekrar düzenlenebilmesine imkan tanımaktadır. Bu, parça modelleme işlemini hızlandırmakta ve parçanın tekrar yapılandırılması gerektiğinde kullanıcıya kolaylıklar sağlamaktadır. Böylece parça modelleri daha kısa sürede tamamlanabilmektedir. Tasarım için kullanılan mevcut ticari paket programlarında üretim unsurlarının büyük bir çoğunluğu bulunmamakta ve bu programlarda modelleme esnasında oluşturulan unsurlara da parametrik olarak müdahale edilememektedir. Geliştirilen programla bu problemin çözümüne yönelik bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Bu makalede geliştirilen bir sistemin sadece parametrik tasarım modülü ele alınmıştır. Çalışmanın bundan sonraki aşamalarında sisteme tasarım ve üretime yönelik bir uzman sistem modülü eklenmesi hedef olarak belirlenmiştir. 6. KAYNAKLAR 1. ROLLER D., Advanced Methods For Partametric Design, Geometric Modelling Methods and Applications Springer-Verlag, p , ROLLER D., STOLPMANN M., GRIPSS: A Graphical Idea-Processing and Scetching System, Industrial System For Prouction and Engineering, p , YARAMANOĞLU N., VOSGERAU F. H., Anvendurgen Von Techniscehen Regeln auf Formelemente Zur Productmodelierung, VDI Berichte Nr , WILKER J. D., CONRADSON S., Intelligent CAD: Design for manufacturability Tools, in: Proceedings of the 2 nd IFIP WG 5.2 Workshop on Intelligent CAD, LEE J. Y., KIM K., Geometric Reasoning For Knowledge_Based Parametric Design Using Graph Represantation, Computer Aided Design, vol. 28 No 10, p ,

12 H. BAŞAK, M. GÜLESİN 6. KONDO K., PIGMOD: Parametric and Interactive Geometric Modeller for Mechanical Design, Computer Aided Design, v 22, n 10, p. 633,644, ROLLER D., An Approach to Computer Aided Parametric Design, V 23, n 5, p , GOSSARD D. C., Zaffente R. P., Zakurai H., Representing Dimensions, Tolerances and features in MCAE Systems, IEEE Computer Graphics& Applications, v 5, n 3, p , SOLANA L., BRUNET P., Constructive Constraint-Based Model For Parametric CAD Systems, Computer Aided Design, v 26, n 8, p , HILLYARD R., BRAID I., Analysis of Dimensions and Tolerances in Computer Aided Mechanical Design, Computer Aided Design, v 10, n 3, p , LIGHT R., LIN V., GOSSARD D. C., Variational Geometry in CAD, ACM Computer and Graphics, v 15, n 3, p , KONDO K., Algebraic Method For Manipulation of Dimensional Relationship in Geometric Model, Computer Aided Design, v 24, n 3, p , LIGHT R. GOSSARD D., Modification of Geometric Models Through Variational Geometry, Computer Aided design, v14, n 4, p , VERROUSR A., SCHONEK F., ROLLER D., Rule Oriented Method For Parameterized Computer Aided Design, Computer aided Design, v 25, n10, p , ALDEFELD B., Variations Geometries Based on A Geometric Reasoning Method, Computer Aided Design, v 20, n 3, p , SUZIKI H.,ANDO H., KIMURA F., Geometrik Constraints and Reasoning for Geometrical CAD system, Computer & Graphics, v 14, n2, p , SUNDE G., Specification of Shape By Dimensions and Other Geometric Constraints, In Geometric Modelling For CAD Applications, Nort Holland, p , WOODWARD J. A. And CORBETT J., An Expert System to Assist the Design for Manufacture of Die Cast Components, proc. Inst. Mech. Eng. ICED 89 Conf., p , AKKURT M., ENGIN Ş., Silindirik Helisel Dişli Çarkların AutoCAD Ortamında ADS ile interaktif tasarımı, 6. Uluslararası Makina Tasarım İmalat Kongresi, p , 1994, ODTÜ, Ankara 20. MCMAHAN C. A., LEHANE K., Observations On the Application and Development Parametric Programming Techniques, Computer Aided Design, Vol 24, No 10, p , KURTAY T., KARABIÇAK Ü., Kovalı Elevatörün Bilgisayar Yardımıyla Parametrik Tasarımı, 7. Uluslararası Makina Tasarım İmalat Kongresi, s , 1996, ODTÜ, Ankara 22. KOCABIYIK Ü., UÇAR V., PAK M., Redüktörlerin Bilgisayar Yardımıyla Parametrik Tasarımı, MAMKON 97, İ.T.Ü. 1. Makine Mühendisliği Kongresi, İstanbul,