BİR TIP FAKÜLTESİ HASTANESİ'NDE GÖREVLİ HEMŞİRELERİN KAN BASINCI ÖLÇÜM BİLGİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 ARAŞTIRMA BİR TIP FAKÜLTESİ HASTANESİ'NDE GÖREVLİ HEMŞİRELERİN KAN BASINCI ÖLÇÜM BİLGİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Tahir Kemal ŞAHİN*, Lütfi Saltuk DEMİR*, İbrahim KORUK** * Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD, Konya ** GATA Sağlık Astsubay Okulları Komutanlığı, Ankara ÖZET Amaç: Bu çalışmanın amacı, hastane kliniklerinde görev yapan hemşirelerin kan basıncını doğru ölçme konusundaki bilgilerinin tespit edilmesidir. Gereç ve Yöntem: Bu tanımlayıcı araştırma kapsamına, Konya Meram Tıp Fakültesi Hastanesi nde görev yapmakta olan 103 hemşire alınmıştır. Örneklem seçimi, kliniklerdeki hemşire sayısına orantılı olarak basit rastgele yöntemle yapılmıştır. Hemşirelere kan basıncı standart ölçüm yöntemlerine ilişkin sorular içeren bir soru formu uygulanmıştır. Bulgular: Araştırmaya alınan hemşirelerin % % 98.1 i soruların büyük bölümünü doğru olarak yanıtlamıştır. Ancak, hangi koldan ölçüm yapılacağına, manşonun hangi basınç değerine kadar şişirileceğine, hangi hızda indirileceğine, doğru sonuç için kaç ölçüm yapılması gerektiğine ilişkin sorulara farklı yanıtlar vermişlerdir. Kadın hemşirelerin manşonun kola sarılma gerginliğini ve steteskobun kola doğru yerleştirilmesini bilme konularında erkek hemşirelerden anlamlı şekilde daha fazla oranda bilgi sahibi oldukları, buna karşın erkek hemşirelerin manşonu indirme hızını kadın hemşirelerden daha yüksek oranda doğru yanıtladıkları saptanmıştır. Sonuç: Hemşirelerin kan basıncı ölçüm bilgilerinin kısmen yetersiz olduğu sonucuna varılmıştır. Hemşirelerin kan basıncı ölçüm bilgilerini tamamlayıcı nitelikte periyodik hizmet içi eğitimler yapılmalıdır. Anahtar Kelimeler: Hemşire, kan basıncı, hipertansiyon. ABSTRACT EVALUATION OF THE BLOOD PRESSURE MEASURING KNOWLEDGE OF THE NURSES WHO ARE WORKING IN A MEDICAL FACULTY HOSPITAL Objective: The aim of this study is to determine the right knowledge of blood pressure measurement of the nurses who working in clinics. Materials and Method: 103 nurses who are working in Meram Medical Faculty Hospital were included to this descriptive study. Sampling method was stratified proportional random sampling method, with strata for the number of nurses at clinics. A questionnaire, which was formed of some questions about standard measuring methods of blood pressure, was applied to the nurses. Results: It was determined that 55.3% to 98.1% of the nurses answered the most of the questions correctly. But, they gave different answers to the questions about choosing the arm for measurement, inflation level of the cuff, deflation speed and how many measurements should be done for true result. It was found that the female nurses had much more knowledge about the tension of wrapping the cuff around the arm and the correct positioning of the stethescope than the male ones. Oppositely, the male nurses had higher correct answer rate about deflation of the cuff than the female nurses. Conclusion: It was concluded that the knowledge of blood pressure measurement of the nurses was partly insufficient. Periodical educational studies should be done for the nurses to complete the blood pressure measurement knowledge of them. Key words: Nurse, blood pressure, hypertension. Gönderildiği Tarih: 17 Kasım 2005, Kabul Tarihi: 14 Aralık Sorumlu Yazar (Corresponding Author): Tahir Kemal ŞAHİN, Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Meram, Konya Tel: E-posta: tasahin@hotmail.com 8

2 GİRİŞ Kan basıncı, kanın, damar çeperinin herhangi bir birim alanına uyguladığı basınç demektir. Kan basıncı, kardiyak debi ve periferik vasküler direnç tarafından oluşturulur. Kan basıncı hemen daima milimetre cıva (mm Hg) ile belirtilir. Eskiden beri kan basıncı ölçümü için standart olarak cıvalı manometreler kullanılmıştır (1). Kan basıncı, standart kriterlere uygun olduğu bilinen tansiyon aletleri (sfigmomanometre) ile ölçülmelidir. Kan basıncı ölçümünde cıvalı, aneroid ve elektronik olmak üzere üç tip sfigmomanometre kullanılmaktadır. Ölçümlerin tercihen cıvalı sfigmomanometre ile yapılması önerilmektedir (2, 3). Yapılan bir çalışmada, elektronik aletlerle ölçülen tansiyon değerinin cıvalı aletlerle elde edilen değerlere göre anlamlı derecede daha yüksek olduğu belirlenmiştir (4). Tablo A. Arteriyel kan basıncı ölçümünde uyulması gereken temel kurallar (2, 3, 6-8) Hastanın/kişinin son 30 dakika içerisinde sigara, çay veya kahve içmemiş, kafein almamış ve yemek yememiş olduğundan emin olunmalı Hasta/kişi bir sandalyeye oturtulmalı ve en az 5 dakika dinlendirilmeli Ölçüm yapılan oda sessiz ve ılık olmalı Ölçüm, mümkünse sağ koldan yapılmalı ve ölçüm yapılacak kol giysisiz (çıplak) olmalı Ölçüm sırasında hasta/kişi arkasına yaslanmalı, bacak bacak üstüne atmadan ve konuşmadan oturmalı Hastanın/kişinin kolu kalp hizasına yükseltilmeli ve alttan desteklenmeli Tansiyon aleti (sfigmomanometre) manşonunun boyu hastaya/kişiye uygun olmalı, şişen kese bölümü kol çevresinin en az % 80 ini sarmalı, manşonun genişliği ise kol uzunluğunun 2/3 ü kadar olmalı Manşon, alt kenarı dirsek çukurunun cm üzerinde olacak şekilde kola sarılmalı, ne sıkı ne de gevşek olmalı Steteskop ucu manşonun altına sokulmamalı, dirsek çukurunda brakial arter üzerinde serbest durmalı ve cilde hafifçe bastırılmalı Manşon, radial nabzın kaybolduğu düzeyin mm Hg üstüne kadar şişirilmeli Manşon uzun süre şişirilmiş bırakılmamalı Sfigmomanometrenin kontrol valfi açılarak saniyede 2 4 mm Hg hızla indirilmeli Manşon basıncı azaltılırken, sesin ilk duyulduğu anda okunan değer sistolik, sesin artık işitilmez olduğu anda okunan değer ise diastolik basınç değeri olarak kaydedilmeli Ölçümler, arada ikişer dakika bırakılarak en az iki defa yapılmalı ve sonuçların ortalaması kan basıncı değeri olarak alınmalı 9

3 Cıvalı manometrenin kan basıncı ölçümünde altın standart olduğu kabul edilmektedir (5). Bu tip cıvalı manometrelerde rezervuar dolu, cıva sütunu göz seviyesinde olmalı, basınç uygulanmadığı sırada cıva düzeyi mm Hg olarak okunmalı ve basınç uygulanırken sütun oynamamalıdır. Cıvalı manometreler dışında, kalibre edilmiş bir aneroid sfigmomanometre veya ossilometrik ölçüm yapan elektronik bir tansiyon aleti kullanılabilir. Parmaktan volüm-klamp pletismografi yöntemiyle ölçüm yapan cihazların, güvenilir sonuçlar vermedikleri için kullanılmaları önerilmemektedir (3). Hipertansiyon ise, arteriyel kan basıncının normal sayılan değerlerin üzerine çıkmasıdır ve 140/90 mm Hg nin üzeri Grade 1 hipertansiyon olarak kabul edilmektedir (6, 7). Tedavi edilmeyen yüksek kan basıncı, başta kalp olmak üzere birçok organ ve sistemde etkili olarak hipertansif ve aterosklerotik çeşitli komplikasyonlara neden olabilmektedir (2, 8). Doğru şekilde ölçülen kan basıncı ile hipertansiyon tanısı kolaylıkla konulabilmekte ve hastalığın komplikasyonlara neden olmadan tedavisine fırsat vermektedir. Eğer kan basıncı gerçek ve kesin doğrulukla ölçülmezse büyük tıbbi zararlara ve maddi kayıplara neden olabilecek bir potansiyele sahiptir (5). Tablo A da kan basıncının doğru ölçülebilmesi için uyulması gereken kurallar yer almaktadır. Bu çalışmada, Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Hastanesi ndeki hemşirelerin kan basıncı ölçüm yöntemi hakkındaki bilgi düzeylerini tespit etmek amaçlanmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Eylül 2004 tarihinde yürütülen bu tanımlayıcı araştırma kapsamına, Konya Meram Tıp Fakültesi Hastanesi nde görev yapmakta olan 410 hemşireden gündüz çalışma saatlerinde erişilebilen 336 hemşirenin 103 ü alınmıştır. Örneklem seçimi, kliniklerdeki hemşire sayısına orantılı olarak basit rastgele yöntemle yapılmıştır. Hemşirelere, kan basıncı standart ölçüm yöntemlerine ilişkin sorular içeren bir anket formu uygulanmıştır. Anketler yüz yüze görüşülerek doldurulmuştur. Anket sorularının hazırlanmasında Seventh Report of the Joint National Committee on Prevention Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure (JNC 7) raporu (6) ve 1999 World Health Organization-International Society of Hypertension Guidelines for the Management of Hypertension (WHO- ISH 1999) raporundan (7) yararlanılmıştır. Kan basıncı ölçümünün değerlendirilmesinde; kan basıncı ölçümünden önce kişinin ne kadar dinlendirileceği, kan basıncı ölçümünün hangi koldan yapılacağı, kan basıncının hangi pozisyonda ölçüleceği, manşonun yerleştirilme yeri ve ne sıkılıkta sarılacağı, tansiyon ölçümü sırasında kolun hizası, steteskobun kola ne şekilde yerleştirileceği, manşonun hangi basınçta şişirileceği hangi hızda indirileceği, sistolik basınç ölçüm kriteri, diastolik basınç ölçüm kriteri ve doğru kan basıncı 10

4 için kaç ölçüm yapmak gerektiği sorgulanmıştır. Veriler bilgisayar ortamında değerlendirilmiştir. İstatistiki analizde ki-kare testi kullanılmış, gerekli durumlarda Fisher in kesin ki-kare testi uygulanmıştır. P<0.05 olduğunda, aradaki fark istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir. BULGULAR Çalışmamıza çeşitli servislerden katılan 103 hemşirenin servislerde görev yaptıkları bölümlere göre dağılımı Tablo 1 de verilmektedir. Katılımcıların yaşlarının 21 ila 45 arasında olduğu tespit edildi. Yaş ortalaması ± 4.64 idi. Hemşirelerin 78 i (% 75.7) kadın, 25 i (% 24.3) ise erkekti. Hemşirelerin görev süresi ortalaması 6.65 ± 5.42 yıldı. Katılımcıların % 48.5 inin lise, %42.7 sinin yüksekokul, %6.8 inin fakülte ve %1.9 unun yüksek lisans diploması olduğu tespit edildi. Tablo 1. Hemşirelerin görev yaptıkları bölümlere göre dağılımı (Konya, 2004). BÖLÜMLER Sayı % Poliklinik 4 3,9 Servis 61 59,2 Yoğun bakım 21 20,4 Diğer 17 16,5 TOPLAM ,0 Çalışmamıza katılan hemşirelerin % 89.3 ü aneroid sfigmomanometre kullandığını ifade etti. Katılımcıların kullandıkları tansiyon aletlerinin cinsine göre dağılımı Tablo 2 de gösterilmektedir. Tablo 2. Hemşirelerin kullandıkları tansiyon aletlerinin çeşitlerine göre dağılımı (Konya, 2004). TANSİYON ALETİ Sayı % Aneroid 92 89,3 Cıvalı 7 6,8 Elektronik 4 3,8 TOPLAM ,0 Hemşirelerin %55.3 %98.1 i soruların büyük bölümünü doğru olarak yanıtladı (Tablo 3). Ölçüm öncesi dinlenme süresi ile ilgili sorulan soruya hemşirelerin % 55.3 ü doğru yanıt verdi. Çalışmamızda hemşirelerin steteskobu nasıl ve nereye yerleştirmeleri gerektiği ile ilgili soruya verdikleri cevapların doğrulukları sırasıyla %70.9 ve %68.0 dı. Hemşireler ölçüm yapılan kolun kalbe göre hizası ile ilgili soruya %90.3 oranında doğru cevap verdi. Çalışmamızda hemşirelerin sistolik basınç ölçüm kriterlerini doğru bilme oranı %84.5 iken, diastolik basınç ölçüm kriterlerini doğru olarak bilme oranı % 64.1 olarak bulundu. Hemşirelerin manşonun indirilme hızına verdikleri cevapların %47.6 sı doğru olarak değerlendirildi. Kan basıncı ölçümünün hangi pozisyonda yapılması gerektiği ile ilgili soruya hemşirelerin %98.1 i oturarak yanıtını verdi. Ölçümün hangi koldan yapılacağı ile ilgili soruya hemşirelerin %32 si sağ 11

5 koldan, %26.2 si sol koldan, %18.4 ü sürekli aynı koldan, %21.4 ü ise hangi koldan olduğu fark etmez şeklinde yanıtlar verdi. Hemşirelerin eğitim durumları, çalışma süreleri (mesleki deneyim) ve servislerde çalıştıkları bölümler ile kan basıncı ölçüm tekniğini doğru bilme arasında önemli bir ilişki saptanmadı (p > 0.05). Cinsiyet ile kan basıncı ölçüm tekniğini doğru bilme arasındaki ilişki incelendiğinde, kadın hemşirelerin manşonun kola sarılma gerginliği ve steteskobun kola yerleştirilmesi konularında erkek hemşirelerden anlamlı şekilde daha fazla oranda bilgi sahibi oldukları (p < 0.01), buna karşın erkek hemşirelerin manşonu indirme hızını kadın hemşirelerden daha yüksek oranda doğru yanıtladıkları (p = 0.001) saptandı. Diğer sorularda cinsiyet yönünden anlamlı bir farklılık bulunmadı (p > 0.05, Tablo 3). Tablo 3. Hemşirelerin kan basıncı ölçüm bilgilerini irdeleyen sorulara verdikleri doğru yanıtların cinsiyete göre dağılımının değerlendirilmesi (Konya, 2004) KAN BASINCI ÖLÇÜM BİLGİSİ TOPLAM KADIN ERKEK Anlamlılık (n = 103) (n = 78) (n = 25) n % n % n % (p) Ölçüm öncesi dinlenme süresi Ölçüm pozisyonu Manşonun kola sarılma sınırı Manşonun kola sarılma gerginliği Ölçüm yapılan kolun kalbe göre hizası Steteskobun kola yerleştirilme yeri Steteskobun serbest olması Manşonun indirilme hızı Sistolik basınç ölçüm kriteri Diastolik basınç ölçüm kriteri Bir ölçümdeki ölçüm sayısı TARTIŞMA Kan basıncı ölçümü, hipertansiyon ve hipotansiyon tanılarının konmasında kullanılan en önemli tanı yöntemidir. Özellikle hipertansiyonun teşhisinde ve takibinde sık olarak kullanılmaktadır. Yanlış teşhisten ve tedavinin yanlış düzenlenmesinden kaçınmanın yolu, kan basıncını doğru ölçmektir. Kan basıncının doğru ölçülmesi, doğru ölçüm yapma yöntemini bilen eğitimli bir sağlık görevlisinin, doğru ölçüm yaptığından 12

6 emin olunan standart bir sfigmomanometre ile ölçüm yapmasıyla mümkün olabilmektedir. Meram Tıp Fakültesi hemşireleri üzerinde yapılan bu çalışmada, hemşirelerin büyük bölümünün standartlara uygun aneroid veya cıvalı sfigmomanometreler kullandığı saptanmıştır (Tablo 2). Hatalı kan basıncı ölçümlerine neden olmamak için bu cihazların kalibrasyonu da en az altı ayda bir, güvenli kalibreli bir cıvalı manometre ile karşılaştırılarak kontrol edilmelidir (9, 10). Brezilya da yapılan bir çalışmada, aneroid tansiyon aleti kullanım oranı %67.8 olarak bulunmuş, bunların %11.9 unun hiç kalibre edilmediği, %35.7 sinin ise 1 yıldan kısa aralıklarla kalibre edilmiş olduğu saptanmıştır (9) sfigmomanometre üzerinde yapılan bir çalışmada, cihazların % 9.2 sinin 5 mm Hg veya daha fazla hatalı okumaya neden olduğu gösterilmiştir (11). Doğru sonuç alınabilmesi için tansiyon aleti manşonunun boyutları da hastaya uygun olmalı ve manşon içerisindeki şişen kese bölümü kol çevresinin en az % 80 ini sarmalıdır. Manşonun genişliği ise kol uzunluğunun üçte ikisi kadar olmalıdır. Normal erişkinlerde kullanılan tansiyon aletlerinde manşonun kesesi 12 cm eninde ve 35 cm boyunda olmalıdır. Obezlerde ve kol yapısı kaslı kişilerde kese genişliği 20 cm, uzunluğu 40 cm civarında olmalıdır. Uygun manşon kullanımı, yapılan çeşitli araştırmalarda farklı olarak gözlenmiştir; 65 hemşire üzerinde yapılan bir çalışmada, uygun manşon kullanımı %48 olarak tespit edilmiş (12), 78 hemşire üzerinde yapılan bir diğer çalışmada ise, uygun manşon boyutunu değerlendirme %57 olarak bulunmuştur (13). Yapılan bir başka çalışmada, katılımcıların % 55 inin hangi manşonu seçeceğini bilmediği gözlenmiştir (14). Standart ve standarttan daha büyük manşonla 554 hasta üzerinde ardışık ölçümler yapılan bir çalışmada, standart manşonla hipertansif değerler büyük manşona göre iki kat fazla bulunmuş ve kan basıncı ölçümünün tam olması için manşon genişliği ile kol çevresi oranının 0.42 ve 0.44 arasında olması gerektiği bildirilmiştir (15). Ölçüm sırasındaki koşullar da kan basıncını önemli derecede etkilemektedir. Yemeklerden ya da egzersizden sonra alınan ölçümler normalden düşük, sigara ya da kahve içimi sonrası ölçümler normalden yüksek çıkabilmektedir. Dolayısıyla, ölçüm öncesindeki 30 dakikalık süre içinde hastanın sigara, çay veya kahve içmemiş, kafein almamış ve tercihen yemek yememiş olması gerekir. Fenilefrinli nazal dekonjestanlar veya benzeri adrenerjik uyarıcıların kullanımı da hatalı ölçümlere neden olabilmektedir. Ölçümlere, hasta sessiz ve ılık bir odada en az 5 dakika istirahat ettikten sonra başlanmalıdır. Sönmez ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışmada, sistolik ve diastolik kan basınçları muayene sonunda anlamlı olarak düşük saptanmıştır. Bu nedenle, kan basıncı ölçümünde acele edilmesinin yüksek kan basıncı ölçümüne neden olabildiği ileri sürülmüştür (16). Bizim çalışmamızda, ölçüm öncesi dinlenme süresi ile ilgili sorulan soruya hemşirelerin %55.3 ü 13

7 doğru yanıt vermiştir. Veiga ve arkadaşları tarafından 2003 yılında Brezilya da yapılan bir çalışmaya göre, katılımcıların %66.7 si kan basıncını ölçmeden önce kişinin 3-5 dakika dinlendirilmesini sağlamıştır (17). Yine, 1996 yılında Torrance ve Serginson tarafından 2000 hemşirelik öğrencisi üzerinde yapılan bir çalışmada, öğrencilerin sadece %6 sı kan basıncını ölçmeden önce kişilerin dinlenmesine müsaade etmiştir (18). Türkiye de 36 pratisyen hekim üzerinde yapılan bir çalışmada, hekimlerin % 31 i hastaların dinlenmesine olanak tanımamışlardır (19). Kan basıncı ölçülürken hasta sırtını herhangi bir yere -örneğin arkalıklı bir sandalyeye- yaslayarak oturmalı, tansiyon ölçülecek kolu çıplak olmalıdır. Çalışmamıza katılan hemşirelerin büyük bölümü de (% 98.1), bu pozisyonda ölçüm yapılması gerektiğini doğru olarak saptamışlardır. Villegas ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada ise, katılımcıların % 56 sı ayakta, oturarak, supin pozisyonunda ölçmek gerektiğini ifade etmişlerdir (14). Ölçümün hangi koldan yapılacağı ile ilgili soruya hemşirelerin %32 si sağ koldan, %26.2 si sol koldan, %18.4 ü sürekli aynı koldan, %21.4 ü ise hangi koldan olduğu fark etmez şeklinde yanıtlarken, Villegas ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada, katılımcıların %39 u her iki koldan ölçülmeli şeklinde cevap vermiştir (14). Başak ve arkadaşları 36 pratisyen hekim üzerinde yaptıkları çalışmada, hekimlerin %83 ünün sağ kolu, %11 inin ise sol kolu tercih ettiğini, sadece %6 sının her iki koldan da kan basıncı ölçümü yaptıklarını tespit etmişlerdir (19). Gerçekte, hastanın ilk muayenesinde kan basıncı ölçümü her iki koldan yapılmalı, yüksek olan koldaki kan basıncı hastanın kan basıncı olarak kabul edilmelidir. İzlemelerdeki kan basıncı ölçümleri tercihen sağ koldan yapılmalıdır. Yaşlılarda (65 yaş üzeri bireylerde), diyabetli hastalarda, ortostatik hipotansiyonun sık görüldüğü durumlarda ve antihipertansif ilaç tedavisi altındaki hastalarda ölçümlerin ayaktayken tekrar edilmesi gereklidir. Ayaktaki ölçümler hasta hemen ayağa kalkar kalkmaz ve ayağa kalktıktan 2 dakika sonra yapılmalıdır. Gençlerde (30 yaşın altında) kan basıncı yüksek bulunmuş ise, koarktasyonu ekarte etmek için bacaktan da ölçümler yapılmalıdır. Kan basıncı ölçümünde tansiyon aletinin manşonunun kola yerleştirildiği yer de önemlidir. Manşon, alt kenarı dirsek çukurunun cm üzerinde olacak şekilde kolu sarmalıdır. Çalışmamızda, hemşirelerin 1/3 ünden fazlasının manşonun kola yerleştirildiği yeri doğru olarak bilmedikleri saptanmıştır. Kan basıncı ölçümü sırasında, manşon kalp düzeyinde duracak şekilde ne gevşek ne de sıkı şekilde sarılmalı ve hastanın kolu alttan desteklenmelidir. Bu çalışmada, hemşirelerin manşonun kola sarılma gerginliğini ve ölçüm yapılan kolun kalbe göre hizasını yüksek oranda doğru yanıtladıkları saptanmıştır (Tablo 3). Oysa, Başak ve arkadaşları yaptıkları çalışmada, manşonun kalp hizasında olmasına gösterilen özeni düşük olarak tespit etmişlerdir. Araştırmaya aldıkları hekimlerin sadece %31 inin manşonu 14

8 doğru yerleştirdiklerini ve kalp hizasında tuttuklarını saptamışlardır. Ayrıca, kan basıncı ölçümü sırasında en çok yapılan yanlışların, hastanın konuşmasına izin verilmesi ve kolun dirsekten desteklenmemiş olması olduğunu ileri sürmüşlerdir (19). Hemşirelik öğrencileri üzerinde yapılan bir diğer çalışmada da, öğrencilerin %44 ünün hastanın kolunu kalp hizasından yukarıda veya aşağıda tuttuğu gözlenmiştir (18). Ölçüm sırasında steteskop manşonun altına sıkıştırılmamalıdır. Steteskop dirsek çukurunda serbest durmalı ve cilde hafifçe bastırılmalıdır. Ölçüm için manşonun kesesi brakial arter üzerine yerleştirilmeli, oskültatuar arayı önlemek amacıyla havası radial nabzın kaybolduğu düzeyin mm Hg üstüne kadar şişirilmelidir. Steteskop brakial arter üzerine yerleştirilmeli ve sfigmomanometrenin kontrol valfi açılarak saniyede 2 4 mm Hg hızla indirilmelidir. Çalışmamızda hemşirelerin steteskobu nasıl ve nereye yerleştirmeleri gerektiği ile ilgili soruya verdikleri cevapların doğrulukları sırasıyla %70.9 ve %68.0 dır. Brezilya da Veiga ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada, steteskobun uygun yere yerleştirilmesi %81 olarak bulunmuştur (17). Çalışmamızda hemşirelerin manşonun indirilme hızına verdikleri cevapların %47.6 sı doğru iken, Avustralya da 78 hemşire üzerinde yapılan çalışmada bu oran %62 olarak bulunmuştur (13). Türkiye de 36 pratisyen hekim üzerinde yapılan çalışmada hekimlerin sadece %14 ü manşonu uygun olan hızda söndürmüştür (19). Oskültasyon yöntemi ile ölçüm yapıldığında manşonun basıncı azaltılmaya başladıktan sonra, sesin ilk duyulduğu anda (Korotkoff faz 1) okunan değer, sistolik basınç değeridir. Sesin artık işitilmez olduğu anda okunan değer ise (Korotkoff faz 5), diastolik kan basıncı olarak kabul edilir. Diastolik basınç çok düşük ise, seslerin hafiflemeye başladığı düzey (Korotkoff faz 4) diastolik basınç olarak kaydedilir. Çalışmamızda hemşirelerin sistolik basınç ölçüm kriterlerini doğru bilme oranı %84.5 iken, diastolik basınç ölçüm kriterlerini doğru olarak bilme oranı % 64.1 olarak bulunmuştur. Avustralya da 2002 yılında 78 hemşire üzerinde yapılan bir çalışmada, katılımcıların %61 i sistolik basınç ölçüm kriterlerini doğru bilmekte iken diastolik basınç ölçüm kriterlerinin doğru olarak bilinmesi %71 olarak bulunmuştur (13). Villegas ve arkadaşlarının 1995 yılında yaptıkları bir çalışmada, katılımcıların % 21 inin hangi Korotkoff sesinin sistolik basınca ait olduğunu bilmediği ve %27 sinin hangi Korotkoff sesinin diastolik basınca ait olduğunu bilmediği tespit edilmiştir (14). Kan basıncı ölçümü sırasında kaç ölçüm yapılması gerektiği şeklindeki soruya araştırmaya katılan hemşirelerin pek azı (% 22.3) doğru yanıt vermişlerdir. Oysa, arada ikişer dakika bırakılmak suretiyle en az iki defa ölçüm yapılmalı ve bulunan sonuçların ortalaması alınmalıdır. Eğer iki değer arasındaki fark 5 mm Hg dan fazlaysa, daha başka ölçümler de yapılmalı ve bunların sonuçlarının ortalaması alınmalıdır. 15

9 Çalışmamızda cinsiyet ile kan basıncı ölçüm tekniğini doğru bilme arasındaki ilişki incelendiğinde, kadın hemşirelerin manşonun kola sarılma gerginliğini ve steteskobun kola doğru yerleştirilmesini bilme konularında erkek hemşirelerden anlamlı şekilde daha fazla oranda bilgi sahibi oldukları, buna karşın erkek hemşirelerin manşonu indirme hızını kadın hemşirelerden daha yüksek oranda doğru yanıtladıkları saptanmıştır. Diğer sorularda cinsiyet yönünden anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (Tablo 3). Sönmez ve arkadaşlarının 252 olgu üzerinde yaptıkları bir çalışmada, tüm yaş gruplarında bayan gözlemcilerin sistolik ve diastolik kan basınçlarını erkeklerden daha düşük olarak ölçtükleri tespit edilmiştir. Ayrıca, kan basıncını ölçen kişinin cinsiyetinin de hastanın kan basıncını etkilediği belirtilmektedir. Yapılan bir çalışmada, hem erkek hem de kadın gözlemcilerin, karşı cinsten kişilerin kan basıncını daha yüksek olarak ölçtükleri saptanmıştır (20). Hastaya yönelik sağlık hizmeti sunan çeşitli sağlık görevlilerinin kan basıncı ölçüm bilgi düzeylerinin aynı olmadığı da çeşitli araştırmalarla ortaya konmuştur. Gleichmann ve arkadaşlarının Almanya'da 77 hemşire ve 146 doktor üzerinde yaptığı bir çalışmada, her iki grubun da kan basıncı ölçümüyle ile ilgili genel bilgilerinin yetersiz olduğu görülmüştür. Bu çalışmada, doktorların medikal bilgide daha iyi olduğu, hemşirelerin ise teknik konuda daha iyi olduğu kanaatine varılmıştır (21). Suudi Arabistan da kan basıncı ölçümüyle ile ilgili tecrübeli doktorlar, yeni doktorlar ve hemşireler üzerinde yapılan bir çalışmada, manşon boyutu, diastolik kan basıncını okuma, kolun pozisyonu ve manşondaki havanın boşaltılma hızı hakkındaki bilgilerde tutarsızlık bulunmuştur (22). Bu konuda, eğitim durumunun ve mesleki deneyimin de bilgi düzeyini etkileyebileceği ileri sürülebilir. Ancak, çalışmamızda hemşirelerin eğitim durumları, çalışma süreleri (mesleki deneyim) ve servislerde çalıştıkları bölümler ile kan basıncı ölçüm tekniğini doğru bilme arasında önemli bir ilişki saptanmamıştır. Kan basıncı ölçümünün tıbbi uygulamada standartlara uygun olmayan sfigmomanometrelerle yapılması, ölçüm yapan sağlık görevlilerinin ölçüm bilgisindeki eksiklikler ve ölçüm yapan gözlemciler arasındaki tutarsızlıklar, kan basıncı ölçümünde sfigmomanometrenin bir tanı yöntemi olarak kullanılmasının uygunluğunu tartışılır hale getirmiştir (23). Sonuç olarak; - Araştırmaya katılan Meram Tıp Fakültesi hemşirelerinin kan basıncı ölçüm yöntemi hakkındaki bilgilerinin kısmen yeterli olmadığı ve bu durumun ölçüm hatalarına neden olabileceği söylenebilir. - Hemşirelerin mesleki eğitimlerinde kan basıncı ölçüm yöntemi üzerinde daha fazla durulmalıdır. - Sağlık hizmeti sunmakta olan hemşirelerin bilgi açığını kapatmak üzere, kan basıncı ölçüm yöntemi hakkında teorik ve uygulamalı olarak hizmet içi eğitimler yapılmalıdır. 16

10 KAYNAKLAR 1. Guyton AC, Hall JE. Textbook of Medical Physiology. 9th ed. Philadelphia: W.B. Saunders Company; p Türk Kardiyoloji Derneği. Ulusal Hipertansiyon Tedavi ve Takip Kılavuzu; Fotoğraflarla Kan Basıncı Ölçümü http: // 9484/sayfa6.html (Erişim Tarihi: ). 4. McViecker JT. Blood pressure measurement Does anyone do it right?: An assessment of the reliability of equipment in use and the measurement techniques of clinicians. The Journal of Family Planning and Reproductive Health Care 2001; 27(3): National High Blood Pressure Education Program (Nhbpep)/National Heart, Lung, And Blood Institute (Nhlbi) And American Heart Association (Aha) Workıng Meeting On Blood Pressure Measurement Summary Report; Chobanian AV, Bakris GL, Black HR, et al. Seventh Report of the Joint National Committee on prevention, detection, evaluation, and treatment of high blood pressure (The JNC 7 Report). Hypertension 2003; 42: Guidelines Subcommittee World Health Organization-International Society of Hypertension (WHO-ISH) guidelines for the management of hypertension. J Hypertens 1999; 17: Aksoy A, Kanan N: Arteryel kan basınç ölçümlerinde iki non-invaziv yöntemin karşılaştırılması. Hemşirelik Dergisi 2003; 50: Junior DM, Pierin AMG, Lessa I, Nobre F. Devices and techniques for blood pressure measurement and criteria for hypertension adopted by Brazilian physicians. Exploratory study. Arquivos Brasileiros de Cardiologia 2002; 79(6): Bailey RH, Knaus VL, Bauer JH. Aneroid sphygmomanometers. An assessment of accuracy at a university hospital and clinics. Arch Intern Med. 1991; 151(7): Rouse A, Marshall T. The extent and implications of sphygmomanometer calibration error in primary care. J Hum Hypertens 2001; 15(9): Gillespie A, Curzio J. Blood pressure measurement: assessing staff knowledge. Nursing Standard 1998; 12(23): Armstrong RS. Nurses' Knowledge of Error in Blood Pressure Measurement Technique. Int J Nursing Practice 2002; 8(3): Villegas I, Arias CI, Botero A, Escobar A. Evaluation of the technique used by health-care workers for taking blood pressure. Hypertension 1995; 26:

11 15. Verdon F. Arterial blood pressure measurement-which cuff?. Schweiz Med Wochenschr 1992; 122(40): Sönmez HM, Çicek C, Özgel N, Mızraklı Y. Ölçümü yapan gözlemci cinsiyetinin poliklinik hastalarında ölçülen kan basıncı düzeyine etkisi. Söke devlet hastanesi Bülteni 2000; 1: Veiga EV, Nogueira MS, Cárnio EC, Marques S, Lavrador MAS, Moraes SA, Souza LAC, Lima NKC, Nobre F. Assessment of the techniques of blood pressure measurement by health professionals. Arq Bras Cardiol 2003; 80(1): Torrance C, Serginson E. An observational study of student nurses' measurement of arterial blood pressure by sphygmomanometry and auscultation. Nurse Educ Today. 1996; 16(4): Başak O, Sönmez HM, Acar S. Kan basıncını ne kadar doğru ölçüyoruz?. Aile Hekimliği Dergisi 1997; 1(1): Sönmez HM, Özgel N, Öge A, Çicek C. Sistemik fizik muayene sırasında kan basıncı ne zaman ölçülmeli?. Ege Tıp Dergisi 1999; 38(3): Gleichmann SI, Gleichmann UM, Mannebach HJ, Mellwig KP, Philippi HH. Educating nurses in blood pressure measurement and hypertension control. J Hypertens Suppl. 1989; 7(3): S Ahmed ME. Knowledge of blood pressure measurement among a teaching hospital staff in a developing nation. J Hum Hypertens 1997;11(8): Pater C. Beyond the Evidence of the New Hypertension Guidelines. Blood pressure measurement is it good enough for accurate diagnosis of hypertension? Time might be in, for a paradigm shift (I). Curr Control Trials Cardiovasc Med 2005; 6(1): 6. 18