19 (3), , (3), ,

Transkript

1 Fırat Üniv. Fen ve Müh. Bil. Dergisi Science and Eng. J of Fırat Univ. 19 (3), , (3), , 2007 Altınkaya Baraj Gölü (Samsun, Türkiye) nde Yaşayan Sudak Balığı, Sander lucioperca (L., 1758) nın Yaş ve Büyüme Özellikleri Savaş YILMAZ 1, Mahmut YILMAZ 2, azmi POLAT 1 ve Derya BOSTACI 3 1 Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Samsun 2 Ahi Evran Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Kırşehir 3 Ordu Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Ordu savasyilmaz033@yahoo.com (Geliş/Received: ; Kabul/Accept: ) Özet: Bu araştırmada, Altınkaya Baraj Gölü nden Temmuz-2003 ile Kasım-2004 tarihleri arasında yakalanan 142 adet sudak balığı, Sander lucioperca (L., 1758) bireyinin yaş ve eşey kompozisyonu, boy ve ağırlık dağılımları, yaş-boy, yaş-ağırlık, boy-ağırlık ilişkileri ve kondüsyon faktörü incelenmiştir. Yaş tayini sagittal otolitlerden yapılmıştır. Örneklerin %63.38 ini dişi, %33.10 unu erkek ve %3.52 sini eşeyi belirlenemeyen bireyler oluşturmuştur. Dişi bireyler I-VII, erkek bireyler II-V arası yaşlarda tespit edilmiştir. Tüm örnekler için yaş-boy, yaş-ağırlık ve boy-ağırlık ilişkileri sırasıyla L t = [1-e (t+0.257) ], W t = [1-e (t+0.257) ] , W=0.0093FL olarak belirlenmiştir. Ortalama kondüsyon faktörü değeri olarak hesaplanmıştır. Anahtar Kelimeler: Sudak Balığı, Sander lucioperca, Büyüme Özellikleri, Altınkaya Baraj Gölü, Samsun Age and Growth Characteristics of Pike-Perch, Sander lucioperca (L., 1758) Inhabiting Altınkaya Dam Lake (Samsun, Turkey) Abstract: In this research, age and sex composition, length and weight distributions, age-length, age-weight, length-weight relationships and condition factor of totally 142 pike-perch, Sander lucioperca (L., 1758) individuals, caught from Altınkaya Dam Lake between July 2003 and ovember 2004, were examined. Age was determined from sagittal otoliths. Sex composition was 63.38% female, 33.10% male and 3.52% undetermined. It was found that females were I-VII years old and males were II-V years old. For all fish, age-length, ageweight and length-weight relationships were designated as L t =62.88[1-e (t+0.257) ], W t =2458.3[1-e (t+0.257) ] , W= FL , respectively. Mean condition factor was calculated as Key Words: Pike-perch, Sander lucioperca, Growth Characteristics, Altınkaya Dam Lake, Samsun 1. Giriş Altınkaya Baraj Gölü, Samsun un Bafra ilçesine 27 km uzaklıkta, Kızılırmak nehri üzerindedir. DSİ tarafından 1988 yılında yapımı tamamlanan baraj enerji, sulama, taşkın kontrolü amacıyla inşa edilmiştir. Baraj Gölü km 2 lik alana ve 70 km lik uzunluğa sahiptir. Gölün toplam hacmi m 3, en yüksek su kotu ise 190 m dir [1]. Altınkaya Baraj Gölü nde Barbus tauricus, Capoeta sieboldii, Capoeta tinca, Chalcalburnus chalcoides, Chondrostoma regium, Cyprinus carpio, Leuciscus cephalus, Silurus glanis, Atherina boyeri ve Sander lucioperca olmak üzere 10 balık türü yaşamakta [2] olup, bunlardan üçü (Cyprinus carpio, Silurus glanis, Sander lucioperca) ticari balıkçılar tarafından avlanarak pazara sunulmaktadır. Sudak, Sander lucioperca (L., 1758) etinin lezzetli oluşu nedeniyle ekonomik değeri oldukça yüksek bir türdür. Fakat beslenmesi tamamen diğer canlı balıklara dayandığından kültür şartlarında yapay üretimi yapılamaz [3]. Bu nedenle, mevcut populasyonlar detaylı şekilde araştırılmalı ve uygun yönetim modelleri geliştirilmelidir. Türle ilgili gerek yerli gerekse yabancı araştırmacılar tarafından yapılmış birçok çalışma mevcuttur. Ülkemizde İkiz [4], Mamasın Baraj Gölü nde büyüme, boy-ağırlık ilişkisi, eşeysel olgunluk ve kondüsyon; Sarıhan ve diğ. [5], Eğirdir Gölü nde gelişme; Demirkalp (Aksun)

2 S. Yılmaz ve diğ. [6], Bafra Balık Gölleri nde büyüme özellikleri ve büyüme oranları; Sarmaşık ve Timur [7], Eğirdir Gölü nde mevsimsel gonad gelişimi ve cinsi olgunluğa ulaşma yaşının tespiti; Gül [8], Kapulukaya Baraj Gölü nde biyo-ekolojileri; Sarı [9] Demirköprü Baraj Gölü nde, Alp [10] Gölhisar Gölü nde, Binboğa [11] Hirfanlı Baraj Gölü nde biyolojileri; Atar ve Atay [12] ile Ablak ve Yılmaz [13], Hirfanlı Baraj Gölü nde, Becer ve İkiz [14] ise Eğirdir Gölü nde büyüme özellikleri; Özdemir [15] ile Özyurt ve Avşar [16], Seyhan Baraj Gölü nde bazı biyolojik özellikleri; Yılmaz ve Gül [17], Hirfanlı Baraj Gölü nde üreme özellikleri; Balık ve diğ. [18], Eğirdir Gölü nde büyüklük kompozisyonu, büyüme özellikleri ve stok analizi; İzci ve Kuşat [19], Eğirdir Gölü nde bazı populasyon özellikleri üzerine çalışmışlardır. Ülkemiz dışında ise Karjalainen ve diğ. [20], Kangur ve Kangur [21], Hansson ve diğ. [22], Szypula [23], Wysujack ve diğ. [24], Sutela ve Hyvarinen [25], Keskinen ve Marjomaki [26], Kjellman ve ark. [27], Peterka ve diğ. [28], Lozys [29], Keskinen ve Marjomaki [30] ve Lappalainen ve diğ. [31] nın araştırmaları bulunmaktadır. Literatürler incelendiğinde sudak balığında yaş verilerinin genelde puldan [4-6, 20, 23, 17, 16, 26, 13, 18, 29, 31] elde edildiği görülmektedir. Bazı araştırıcılar ise ya tek başına operkülü [24] kullanmışlar ya da operkülle pulu birlikte [7, 12, 14, 27] değerlendirmişlerdir. Hansson ve ark. [22], türün yaş tayini için operkül ile otoliti karşılaştırmışlar ve iki yapı arasında farkın önemsiz olduğunu belirterek operkülleri tercih etmişlerdir. İzci ve Kuşat [19] da, pul yaşlarında şüpheye düştükleri örneklerde omur ve otolitten faydalandıklarını bildirmişlerdir. Sudak balığının Altınkaya Baraj Gölü nde yaşayan populasyonu üzerine yapılmış çalışmalar yok denecek kadar azdır. Yılmaz ve diğ. [32], türün yaş tayininde güvenle kullanılabilecek kemiksi yapıyı belirlemek amacıyla pul, omur, otolit ve operkülü incelemişlerdir. Araştırıcılar türün yaş verileri için otoliti tavsiye etmişlerdir. Bu araştırmada, Altınkaya Baraj Gölü ndeki sudak balığının yaş ve büyüme özellikleri (yaş ve eşey kompozisyonu, boy ve ağırlık dağılımları, yaşboy, yaş-ağırlık, boy-ağırlık ilişkileri ve kondüsyon faktörü) otolit yaşları kullanılarak araştırılmıştır. Söz konusu alanındaki populasyon için ilk çalışma olma özelliği taşıyan bu araştırma, yaş verilerinin otolitten alınmasıyla da ayrı bir önem taşımaktadır. 2. Materyal ve Metot Balık örnekleri (142 adet), Temmuz 2003 ile Kasım 2004 tarihleri arasında Altınkaya Baraj Gölü ne yapılan altı arazi çalışması (Temmuz ve Ağustos 2003; Mayıs, Haziran, Ağustos ve Kasım 2004) sonucunda elde edilmiştir. umuneler gölün farklı bölgelerinden her biri 100 m uzunluğunda 22, 28, 32, 40, 50 ve 60 mm göz açıklığına sahip fanyalı ağlar kullanılarak yakalanmıştır. Örneklerin çatal boyları (ÇB) ±1 mm hassasiyetle ölçülmüş, ağırlıkları (W) ±1 g hassasiyetle tartılmış, eşey tayini için gonadlara bakılmıştır. Yaş belirlemede güvenilir yapı olarak bildirilen sagittal otolitler [32] kullanılmıştır. Otolitlerin yaş tayinine hazırlanması Chugunova [33] ya göre yapılmıştır. Populasyonun yaş-boy ilişkisi L t = L [1- e -k (t-t 0 ) ], yaş-ağırlık ilişkisi W t = W [1-e -k (t-t 0 ) ] b şeklindeki Von Bertalanffy büyüme denklemleriyle [34] hesaplanmıştır. Denklemlerdeki Lt= t yaşındaki balığın çatal boyu (cm), L = teorik olarak ulaşılabilecek maksimum boy (cm), k= büyüme katsayısı, t 0 = balık boyunun teorik olarak sıfır olduğu yaş, W t = t yaşındaki balığın ağırlığı (g), W = teorik olarak ulaşılabilecek maksimum ağırlık (g), b= boyağırlık ilişkisindeki üs değeridir. Boy-ağırlık ilişkisi ve kondüsyon faktörünün hesaplanmasında ise sırasıyla W=a.L b [35] ve KF=W/L 3 x100 [36] bağıntıları kullanılmıştır. Bağıntılardaki W= balık ağırlığı (g), a ve b ilişki sabitleri, KF=kondüsyon faktörü, L= balık boyudur (cm). İstatistiksel karşılaştırmalarda Minitab programında t-testi uygulanmıştır. 3. Bulgular Yaş ve Eşey Kompozisyonu Toplam 142 bireyden oluşan sudak balığı populasyonunda 90 örneğin (%63.38) dişi, 47 örneğin (%33.10) ise erkek olduğu saptanmıştır. Örneklerin 5 inde (%3.52) eşey belirlenememiştir. Tüm örneklerden sagittal otolit alınmış ancak dişi bireylerden 1 inde 274

3 Altınkaya Baraj Gölü (Samsun, Türkiye) nde Yaşayan Sudak Balığı, Sander lucioperca (L., 1758) nın Yaş ve Büyüme Özellikleri otolitler düzensiz birikim yaptığından yaş tayini mümkün olamamıştır. Bu nedenle yaş ve eşey kompozisyonu 141 numuneye göre düzenlenerek, Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. Altınkaya Baraj Gölü ndeki sudak balığı populasyonunda yaş kompozisyonu ve eşeylere göre dağılımı (= birey sayısı) Yaş Dişi Erkek Belirsiz Genel Grupları % % % % I II III IV V VI VII Toplam Populasyondaki 141 örneğin yaşları I- VII arasında dağılım göstermiştir. Tüm yaş gruplarında dişi birey mevcut iken, erkekler II-V yaş gruplarında yer almışlardır. Eşeyi belirsiz örneklerin tamamı I. yaş grubuna ait bireylerden oluşmuştur. Populasyon genelinde II ve III yaşındaki bireyler baskınlık göstermiş olup, populasyonun yaklaşık %72 sini temsil etmişlerdir (Tablo 1). Boy ve Ağırlık Dağılımları İncelenen örneklerin çatal boyları cm, ağırlıkları ise g arasında dağılım göstermiştir. Dişi, erkek ve genelde (dişi+erkek+belirsiz) yaş grupları ve eşeylere göre ortalama çatal boylar Tablo 2 de, ortalama ağırlıklar da Tablo 3 de gösterilmiştir. Aynı yaş grubundaki dişi ve erkek bireylerin ortalama boyları arasındaki fark istatistikî açıdan IV. yaş grubu için önemli (P<0.05) bulunmuştur. Tablo 2. Altınkaya Baraj Gölü ndeki sudak balığı populasyonunun yaş grupları ve eşeylere göre ortalama çatal boy (ÇB) dağılımları Dişi Erkek Genel Yaş Grupları ÇB±SH ÇB±SH I ±5.35 ( ) II ± ± ( ) ( ) 46 III ± ± ( ) ( ) 55 IV ± ± ( ) ( ) 19 V ± ± ( ) ( ) 10 VI ±2.03 ( ) VII ÇB±SH 16.47±2.32 ( ) 26.27±0.59 ( ) 30.72±0.42 ( ) 33.87±0.73 ( ) 37.59±1.19 ( ) 45.27±2.03 ( ) 275

4 S. Yılmaz ve diğ. Tablo 3. Altınkaya Baraj Gölü ndeki sudak balığı populasyonunun yaş grupları ve eşeylere göre ağırlık (W) dağılımları Dişi Erkek Genel Yaş Grupları W±SH W±SH I ±65.0 (32-162) II ± ± (73-422) (90-307) 46 III ± ± ( ) (92-475) 55 IV ± ± ( ) ( ) 19 V ± ± ( ) ( ) 10 VI ±169.0 ( ) VII W±SH 58.6±23.8 (9-162) 189.1±12.9 (73-422) 291.2±11.6 (92-475) 395.9±23.7 ( ) 517.1±48.1 ( ) 880.0±169.0 ( ) Aynı yaştaki dişi ve erkek bireylerin ortalama ağırlıkları arasındaki fark istatistikî açıdan önemli (P>0.05) bulunmamıştır. Yaş-Boy İlişkisi Sudak balığı populasyonunda yaş-boy ilişkisini ifade eden Von Bertalanffy büyüme denklemi eşey farkı gözetilmeksizin L t = [1-e (t+0.257) ] şeklinde elde edilmiştir. Populasyon genelinde ölçülen ve büyüme denkleminden hesaplanan çatal boylar Tablo 4 de sunulmuştur. Ölçülen ve hesaplanan çatal boylar arasındaki fark istatistikî olarak II ve III yaş için önemli bulunmuştur (P<0.05). Tablo 4. Altınkaya Baraj Gölü ndeki sudak balığı populasyonunda ölçülen ve hesaplanan çatal boylar (cm) Yaş Grupları Ölçülen Boy (cm) Hesaplanan Boy (cm) T-Test I P>0.05 II P<0.05* III P<0.05* IV P>0.05 V P>0.05 VI P>0.05 VII * önemli Yaş-Ağırlık ilişkisi Sudak balığı populasyonunda yaş-ağırlık ilişkisini ifade eden Von Bertalanffy büyüme denklemi eşey farkı gözetilmeksizin W t = [1-e (t+0.257) ] şeklinde elde edilmiştir. Populasyon genelinde tartılan ve ağırlıkça büyüme denkleminden hesaplanan ağırlıklar Tablo 5 de gösterilmiştir. Tartılan ve hesaplanan ağırlıklar arasındaki fark istatistikî olarak II ve III yaş grubu için önemli bulunmuştur (P<0.05). Tablo 5. Altınkaya Baraj Gölü ndeki sudak balığı populasyonunda tartılan ve hesaplanan ağırlıklar (g) Yaş Grupları Tartılan Ağırlık (g) Hesaplanan Ağırlık (g) T-Test I P>0.05 II P<0.05* III P<0.05* IV P>0.05 V P>0.05 VI P>0.05 VII önemli 276

5 Altınkaya Baraj Gölü (Samsun, Türkiye) nde Yaşayan Sudak Balığı, Sander lucioperca (L., 1758) nın Yaş ve Büyüme Özellikleri Boy-Ağırlık İlişkisi Sudak balığı populasyonunda boy-ağırlık ilişkisi eşey farkı gözetilmeksizin yakalanan tüm bireyler (142 adet) kullanılarak hesaplanmış ve W= ÇB (Log W= Log ÇB) bağıntısı elde edilmiştir. Boy-ağırlık ilişkisinin korelasyon katsayısı (R 2 ) olarak saptanmıştır (Şekil 1). Ağırlık (g) W = ÇB R 2 = = Çatal Boy (cm) Şekil 1. Altınkaya Baraj Gölü ndeki sudak balığı populasyonunda boy-ağırlık ilişkisi Kondüsyon Faktörü Populasyonun yaş grupları ve eşeylere göre hesaplanan ortalama kondüsyon faktörü (KF) değerleri Tablo 6 de verilmiştir. Tablo 6. Altınkaya Baraj Gölü ndeki sudak balığı populasyonunun yaş ve eşeylere göre kondüsyon faktörü (KF) değerleri Dişi Erkek Genel Yaş Grupları I 2 II 31 III 34 IV 12 V 6 VI 3 KF±SH 0.951±0.003 ( ) 0.967±0.013 ( ) 0.986±0.016 ( ) 1.029±0.022 ( ) 0.942±0.020 ( ) 0.923±0.051 ( ) KF±SH ±0.016 ( ) 0.964±0.019 ( ) 0.947±0.027 ( ) 0.962±0.054 ( ) VII Genel ±0.008 ( ) ±0.012 ( ) KF±SH 0.942±0.012 ( ) 0.976±0.011 ( ) 0.977±0.012 ( ) 0.999±0.019 ( ) 0.950±0.023 ( ) 0.923±0.051 ( ) ±0.007 ( ) Aynı yaştaki dişi ve erkek bireylerin kondüsyon faktörleri arasındaki fark istatistikî olarak sadece IV. yaş grubu için önemli (P<0.05) bulunmuştur. Birbirini takip eden yaş grupları arasındaki kondüsyon faktörü değerleri, dişilerde IV-V yaş grubu için önemli (P<0.05) iken, erkek 277

6 S. Yılmaz ve diğ. bireyler ve genelde ise önemsiz çıkmıştır (P>0.05). Ortalama kondüsyon faktörü değeri olarak tespit edilmiştir. 4. Tartışma Yaş ve Eşey Kompozisyonu Sagittal otolitlerden yapılan yaş tayini sonucunda 141 örneğin yaşları I-VII arasında tespit edilmiştir. Populasyondaki 0 yaş grubuna ait bireylere rastlanılmaması muhtemelen ağ seçiciliğinden kaynaklanmaktadır. İncelenen örneklerde dişilerin erkeklerden fazla olduğu bulunmuştur. Tüm yaş gruplarında dişi birey mevcutken, erkek bireyler II-V arası yaş gruplarında yer almıştır. Populasyon genelinde II. ve III. yaş grupları baskın olup, tüm örneklerin yaklaşık %72 sini temsil etmektedirler (Tablo 1). Altınkaya Baraj Gölü ndeki bu populasyonla ilgili daha önce herhangi bir çalışma yapılmadığından verilerin karşılaştırılması söz konusu olmamıştır. Bununla birlikte diğer bazı habitatlardaki sudak balığı populasyonlarıyla mukayese etme imkânı mevcuttur. İkiz [4], Mamasın Baraj Gölü nde 275 örneğin I-IX, Sarıhan ve diğ. [5], Eğirdir Gölü nde 250 örneğin I-IV arası yaşlarda olduğunu bildirmiştir. Demirkalp (Aksun) [6], Bafra Balık Gölleri nde 709 örneğin %55.43 ünün dişi, %44.57 sinin erkek olduğunu, tüm bireylerin I-VII yaş grubu arasında dağılım gösterdiğini ve III-IV. yaş gruplarının baskın durumda bulunduğunu rapor etmiştir. Alp [10], Gölhisar Gölü nde 241 örneğin %45.5 ini dişi, %53.5 ini erkek olarak tespit etmiş, yaş dağılımını I-V arasında saptanmış ve I. yaş grubunun oldukça yüksek oranla (%86.3) baskınlık gösterdiğini belirtmiştir. Binboğa [11], Hirfanlı Baraj Gölü nde 248 örneğin %29.03 ünü dişi, %70.97 sini erkek bireylerin oluşturduğunu, populasyon genelinde I-V arası yaş gruplarının tespit edildiğini ve II. yaş grubunun baskınlık gösterdiğini bildirmiştir. Szypula [23], Pomeranian körfezinde 150 bireyin yaş dağılımının I-VIII arasında olduğunu ve IV. yaş grubunun baskınlık gösterdiğini saptamıştır. Atar ve Atay [12], Hirfanlı Baraj Gölü nde 191 bireyin %39.79 unun dişi, %41.36 sının erkek ve %18.85 inde eşeyin belirlenemediğini, yaş kompozisyonunun I-VII arasında dağılım gösterdiğini ve populasyon genelinde IV-V. yaş gruplarının baskın halde bulunduğunu tespit etmiştir. Özdemir [15], Seyhan Baraj Gölü nde 248 örneğin 0-V arası yaş gruplarında yer aldığını ve II. yaş grubunun baskın olduğunu ifade etmiştir. Becer ve İkiz [14], Eğirdir Gölü nde 672 adet numunenin %48.82 sinin dişilerden, %51.18 inin erkeklerden oluştuğunu, tüm örneklerin I-VII arası yaş gruplarında dağılım gösterdiğini ve populasyon genelinde II. yaş grubunun baskınlık gösterdiğini rapor etmişlerdir. Ablak ve Yılmaz [13], Hirfanlı Baraj Gölü nde I-V arası yaş gruplarında yer alan 326 adet bireyin %49.4 ünü dişi, %50.6 sını erkek olarak belirlemiş ve III. yaş grubundakilerin baskın olduğunu bildirmişlerdir. Balık ve diğ. [18], Eğirdir Gölü nde 705 örneğin yaşlarının I-V arasında olduğunu ve I. yaş grubunun %67 oranında baskınlık gösterdiğini belirtmişlerdir. İzci ve Kuşat [19] ise yine Eğirdir Gölü nde 555 numunenin %39.1 ini dişi, %60.9 unu erkek birey olarak saptamış ve yaş dağılımının 0-IV arasında olduğunu tespit ederek, I. yaş grubu örneklerin baskın durumda bulunduğunu ifade etmişlerdir. Bu karşılaştırmalardan Altınkaya Baraj Gölü ndeki sudak balıklarının diğer habitatlardaki populasyonlar gibi avcılık baskısı altında olduğu sonucu çıkmaktadır. Boy ve Ağırlık Dağılımları Altınkaya Baraj Gölü ndeki sudak populasyonunda dişi ve erkek bireylerin ortalama çatal boyları IV. yaş grubunda istatistiksel olarak farklı (P<0.05) bulunurken, ortalama ağırlıklar arasında istatistiksel fark görülmemiştir (P>0.05). Yaş gruplarına göre bu çalışmada elde edilen çatal boy ve ağırlık değerlerinin diğer bazı habitatlardaki populasyonlar için elde edilen verilerle karşılaştırması Tablo 7 ve Tablo 8 de verilmiştir. Sudak balığının farklı populasyonlarında yaş gruplarına göre farklı boy ve ağırlık ortalamaları hesaplandığı anlaşılmaktadır. Veriler arasındaki değişkenlik, muhtemelen incelenen populasyonlarda büyümenin, yaş tayini tekniğinin, örnek sayısı ve örnekleme zamanının farklı olmasından kaynaklanmaktadır. 278

7 Altınkaya Baraj Gölü (Samsun, Türkiye) nde Yaşayan Sudak Balığı, Sander lucioperca (L., 1758) nın Yaş ve Büyüme Özellikleri Tablo 7. Farklı habitatlardaki sudak balığı populasyonlarında yaş gruplarına göre ortalama çatal boy (cm) dağılımı Habitat Yaş Tayini Yaş Grupları Metodu I II III IV V VI VII Mamasın Baraj Gölü [4] 275 Pul Eğirdir Gölü [5] 250 Pul Bafra Balık Gölleri [6] 709 Pul Kapulukaya Baraj Gölü [8] 323 Pul Demirköprü Baraj Gölü [9] 868 Pul Gölhisar Gölü [10] 241 Pul Hirfanlı Baraj Gölü [11] 248 Pul Pomeranian Körfezi [23] 150 Pul Hirfanlı Baraj Gölü [12] 191 Pul + operkül Eğirdir Gölü [14] 672 Pul + operkül Seyhan Baraj Gölü [15] 248 Pul Hirfanlı Baraj Gölü [13] 326 Pul , Eğirdir Gölü [18] 705 Pul Eğirdir Gölü [19] 555 Pul Altınkaya Baraj Gölü (Bu çalışma) 141 Otolit Tablo 8. Farklı habitatlardaki sudak balığı populasyonlarında yaş gruplarına göre ortalama ağırlık (g) dağılımı Habitat Yaş Tayini Yaş Grupları Metodu I II III IV V VI VII Mamasın Baraj Gölü [4] 275 Pul Eğirdir Gölü [5] 250 Pul Bafra Balık Gölleri [6] 709 Pul Kapulukaya Baraj Gölü [8] 323 Pul Demirköprü Baraj Gölü [9] 868 Pul Gölhisar Gölü [10] 241 Pul Hirfanlı Baraj Gölü [11] 248 Pul Pomeranian Körfezi [23] 150 Pul Hirfanlı Baraj Gölü [12] 191 Pul + operkül Eğirdir Gölü [14] 672 Pul + operkül Seyhan Baraj Gölü [15] 248 Pul Hirfanlı Baraj Gölü [13] 326 Pul Eğirdir Gölü [18] 705 Pul Eğirdir Gölü [19] 555 Pul Altınkaya Baraj Gölü (Bu çalışma) 141 Otolit Yaş-Boy ve Yaş-Ağırlık İlişkileri Populasyon genelinde yaş-boy ilişkisi için L t = [1-e (t+0.257) ], yaş-ağırlık ilişkisi için W t = [1-e (t+0.257) ] bağıntıları bulunmuştur. Bu bağıntılar yardımıyla hesaplanan boy ve ağırlık değerleri ile ölçülen değerler arasındaki fark II. ve III. yaş grupları için önemli (P<0.05) iken, diğer yaş gruplarında önemsiz (P>0.05) çıkmıştır (Tablo 4, Tablo 5). Altınkaya Baraj Gölü ile diğer bazı habitatlardaki sudak balığı populasyonlarında Von Bertalanffy büyüme denklemi parametrelerinin karşılaştırması Tablo 9 da sunulmuştur. Boyca ve ağırlıkça büyüme denklemi parametreleri (L, W, k, t 0 ) bazı habitatlarda Altınkaya Baraj Gölü nden yüksek, bazılarında ise düşük tahmin edilmiştir. Meydana gelen farklılıkların yaş belirleme yöntemi, populasyonların büyüme hızı, örnekleme zamanı ve şekli ile örnek hacminden kaynaklandığı düşünülmektedir. 279

8 S. Yılmaz ve diğ. Tablo 9. Farklı habitatlardaki sudak balığı populasyonlarında Von Bertalanffy büyüme denklemi parametreleri Habitat Yaş Tayini Metodu L (cm) W (g) k t 0 Eğirdir Gölü [5] 250 Pul Gölhisar Gölü [10] 241 Pul Pomeranian Körfezi (Polanya) [23] 150 Pul Hirfanlı Baraj Gölü [12] 191 Pul + operkül Eğirdir Gölü [14] 672 Pul + operkül Seyhan Baraj Gölü [15] 248 Pul Feldberger Haussee Gölü (Almanya) [24]* 101 Operkül Eğirdir Gölü [18] 705 Pul ** Eğirdir Gölü [19] 555 Pul ** Altınkaya Baraj Gölü (Bu çalışma) 141 Otolit * Çalışmada total boy kullanılmıştır. ** Boy-ağırlık ilişkisinden hesaplanmıştır. Boy-Ağırlık İlişkisi Balıklarda boy-ağırlık ilişkisi denklemindeki a değeri, bireylerin ortalama kondüsyonunu gösterirken b değeri balığın içinde bulunduğu koşullara göre şeklini göstermektedir. Farklı türlerde b değeri 2,5 ile 3,5 arasında değişmektedir. Bir balık populasyonunda b=3 ise izometrik, b>3 ise pozitif allometrik, b<3 ise negatif allometrik büyümeden söz edilir [37]. Bu araştırmada olan b değeri, 3 ten çok büyük görünmemektedir. Bu bulgu sudak balığı populasyonunun Altınkaya Baraj Gölü nde ideale yakın bir büyüme (izometrik) gerçekleştirdiğini düşündürmektedir. Ayrıca korelasyon katsayısının (R 2 ) olması boy ile ağırlık arasında kuvvetli bir ilişki olduğunu göstermektedir. Boy-ağırlık ilişkisi parametreleri farklı habitatlardaki populasyonlarda değişebilmektedir. Daha önce yapılan bazı araştırmalarda sudak balığı populasyonları için tespit edilen boy-ağırlık ilişkisi parametreleri Tablo 10 da gösterilmiştir. Altınkaya Baraj Gölü populasyonundaki b değeri, diğer habitatlarda yaşayan populasyonların b değerleriyle örtüşmektedir. Tablo 10. Farklı habitatlardaki sudak balığı populasyonlarında boy-ağırlık ilişkisi (W=aL b ) parametreleri Habitat a b Mamasın Baraj Gölü [4] Eğirdir Gölü [5] Kapulukaya Baraj Gölü [31] Demirköprü Baraj Gölü [32] Gölhisar Gölü [28] Hirfanlı Baraj Gölü [29] Pomeranian Körfezi (Polanya) [8] Hirfanlı Baraj Gölü [18] Eğirdir Gölü [19] Seyhan Baraj Gölü [30] Feldberger Haussee Gölü (Almanya) [16]* Hirfanlı Baraj Gölü [12] Eğirdir Gölü [13] Eğirdir Gölü [22] Altınkaya Baraj Gölü (Bu çalışma) * Çalışmada total boy kullanılmıştır. Kondüsyon Faktörü Sudak balığının Altınkaya Baraj Gölü populasyonunda kondüsyon faktörü ( ) olarak belirlenmiştir. Bu değer aynı yaş grubundaki dişi ve erkek balıklar arasında sadece IV. yaş grubunda istatistikî olarak farklılık göstermiştir. Dişi bireylerde birbirini izleyen yaş grupları arasında kondüsyon faktörü değeri IV-V. yaşlarda farklı saptanırken, 280

9 Altınkaya Baraj Gölü (Samsun, Türkiye) nde Yaşayan Sudak Balığı, Sander lucioperca (L., 1758) nın Yaş ve Büyüme Özellikleri erkek bireylerde önemli bir farklılık çıkmamıştır. Bu türün farklı habitatlardaki populasyonlarında kondüsyon faktörü değerlerinin karşılaştırmalı sunumu Tablo 11 de gösterilmiştir. Altınkaya Baraj Gölü populasyonunun kondüsyonu, Seyhan Baraj Gölü [15] populasyonu ile aynı iken; Kapulukaya Baraj Gölü [8], Hirfanlı Baraj Gölü [12-13], Eğirdir Gölü [19] populasyonlarından yüksek, Mamasın Baraj Gölü [4], Eğirdir Gölü [5], Bafra Balık Gölleri [6], Demirköprü Baraj Gölü [9], Gölhisar Gölü [10], Hirfanlı Baraj Gölü [11], Pomarinian Körfezi [23] ve Eğirdir Gölü [18] populasyonlarından düşük hesaplanmıştır. Bununla birlikte, kondüsyon faktörünün habitat, yaş grubu, mevsim, yıl, eşeysel olgunluk, üreme dönemine bağlı olarak değişebileceği bilinmektedir. Tablo 11. Farklı habitatlardaki sudak balığı populasyonlarında ortalama kondüsyon faktörü (KF) değerleri Habitat KF Mamasın Baraj Gölü [4] Eğirdir Gölü [5] Bafra Balık Gölleri [6] Kapulukaya Baraj Gölü [8] Demirköprü Baraj Gölü [9] Gölhisar Gölü [10] Hirfanlı Baraj Gölü [11] Pomaranian Körfezi (Polanya) [23] Hirfanlı Baraj Gölü [12] Seyhan Baraj Gölü [15] Hirfanlı Baraj Gölü [13] Eğirdir Gölü [18] Eğirdir Gölü [19] Altınkaya Baraj Gölü (Bu çalışma) Sonuç olarak, ilk defa yaş verilerinin otolitlerden alınarak gerçekleştirilen bu çalışmada Altınkaya Baraj Gölü nde yaşayan sudak balığının yaş ve büyüme özellikleri araştırılmıştır. Daha önceleri yapılan ve otolit dışındaki kemiksi yapıların kullanıldığı çalışmalarla karşılaştırılan araştırmamızda, diğerlerinden farklı ve benzer sonuçlar elde edilmiştir. Populasyonun Altınkaya Baraj Gölü nde iyi bir gelişim gösterdiği ve ortamın besleyicilik kapasitesinin yeterli olduğu görülmüştür. Bununla birlikte, türün avcılık baskısına maruz kaldığı anlaşılmaktadır. Kaynaklar 1. Işık, K. (1992). Altınkaya Baraj Gölü ndeki Capoeta capoeta (Guldenstaedt, 1773) nın Yaş belirleme yöntemleri ile boy-ağırlık ilişkileri. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 36s. 2. Uğurlu, S., (2006). Samsun İli Tatlı Su Balık Faunasının Tespiti. Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 437s. 3. Geldiay, R., Balık, S. (1999). Türkiye Tatlısu Balıkları. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Yayınları, o: 46, İzmir, 532s. 4. İkiz, R. (1987). Mamasın baraj gölündeki sudak (Lucioperca lucioperca (Lin.), 1758) populasyonunun büyüme, boy-ağırlık ilişkisi ve eşeysel olgunluk ile kondisyonu üzerine bir araştırma. VIII. Ulusal Biyoloji Kongresi (3-5 Eylül 1986) Zooloji, Hidrobiyoloji, Temel ve Endüstriyel Mikrobiyoloji Tebliğleri, Cilt: 2, Trabzon, Sarıhan, E., Erdemli, Ü., Erdemli, Ü. (1988). Eğirdir Gölü sudak, Stizostedion lucioperca (Lin., 1758), populasyonunda gelişme üzerine bir araştırma. Doğa Türk Biyoloji Dergisi, 12, Demirkalp (Aksun), F. Y. (1992). Bafra balık göllerinde yaşayan sudak balığı Stizostedion lucioperca (Linnaeus, 1758) nın büyüme 281

10 S. Yılmaz ve diğ. özellikleri ve büyüme oranları. Doğa Turkish Journal of Zoology, 16, Sarmaşık, A., Timur, M. (1994). Eğirdir Gölü nde sudak (Stizostedion lucioperca Linnaeus, 1758) balıklarında mevsimsel gonad gelişimi ve cinsi olgunluğa ulaşma yaşının tespiti. Turkish Journal of Biology, 18, Gül, A. (1994). Kapulukaya Baraj Gölü nde yaşayan Stizostedion lucioperca (L., 1758) ve Leuciscus cephalus (L., 1758) un biyo-ekolojileri üzerine bir araştırma. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 212s. 9. Sarı, H. M. (1995). Demirköprü Baraj Gölü ndeki (Manisa) sudak balığı (Stizostedion lucioperca L., 1758) populasyonunun biyolojik özelliklerinin incelenmesi. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 95s. 10. Alp, A. (1997). Gölhisar Gölü ndeki ekonomik balık populasyonlarının (Cyprinus carpio L., 1758 ve Stizostedion lucioperca L., 1758) araştırılması. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 72s. 11. Binboğa, Ü. (1998). Hirfanlı Baraj Gölü (Kırşehir) nde yaşayan Stizostedion lucioperca (L., 1758) (sudak) nın biyolojisi. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 67s. 12. Atar, H. H., Atay, D. (1998). Hirfanlı Baraj Gölü sudak (Stizostedion lucioperca L. 1758) populasyonunun büyüme özellikleri üzerine bir araştırma. Doğu Anadolu Bölgesi III. Su Ürünleri Sempozyumu (10-12 Haziran 1998), Erzurum, Ablak, Ö., Yılmaz, M. (2004). Growth properties of pikeperch (Sander lucioperca (L., 1758)) living in Hirfanlı Dam Lake. Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences, 28, Becer, Z. A., İkiz, R. (1999). Eğirdir Gölü sudak (Stizostedion lucioperca L., 1758) populasyonunun büyüme özellikleri. Turkish Journal of Zoology, 23, Özdemir, F. (1999). Seyhan Baraj Gölü ndeki sudak (Stizostedion lucioperca (Lin.) 1758) populasyonunun bazı biyolojik özellikleri. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 42s. 16. Özyurt, C. E., Avşar, D. (2002). Seyhan Baraj Gölü ndeki (Adana) sudakların (Sander lucioperca Bogustkaya & aseka, 1996) bazı biyolojik özelliklerinin belirlenmesi. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 19, Yılmaz, M., Gül, A. (2001). Hirfanlı Baraj Gölü (Kırşehir) nde yaşayan Sander lucioperca (L., 1758) nın üreme özellikleri. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21, Balık, İ., Çubuk, H., Özkök, R., Uysal, R. (2004). Size composition, growth characteristics and stock 282 analysis of the pikeperch, Sander lucioperca (L. 1758), population in Lake Eğirdir. Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences, 28, İzci, L., Kuşat, M. (2006). Eğirdir Gölü sudakları (Sander lucioperca (L., 1758)) nın bazı populasyon özellikleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 10, Karjalainen, J., Lehtonen, H., Turunen, T. (1996). Variation in the relative year-class strength of pikeperch, Stizostedion lucioperca (L.), in two Finnish lakes at fifferent latitudes. Annales Zoologica Fennici, 33, Kangur, A., Kangur, P. (1996). The condition, length and age distribution of pikeperch, Stizostedion lucioperca (L.) in Lake Peipsi. Hydrobiologia, 338, Hansson, S., Arrhenius, F., ellbring, S. (1997). Diet and growth of pikeperch (Stizostedion lucioperca L.) in a Baltic Sea area. Fisheries Research, 31, Szypula, J. (1998). Age and growth rate of pikeperch in the Pomeranian Bay in Electronic Journal of Polish Agricultural Universities, 1(1), Wysujack, K., Kasprzak, P., Laude, U., Mehner, T. (2002). Management of a pikeperch stock in a long-term biomanipulated stratified lake: efficient predation vs. low recruiment. Hydrobiologia, 479, Sutela, T., Hyvarinen, P. (2002). Diet and growth of stocked and wild 0+ pikeperch, Stizostedion lucioperca (L.). Fisheries Management and Ecology, 9, Keskinen, T., Marjomaki, J. (2003). Growth of pikeperch in relation to lake characterictics: total phosphorus, water colour, lake area and depth. Journal of Fish Biology, 63, Kjellman, J., Lappalainen, J., Urho, L., Hudd, R. (2003). Early determination of perch and pikeperch recruiment in the orthern Baltic Sea. Hydrobiologia, 495, Peterka, J., Matena, J., Lipka, J. (2003). The diet and growth of larval and juvenile pikeperch (Stizostedion lucioperca (L.)): A comparative study of fishponds and a reservoir. Aquaculture International, 11, Lozys, L. (2004). The Growth of pikeperch (Sander lucioperca L.) and perch (Perca fluviatilis L.) under different water tempareture and salinity conditions in the Curonian Lagoon and Lithuanian coastal waters of the Baltic Sea. Hydrobiologia, 514, Keskinen, T., Marjomaki, J. (2004). Diet and prey size spectrum of pikeperch in lakes in central Finland. Journal of Fish Biology, 65,

11 Altınkaya Baraj Gölü (Samsun, Türkiye) nde Yaşayan Sudak Balığı, Sander lucioperca (L., 1758) nın Yaş ve Büyüme Özellikleri 31. Lappalainen, J., Malinen, T., Rahikainen, M., Vinni, M., yberg, K., Ruuhijarvi, J., Salminen, M. (2005). Temperature dependent growth and yield of pikeperch, Sander lucioperca, in Finnish Lakes. Fisheries Management and Ecology, 12, Yılmaz, S., Polat,., Yılmaz, M. (2007). Altınkaya Baraj Gölü (Samsun, Türkiye) ndeki sudak balığı (Sander lucioperca (Linnaeus, 1758)) nın yaş tayini için en güvenilir kemiksi yapının belirlenmesi. Journal of FisheriesSciences.com, 1, Chugunova, L. P. (1963). Age and Growth Studies in Fish. ational Science Foundation, Washington, 132p. 34. Sparre, P., Venema, S. C. (1998). Introduction to Tropical Fish Stock Assessment. Part 1 Manual. FAO Fisheries Technical Paper, o: 306, 1, Rev. 2, Rome, 407p. 35. Bagenal, T.B, Tesch F. W. (1978). Age and Growth in Methods for Assessment of Fish Production in Freshwaters, Blackwell Science Publication, (Ed.) Bagenal T.B., Oxford, Ricker, W. E. (1975). Computation and Interpretation of Biological Statistics of Fish Populations. Bull. Fish. Res. Board. Can., 191, 382 p. 37. Avşar, D. (1998). Balıkçılık Biyolojisi ve Populasyon Dinamiği. Baki Kitap ve Yayınevi, Yayın o. 20, Adana, 303s. 283