KEREM LE ASLI HKÂYESNDE KEREM N SEVGL TASVRLER ÜZERNE BR NCELEME AN INVESTIGATION TO KEREM S BELOVED DESIGN IN THE KEREM AND ASLI STORY

Transkript

1 KEREM LE ASLI HKÂYESNDE KEREM N SEVGL TASVRLER ÜZERNE BR NCELEME AN INVESTIGATION TO KEREM S BELOVED DESIGN IN THE KEREM AND ASLI STORY Âdem BALKAYA Özet Sevgili insanlık ile yaıttır. Hatta sevgilinin adı, ekli, özellikleri bilinmeyen bir el tarafından belirlenmi ve insanlıa sunulmutur. Ona kavumak ya da ele geçirmek söz konusu deildir. Asıl mesele de zaten akın nasıl yaandıı ve âıın bunu nasıl ifade ettiidir. te meselenin burası bizi ilgilendiren tarafıdır. Çünkü edebiyatın konusu burada balıyor. Özellikle divan edebiyatında bu özellik en bariz ekilde yaatılır. Tabi ki bu mesele sadece divan edebiyatına has bir özellik deildir. Zira aynı temayı edebiyatın dier sahaları da ilerler. te bu çalımada edebiyatı var eden amillerin baında gelen ve herkesi ardında koturan sevgilinin, deien, deimeyen hatta deitirilemeyen özelliklerinin, Kerem ile Aslı Hikâyesi nden hareketle bir de Kerem tarafından nasıl dile getirildii tespit edilmeye çalıılacaktır. Hareket noktası Kerem in sazından çıkan türküler olacaktır. Âık olunan sevgilinin bu türkülerde nasıl vasıflandırıldıı üzerinde durulacak ve edebiyatın dier sahalarında da geçen sevgili tasvirlerine atıfta bulunulup özellikler açısından benzer ve farklı yanlar ifade edilecektir. Anahtar Kelimeler: Halk Hikâyesi, Kerem, Sevgili, Âık Abstract The beloved is the same age with mankind. Even a name, the features and property of beloved had defined by hidden hands and introduced to the humanity. To reach or achieve her is impossible. Exactly the main question consists in suffering love and way of expression these senses by lover. This side of question interests us. Because a topic of literature begins from this question. Particularly these properties are clearly Kafkas Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Aratırma Görevlisi Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halkbilimi (Folklor) Doktora Örencisi balkaya81@mynet.com

2 90 Âdem BALKAYA reflected in divan literature. Certainly, these features are not habitual only divan literature and of course, they belong to other branches of literature too. In this paper we shall investigate the features of belowed, who is standing at the beginning of all things and makes all follow her, changeable, unchangeable even steady properties of the belowed, we ll proceed from destan Kerem and Aslı and define how Kerem had reflected his lover. Our originate is Kerem s song, his türkü and saz and we ll try to show the common and different features the praises of lover s sings. Key Words: Minstrel Story, Kerem, Beloved, Lover GR Daha önce divan edebiyatı ile halk edebiyatının benzer ya da ayrılan yanları üzerine birçok çalıma yapılmıtır. Çalımalarda daha çok edebiyatın her iki sahasında da ortak kullanılan tema, motif, mazmun vb. unsurlar aydınlatılmaya çalıılmıtır. Her iki alanda birçok ortak nokta bulunur. Bunların birisi de her iki alanda da mevcut metinlerin hemen hemen aynı sevgiliden bahsediyor olmalarıdır. Sevgili her ikisinde de aynı ekilde incelenir ama bazı farklılıklar da yok deildir. Divan edebiyatında daha ayrıntılı ve incelikli bir ekilde derinletirilen sevgili, halk edebiyatında daha hayati ve gerçekçi bir haldedir. 1 Fiziksel veya ruhsal bakımdan benzer özellikler tespit edilse de sevgiyi yaama konusunda birtakım ayrılıklar görülebilir. Örnein divan edebiyatında sevgiliye kavumak ya da ona dokunmak tatbik edilebilir deildir. Hatta sevgilinin varlıı bile tartıılabilir. Önemli olan sevgili deil âıın akıdır ve yaadıını dile getirebilmesidir. airin büyüklüü veya önemi bu akı anlatma sanatına balıdır. Ama halk edebiyatında bu özellik bu kadar katı deildir. Âık sevgili ile hasbıhal edebilir, ona dokunabilir, onunla fiziksel etkileimde bulunabilir. Bir bakıma sevgili gerçektir. Divan edebiyatında bu özellii bozma, bir ara Nedim in iirlerinde görülebilir. Zira Nedim in sevgiliye Sadabad a gitmeyi dahi teklif ettiini görebiliyoruz. Bir safa bahedelim gel bu dil-i na-ade Yürü gidelim serv-i revanım Sadabad a 1 Alpaslan, Gonca Gökalp; XIX. Yüzyıl Yazılı Anlatılarında Sözlü Kültür Etkileri, Kültür Bakanlıı Yayınları, Ankara 2002, s. 799.

3 Kerem ile Aslı Hikâyesinde Kerem in Sevgili Tasvirleri Üzerine Bir nceleme 91 Bu durum divan edebiyatı için muazzam bir deiiklik olarak kabul edilir. Aynı durum halk edebiyatı için aırtıcı deildir. Zira Karacaolan ın ömrü pınar balarında kızlarla konumakla geçer. Nianlanırlar, evlenirler, ayrılırlar, birçok hikâyede sevgililer birbirlerine somut hediyeler verirler. Bunlarla birlikte sevgilinin dier özellikleri her iki alanda aaı yukarı aynıdır. Her iki sevgilinin de boyu uzundur. Saçları omuzlara kadar dökülür ve hâkim renk esmerdir. Halk edebiyatında bazı türkülerde sarı kızdan bahsedilse de bu çok büyük bir farklılık deildir. Sarı kız dediin bir ince kızdır Babası bezirgân giydii bezdir Beyüz altın verdim dediler azdır Di gel di gel gadan alam sarı kız. Hınıs Yöresi 2 Âıa aynı ekilde naz eder, daha düzgün bir ifade ile zulmeder. Kirpiklerini ok eder, atıp âıı yaralar. Çou zaman rakibe yüz verir ve âıı delirtir. Bel ince, aız gonca, dudak bal, yanak gül kırmızısıdır. Dehanı mül, saçı sümbül, yanaı gül, beni fülfül Beli ince, lebi gonca, boyu serv-i revan olsa Güzelsin sen yoktur menendin, mislin, Boyun servi yanakların al güzel Huri midir aslın, melektir neslin, Diin inci, dudakların bal güzel Talıcalı Yahya 3 ( Kerem le Aslı Hikâyesi) 4 Sevgilinin isimlerinde de bazı farklılıklar görebiliriz. Kabına sımayan, nesilden nesile miras bırakılan bu sevgilinin adı çok zaman deiir; Nigar, Mah, Canan, Mehlika, Nazenin, Dilara, Mihriban, Emine, Hatçe olur. Ancak deimeyen tek ey vardır ki, o da sevgilinin kendisi. Tüm bu saydıımız özellikleri daha çok eserlerin nazım kısımlarından elde ediyoruz. Bu yüzden çalımamız da iirler üzerinde olacaktır. Halk hikâyeleri içerisinde geçen bu iirler için, Boratav unları söyler; nazım kısmı hikâyenin lirik 2 Karadeniz, Bekir; Kömür Gözlüm Türküler, Özgür Yayınları, stanbul 1999, s Külekçi, Numan; Açıklamalar ve Örneklerle Edebi Sanatlar, Akça Yayınları, Ankara 1999, s Kerem ile Aslı, çeviren: sa Öztürk, Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi, Türkiye Bankası Yayınları, stanbul 2006, s.113.

4 92 Âdem BALKAYA unsuru olduu gibi, aynı zamanda hikâyeyi müzikli bir temsil haline koyan da bu türkülerdir. 5 Hikâyelerde geçen bu iirler tüm hikâyelerde de aynı kıymette olmayabilir. Hatta bazı hikâyelerde türkülerin sadece bir süs olduunu yine Boratav belirtir. bunlarda okuyucu ve dinleyicinin arayacaı daha çok maceradır; dinleyici muhitlerinde bunların canlı ekilde anlatılması hikâyeden bekleneni kısmen vermi olur; türkülerin müzii de bu tesire eklenir; böylece iirlerin sözleri pek o kadar mükemmel olmazsa, bu o kadar büyük bir eksiklik sayılmaz. 6 u haliyle de iirler büyük ehemmiyet taırlar. Halk hikâyeleri nazım-nesir karıımı bir tür olduu için, hikâyelerde yer alan iirler de önem taımaktadır. Çünkü kahraman-âık ya da dier hikâye kahramanları tarafından söylenen iirler, hikâyenin heyecan ve duygu bakımından youn olduu kısımlarda önemli fonksiyonlar ifa ederler. 7 Bu konuda benzer ifadelere Mehmet Kaplan da da rastlıyoruz. Türk Edebiyatı Üzerine Aratırmalar 3-Tip Tahlilleri adlı kitabının, Kerem ile Aslı bölümünde u ifadelere yer verir: Halk hikâyelerindeki iirlerin, hikâye metninden ayrı olarak neri, kanaatimize göre doru deildir. Zira bu iirlerden büyük bir kısmının, kahramanın içinde bulunduu durumla ilgisi vardır. Hikâye iiri aydınlattıı gibi, iirler de kahramanların içinde bulundukları durum karısındaki duygu ve düüncelerini ifade etmesi bakımından önemlidir. Halk hikâyelerinde iirler, çada romanlardaki ruh tahlillerinin ve diyalogların yerini tutarlar. 8 KEREM N RLERNDE GEÇEN TASVRLER Toplum olarak çok zengin bir halk kültürümüz vardır. Bu kültür arasında sözlü kültürün en az yazılı kültür kadar yeri vardır. Yazılı olandansa halk, sözlü olanı daha çok benimser. te bu sözlü gelenekte Kerem ile Aslı Hikâyesi de o kadar kendine yer bulmutur ki, çocuk isimleri bu isimlerden olumu, âıklar arasında bir Kerem Havası yaratılmıtır. Yediden yetmie toplumun her kesimi bu hikâyeyi dinlemi ve anlatmıtır. Bu durumun meydana gelmesinde özellikle Kerem ile Aslı hikâyesinin lirizminin büyük rol oynadıı üphesizdir. iirlerin bol oluu hem anlatımı canlı kılmı, hem muhayyileye almayı kolaylatırmıtır. Eserde geçen kimi iirler birer müstakil türkü haline bile sokulmutur. Ya da çou türküde Kerem e atıfta bulunulmutur. Özellikle yanma motifi akıllara hep yanık Kerem i getirmitir. Sevgililerde aranan özellikler Kerem in türkülerinden esinlenerek sıralanmıtır. 5 Boratav, Pertev Naili; Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyecilii, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, stanbul 2002, s Boratav, a.g.e., s Duymaz, Ali; Kerem ile Aslı Hikâyesi Üzerine Mukayeseli Bir Aratırma, Kültür Bakanlıı Yayınları, Ankara 2001, s Kaplan, Mehmet; Türk Edebiyatı Üzerine Aratırmalar 3- Tip Tahlilleri, Dergah Yayınları, stanbul 2005, s.146 Kerem ile Aslı.

5 Kerem ile Aslı Hikâyesinde Kerem in Sevgili Tasvirleri Üzerine Bir nceleme 93 Kerem sevgiliyi öyle tarif eder: Güzelsin sen yoktur menendin, mislin Boyun servi, yanakların al güzel Huri midir aslın, melektir neslin Diin inci, dudakların bal güzel Dinle gel sözümü ey saçı sümbül Ben sana bir güldüm sen bana bülbül Ya taze kız ya bir gelin, ya bir dul Her ne isen benden haber al güzel Kerem eder senin kulun olayım Leyl ü Nehar dost kapında kalayım Ben de senden muradımı alayım Sende benden muradını al güzel 9 Yazımızın giri bölümünde verdiimiz sevgiliye ait özelliklerin tümünü bu iirde bir arada buluyoruz. Özelliklere daha yakından baktıımızda ise unları görüyoruz: 1. BOY Boy mutlaka uzundur. Sadece Kerem in iirlerinde deil, dier airlerde de kısa boylu sevgiliye rastlanmaz. Bazı türkülerde geçse bile bu bir kusur gibi görülür. Kavurma koydum tasa Doldurdum basa basa Benim yarim çok güzel Azıcık boydan kısa Erzurum Yöresi 9 Kerem ile Aslı, a.g.e., s. 113.

6 94 Âdem BALKAYA Kadir mevlam ho yaratmı halini Seni seven neyler dünya malını Haddeden çekilmiler ince belini Boyu benzer imdi servi dalına Benim yarim incelerden incedir Gösündeki dümeleri goncedir Saçı sümbül topuundan yücedir Bir telini vermem dünya malına 10 Görüldüü gibi sevgilide aranan artlardan birisi uzun boylu olmaktır. Bu uzunluk da genelde servi aacına tebih ile dile getirilir. Yalnız dikkat edilmesi gereken hususlardan birisi de udur ki, servi aacının özellii sadece uzun olması ile sınırlı deildir. Aynı zamanda bu aaç dallanıp budaklanan, yayılan bir özellik göstermez. Dardır, incedir. Sevgili de öyle olmalı, uzun ama zayıf, bel oldukça ince. Ayrıca aaç, rüzgârın esmesi ile uzun ve darlıından ötürü saa sola sallanır. Sevgili de onun gibi salınmalıdır. Kerem sadece serviye de benzetmez baka bir iirinde: Yar boyu benzer fidana Yanar ate saldı cana Ben ararım yana yana Ol benim cananım gitmi 11 Boy için fidan benzetmesinde bulunmutur. Servide bulduumuz özellikleri aynı ekilde fidanda da buluyoruz. 2. SAÇ Sevgili tasvirlerinde karılaılan bir dier mühim unsur da saçtır. Sevgilinin saçı ile ilgili her airde bir ilgi bulunabilir. Kerem in iirlerinde saç için unlar geçer: Dinle gel sözümü ey saçı sümbül 10 Kerem ile Aslı, A.g.e., s Kerem ile Aslı, A.g.e., s.16.

7 Kerem ile Aslı Hikâyesinde Kerem in Sevgili Tasvirleri Üzerine Bir nceleme 95 Zülfüdür sümbüle benzer Ne güzel tarayıp düzer Gurbet ele dümü gezer Han Aslı mı gördünüz mü? 12 Görüldüü gibi saç sümbüle benzetilmitir. Sümbül uzun ve düzdür, tel teldir. Sevgilinin saçı da öyle olmalıdır. Ancak her zaman düz olması da art deildir. Bu uzun teller rüzgârın etkisi ile ya da kuruma yoluyla birbirine geçebilirler. Karmakarıık bir hal alabilirler. Bu durum için de bir benzetme yapılır. Zira bu karmaıklık âıın gönlünün karmaıklııdır. Bu durumu Kerem dıında da belirten airlerimiz yok deildir. Fuzuli nin mehur beytinde aynı hali görmek aırtıcı deildir: Âiyan-ı murg-ı dil zülf-ü perianındadır Kande olsam ey peri gönlüm senin yanındadır 13 Zülfün perian oluu iki türlü açıklanabilir. Bunlardan ilki, saçlar birbirine geçmitir ve dolaık haldedir. Bir dier açıklama ise periandan kasıt periyi andıran, peri misali gibi görülebilmesidir. Hangisini düünürsek düünelim, Kerem in bahsettii sümbüle döneriz. Ayrıca saç uzundur ve iki yandan aaı doru dökülür. Bölük bölük ya da belik belik tabirleri bu durumu anlatmak içindir;.. Saçı sümbül topuundan yücedir Bir telini vermem dünya malına nci midir, sedef midir dileri Kalem ile çekilmitir kaları ki yanda iki belik saçları Salındıkça döker ince beline Sevgili adına âıklar için deien bir durum hemen hemen yok gibidir. Her âık sevgilide biraz da cefa arar. Zira cefa yok ise gerçek ak da yoktur. 12 Kerem ile Aslı, A.g.e., s Külekçi, Numan, Karabey, Turgut; Eski Harfli Metinlerle Divan iiri Antolojisi, Aktif Yayınevi, Erzurum 2001, s.80.

8 96 Âdem BALKAYA 3. YÜZ- DLER-HAL ( BEN) Kerem iirlerinde yüz için hem güne hem mah benzetmeleri yapmıtır. Bu yalnızca Kerem e mahsus bir tutum da deildir. Öncelikle Kerem in iirlerine bakalım: Dünya kadar olsun malın Mevlam artırsın kemalin Güne yüzün, mah cemalin Yazık dilden dile dütü 14.. Boyun servi, yanakların al güzel Görüldüü üzere yüz aya ve günee tebih edilmitir. Yüzün aya benzetilmesi bouna deildir. Ayın dünyadan görülen yüzeyi beyaz, geni ve düzdür. Tabi bahsedilen, ayın tam halidir. Sevgilinin yüzü de öyle olmalıdır. Güne ise her tarafa ıık saçar, dönüp kendisine bakılamaz. Sevgilinin yüzü de tıpkı güne gibi etrafı aydınlatmalı ve kolay kolay bakılamamalı. Uzun süre sevgilinin yüzüne bakılamaz. Kii o kadar dayanamaz. Aynı duyguları baka airler de aynı ekilde dile getirirler: Sevdim yine bir mahı ki devran güzeldir Sevdâ-yı gam-ı akı gönülde ezelidir Karamanlı Nizami 15 Sevgilinin dileri inci ya da sedeftir. çinde dilerin geçtii iirlerin tamamına yakınında inci ya da sedef kelimelerini buluyoruz. Elbette incinin o parlaklıı, saflıı, göz alıcılıı sevgilide de bulunmalıdır. Ayrıca inci tabiatı gerei açıkta deildir, saklandıı bir yer vardır. Tıpkı dudaklar gibi bir kabuun içindedir. Aradan görünür ve insanı kendisine hayran bırakır. Bununla beraber incinin görülebilmesi için üzerinde bulunan kabukların aralanması lazımdır. Haliyle sevgilinin dilerinin de görünmesi demek, dudakları aralanması demektir. Bu da sevgilinin gülmesini yahut konumasını gerektirir ki âıın istedii de budur: nci midir, sedef midir dileri Hal, vücudun bazı yerlerinde bulunan noktalara denir. Bu noktalar genelde siyah be küçüktür. airlerin tamamına yakını sevgiliyi tasvir ederken onun hallerinden de bahseder. Sevgilide bulunuu bir hüner, marifet sayılır. Saç, ka, göz, zülf kelimeleri ile birlikte çok sıkça hal kelimesi de anılır. Kerem de sevgili 14 Kerem ile Aslı, A.g.e., s Pala, skender, Ansiklopedik Divan iiri Sözlüü, C:I-II, Akça Yayınları, Ankara 1991, s. 319.

9 Kerem ile Aslı Hikâyesinde Kerem in Sevgili Tasvirleri Üzerine Bir nceleme 97 için söyledii kimi iirlerinde halden ve halin güzelliinden, sevgiliye yakıtıından bahseder:.. Geldim dost baına eyledim nazar Gördüm yarin bahçesinde gül yeri Ak gerdana tane tane dizilmi Aklımı baımdan aldı hal yeri 16 Aslımın yüzünde on be halı var Bir halı dünyaca male yetiir Bir halı marıba pençe salmıtır Bir halı cihanda lale yetiir Bir halı ediyor merde mert cengi Bir halı döüyor cümle frengi Bir halı bozulmaz hiç onun rengi Bir halı, ulesi halka yetiir. Bir halı budur ki ta ara çıkar Bir halı odur ki alemi yıkar Bir halı budur ki cihanı yakar Bir halı ark ile garba yetiir Bir halı olmutur gözlen süvari Bir halı görmütür bunca diyarı Bir halı deiyor cihanın varı Bir halı da Kerem kula yetiir Kerem ile Aslı, A.g.e., s Kerem ile Aslı, A.g.e., s.137

10 98 Âdem BALKAYA 4. GÖZ Edebiyatın her alanında büyük öneme haiz göz için, skender Pala unları söyler: Sevgiliye ait bütün özellikleri üzerinde taır. Zalimlik, lakaytlık, gülmek nazlanmak, alay etmek, vs. ona zıt davranma biçimleridir. ehlalık, mahmurluk, öfke vs. de onun sıfatlarındandır. Renk olarak da ya siyah yahud ala(ela) dır. Sevgili âık üzerinde gözüyle çok etkilidir. Onun gözleri manalı bakılarıyla adeta âıa bir eyler anlatır. Bu anlatı bazen ok eklinde âıın gönlüne girip onu yaralar. Bu durumda göz ile birlikte kalar, kirpikler ve gamze de söz konusu edilir. Gözün görevi görmekse de sevgilinin gözü, daima görmezden gelir. O gözün bakıı, görü ekli ve tarzı daima deiik anlamlar ifade eder. 18 Göz âıa umut verir ya da âıın umudunu bitirir. Daha çok göz için nergis, badem vb. sözcükler kullanılır. iirlerde renk olarak en fazla ela göz geçer. Kerem de iirde: Ela gözlü nazlı dilber Meylini bu yana dönder Evvel benim idin amber Elin mi oldun elin mi oldun? 19 Baka bir iirinde de: Ela gözlüm ben bu yerden gidersem, Bir nian vereyim al kerem eyle. Çok tuz ekmek yedik yar senin ile imdengeri hoça kal kerem eyle. 20 ifadeleri ile sevgilide olan gözü tarif eder. Göz ela iken, kalar ve kirpikler de karadır. Ok gibidir. Âıı bakılar yaralar. Bunu yanında gözün, yukarıda verdiimiz özelliklerini de bir iirinde aynen tekrarlar: Senin eylediin ahdü amanlar Eri gitme sanem düz yürü Güzeller içinde bir Aslı Han sın Kaın, gözün, kirpiklerin süz yürü 18 Pala, skender; Divan iiri Sözlüü, Ötüken Yayınları, stanbul 1999, s. 95, (çem, göz maddesi) 19 Kerem ile Aslı, A.g.e., s Kerem ile Aslı, A.g.e., s.27.

11 Kerem ile Aslı Hikâyesinde Kerem in Sevgili Tasvirleri Üzerine Bir nceleme 99 Kaın yaydır, kirpiklerin ok imi, Senin derdin yüreimde çok imi Bivefasın bana vefan yok imi Yoksa vefan servirevan düz yürü Kaın yaydır, kirpiklerin kurarsın Bivefasın el sözüne uyarsın Niçin yüzün daa taa dönersin Taa urma sanem düz yürü 21 iire baktıımızda sevgilinin âıa bakıının çok ey anlattıını görüyoruz. Kerem in ikâyeti sevgilinin yüzünü ona deil de daa taa dönmesidir. Bunu iki ekilde düünebiliriz. Gerçekten Aslı Kerem e yüz vermemek adına baka taraflara kaçırır gözlerini, ona bu ekilde yüz çevirir ve zulmeder. Baka açıdan bakarsak da u karımıza çıkar ki, Aslı zaten sürekli Kerem den kaçırıldıı ve dadan, tatan aırıldıından normal olarak Aslı nın gözleri, yüzü daa, taa çevrili olur. Her iki ekilde de sevgilinin âıa bakmıyor oluu, âık için pek de istenen bir durum deildir. 5. ELLER Eller insanı ele veren uzuvlardan birisidir. Kiinin ellerinden hareketle, o kii hakkında bir takım çıkarımlarda bulunulabilir. Gerek parmakların birbirinden uzunluu, el ayasının görünümü, elin küçüklüü veya büyüklüü vs. özellikler bu çıkarımlarda bulunmak için kullanılırlar. Keremin iirlerinde eller hep kınalı ekildedir ve daima güzel kelimesi ile vasıflandırılır. Kına özellikle kadınlarda bir bakıma süslenme unsurudur. Bunun yanında kınanın kurbanlık ile alakası da unutulmamalıdır. Kadın kocası için, koç Allah için, erkek vatanı için kurban olma iareti olarak kınalanır: Bir ah çeksem dalar talar iniler Nedir bu sendeki eski yeniler Kınalı parmaklar, güzelim eller Yolcuyu yolundan eder bu gelin 22 Baka bir iirde de u ifadeleri buluyoruz: 21 Kerem ile Aslı, A.g.e., s Kerem ile Aslı, A.g.e., s.34.

12 100 Âdem BALKAYA Elleri var yazı yazar maani Gülleri var verir derde dermanı Ho kınalı elleri âık beyanı Malları var bizim mala benzemez GYNME Kerem in iirlerinde geçen güzeller batan ayaa al giyerler. Al, zaten yanak ve dudakta da kendisine müracaat edilen hâkim renktir. Sevdiim batan ayaa Al kırmızı giyinmitir. Yaraır kendi dalına Al kırmızı giyinmitir. Atalıdır, analıdır O da güldür sunalıdır Parmakları kınalıdır Al kırmızı giyinmitir. 24 SONUÇ Sevgili için yazılmı ve onu tasvir eden iirlerin tümünde aynı özellikleri bulmak aırtıcı deildir. Çünkü farklı zevkler olsa da güzellik, insanlarda hemen hemen aynı eyleri çarıtırır. Sevilecek insanda aynı özellikler aranır. Klie diyebileceimiz bir sevgili tipi yaratılmıtır ve herkes o kurala uyup aynı sevgiliyi severler. Divan edebiyatı incelenirken, bir gelenek olduu ve airlerin iirlerini meydana getirirken bu gelenee balı kaldıkları ifade edilir. airin kullanacaı mazmun bellidir. Bunu edebiyatın her sahasında düünebiliriz. Çünkü üzerinde durduumuz tüm örneklerde aynı özellikleri görüyoruz ve bu da bizi böyle bir genellemeye götürüyor. 23 Kerem ile Aslı, A.g.e., s Kerem ile Aslı, A.g.e., s.153.

13 Kerem ile Aslı Hikâyesinde Kerem in Sevgili Tasvirleri Üzerine Bir nceleme 101 Kerem in tasvir ettii sevgili ile dier airlerin tasvir ettii sevgili, aynı sevgili. Uzun boy, siyah saç, karaka, ok gibi kirpik, ince bel, kırmızı dudak, al yanak vs. bu özellikler tüm airlerin iirlerinde mevcuttur. Farklı bir takım özellikler de yok deildir. Mesela bazı airlerde ela göz yerine siyah gözden bahsedildii iirler olabilir. Ama göz ne renkte olursa olsun âıa bakıı deimemektedir. Ya da Kerem iirlerinde sevgiliye dier airlerde az rastlanılan biçimiyle batan ayaa al giyindirebilir. Ama bu sevgilinin geziini ya da salınıını deitirmeyecektir. KAYNAKLAR ALPASLAN, Gonca Gökalp, XIX. Yüzyıl Yazılı Anlatılarında Sözlü Kültür Etkileri, Kültür Bakanlıı Yayınları, Ankara 2002 BORATAV, Pertev Naili, Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyecilii, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, stanbul 2002 DUYMAZ, Ali, Kerem ile Aslı Hikâyesi Üzerine Mukayeseli Bir Aratırma, Kültür Bakanlıı Yayınları, Ankara 2001 KAPLAN, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerine Aratırmalar 3- Tip Tahlilleri, Dergâh Yayınları, stanbul 2005, Kerem ile Aslı KARADENZ, Bekir, Kömür Gözlüm Türküler, Özgür Yayınları, stanbul 1999 Kerem ile Aslı, Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi, çeviren: sa Öztürk, Türkiye Bankası Yayınları, stanbul 2006 KÜLEKÇ, Numan, Açıklamalar ve Örneklerle Edebi Sanatlar, Akça Yayınları, Ankara 1999 KÜLEKÇ, Numan, KARABEY, Turgut, Eski Harfli Metinlerle Divan iiri Antolojisi, Aktif Yayınevi, Erzurum 2001 PALA, skender, Ansiklopedik Divan iiri Sözlüü, C:I-II, Akça Yayınları, Ankara 1991 PALA, skender, Divan iiri Sözlüü, Ötüken Yayınları, stanbul 1999, s. 95, (çem, göz maddesi)