Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar ve Yanlış Bilinenler

Transkript

1 Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar ve Yanlış Bilinenler

2 GDO Nedir? Biyoteknolojik yöntemler kullanılarak bir canlı türüne kendi türü dışındaki bir canlıdan gen ve genler aktarmak suretiyle kalıtımsal olarak belli özellikleri değişikliğe uğratılmış bitki, hayvan veya mikroorganizmalara genetiği değiştirilmiş organizmalar (GDO) denilmektedir. Bu gen teknolojisine rekombinat DNA teknolojisi, bu teknolojiyi kullanılarak elde edilen yeni canlılara ise transgenik canlılar denilmektedir. Transgenik canlılar arasında mikroorganizmalar, bitkiler ve hayvanlar sayılabilir.

3 Genetiği değiştirilmiş mikroorganizmalara transgenik mikroorganizma, bitkilere transgenik bitkiler ve hayvanlara ise transgenik hayvanlar denilmektedir.

4 GDO nuntarihçesi II. Dünya Savaşından sonra dünya nüfusu hızla artmaya başladı. Artan nüfusun beslenme gereksinimlerinin karşılanması için Yeşil Devrim olarak adlandırılan bir gelişme yaşandı. Bu devrim temelde dar alanda en yüksek düzeyde ürün alınabilmesi için tarım ilaçlarının, kimyasal gübrelerin ve aşırı suyun kullanılmasıydı. Hatalı kullanılan tarım ilaçlarının ve kimyasal gübrelerin insan sağlığına zarar verdiği gösterildi. Bazı tarım ilaçları yasaklandı. Zamanında kurtarıcı olarak gösterilen yeşil devrim geride çevre kirliliği gibi ciddi yan etkiler bıraktı. Tüm bu durumlar insanoğlunun, mevcut tarım alanlarını koruyarak, birim alandan daha fazla ürün elde etme düşüncesine yöneltmiş ve modern biyoteknoloji yöntemlerinin kullanılması kaçınılmaz hale gelmiştir.

5 Biyoteknoloji ve GDO Gen teknolojisi; bitki, hayvan ve mikroorganizmaların çeşitli özelliklerini geliştirmek ya da bu canlılara yeni özellikler kazandırmak, bunun yanında doğal yollardan var olmayan ya da yeteri kadar üretilemeyen ürünleri elde etmek amacıyla kullanılmaktadır. Modern biyoteknoloji ürünü olan GDO ların günümüzde sağlık, tarım, endüstri ve deniz ürünleri gibi birçok alanda kullanıldığı ve bu alanlardaki sorunlara yeni ve etkili çözümler getirdiği görülmektedir.

6 Biyoteknolojik uygulamalar ile yüksek miktarda kaliteli ve daha ekonomik üretim elde etmek amacıyla, çeşitli bitkilerin genetik yapıları değiştirilmektedir. Tarımsal biyoteknolojide üzerinde en çok çalışılan konular; hastalıklara ve zararlılara karşı dayanıklılık, yabancı ot ilaçlarına dayanıklılık, meyve olgunlaşma sürecinin değiştirilmesi, bitkilerin besin öğelerince zenginleştirilmesi ve raf ömrünün uzatılması şeklindedir. Aynı zamanda bu üretim tarzı ile tarım ilaçları daha az kullanılacağı için çevre dostu üretim hedeflenmektedir.

7 Hayvancılık sektöründe; biyoteknolojik uygulamalar ile hızla büyümenin sağlanması, yemden yararlanma düzeyinin, üreme oranının, verimin ve ürün kalitesinin arttırılması amaçlanmaktadır. Bunların yanı sıra, çeşitli çevresel şartlara kolaylıkla adapte olabilen ve hastalıklara direnç türlerin elde edilmesi de hedeflenmektedir.

8 Sağlık sektörü; biyoteknolojik uygulamalar, mevcut teknolojilerle üretilemeyen ilaçların ve aşıların üretiminde önemli bir rol oynamaktadır. Çoğunlukla bakterilerin genetiği değiştirilerek, üretilen ilaç ve aşılar, genetik hastalıklar ve kanser başta olmak üzere çeşitli hastalıkların tedavisini kolaylaştırmaktadır.

9 Gıda sektöründe; enzim teknolojisinin gelişmesiyle bol miktarda, ucuz ve kaliteli peynir üretimi geliştirilmektedir. Sütün, peynire dönüşmesini sağlayan kimozin enzimi, buzağının midesinden elde edilmekteydi. Buzağıdan saflaştırılan kimozin enziminin maliyetinin yüksek olmasının yanı sıra yeteri miktarlarda elde edilememesi, bu enzimin biyoteknolojik yöntemlerle üretilmesine neden olmuştur. Kimozinin dışında endüstride kullanılan birçok enzim biyoteknolojik yöntemlerle üretilmektedir. Ayrıca biyoteknolojik yöntemlerle üretilen yüksek fruktoz içerikli mısır şurubu ile yiyecek ve içeceklere şeker katkısı yapılmaktadır.

10 Endüstriyel biyoteknoloji; tekstil, kağıt ve kimyasal ürünlerin üretiminde meydana gelen atıkları azaltmak ve saflık derecesi yüksek ürünler elde etmek amacıyla GDO lu ürünlerden yararlanmaktadır. Örneğin plastik üretiminde petrol yerine mısır ya da soya gibi bitkilerin kullanılması ile yeşil plastik elde edilmesi, deri sanayisinde yağların uzaklaştırılması, kağıt hamurda meydana gelen atık ve artıkların ortadan kaldırılması uygulamalardan bazılarıdır.

11 GDO NUN DÜNYA DAKİ MEVCUT DURUMU

12 Transgenik ürünlerin tarımını yapan ülkeler, ekim alanlarını her geçen yıl artırarak dünya genelinde ciddi artış sağlamışlardır yılında ilk olarak Flayr Savr isimli transgenik domates pazara sunulmuştur. Bunu daha sonra transgenik soya,mısır, pamuk, kanola izlemiştir.

13 Uluslararası Tarımsal Biyoteknoloji Uygulamalarını Edinme Servisi verilerine göre genetiği değiştirilmiş ürünlerin 1996 yılında 1,7 milyon hektar olan toplam ekim alanları yıllar içinde artarak 2015 yılında 179,7 milyon hektara ulaşmıştır. Transgenik soya, mısır, pamuk ve kanola gibi ürünlerin Pazar paylarının çok büyük olması, ekim alanlarındaki artışın en büyük nedenidir.

14

15 1996 yılında sadece 6 ülkede transgenik ürünlerin ekimi yapılırken, 2015 yılında 28 ülkede transgenik ürünlerin ekimi yapılmıştır.

16 2015 yılında dünyada en fazla ekimi 70,9 milyon hektar ile ABD yapmıştır. ABD yi Brezilya,Arjantin, Hindistan ve Kanada izlemektedir. AB Birliği nde yer alan ülkelerin transgenik ürünlere kuşkuyla bakması bu ürünlerin üretimini sınırlamıştır.

17 AB nde en fazla üretimi yapan ülke İspanya dır. Amerika, Brezilya ve Arjantin de transgenik soya ve mısır üretimi yoğun olarak yapılırken Hindistan ve Çin de transgenik pamuk, Kanada da ise trasgenik kanola üretimi yoğun olarak yapılmaktadır(james,2015)

18 Tüm dünyada şimdiye kadar en çok transgenik soyanın ekimi yapılmıştır. Dünya genelinde 2015 yılında 92,1 milyon hektar alana soya ekilmiştir. Soyayı, transgenik mısır, pamuk ve kanola izlemektedir.

19 Son yıllarda, ilaç şirketlerinin biyoteknolojik ürünlere yöneldiğini ve her geçen gün biyoteknolojik ilaçların sayılarının arttığını görmekteyiz. Günümüzde üretilen ilaçlar içinde yaklaşık %20 lik payı biyoteknolojik ilaçlar oluşturmaktadır ve bu payın ilerleyen süreçlerde daha da artması beklenmektedir.

20 Günümüzde biyolojik ilaçların yaklaşık 2/3 ü rekombinant proteinler, 1/3 ü ise antikorlar oluşturmaktadır.(t.c Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2015). Kanser, hemofili, diyabet, hepatit ve büyüme geriliği gibi birçok hastalık rekombinant DNA teknolojisi ile üretilmiş biyoteknolojik ürünlerle tedavi edilmektedir.

21 TÜRKİYE DE GDO LARIN DURUMU VE YASAL DÜZENLEMELER

22 Türkiye de biyoteknolojik ürünlerle ilgili ilk düzenleme olan Transgenik Kültür Bitkilerin Alan Denemeleri Hakkında Talimat 1998 yılında Tarım Ve Köy İşleri Bakanlığı tarafından yürürlüğe konmuştur. Talimatın yürürlüğe girmesinden sonra transgenik mısır, patates ve pamuğun alan denemeleri yapılmıştır. Biyolojik çeşitliliğin sürdürülebilir kullanımını sağlamak için Birleşmiş Milletler(BM) öncülüğünde hazırlanan Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi ne ülkemiz 1996 yılında taraf olmuştur.

23 Ayrıca, Türkiye, biyolojik çeşitliliğin sürdürülebilir kullanımı üzerinde herhangi bir olumsuz etkiye sahip olabilecek ve insan sağlığı açısından riskler yaratabilecek GD organizmaların salınımı, ticaretini ve kullanımını denetlemeyi öngören Cartagena Biyogüvenlik Protokolü nü 2000 yılında imzalamış ve bu protokol 2003 yılında TBMM tarafından kabul edilmiştir. Ülkemizde GDO yasası olarak da bilinen BİYOGÜVENLİK Kanunu 18 Mart 2010 tarihinde TBMM tarafından kabul edilmiş,26 Mart 2010 tarihinde Resmi Gazete de yayımlanmıştır.

24 Bu kanuna göre; GDO ve ürünlerinin onay almaksızın piyasa sürülmesi GDO ve ürünlerinin kural kararlarına aykırı olarak kullanılması veya kullandırılması Genetiği değiştirilmiş bitki ve hayvanların üretimi GDO ve ürünlerinin kurul tarafından piyasaya sürme kapsamında belirlenen amaç ve dışında kullanımı GDO ve ürünlerinin bebek mamaları ve bebek formülleri, devam mamaları ile bebek ve küçük çocuk ek besinlerinde kullanılması yasaklanmıştır.

25 Ülkemizde bugüne kadar Biyogüvenlik Kanunu kapsamında herbisit tolerans genini içeren 3 adet transgenik soya ve 16 adet transgenik mısır çeşidinin hayvan yemi olarak kullanılmasına izin verilmiş, GDO ve ürünlerinin üretimine izin verilmemiştir.(resmi GAZETE,2010)

26 GEN TRANSFER YÖNTEMLERİ Dolaylı Gen Aktarımı Dolaysız Gen Aktarımı Günümüzde pek çok mikroorganizma, bitki ve hayvana gen transferi yoluyla yeni özellikler kazandırılmaktadır.

27 Dolaylı Gen Aktarımı Bitkilerde "Agrobacterium" türü bakteriler ve virüsler ile yapılmaktadır. Hayvanlarda virüsler ile yapılmaktadır. Agrobacterium türü sayesinde hemen hemen tüm kültür bitki türlerinde transgenik bitkiler elde edilebilmiştir. Bu patojen bakteri, çift çenekli bitkilerin yaralanmış kısımlarında tümör oluşumuna ve metabolizma değişikliklerine sebep olmaktadır.

28 Agrobacterium Aracılığı ile Aktarım Agrobacterium DNA sının bir kısmını bitkilere aktarır ve aktarılan T-DNA bitki kromozomları ile birleşir. Bitki hücresinde düzensiz hormon üretimi gerçekleşir ve tümör oluşur. Bakterinin bu özelliğinin fark edilmesiyle Agrobacterium gen aktarım çalışmalarında vektör olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bu yöntem istenmeyen genlerin geçişini engelleyerek biyogüvenlik açısından önemli avantajlar sağlamaktadır.

29 Virüsler ile Yapılan Aktarım Virüslerin hastalığa yol açan ve hücreyi öldüren genleri çıkarılıp, yerine istenilen genler yerleştirilir. Sonrasında bakteri hücresinin virüsle enfekte olması sağlanır. Enfekte olan virüsün hücreyi öldüren genleri çıkarıldığından dolayı virüs hücreyi patlatamaz. Bu sayede istenilen özellikteki proteinlerin üretilmesi sağlanmış olur.

30 Dolaysız Gen Aktarımı Dolaysız gen aktarımında kullanılan en yaygın yöntemler: Biyolistik (Partikül Tabancası) Mikroenjeksiyon Elektroporasyon Sonikasyon Desikasyon Lipofeksiyon

31 Biyolistik (Partikül Tabancası) Biyolojik ve balistik kelimelerinin kısaltmalarının birleştirilmesiyle adlandırılmıştır. DNA ya da RNA kaplı partiküllerin hızlandırılarak hedef hücrelere aktarılması esasına dayanır. Partiküller sıkıştırılmış helyum gazı ile hızlandırılır.

32 Mikroenjeksiyon Aktarılmak istenen DNA parçasının çok ince uçlu bir pipetle mikroskop altında hedef hücrenin çekirdeğine veya sitoplazmasına aktarılması işlemine denir. Sonikasyon Bitki hücreleri ultrasonik ses dalgalarına maruz bırakılır. Bu sayede açılan geçici gözeneklerden, DNA hücre içine aktarılır.

33 Elektroporasyon Hücreler veya dokular kısa süreli, şiddetli elektriksel bir alan etkisinde bırakılır. DNA elektrik akımının etkisiyle hücre zarında açılan gözeneklerden hücre içine kolayca aktarılır. Bu yöntem ile çoğunlukla bakteri, maya ve bitkilerin genetiği değiştirilmektedir.

34 Desikasyon Bitki hücresinin su kaybetmesi sağlanır. Daha sonra DNA su ile hücre içine aktarılır. Lipofeksiyon Lipozomlar, lipitlerden oluştuğundan dolayı DNA yı kolaylıkla içine alan moleküllerdir. DNA ların lipozomlarla birleştirilerek hücre içine girmesi esasına dayanır. Bu yöntem, memelilerde gen aktarımı için kullanılır.

35 GDO NUN YARARLARI 1) GDO'NUN SAĞLIĞA YARARLARI Gen aktarımı sayesinde besinler daha cazip ve kaliteli hale getirilebilir ve daha çok ürün alınabilir. Ayrıca, bu organizmalar bazı hastalıklara karşı daha dirençli kılınarak, verim artışı yoluyla dünyada açlıkla mücadele edilebilir..

36 Hekimlik ile ilgili alanlarda da GDO lardan yararlanılabilir. Örneğin bazı organizmalar; tripsin ve benzeri ürünleri (insulin gibi) yapmak ve ağızdan alınan aşılar, antikorlar ve endüstride kullanılan enzimler üretmek veya sanayide farklı amaçlı kullanıma yönelik ürünler elde etmek üzere yönlendirilebilir.

37 2) GDO'NUN TARIMA YARARLARI Genetik mühendislik ürünlerin besleyiciliğini artırıyor. Böceklere ve hastalıklara karşı daha dayanıklı ürünler elde ediliyor. Daha bol miktarda ürün elde edilmesi mümkün. Böcek ilaçlarının kullanılmasını azaltıyor. Tarım ürünlerinin raf ömrünü arttırıyor.

38 3) GDO'NUN HAYVANCILIĞA YARARLARI Hayvansal gen teknolojisi uygulamaları ile ürün veriminin arttırılması(et, süt, yumurta gibi), sağlıklı hayvanların üretilmesi, hastalıklara karşı dirençli türlerin yetiştirilmesi, daha besleyici ve sağlıklı besinlerin üretilmesi amaçlanmaktadır.

39 4) GDO'NUN ÇEVREYE YARARLARI Biyoteknolojik yöntemlerin tarımda kullanılması, çevre kirliliğinin azaltılmasına katkı sağlamaktadır. Daha az kimyasal madde kullanılması ile toprak ve yeraltı suları daha az kirlenmekte ve biyoçeşitlilik üzerine olumsuz etkileri azalmaktadır.

40 Çevre açısından bakıldığında gen teknolojisinin bir diğer yararı ise doğal mikroorganizmalarla atıkların arıtımının yapılmasıdır. Genetiği değiştirilmiş mikroorganizmaların kullanılmasıyla parçalanması zor olan bazı atıkların arıtılması mümkün olmaktadır.

41 GDO'NUN ZARARLARI GDO'NUN SAĞLIĞA ZARARLARI Genetiği değiştirilmiş ürünlerin tüketilmesiyle antibiyotik direnç genlerinin mide ve bağırsakta bulunan mikroorganizmalara geçmesi sonucunda mikroorganizmaların antibiyotiklere direnç kazanacağı bunun da birçok hastalığın ortaya çıkmasına neden olacağı varsayılmaktadır.

42 Yapılan birçok çalışmada genetiği değiştirilmiş organizmaların alerjik reaksiyona sebep olduğu belirtilmektedir.( 2S albümin geni aktarılan soya fasülyesi ve BT geni içeren mısır)

43 Kansere sebep olup olmadığı belirsizlik taşımaktadır yalnız mısır, soya gibi ürünlerde kullanılan "bromoxynil" ve "glufosinate" gibi kimyasalların kanserojen olabilecekleri iddia edilmiştir.

44 GDO'NUN ÇEVRE ÜZERİNDEKİ ZARARLARI GDO'ların genlerinin çeşitli vektörler ve tozlaşma yoluya başka türlere aktarılmasına gen kaçışı denir. Gen kaçışı yoluyla transgenik bitki genlerinin yabani türlere bulaşması ekosistem üzerinde olumsuz etkiler yaratmaktadır.

45 Transgenik bitki kalıntılarındaki toksik maddeler toprağa ve suya geçerek kirlenmeye sebep olmaktadır. Toprak ve suya geçen toksinlerin besin zincirine katılmasıyla diğer canlıların da zarar görmesi söz konusudur. Transgenik bitkiler aynı zamanda bazı hayvan türlerinin yok olmasına ya da zarar görmesine neden olmaktadır. Dolayısıyla biyoçeşitlilik azalmaktadır.

46 Yanlış Bilinenler GDO'lar insanda hastalıklara sebep olur mu? Şimdiye kadar hiçbir araştırmada GDO gıdaların alerjiler hariç herhangi bir hastalığa, fizyolojik fonksiyon bozukluğuna, organ yetersizliğine veya kansere dönüşen tümörlere sebep olduğu saptanmamıştır. GD ürünler hem bunları üreten firma veya gruplar tarafından, hem de akademik çevrelerce özellikle deney hayvanlarında tespit edilmektedir. Bu testlerin çoğunda GDO'lu ürünlerin herhangi bir yan etkisine rastlanmamıştır. Alerjiler ise GDO'lu üründe eklenen genin ürettiği proteinler nedeniyle bu proteinlere alerjisi olan insanlarda ortaya çıkabilir. Özellikle bu yüzden GDO'lu gıdaların mutlaka doğru bir şekilde etiketlenmiş ve gerekli uyarıların eklenmiş olması şarttır.

47 GDO'lar insanın üzerinde hastalık yapan bakterilerin antibiyotik direnci kazanmasına neden olur mu? Bu son derece küçük bir ihtimaldir. Transgenik ürünlerin üretilmesi için gen aktarımı yapılması gerekmekte ve gen aktarılan hücrelerin diğer hücrelerden ayrılabilmesi için antibiyotik direnç geni de eklenmektedir. Bu direnç geninin diğer hücrelere geçme ihtimali en fazla 10 trilyonda birdir. Bu çok düşük ihtimale rağmen bilim insanları transgenik ürünler üretirken sadece belirli antibiyotikleri kullanırlar.

48 Eczacılıkta ise çok fazla antibiyotik çeşidi kullanılmaktadır. Dolayısıyla vücudumuzdaki bakteriler bu çok küçük ihtimali başarıp GDO'larda kullanılan antibiyotik direnç genlerini kazansa bile piyasadaki geniş spektrumlu antibiyotikler bu bakterileri de öldürebilecektir. Aslında bu kadarı bile bu bilgiyi çürütmeye yeterli iken şunu da ekleyelim. Yediğimiz besinler sindirilir ve genler de nükleaz enzimleri tarafından parçalanarak sindirilmiş halde bağırsağa geçer. Bu yüzden GD gıdaların, ilaçların veya GD olmayan diğer gıdaların genlerinin vücudumuzda bulunan herhangi bir organizmaya doğal olarak gen aktarması neredeyse imkânsızdır.

49 Marketlerdeki/pazardaki birçok gıdanın genetiği değiştirilmiş mi? Değildir. Halkın izleniminin bu yönde olmasının nedeni medyadaki kampanyalardır. Yanlış bilgilendirme içermese de "GD gıdaların soframıza kadar gelmesi" şeklindeki bir söylemin yanlış anlaşılması nedeniyle bu izlenimi uyandırmakta olduğu düşünülebilir.

50 Aslında toplumda dile getirilen şikâyet, geleneksel tarımın yapıldığı yıllardaki ürün kalitesi ve çeşitliliğinin azalmasıyla ilgilidir. Bu değişimin nedeni ise, her mevsim ürün talebini karşılamak amacıyla serada üretim, nüfus artışına bağlı olarak artan talebi karşılamak için aşırı gübreleme ve sulama, daha hızlı ve kolay üretim için kullanılan gelişim düzenleyiciler, hormonlar ve endüstriyel etkenler olarak gösterilebilir. Kaldı ki GDO yapmak hem zor hem de mevcut canlıların çok azı üzerinde mümkün olabilmektedir. Bu zorluktaki çalışmanın sonucunda üretilen GDO'lar sanılanın aksine tat, şekil ve koku bakımından özellikle seçkindir. Yani aynı zamanda ürünün piyasaya en iyi şekilde sunulması amaçlanır.

51 Gıdaların çok azının GD olduğunu anlatmak adına daha detaylı bilgi vermek gerekirse, bir canlının genlerini değiştirmek için öncelikle bu canlının genomunun çözülmesi, en azından büyük bir gen bölgesinin haritalanması gerekmektedir. Pirinç, domates, mısır, soya fasulyesi ve somon balığı gibi gıdasal bitki ve hayvanlar, endüstriyel önem taşıdıkları için GD üretimi yapılmaktadır. Ancak piyasaya sürülen GD gıdaların sayısı yine de her bir gıda türünde karşılaştırma yapılırsa çok azdır. En çok GD gıda türü mısır ve soya fasulyesinde görülür. Bu gıdaların piyasaya sürülmesi ülkelerin GDO ile ilgili yönetmeliklerine göre düzenlenmektedir.

52 GD ürünler ise yine yönetmelikler eşliğinde çeşitli analizler sonucu izin verilen oranda piyasaya sürülmektedir. Örneğin AB üyesi ülkelerde izin verilen oran %0,9'dur. Bu oranın üstündekiler GDO'lu gıda olarak kabul edilip etiketlenmeden piyasaya sürülmemekte veya yine ülkenin ilgili yönetmeliğine dayanarak tamamen yasaklanmaktadır.

53 Gen transferi ya da genetiği değiştirilmiş ürün gerekli midir? Klasik yöntemler ile elde edilebilecek biyolojik verim artışının artık sınırlarına gelindiği düşünüldüğünde, bitki ıslah çalışmalarında GDO teknolojisinin kullanılması kaçınılmaz görünmektedir.

54 Hibrit Tohumun GDO İle Bir İlgisi Var Mıdır? Hibrit kendi türleri arasında doğal yoldan yapılan melezleme ile elde edilen tohumları ifade etmektedir. (Hibrit Tohum yakın akraba olmayan 2 standart tohumun birbiri ile çaprazlanması ile elde edilir. )Dolayısı ile hibrit tohumların GDO ile bir ilgisi yoktur.

55

56 Konu ile İlgili Sorular 1-) GDO nun yararları ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Böceklere ve hastalıklara karşı dirençli bitkiler elde edilir. B) Ürün veriminde artış sağlar. C) Gen kaçışı sayesinde biyolojik çeşitlilik sağlanır. D) Meyvelerin olgunlaşma süresini değiştirmiştir. E) Bol miktarda ve raf ömrü uzun ürünler elde edilir. Cevap: C

57 2- Gen değiştirme teknolojisi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A-) Gen transferi; hayvanlarda ve bitkilerde, bakteriler ve virüsler aracılığı ile gerçekleşir. B-) Agrobacterium türü bakteriler sayesinde tüm kültür bitki türlerinde transgenik bitkiler elde edilebilmiştir. C-) Gen değiştirme teknolojisi sayesinde bir bebek doğmadan, genetik hastalıkları olup olmadığı test edilebilir. D-) Elektroporasyon yönteminde, elektrik alan etkisiyle geçici gözenekler açılması sağlanır. E-) Gen transferi dolaylı aktarım ve dolaysız aktarım şeklinde gerçekleşir Cevap: A

58 3- Tüm Dünya da şimdiye kadar en çok hangi transgenik ürünün ekimi yapılmıştır? A-) Mısır B-) Pamuk C-) Kanola D-) Soya E-) Domates Cevap: D

59 4-) Aşağıda verilen GDO ile ilgili bilgilerden hangisi doğrudur? A)Hibrit tohumun GDO ile bir ilgisi yoktur. B) Gen transferi ya da genetiği değiştirilmiş ürün gerekli değildir. C) Marketlerdeki/pazardaki birçok gıdanın genetiği değiştirilmiştir. D) GDO'lar insanın üzerinde hastalık yapan bakterilerin antibiyotik direnci kazanmasına neden olur. E) GDO'lar insanda hastalıklara sebep olduğu saptanmıştır. Cevap: A

60 KAYNAKÇA Prof. Dr. Cansu Filik İşçen, Prof. Dr. Semra İlhan (Ed.). (2016). Biyolojide Özel Konular. İstanbul: Lisans Yayınları

61 HAZIRLAYANLAR NECLA EROL GÜLER DOĞRAYICI HÜRCAN GÖZEL SİBEL BERÇİN RAHİME ÖZÇELİK