İş Güvenliği Uzmanlığı: Sistemin İşleyişinin Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma Çalışması

Transkript

1 İş Güvenliği Uzmanlığı: Sistemin İşleyişinin Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma Çalışması Öz Özge Akboğa Kale, 1 Ümit Dikmen, 2 Selim Baradan, 3 G. Emre Gürcanlı, 4 İrem Bayram 5 20/6/2012 tarihinde yu ru rlu ğe giren 6331 sayılı İş Sağlığı ve Gu venliği Kanunu ile birlikte işyerlerinde tehlike sınıfı ve çalışan sayısına bağlı olmak u zere iş gu venliği uzmanından hizmet alınması zorunluluğu bulunmaktadır. İş gu venliği Uzmanı olarak faaliyetlerini yerine getirmekte olan çalışanların görev ve yetkileri sayılı Yönetmelik ve revizyonlarında belirtilmektedir. Ancak uygulamada sorun ve eksikler göze çarpmaktadır. Bu tespit konuya ilişkin araştırma yapmayı ve su recin değerlendirilmesini gerekli kılmaktadır. Çalışma kapsamında 2015 ve 2017 yıllarında demografik sorularla birlikte eğitim memnuniyeti, sistemin işleyişine ilişkin yaşanan sorunlar gibi uzmanların birebir tecrube ettiği hususları sorgulayan toplamda 31 soruluk anket formu iş gu venliği uzmanlarına yöneltilmiştir. Çalışmaya 2015 yılında yılında 75 olmak u zere toplam 138 iş gu venliği uzmanı katılmıştır. Kıyaslamalı olarak yapılan çalışma, aradan geçen zaman dilimi içerisinde uzmanların uygulamada yetki kullanımı ve karşılaştıkları sorunlar açısından ne gibi farklılıklar yaşadıklarını tespit etek amacıyla değerlendirilmiştir. Sonuç olarak iş gu venliği uzmanlığı uygulamasının nasıl daha etkili olabileceğine ilişkin çözu m önerileri sunulmuştur. Anahtar sözcükler: İş gu venliği uzmanı, uzmanların yetkileri, İSG eğitimi, anket çalışması Giriş 20/6/2012 tarihinde yu ru rlu ğe giren 6331 sayılı İş Sağlığı ve Gu venliği Kanunu nun amacı işyerlerinde iş sağlığı ve gu venliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve gu venlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yu ku mlu lu klerini du zenlemek olarak tanımlanmıştır. İşyerlerinde tehlike sınıfı ve çalışan sayısına bağlı olmak u zere iş gu venliği uzmanından hizmet alınması 1 Ege Üniversitesi İnşaat Mu hendisliği Bölu mu, Bornova/İzmir - Tel: (0232) ozgeakboga. ege@gmail.com 2 Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi Deprem ve Araştırma Enstitu su, Deprem Mu hendisliği ABD - umit.dikmen@boun.edu.tr 3 Ege Üniversitesi İnşaat Mu hendisliği Bölu mu, Bornova/İzmir - Tel: (0232) sbaradan@ gmail.com 4 İstanbul Teknik Üniversitesi, İnşaat Mu hendisliği Bölu mu - egurcanli@gmail.com 5 Ege Üniversitesi, İnşaat Mu hendisliği Bölu mu, Bornova/İzmir - Tel: (0232) E-posta: irem.bayram@ege.edu.tr Ekim 2017, Samsun 47

2 zorunluluğu uygulamaya girmiştir (6331 Sayılı Kanun). İş Gu venliği uzmanı, İş sağlığı ve gu venliği alanında görev yapmak u zere Çalışma ve Sosyal Gu venlik Bakanlığınca yetkilendirilmiş, iş gu venliği uzmanlığı belgesine sahip, mu hendis, mimar ve teknik elemanlara verilen addır (Özdemir, 2013). İş Gu venliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri ilk olarak 29 Aralık 2012 tarihli ve sayılı Yönetmelik ve revizyonlarında belirtilmiştir sayılı İş Sağlığı ve Gu venliği Kanunu kapsamında yer alan işyerleri ile eğitim kurumlarını kapsayan Sayılı Yönetmeliğin amacı; iş sağlığı ve gu venliği hizmetlerinde görevli iş gu venliği uzmanlarının nitelikleri, eğitimleri ve belgelendirilmeleri, görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esaslarını du zenlemek olarak belirtilmiştir. Mevzuata göre İş gu venliği uzmanlarından; (C) sınıfı belgeye sahip olanlar az tehlikeli sınıfta, (B) sınıfı belgeye sahip olanlar az tehlikeli ve tehlikeli sınıflarda, (A) sınıfı belgeye sahip olanlar ise bu tu n tehlike sınıflarında yer alan işyerlerinde çalışabilirler. Bu çalışmada mevzuatta yer alan yu ku mlu lu kleri uygulamak u zere çalışma hayatında yer alan iş gu venliği uzmanlarının aldıkları eğitim, uzmanlık belgesi almak için katıldıkları sınav, yetki ve sorumlulukları, uygulamada yaşadıkları sorunlar ve konuya ilişkin göru şleri detaylı olarak değerlendirilmiştir. Çalışmada iki aşamada yu ru tu lmu ş ve öncelikle aktif olarak faaliyet gösteren iş gu venliği uzmanlarına 2015 yılında bir anket çalışması yöneltilmiş sonrasında anket çalışması 2017 yılında tekrarlanmıştır (Akboğa vd., 2016). Aradan geçen zaman dilimi içerisinde mevzuattaki revizyonlarda dikkate alınarak uzmanların göru ş ve yaklaşımlarında ne gibi değişimlerin olduğu irdelenmeye çalışılmıştır yılında 63 iş gu venliği uzmanının yanıtladığı anket çalışmasına 2017 yılında 75 iş gu venliği uzmanı destek vermiştir. Anket sorularının hazırlanmasında; İnşaat Mu hendisleri odası Adana Şubesi tarafından organize edilen İnşaatlarda İşçi Sağlığı ve İş Gu venliği Çalıştayı kapsamında tartışılan hususlar, ilgili mevzuat ve sektör aktörlerinin göru şleri dikkate alınmıştır. Anketin iş gu venliği uzmanlarına iletilmesi elektronik platformda, sosyal medya ve uzmanların oluşturdukları topluluklar aracılığı ile gerçekleşmiştir. Yapılan bu çalışma uzmanlara göru şlerini paylaşma platformu sunmuş ayrıca anketin 2 yıl sonra yeniden uygulanması hem uzmanların konuya ilişkin değişen göru şlerini öne çıkartmış hem de çalışmayı gu ncelleme olanağı sağlamıştır. Çalışmada öncelikle anket katılımcılarının profili paylaşılmıştır. Takip eden bölu mlerde iş gu venliği uzmanlığı belgesi edinmek için alınması gereken eğitim programı ve ölçme/değerlendirme su reci ile uzmanların yetki ve sorumlulukları mevzuat açısından irdelenerek uzman göru şleri dikkate alınarak eksikleri tartışılmıştır. Bunun yanında uzmanların karşılaştıkları uygulama sorunları ve konuya ilişkin göru şleri ayrı başlıklar altında incelenmiştir. Katılımcı Profili 2015 yılında anketi yanıtlayan katılımcıların %63,5 i erkek %36,5 i kadındır. Anket çalışmasına katılanların %47,6 sı yaş aralığındayken, %25,4 u yaş aralığındadır yılında ise katılımcıların %54,7 si erkekler %45.3 u kadınlar oluşturmuştur. Medeni durum açısından incelendiğinde katılımcıların %50.7 si bekar %49.3 u bekardır yılında yapılan çalışmaya benzer şekilde arası yaş grubu 48 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi

3 en yu ksek sıklığa sahiptir (%20). Takip eden yaş grubu ise ile yaş aralığıdır (%17,3) yılında anketi yanıtlayan katılımcıların eğitim durumu incelendiğinde %61,3 u lisans mezunlarından oluşmaktayken, %30,6 sı yu ksek lisans, %3,2 si doktora %3,2 si lise ve %1,6 sı ön lisans mezunudur yılında ise yaklaşık bir dağılımla %62,7 lisans, %30,7 yu ksek lisans, %1,3 doktora ve %,5,3 ön lisans mezunu uzman katılım profilini oluşturmaktadır yılı İş Gu venliği Uzmanlığı belge sınıfı dağılımı incelendiğinde %62,3 ile C sınıfının bu yu k çoğunluğu oluşturduğu göru lmektedir. B ve A sınıfına sahip katılımcı oranları sırasıyla %21,3 ve %16,4 tu r yılında ise B ve A sınıfı uzman sayısında artış gözlenmiştir. Katılımcıların %44 u C sınıfı, %24 u B sınıfı, %32 si ise A sınıfı iş gu venliği uzmanıdır yılında anketi yanıtlayanların %55,9 u 1 ile 3 yıl arasında iş deneyimine sahipken, %23,7 si 1 yıldan az, %15,3 u 3 ile 5 yıl arasında ve %5,1 i 5 yıldan fazla deneyime sahiptir (Şekil 2) yılında tekrarlanan anket çalışmasında ise katılımcıların deneyim su relerinin daha yu ksek olduğu gözlenmiştir. Dağılıma göre; katılımcıların %40 ı 1-3 yıl arası, %30,7 si 3-5 yıl arası, %17,3 u bir yıldan az ve %12 si 5 yıldan fazla deneyime sahiptir. İş gu venliği uzmanlarının çalıştığı sektörler incelendiğinde 2015 yılında inşaat sektöru ilk sırayı almıştır ( %47,4). İnşaatı %21,1 ile hizmet sektöru ve %21,1 ile diğer sektörler (tekstil, kimya vb.) izlemektedir. Maden sektöru, sektörler arasındaki dağılımın %5,3 u nu oluştururken, metal sektöru nde çalışma %5,3 oranındadır yılında ise inşaat sektöru (%38), metal sektöru (%12,7) ve hizmet sektöru (%8,5) ön plana çıkmaktadır yılında anketi yanıtlayanların %55,6 sı mesleklerini İş Gu venliği Uzmanı olarak tanımlarken, %14,3 u Mu hendis, %12,7 si İş Sağlığı ve Gu venliği Uzmanı, %11,1 i İşçi Sağlığı ve İş Gu venliği Uzmanı, %3,2 si İş Sağlığı ve Gu venliği Teknikeri ve %3,2 si diğer (İş Sağlığı ve Gu venliği Gönu llu su vb.) olarak mesleklerini tanımlamışlardır. Bu veri, profesyonellerin kendi meslekleri ile ilgili homojen bir tanıma sahip olmadıklarını ya da işçi sağlığı ve iş gu venliği alanında faaliyet gösterilmesine rağmen profesyonellerin ağırlıklı olarak u niversite eğitimi ile edindikleri mesleği esas meslek olarak gördu ğu sonucunu ortaya çıkarmaktadır yılında katılımcılara mesleklerini tam olarak nasıl tanımladıkları tekrar sorulmuştur. Elde edilen sonuçları göre katılımcıların uzmanlık konusunda yoğunlaştığını göstermiştir. Katılımcıların %54,2 si kendisini iş gu venliği uzmanı, %19,4 u iş sağlığı ve gu venliği uzmanı, %18,1 i ise işçi sağlığı ve iş gu venliği uzmanı olarak tanımlamıştır yılında ankete katılanların %59,7 si çalıştıkları işyerinde yasal açıdan tanımlı uzman olarak çalışırken %40,3 u işyerlerinde yasal bir şekilde iş gu venliği uzmanı olarak tanımlanmamıştır yılında ise bu hususta pozitif bir gelişme sağlanmıştır. Uzmanların %88 i yasal olarak tanımlı iş gu venliği olarak çalışma hayatına devam etmektedir yılında katılımcıların %56,9 u Ortak Sağlık Gu venlik Biriminde (OSGB) çalışırken %31 i bir işveren yanında, %8,6 sı bireysel ve %3,4 u kamuda çalıştığını belirtmiştir. Uzmanların %80 inde mesleki sorumluluk sigortası yokken, %20 sinde mesleki sorumluluk sigortası bulunmaktadır. Uzmanların %65,1 i iş kazası geçirmiş/tanık olmuşken %34,9 u daha önce hiç iş kazası geçirmemiş/tanık olmamıştır Ekim 2017, Samsun 49

4 2017 yılında ise OSGB de çalışan uzman sayısında artış göru lmektedir (%68). Bireysel çalışan iş gu venliği uzmanı oranında yine bir artış söz konusudur (%14,7). Bunun yanında bir işveren yanında uzman olarak çalışan kesimde ciddi bir azalma gözlenmiştir (%10,7). Mesleki sorumluluk sigortası açısından konuda bir değişimin olmadığı söylenebilir, uzmanların %81,3 u mesleki sorumluluk sigortası olmadan çalışmaya devam etmektedir. Benzer şekilde iş kazası geçiren/tanık olan uzman oranı neredeyse değişmemiştir (%64). İSG Uzmanı Eğitim ve Ölçme/Değerlendirme Sürecinin Yeterliliğinin İncelenmesi İş gu venliği uzmanlarının eğitimleri, sınavları ve belgelendirilmelerine ilişkin usu ller sayılı Yönetmeliğin beşinci bölu mu nde detaylı olarak açıklanmıştır. Mevzuata göre İş Gu venliği Uzmanlığı Temel Eğitim Programının su resi, teorik bölu mu 180 saatten, uygulama kısmı da 40 saatten az olmayacak şekilde tasarlanmıştır ve bu kısımların tek bir program dahilinde uygulanması gerektiği belirtilmiştir. Programın teorik bölu mu nu n tamamı yu z yu ze veya ilgili yönetmelikte belirtilen oranlara uygun olarak yu z yu ze ve uzaktan eğitimin bir arada uygulanmasıyla gerçekleştirilebilecektir. Uzaktan eğitim sisteminin uygulanması halinde, katılımcılar öncelikle uzaktan eğitimi tamamlayacaklar, ardından yu z yu ze eğitime başlayabileceklerdir. Programın kalan 40 saatlik bölu mu uygulamaya ayrılmıştır. Katılımcıların, programın teorik bölu mu nu tamamladıktan sonra uygulama eğitimine başlamaları gerekmektedir. Uygulama eğitimi ile katılımcıların, programın teorik bölu mu nde edindikleri bilgileri uygulamada kullanmalarını sağlamak ve böylece uygulama becerilerini geliştirmek amaçlanmıştır yılında uzmanların, iş gu venliği uzmanı olabilmek için alınan eğitimin mesleği icra edebilmek için yeterli olup olmadığı hakkındaki göru şleri değerlendirildiğinde katılımcıların %29 unun kesinlikle yeterli olduğunu du şu nmediği, %12,9 unun yeterli olduğunu du şu nmediği, %27,4 u nu n yeterli olduğunu du şu ndu ğu, sadece %4,8 inin kesinlikle yeterli olduğunu du şu ndu ğu ortaya çıkmaktadır. Katılımcıların %25,8 i bu soruda kararsız kalmaktadır (Şekil 1) yılında ise öncelikle dikkat çeken husus kararsız kalan katılımcıların sayısındaki artıştır (%34,7). Katılımcıların %28 i kesinlikle yeterli olmadığını du şu nu rken %12 si yeterli olmadığı göru şu ndedir. Katılımcıların %16 sı iş gu venliği uzmanı olabilmek için alınan eğitimin mesleği icra edebilmek için yeterli olduğunu du şu nmu ş sadece %9,3 u kesinlikle yeterli olduğunu belirtmiştir. Her iki yılda da en du şu k kategoriyi kesinlikle du şu nu yorum grubu oluşturmuştur (Şekil 2) yılında iş gu venliği uzmanlığı sınavının mesleki uygulamalar bakımından yeterli kriterlere sahip olduğunu kesinlikle du şu nmeyen katılımcı oranı %40 iken yeterli olduğunu du şu nmeyen %31,7, yeterli kriterlere sahip olduğunu du şu nen %5, kesinlikle sahip olduğunu du şu nen %5 tir. Kararsız yanıt %18,3 oranında kalmaktadır (Şekil 1) yılında ise yine konuya ilişkin kararsız kalan katılımcı yu zdesinde artış gözlenmiştir (%33,3). Katılımcıların %30,7 si iş gu venliği uzmanlığı sınavının mesleki uygulamalar bakımından kesinlikle yetersiz olduğunu du şu nu rken %24 u yetersiz bulmuştur. Sadece %8 lik bir grup yeterli, %4 lu k bir grup ise kesinlikle yeterli bulmuştur (Şekil 2). 50 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi

5 Kesinlikle Düşünüyorum Düşünüyorum Kararsızım Düşünmüyorum Kesinlikle Düşünmüyorum Uzmanlık sınavının mesleki uygulamalar bakımından yeterli kriterlere sahip olduğunu düşümüyor musunuz? Uzman olmak için aldığınız eğitimin mesleğinizi icra için yeterli olduğunu düşünüyor musunuz? Şekil yılı eğitim ve sınav yeterliliğine dair katılımcı göru şleri Kesinlikle Düşünüyorum Düşünüyorum Kararsızım Düşünmüyorum Kesinlikle Düşünmüyorum Uzmanlık sınavının mesleki uygulamalar bakımından yeterli kriterlere sahip olduğunu düşümüyor musunuz? Uzman olmak için aldığınız eğitimin mesleğinizi icra için yeterli olduğunu düşünüyor musunuz? Şekil yılı eğitim ve sınav yeterliliğine dair katılımcı göru şleri Uygulama eğitimi ile katılımcıların, programın teorik bölu mu nde edindikleri bilgileri uygulamada kullanmalarını sağlamak ve böylece uygulama becerilerini geliştirmek amaçlanmıştır. Fakat bu noktada akla gelen soru kaç uzmanın fiilen stajını gerçekleştirdiğidir. Bu eğitimin bu yu k oranda evrak u zerinde kaldığı ve uzmanların bu aktif eğitim su recine fiiline katılımda bulunmadığı bilinen bir gerçektir. Ölçme ve değerlendirme ise başlı başına bir sorun oluşturmaktadır. Uzman adayları çoğunlukla soru havuzlarını karıştırma, yönetmeliklerdeki sayısal bilgileri ezberleme, ders notlarında sadece «Eğitim Kurumlarının» koyu punto ile yazdığı metinleri okuma ve geçmiş yıllarda çıkmış soruları inceleme yolları ile sınava hazırlanmaktadır. Bu durumun yeterliliği tartışmaya açıktır. Tartışma ve Öneriler Ülkemiz iş hukukun en temel özellikleri arasında, işçinin korunmasının ön planda olması, kurallarının genellikle nispi emredici olması ve hukuk uygulamalarında işçi lehine yorum yapılması yer almaktadır (Akyiğit, 2014). Bu noktada iş gu venliği uzmanlarından sektör aktöru olarak çalışan, işletme ve u retim gu venliğini sağlamakta rehberlik etmesi, yol göstermesi ve mevzuatın uygulanmasını denetmesi beklenmektedir. İlk etapta du şu nu lmesi gereken; uzmanların aldıkları eğitim verdikleri hizmet için yeterli mi, uzmanlık alanına göre ayrım yapılmalı mı, alınan eğitim her tu rden işyerlerinde İSG uzmanlığı yapmak için yeterli mi, uzmanlar yetkilerini kullanabiliyor mu, Ekim 2017, Samsun 51

6 parasını işvereninden alan ve onu denetlemekle yu ku mlu olan bir meslek dalı olabilir mi, uzmanlık sınavında teknik konulardan çok mevzuat sorulmaktadır mevzuat bilen uzmanlar mı yetiştirilmek isteniyor yoksa işletmenin öznel sorunlarını teknik açıdan çözu mleyebilecek uzmanlar mı gibi soruların cevabıdır. Uzmanlık, uluslararası alanda mesleki deneyimler sonrasında belirli yeterlilik kriterleri (yalnızca sınav değil) sonrasında sahip olunan bir kavramdır. Ülkemizde işçi sağlığı ve iş gu venliği alanındaki du zenlemelerle yalnızca sınav koşuluna tabi tutulan bu unvanın edinilmesi her ne kadar uzmanlık sınıfları tarif edilse de sorunludur. Ayrıca Uzmanlık sınavında teknik konulardan çok mevzuat sorulmakta, bu durum sorunları teknik olarak çözu mlede yetersizlik yaratmaktadır. Ayrıca henu z mesleki deneyime sahip olmayan u niversite mezunlarının sektörde bu unvanla faaliyet yu ru tmelerinin yarattığı bir dizi olumsuzluk uygulanan anket sonuçlarında kendini göstermiştir. Nitekim çalışmaya katılmış bugu n aktif olarak iş gu venliği uzmanlığı yapan katılımcıların çok du şu k yu zdesi uzmanlık eğitimini ve sonrasında yapılan sınavı yetersiz bulmaktadır. Dikkat edilmesi gereken bir başka husus kısıtlı bir eğitim ve yeterli bulunmayan bir sınav sonrasında çeşitli meslek gruplarında yetkinlikleri olan Uzman ların mezun oldukları programa uygun olmayan bir alanda çalıştımalarıdır. Uzmanların su recini, işleyişini ve hepsinden önemlisi risklerini tam anlamıyla bilmedikleri sektörlerde hizmet vermeleri iş kazalarının sıklık ve şiddetini azalmaya katkısı olmamaktadır. Uzmanlık yapılan sektöre hakim olmama Risk Değerlendirme raporlarının kopyala yapıştır olarak işletmenin öznel koşulları göz önu ne alınmadan yapılmasına sebep olmaktadır. İş gu venliği uzmanlarının bir araya gelerek oluşturdukları sosyal madya ya da forum hesaplarına birbirlerinden çeşitli sektörlere ait risk analizi raporlarını istedikleri ve çoğu zaman analiz yapılacak işletmeyi görmeden risk analizini oluşturdukları bilinen bir gerçektir. Özetle tu m bu sebeplerle iş gu venliği uzmanlarının daha sağlam bir hukuki statu ye kavuşturulması gerekmektedir. Zira işçi sağlığı ve iş gu venliği faaliyetlerinin etkinliği ve iş kazalarının önlenmesi bir anlamda İş gu venliği uzmanlarının etkinliğine bağlıdır. Kaynaklar Akboğa, Ö., Baradan, S., Gu rcanlı, G.E., Dikmen, S.Ü., Bayram İ. (2016) İş Gu venliği Uzmanlığı: Sistemin İşleyişinin Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma Çalışması. Tu rkiye Mu hendislik Haberleri, Sayı: / Akyiğit, E. (2014) İş Hukuku. Ankara, Seçkin Yayınları. Özdemir, C.S. (2013) İş Sağlığı ve Gu venliği. Ankara, Maliye Postası Yayınları Sayılı İş Sağlığı ve Gu venliği Kanunu, 20 Haziran Sayılı İş Gu venliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk Ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik, 29 Aralık Sayılı İş Gu venliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk Ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, 31 Ocak Sayılı İş Gu venliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk Ve Eğitimleri Hakkında 52 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi

7 Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, 11 Ekim Sayılı İş Gu venliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk Ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, 30 Nisan Sayılı İş Gu venliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk Ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, 19 Kasım Sayılı İş Gu venliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk Ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, 15 Şubat Ekim 2017, Samsun 53

8