Güllük Lagünü (Ege Denizi) Kefal Türlerinin Üreme Zamanlarının Tesbiti

Transkript

1 E.Ü. u Ürünleri Dergisi 00 E.U. Journal of Fisheries & Aquatic ciences 00 Cilt/olume 8, ayı/issue (3): 39 3 Ege University Press I Güllük Lagünü (Ege Denizi) Kefal Türlerinin Üreme Zamanlarının Tesbiti Belgin Hoşsucu Ege Üniversitesi, u Ürünleri Fakültesi, 300, Bornova, İzmir, Türkiye Abstract: The reproduction period of mullet species living in Güllük Lagoon (Aegean ea). In this investigation, it has been aimed to determine the reproduction period of mullet species inhabiting in Güllük Lagoon (Aegean ea) which has great economic importance from the points of fisheries among the other four lagoon, and also to support the sustainability of lagoon by the data obtained from this research. The mullet specimens were collected in a year period and checked as species than gonadosomatic index were estimated ( as %GI) and determined their statistical importance. Four species of mullets were found in the lagoon and the order as their abundance were Mugil cephalus (Linneaus, 8), Liza ramada (Risso, 86), Chelon labrosus (Risso, 86) and Liza saliens (Risso, 80). The reproduction period were estimated by checking the maximum GI and gonad size. The varians analysis of monthly data of GI were statistically significant. According to the results, the reproduction period of M.cephalus, L.ramada, C.labrosus, and L. saliens were determined as september,december,november and july respectively. Our results were similar to the results obtained the other researches carried on the near vicinities. However, it may change as early or late periods in diffrent geographical regions with different environmental conditions. Key words: M. cephalus, C. labrosus, L.ramada, L. saliens, reproduction time, gonad. Özet: Bu çalışma ülkemizde balıkçılık açısından ekonomik önemi olan başlıca dört lagün arasında yer alan Güllük Lagünü ne ait kefal balığı türlerinin üreme zamanlarını tespit etmek ve bulunan değerlerin kefal balıkçılığının sürdürülebilir olmasına katkıda bulunması amacıyla yapılmıştır. Bir yıl boyunca her ay yakalanan kefal örnekleri türlerine ayrılarak gonado somatik indeks (%GI) değerleri hesaplanarak istatistiki açıdan önemi test edilmiştir. Güllük Lagünü nde tür kefal saptanmış olup bunlar bolluk sırasına göre en fazla Mugil cephalus (Linneaus, 8), Liza ramada (Risso, 86), Chelon labrosus (Risso, 86) ve Liza saliens (Risso, 80) olarak saptanmıştır. Aylara göre en yüksek % GI değerlerine bakılarak gonatların en dolgun olduğu dönemden hareket ederek üreme zamanları tespit edilmiştir. GI değerlerinin aylara göre varyans analizi sonuçları istatistiki açıdan önemli bulunmuştur. Buna göre M. cephalus, L. ramada, C. labrosus ve L.saliens türlerinin sırasıyla yumurta bıraktıkları aylar Eylül, Aralık, Kasım ve Temmuz olarak saptanmıştır. onuçlarımız genel olarak yakın bölgelerdeki araştırma sonuçlarıyla benzerlik içinde olup farklı coğrafik bölgelerde dolayısıyla farklı ortam şartlarına bağlı olarak, kefal türlerinin populasyonlarının üreme zamanları daha erken veya geç tarihlere sarkabilmektedir. Anahtar kelimeler: M.cephalus, C.labrosus, L.ramada, L saliens, Üreme Zamanı, Gonad. Giriş Tüm dalyanlarda olduğu gibi Güllük Dalyanı balıkçılığında da ekonomik açıdan çok önemli bir payı olan kefal türlerinin sadece doğadan sömürülmesi değil, yumurta bırakma fırsatı verilerek, mevcut populasyonlarının korunması hatta arttırılması gerekmektedir. Zaten sucul ekosistemler aşırı avcılık ve kirlenme başta olmak üzere çeşitli faktörlerin tehdidi altındadır. Ortam Bu araştırma TUBITAK (DEBAG) projesiyle desteklenmiştir

2 koşullarındaki değişikliklere son derece toleranslı olma özelliğine sahip katadrom balıklardan biri olan kefal türlerinin bu şansına ek olarak, üreme zamanlarının tespit edilerek onlara belli oranlarda yumurta bırakma şansı da verilmelidir ki avcılığı sürdürülebilir olsun. Bunun içinde balıkların üreme zamanlarının tespiti büyük önem taşımaktadır. Kefallerde üreme biyolojisiyle ilgili olarak Akdeniz de pek çok araştırma yapılmıştır (LozanoRey 9, Dieuzeide ve diğ. 9, Morovic 963, 96, Abraham ve diğ. 966, Leray 968, Farrugio ve Quignard 93, El Maghraby ve diğ.9, ash ve Koningsberger 98, alem ve Mohammed 983, Ardizzone ve diğ. 988, Modrusan ve diğ.99). Ülkemizdeyse Denizci (98), Erman (99), Yüce (98), Aksun (99), İşisağ (996), Okumuş ve Başçınar (99), Buhan (998), Ergene (999) ve Akyol a (999) ait olmak üzere kefal türlerinin üreme biyolojisi üzerine bazı araştırmalar mevcuttur. Güllük Dalyanı ndaki kefal türleri ile ilgili olarak üreme biyolojisi araştırmasına rastlanmamıştır. Bu nedenle çalışmamızın amacı Güllük Lagünü kefal türlerinin üreme zamanlarını tespit etmek ve bulunan değerlerin kefal balıkçılığının sürdürülebilir olmasına katkıda bulunmaktır. Materyal ve Yöntem Kefal balığı örneklemeleri Güllük Lagünü nden (Şekil ) yıl boyunca her ay, göz açıklığı 0mm olan fanyalı uzatma ağlarıyla yapılmıştır. Yakalanan örnekler türlerine ayrılarak (Erman, 96; Balık ve diğ. 99; Unesco, 986) total boy, ağırlık ve gonad ağırlıkları ölçülerek balıklarda gonad olgunluğunun bir ölçüsünü veren Gonado somatik indeks (GI) değerleri % GI= Gonad ağırlığı* 00 / ücut ağırlığı (Le Cren, 9) denklemine göre hesaplanmıştır. Erkek ve dişi bireylerin GI değerleri beraber değerlendirilmiştir. Aylara göre GI değerlerinin değişimleri şekillerde gösterilmiş, verilerin istatistiksel analizinde tatgraph program kullanılmış olup varyans analizleri yapılarak F değerleri bulunmuş ve tablo değerleriyle karşılaştırılarak istatistiki açıdan önemi test edilmiştir. Şekil. Güllük Lagünü. Bulgular Güllük Dalyanı ndan yakalanan kefal türlerine ait populasyonların bolluk dağılımı % 9 Mugil cephalus (Linneaus, 8), % Liza ramada (Risso, 86), % Chelon labrosus (Risso, 86) ve % Liza saliens (Risso, 80) olarak saptanmıştır. Gonad ağırlıkları ölçülen 3 adet M.cephalus bireylerinde en küçük, en büyük ve ortalama total boy sırasıyla.6, 6. ve 3cm aynı şekilde sırasıyla vücut ağırlığı değerleri 3.6,.6 ve 33g olarak saptanmıştır (Tablo). M. cephalus türünde aylara göre en yüksek ortalama GI değeri Ağustos ayında.90 olarak bulunmuş ve bu değer Eylül ayında ani bir düşüş göstererek 0.0 olmuştur (Tablo, Şekil ). Böylece has kefalin Ağustos ayında yumurta bırakmaya hazır olduğu ve Eylül ayında yumurta bıraktığı saptanmıştır. GI 30

3 değerlerinin aylara göre varyans analizi sonuçları istatistiki açıdan önemli bulunmuştur F 0.0 (, 8) =3.9, F cal =.09. sonuçları istatistiki açıdan önemli bulunmuştur F 0.0 (,8)=3.9, F cal = Tablo. M.cephalus bireylerinde total boy, ağırlık ortalamaları (=birey sayısı, =ortalama, =varyans, =t. sapma, x=t.hata). M. cephalus Boy (cm) Ağırlık (g) x Tablo. M. cephalus için aylara göre total boy, ağırlık ve GI ortalamaları ve st.hata Şekil. M. cephalus türünde aylara göre GI Ay Boy (cm) 3±.9 ± ±. 30± ±. 9 3.± ± ±.9 0.± ±.6 Ağırlık (g) GI (%) 33.±..± ±60. 8.± ±8. 30.±8.3.±86 0.±8. 66.±3..±3.3 0.± ± ± ± ±0.3.0±0.8.90±.3 0.0± ±0.08 Gonad ağırlıkları ölçülen 86 adet L.ramada bireylerinde en küçük, en büyük ve ortalama total boy sırasıyla, 33.8 ve 3.cm aynı şekilde sırasıyla vücut ağırlığı değerleri 36., 33. ve 0.g olarak saptanmıştır (Tablo3). L. ramada türünde aylara göre en yüksek ortalama GI değeri Kasım ayında. olarak bulunmuş ve bu değer Aralık ayında azalarak (.) ocak ayında 0. olmuştur (Tablo, Şekil 3). Böylece L. ramada bireylerinin Kasım ayında yumurta bırakmaya hazır olduğu ve Aralık ayında yumurta bıraktığı saptanmıştır. GI değerlerinin aylara göre varyans analizi Şekil 3. L. ramada türünde aylara göre GI Tablo 3. L. ramada bireylerinde total boy, ağırlık ortalamaları (=birey sayısı, =ortalama, =varyans, =t. sapma, x=t.hata). L.ramada Boy (cm) Ağırlık (g) x

4 Tablo. L.ramada için aylara göre total boy, ağırlık ve GI ortalamaları ve st.hata Ay Boy (cm) Ağırlık (g) GI (%) Tablo 6. C.labrosus için aylara göre total boy, ağırlık ve GI ortalamaları ve st.hata Ay Boy (cm) Ağırlık (g) GI (%) ± ±.6.6 ± ± ± ± 0. 3 ± ± ± 0.. ± 0.. ± 0.. ± 9 8 ± ± ± ±.8 06 ± ± ± ±. 8 ± ±.3 0. ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± 0.. ± ±.0 8 ±. ±.8 3. ± ± ± ±.3.. ± ± ± ± ± 3.. ± ± ± (n=) 0.9 ± ± (n=). (n=) 0. (n=) Gonad ağırlıkları ölçülen adet C. labrosus bireylerinde en küçük, en büyük ve ortalama total boy sırasıyla 0, 3 ve 6. cm aynı şekilde sırasıyla vücut ağırlığı değerleri.8, 6 ve 88.g olarak saptanmıştır (Tablo ). C. labrosus türünde aylara göre en yüksek ortalama GI değeri Kasım ayında. olarak bulunmuş ve bu değer aralık ayında azalarak 0. olmuştur (Tablo 6, Şekil ). Böylece C. labrosus bireylerinin Kasım ayında yumurta bırakmaya hazır olduğu ve Aralık ayında yumurta bıraktığı saptanmıştır. GI değerlerinin aylara göre varyans analizi sonuçları istatistiki açıdan önemli bulunmuştur F 0.0 (6,9) =.0, F cal = 96.6 Şekil. C. labrosus türünde aylara göre GI Tablo. C.labrosus bireylerinde total boy, ağırlık ortalamaları (=birey sayısı, =ortalama, =varyans, =t. sapma, x=t.hata). C. labrosus Boy (cm) Ağırlık (g) x Şekil. L. saliens türünde aylara göre GI 3

5 Gonad ağırlıkları ölçülen 38 adet L. saliens bireylerinde en küçük, en büyük ve ortalama total boy sırasıyla 8.3, 39 ve.3 cm aynı şekilde sırasıyla vücut ağırlığı değerleri 6, ve.g olarak saptanmıştır (Tablo ). L. saliens türünde aylara göre en yüksek ortalama GI değeri Haziran ayında. olarak bulunmuş ve bu değer Ağustos ayında azalarak 0.38 olmuştur (Tablo 8, Şekil ). Böylece L. saliens bireylerinin Haziran ayında yumurta bırakmaya hazır olduğu ve Temmuz ayında yumurta bıraktığı saptanmıştır. GI değerlerinin aylara göre varyans analizi sonuçları istatistiki açıdan önemli bulunmuştur F 0.0 (,) =.3, F cal =.. Tablo. L.saliens bireylerinde total boy, ağırlık ortalamaları (=birey sayısı, =ortalama, =varyans, =t.sapma, x=t.hata). L.saliens Boy (cm) Ağırlık (g) x Tablo 8. L. saliens için aylara göre total boy, ağırlık ve GI ortalamaları ve st.hata Ay Boy (cm) Ağırlık (g) GI (%) ± ± ± ± 0..3 ± ± ±..3 ± ± ± ± ± 0..3 ± ± ± 0. Tartışma ve onuç Bu araştırmada Güllük Lagünü nde M. cephalus için gonatların en olgun zamanı ağustos ayı olup bu aydan itibaren yumurta bırakmaya hazır oldukları saptanmıştır. Köyceğiz Lagünü nde Buhan (998) Temmuz, Yerli(989) Temmuz ve Ağustos, Homa Lagünü nde Akyol (999) TemmuzAğustos olarak tespit etmiştir. Araştırma bölgelerinin Ege Denizi nde bulunması ve dolayısıyla biri birlerine yakın olmaları nedeniyle has kefalin üreme zamanları benzerlik içindedir. M. cephalus un üreme zamanı Akdeniz de MayısEylül ash ve Koningsberger (98);UECO (986), AkgölParadeniz Lagünü nde (ilifke) EylülEkim Ergene (999), Karadeniz de MayısAğustos lastanenko (96); FAO (99);Bafra Balık Göllerin de Temmuz Ağustos sonu Aksun (99), Marmara Denizi nde HaziranEkim Denizci (98); Erman (99); Yüce (98) olarak saptanmıştır. Akdeniz deki M. cephalus türünün üreme zamanı Belloc (938), Heldt (98) ve Paget (93) tarafından AğustosEylül olarak belirtilmiştir (in: Ergene 999). Bu araştırmada Güllük Lagünü nde L. ramada için gonatların en olgun zamanı Kasım ayı olup bu aydan itibaren yumurta bırakmaya hazır olduğu saptanmıştır. L. ramada nın üreme zamanını Köyceğiz Lagünü nde Buhan (998) Kasım, Yerli (989) KasımAralık, Bafa Gölü nde arı (988) EkimKasım olarak belirtmişlerdir. Adriatik Denizi nde Modrusan ve diğ. (99) EkimKasım, Marsilya Körfezi nde Leray (968)*, İspanya da LozanoRey (9)*, Tunus ta Farrugio ve Quignard (93)*, Mısır da El Maghraby ve ark.(9); alem ve Mohammed (983), İtalya Lagünleri nde Ardizzone ve diğ. (988) L. ramada nın üreme zamanları ülkemizdeki değerlere benzerdir. 33

6 Bu araştırmada Güllük Lagünü nde C. labrosus için gonatların en olgun zamanı Kasım ayı olup bu aydan itibaren yumurta bırakmaya hazır olduğu saptanmıştır. Bu değeri Buhan (998) Köyceğiz Lagünü nde Ocak, Çanakkale civarında Erman (96) AralıkMart olarak saptamışlardır. UECO (986) C. labrosus türünün üreme zamanını kış ayları olarak belirtmiştir. Konuyla ilgili yapılmış pek çok yabancı araştırma vardır bunların arasında örneğin İsrail de Abraham ve diğ.(966)*, Cezayir de Dieuzeide ve diğ. (9)* sonuçlarımıza benzerlik gösterirken örneğin İrlanda da Kennedy ve Fitzmaurice (969)*, Biscay Körfezi nde CertesCassifour (9)* gibi sonuçlarımıza uymayan araştırmalara da rastlanmıştır. Bu araştırmada Güllük Lagünü nde L. saliens için gonatların en olgun zamanı Haziran ayı olup bu aydan itibaren yumurta bırakmaya hazır olduğu saptanmıştır. L.saliens türünün üreme zamanını Homa Dalyanı nda Akyol (999) HaziranTemmuz, Köyceğiz Lagünü için Buhan (998) Haziran olarak saptamışlardır. Konuyla ilgili araştırmaların çoğu LozanoRey (9); ikolskii (96); Ezzat (96)* bulgularımızla benzerlik içindedir (* in: Buhan 998). Ortam şartlarının özelliklede sıcaklığın bölgeden bölgeye değişmesinden dolayı gonad gelişim süreci değiştiğinden aynı türe ait bireylerin üreme zamanları farklılık gösterebilmektedir. Ayrıca üreme zamanı tespitiyle ilgili araştırmalarda aylık örnekleme sayısının yeterli sayıda olması ve ergin bireyler üzerinde çalışılması çok önemlidir. Bu nedenlerden dolayı araştırma sonuçlarının tamamen benzerlik içinde olmaması normaldir. Balık üretiminin uzun vadede artması veya en azından sürdürülebilir olması için su ürünleri sirkülerine uyulmasının yanı sıra her yıl gonadları olgun olan anaç kefallerden belli bir miktar denize bırakılarak bunlara yumurtama fırsatı verilmelidir. Kaynakça Aksun, F.Y.99. The reproduction biology of Cyprinus carpio (Linnaeus, 8), Mugil cephalus (Linnaeus, 8), tizostedion lucioperca (Linnaeus, 8) in Bafra Balık lakes (BalıkgoluUzungol). Tr. J. Zool., 6: 33. Akyol, O Homa Dalyanı (İzmir Körfezi) Kefal (Mugilidae) Türlerinin Demekolojisi. E. Ü. Fen Bil. Enst. u Ür. Av. e İşl. Tekn. Anabil.Dalı, Doktora tezi. BornovaİZMİR, 3 p. Ardizzone, G.D., Cataudella,.and Rossi,R Management of coastal lagoon fisheries and aquaculture in Italy. FAO Fish. Tech. Pap., 93:03. Balık,., Mater,., Bilecik,. 99. Kefal Balıkları ve Yetiştirme teknikleri. T.O.K.B. u Ür.Arş.Enst. Müd. Bodrum. eri A, 6:6. Buhan, E Köyceğiz Lagün istemindeki Kefal Populasyonlarının Araştırılarak Lagün İşletmeciliğinin Geliştirilmesi. T.K.B. u Ür. Arş. Enst. Müd. Bodrum. eri B, 3: 3. Denizci, R. 98. ome thoughts about in biology of common grey mullet (Mugil cephalus L.) in the waters of Istanbul and its surroundings. Rapp.P.Reun. Comm.int. Exp. cient. Mer.Mediter., : Ergene, Akgöl Paradeniz Lagünü nde (ilifke) Yaşayan Mugil cephalus L., 8 un Üreme özellikleri. Tr. J. of Zool. 3, Ek ayı : 666. El Maghraby, A.M., Hashem, M.T. and El edfy, H.M. 9. pecies composition and distribution of the Mullet fry in lake Bourullus. Bull. Inst. Ocean. Fish. : 3. Erman, F. 99. Has kefal (Mugil cephalus) in Biyolojisi. Hidrobiy. Mec..:, 686. Erman, F.96. Kefallerin Pyloric Caecum ları ve bir tayin anahtarı. Hidrobiy. Mec., 6:, 003. F.A.O., 99. Environmental management of fish resources in the Black ea and their rational exploitation. GFCM tudies and Reviews, Rome, 68:83. 3

7 İşisağ,., 996. Liza ramada Risso (86) (Mugilidae, Teleostei) ovaryumlarının gelişimi üzerinde histolojik çalışmalar. E.Ü. u Ür. Derg.,3:3, Le Cren, E.D., 9. The lengthweight relationship and seasonal cycle in gonad weight and condition in the perch (Perca fluviatilis). J.Anim. Ecol. 0:009. Modrusan, Z., Teskeredzic, E.and Margus, D., 99. First maturity, seasonal variations of gonadosomatic index, spawning time and annual migrations of grey mullets Liza ramada Risso, 86 and Chelon labrosus risso, 86 from the eastern Adriatic. Oebalia, vol. II,... Morovic, D. 96. Mugilids of the Adriatic with a special review of Mugil cephalus L.and Mugil chelo Cuv. Thesis, Univ. of Zagreb, 3. Morovic, D Contribution a la connaissance du debut de la premiere maturite sexuelle et de la periode de ponte chez le Mugil cephalus L. et Mugil chelo Cuv. En Adriatique. Rapp. P..Comm.Int. Expl. Mer Medit.,, 3:986. ash, C.E. and Koningsberger, R.M., 98. Artificial propagation. Aquaculture of grey mullets: O.H.Oren (Ed), IBP, 6, Cambridge Univ. Press, 06. Okumuş, İ., Başçınar,., 99. Population structure, growth and reproduction of introduced Pasific mullet, Mugil soiuy, in the Black ea. Fish. Res., 33:33. alem,.a. and Mohammad,. Z tudies on Mugil seheli and Mugil capito in Lake Timsah II. Reproduction, Bull.Institute Ocean and Fish, 8:, 600. arı, H.M Bafa Gölü ndeki Ceran Balığı (Liza ramada Risso,86) Populasyonunun Biyolojik yönden incelenmesi; Yüksek lisans Tezi. E.Ü. Fen Bil. Enst.Biy. Anabil. Dalı, 6. lastanenko, E., 96. Karadeniz Havzası Balıkları. Et ve Balık Kurumu Müd.Yay., İstanbul, UECO, 986. Fishes of the ortheastern Atlantic and the Mediterranean. ol.iiiii, Eds.: Whitehead et. al., 3 p. Yerli, Köyceğiz Lagün istemi Ekonomik Balık Populasyonları Üzerine İncelemeler. H.Ü. Fen Bil. Ens. Biy. Anabil. Dalı Doktora Tezi, 6. Yüce, R. 98. Investigations on the development of common grey mullet (Mugil cephalus) and leaping grey mullet (Liza saliens) in the sea of Marmara. İst.Üniv. Fen Fak. Mec., eri B., 9: