Ekmek Mayas ı Yan Ürününün Etlik Piliçlerin Performans ve Kesim Özellikleri Üzerine Etkileri

Transkript

1 TARIM B İ L İ MLER İ DERGISI 2001, 7 (2), Ekmek Mayas ı Yan Ürününün Etlik Piliçlerin Performans ve Kesim Özellikleri Üzerine Etkileri Güray ERENER' Nuh OCAK' Ergin ÖZTÜRK' Asl ı ÖZDAŞ 1 Geli ş Tarihi: Özet: Bu çal ışma soya küspesinin %50'si ve %100'ü yerine kat ı lan ekmek mayas ı yan ürününün (EMYÜ) etlik piliçlerin canl ı ağı rl ı k, canl ı ağı rl ı k art ışı, yem tüketimi, yem değerlendirme say ı s ı ve baz ı kesim özellikleri üzerine olan etkilerini belirlemek amac ıyla yap ı lm ışt ı r. Denemede toplam 450 adet günlük Ross 308 erkek etlik civciv kullan ı lm ışt ır. Çal ışmada herbirinde 150 adet günlük civciv bulunan (her tekerrür için 50 hayvan) 3 grup olu şturulmuştur. Alt ı haftal ık deneme sonunda deneme sonu canl ı ağı rl ığı (2328±27, 2169±55, 1754±35 g), canl ı a ğı rl ı k art ışı (2285±27, 2126.±55, 1711±35 g), yem değerlendirme say ıs ı (1.93±0.03, 2.12±0.04, 2.58±0.09) ve karkas a ğı rl ığı (1658±15, 1540±37, 1201±20 g) bak ı m ı ndan gruplar aras ı nda çok önemli (P<0.01); karkas rand ı man ı (%71.21±0.63, 71.05±0.94, 68.17±0.90) ve yenilebilir iç organlar bak ı m ı ndan (%4.17±0.08, 4.11±0.09, 5.06±0.50) önemli (P<0.05) farkl ı l ı klar bulunmu ştur. Yem tüketimi (4406±87, 4513±30, 4408±70), sindirim sistemi a ğı rl ığı (184.1±10, 183.7±8, 163.4±7 g), sindirim sistemi uzunlu ğ u (231.3±12, 223.8±5, 220.6±9 cm) ve abdominal yağ oran ı (%1.15±0.08, 1.07±0.12, 1.07±0.08) bak ı m ından gruplar aras ı nda görülen farkl ı l ı k önemsiz bulunmuştur (P>0.05). Sonuç olarak etlik piliç karmalar ı na soya küspesinin %50'si ve %100'ü yerine EMYO'nün kullan ı lmas ı n ı n dönem sonu canl ı a ğı rl ı klar ı, canl ı ağı rl ı k art ışlar ı, yem de ğerlendirme say ı s ı, karkas a ğı rl ı klar ı n ı ve karkas rand ı man ı n ı olumsuz etkiledi ği saptanm ışt ı r. Anahtar Kelimeler: Etlik piliç, ekmek mayas ı yan ürünü, besi performans ı, kesim özellikleri Effects of Baker's Yeast By-product on Performance and Slaughter Traits of Broilers Abstract: This study was carried out to determine the effects of rations containing 50 and 100 % baker's yeast byproduct as a substitute for soybean meal on final live weight, live weight gain, feed efficiency ratio, feed consumption and some slaughter trait of broilers. In the study, 450 daily Ross 308 male broilers were used. They were divided into three groups each containing 150 broilers (50 males for each replication). At the end of the experiment (42 days), differences among the groups in terms of final live weight (2328±27, 2169±55, 1754±35 g); live weight gain (2285±27, 2126.±55, 1711±35 g), feed efficiency ratio (1.93±0.03, 2.12±0.04, 2.58±0.09) and carcass weight (1658±15, 1540±37, 1201±20 g) were statistically significant (P<0.01). The differences concerning dressing percentage (71.21±0.63, 71.05±0.94, 68.17±0.90%) and edible viscera ratio (4.17±0.08, 4.11±0.09, 5.06±0.50%) were statistically significant (P<0.05). There were no differences (P>0.05) among the treatments in terms of feed consumption (4406±87, 4513±30, 4408±70 g), gut weight (184.1±10, 183.7±8, 163.4±7 g), gut length (231.3±12.5, 223.8±5.0, 220.6±9 cm) and abdominal fat ratio (1.15±0.08, 1.07±0.12, 1.07±0.08%). It is concluded that the addition of 50% and 100 % baker's yeast by-product as a substitute for soybean meal to broiler rations had negative effects on final live weight, live weight gain, feed efficiency ratio, carcass weight and dressing percentage. Key Words: Broiler, Baker's yeast by-product, fattening performance, slaughter traits Giri ş Kanatl ı hayvan yeti ştiricili ğ inde yem masraflar ı ürün masraflar ı n ı n %60-70'ini hatta bazen %80'ini olu şturmaktad ı r. Üretim maliyetini dü ş ürmenin en kolay yolu ise yem masraflar ı n ı n azalt ı lmas ı d ı r. Bu ya karmalarda kullan ı lan hammaddelerin daha yo ğ un bir şekilde üretilmesine ya da alternatif hammaddelerin bulunup kullan ı lmas ı na ba ğ l ı d ı r. Ülkemiz karma yem sanayi gereksinim duydu ğ u ya ğ l ı tohum küspelerinden soya küspesinin %70-80'ini ithal yoluyla kar şı larken, pamuk tohumu küspesi ve ayçiçe ğ i tohumu küspesinin ise zaman zaman de ğ i ş mekle birlikte hemen hemen tamam ı n ı (%90) iç piyasalardan kar şı lamaktad ı r ( Koca, 1998 ). Kanatl ı karmalar ı n ı n vazgeçilmez hammadde kaynaklar ı ndan olan soya küspesinin ülkemizde yetersiz üretilmesi bu hammaddenin yüksek oranlarda ithal edilmesine ve dolay ı s ıyla da fiyat ı n ı n yükselmesine yol açmaktad ı r. Böyle durumlarda ise yem üreticisi aç ığı daha dü ş ük kalitedeki küspelerle kapatma yoluna gitmektedir. Ancak son y ı llarda maya, alg ve bakterilerlerden olu şan tek hücre proteinlerinin (THP) üretimi ve yem olarak de ğerlendirilmesi konusunda kapsaml ı ara şt ı rmalar yap ı lm ışt ı r. Bunlar ı n sayesinde b ı r çok ülkede çe şitli mikroorganizmalar kullan ı larak birçok substrattan THP üretimi oldukça yayg ı nla ş m ışt ı r (Öztürk ve Özen, 1994). Ekmek mayas ı (Saccharomyces cerevisiae) ve/veya yem maddesi olarak kullan ı lan mayalar protein, esansiyel amino asitler ve enerji içeri ğ inin ya ğ l ı tohum küspelerine Ondokuz May ıs Üniv. Ziraat Fak.Zootekni Bölümü -Samsun

2 ERENER, G., N.00AK, E. DURSUN ve A. ÖZDA Ş, "Ekmek mayas ı yarı ürününün etlik piliçlerin performans ve kesim özellikleri üzerine etkileri" 107 benzerli ği aç ı s ı ndan soya küspesine alternatif olma konusunda büyük bir potansiyele sahiptir (Yalç ı n ve ark.., 1998; Yalç ı n ve Önol, 1999). Saccharomyces cerevisiae türü mayalar ı n saf formlar ı n ı n etlik piliçlerde soya küspesi yerine kullan ı m ı ile ilgili çal ışmalardan (Atay ve Erdem, 1972; Valdivie, 1975; Sar ı, 1976; Sar ı ve ark., 1978; Gunzel ve Vogt,1982) olumlu sonuçlar al ı nm ışt ı r. Ekmek mayas ı n ı n etlik piliç (Yalç ı n ve ark., 1993) ve yumurta tavu ğ u karmalar ı na (Yalç ı n ve Önol, 1999) %10'a kadar, b ı ld ı rc ı n karmalar ı na %15 düzeyine kadar ( Şehu ve ark., 1997) ve yine etlik piliçlerde (Yalç ı n ve ark., 1998) et kalitesine olumsuz etkisi olmadan %20'ye kadar kat ı labilece ğini bildirmi ş lerdir. Ekmek mayas ı n ı n üretimi s ı ras ı nda i ş letmenin kendi belirledi ğ i standartlara uymayan (rengi, kokusu, maya gücü olumsuzluklar ı ) ve elek üstü olarak tan ı mlanan kuru ekmek mayas ı yan ürünü elde edilmektedir. Bu ürün ekmek yap ı m ı nda kullan ı lmad ığından yem fabrikalar ına sat ı larak değerlendirilmesi yoluna gidilmektedir. Üretim miktar ı çeş itli faktörlere göre de ğ i ş mekle birlikte yakla şı k 2000 ton düzeyine ç ı kabilmektedir. Ancak bu mayalar ı n teknolojik i ş lemlerde kullan ı ld ı ktan sonra at ı lan at ı klar ı n ı n (yan ürünlerinin) kullan ı labilirli ği konusunda da araşt ı rmalar yap ı lmaktad ı r (Öztürk ve Özen, 1994). Bu çal ışma, ekmek mayas ı olarak kullan ı lmayan (standart d ışı ) yan ürünün (LC 2049) etlik piliçlerde soya küspesinin yerine kullan ı labilirli ğinin belirlenmesi amac ı yla yap ı lm ışt ı r. Materyal ve Yöntem Ara şt ı rma Ondokuz May ıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Döner Sermaye i şletmesi Ara şt ı rma ve Uygulama Çiftli ğ inde yürütülmü ştür. Hayvan materyalini günlük ya ştaki toplam 450 adet Ross 308 erkek etlik civcivler olu şturmu ştur. Yem materyalini, birinci dönem için (0-21. günler aras ı ) %23 ham protein (HP) ve 3124 kcal ME/kg, ikinci dönem için ( günler aras ı ) ise %21 HP ve 3200 kcal ME/kg enerji içeren üç farkl ı karma olu şturmu ştur (Çizelge 1). Karmalardan birinde (kontrol) soya küspesi (SK), di ğer ikisinde ise s ı ras ıyla kontrol grubunda kullan ı lan SK'nin sa ğ lad ığı proteinin %50 ve %100'ünü kar şı layacak kadar ekmek mayas ı yan ürünü (EMYÜ) kullan ı lm ışt ı r. EMYÜ'nun Aky ı ld ız (1984) taraf ı ndan belirtildi ğ i şekilde Weende analiz yöntemine göre belirlenen baz ı besin maddeleri içeri ği ile baz ı katalog de ğerleri Çizelge 2'de verilmi ştir. Karmalar ı n yap ı s ı nda yer alan yemler Samsun Yem Sanayii A. Ş'den, EMYÜ ise Samsun Yem Sanayii A. Ş arac ı l ığı ile Ta şova Özmaya A. Ş'den sa ğ lanm ışt ı r. Civcivler 3 muamele grubuna a ğı rl ı klar ı biribirine yak ı n olacak şekilde şansa ba ğ l ı olarak da ğıt ı lm ış lard ı r. Gruplar, her birinde 50 hayvan olacak şekilde üç tekerrülü olarak (her grup için toplam 150 adet) olu şturulmu ştur. Deneme boyunca yem ve su serbest olarak verilmi ştir. Canl ı a ğı rl ı k (CA) ve yem tüketimleri (YT) ve yem değerlendirme say ı s ı (YDS) deneme ba şı (O. gün), 21. gün ve deneme sonunda (42. gün) belirlenmi ş, ölümler ise günlük kaydedilmi ştir. Her tekerrürden 3 hayvan olmak üzere, her muameleden 9 hayvan (denemenin tamam ı için 27 hayvan) kesilerek; karkas a ğı rl ığı, karkas rand ı man ı, abdominal ya ğ, yenilebilir iç organlar (kalp, karaci ğ er ve ta ş l ı k), sindirim sistemi a ğı rl ığı ve sindirim sistemi uzunlu ğu gibi özellikler belirlenmi ştir. Kesim öncesi hayvanlar 24 saat aç b ı rak ı lm ış ve sindirim sisteminin (yemek borusu, kursak, proventrikulus, ta ş l ı k, ince, kal ı n ve kör ba ğı rsak) dolu a ğı rl ığı tart ı lm ış ve uzunlu ğu ölçülmü ştür. Elde edilen verilerin varyans analizi SPSS paket program ı nda tesadüf bloklar ı deneme düzenine göre yap ı lm ışt ı r. Ortalamalar aras ı ndaki farkl ı l ı klar ise Duncan çoklu kar şı la şt ı rma testi ile belirlenmi ştir. Bulgular ve Tart ış ma Besi performans ı sonuçlar ı Etlik piliç karmalar ı nda SK yerine EMYÜ'nün (özellikle %100 düzeyinde) kullan ı lmas ı, CA, CAA ve YDS üzerine olumsuz etkide bulunurken (P<0.01) YT üzerine önemli bir etkisi olmam ışt ı r (P>0.05) (Çizelge 3, Şekil la, b ve Şekil 2a, b). İ lk 21 günde elde edilen CA bak ı m ı ndan 1. grup ve 2. grup aras ı nda istatistiki olarak farkl ı l ı k bulunmazken (P>0.05), bu iki grup ile 3. grup aras ı nda çok önemli farkl ı l ı k bulunmu ştur (P<0.01). Deneme sonunda elde edilen CA bak ı m ı ndan ise 1. (2328±27 g) ve 2. (2169±55 g) gruplar aras ı nda önemli (P<0.05), bu iki grup ile 3. grup (1754±35 g) aras ı nda çok önemli (P<0.01) farkl ı l ı k bulunmu ştur. Yirmibirinci günden deneme sonuna kadar veya deneme ba şı ndan 42. güne kadar CAA bak ı m ı ndan, 1. (2285±27 g) ve 2. (2126±55 g) grup aras ı nda önemli (P<0.05), bu gruplar ile 3. grup (1711±35 g) aras ı nda çok önemli (P<0.01) fark bulunmu ştur. SK yerine %50 düzeyinde EMYÜ, %100 EMYÜ'ne göre yem tüketimini daha fazla artt ı rm ışt ı r. Deneme ba şı ndan deneme sonuna kadar kümülatif yem tüketimi 1., 2. ve 3. grup için s ı ras ı yla 4406±87, 4513±30 ve 4408±70 g olarak belirlenmi ş ve gruplar aras ı ndaki farkl ı l ığı n istatistiki olarak önemsiz (P>0.05) oldu ğ u saptanm ışt ı r. Ele al ı nan her üç dönemde de (0-21, ve günler aras ı ) SK yerine EMYÜ kullan ı lmas ı yemden yararlanman ı n dü ş mesine neden olmu ştur. %50 EMYÜ kullan ı lmas ı n ı n yemden yararlanmada neden oldu ğ u dü ş ü ş 0-21 ve günler için kontrol grubundan farks ız (P>0.05) bulunurken, %100 EMYÜ kullan ı lmas ı n ı n neden oldu ğ u dü ş ü ş ele al ı nan her dönemde çok önemli derecede daha yüksek bulunmu ştur (P<0.01). S ı f ı r ve 42. günler aras ı YDS s ı ras ıyla 1.93±0.03, 2.12±0.04 ve 2.58±0.09 olarak bulunmu ştur. Yalç ı n ve ark. (1993) etlik piliçlerde SK yerine ekmek mayas ı kullan ı lmas ı n ı n (özellikle %5 ve 10) CA ve YT'ni artt ı rd ığı, yemden yararlanmay ı ise dü ş ürdü ğ ünü belirlemi şlerdir. Öztürk ve Özen (1994), şarapç ı l ı k art ığı maya tortusunun etlik piliçlerde SK yerine %25'e kadar bile kullan ı lmayaca ğı n ı bildirmi şlerdir. Şehu ve ark. (1997) ise b ı ld ı rc ı n karmalar ı nda SK yerine ekmek mayas ı kullan ı lmas ı n ı n CA ve CAA'n ı dü ş ürdü ğ ünü YT'ni art ı rd ığı n ı ve yemden yararlanmay ı ise kötüle ştirdi ğ ini bildirmi şlerdir. Çal ış malarda (Yalç ı n ve ark., 1993; Şehu ve ark., 1997) özellikle %20 düzeyinde ekmek mayas ı kullan ı lmas ı n ı n ele al ı nan özellikleri olumsuz etkiledi ğ i

3 108 TARIM B İ L İ MLER İ DERG İ S İ 2001, Cilt 7, Say ı 2 belirtilmi ştir. Mevcut çal ışmada da EMYÜ ekmek mayas ı na benzer sonuçlar vermi ştir. Bu durum, THP'lerinin ortak özelliklerinden oldu ğ u gibi (Özen ve ark., 1981) EMYÜ'nün de standart bir ürün olmamas ı na ve nüklek asit içeri ğ ine ba ğ l ı olabilir. Bu çal ış mada kullan ı lan EMYÜ'nün partikül boyutlar ı bak ı m ı ndan homojen bir materyal olmamas ı, haz ı rlanan karmalar ı n partikül yap ı s ı n ı n de ğ i şmesine neden olmu ş olabilir. Nitekim EMYÜ'nün unsu yap ı s ı ndan dolay ı özellikle 3. karman ı n ince yap ı l ı olmas ı na neden olmu ştur. Bilindi ğ i gibi tavuklar yemin fiziksel yap ı s ı ve tanecik büyüklü ğünden etkilenmekte olup genellikle iri taneli yemleri seçme e ğ ilimindedirler (Özen,1989). Çok ince taneli yemler tavuklar taraf ı ndan lezzetsiz bulunduklar ı için (Yeldan ve Çiftçi, 1993), tavuklar öncelikle iri taneli yemleri tüketmekte, geriye ise toz formda karma kalmaktad ır. Bu tür kamalar yem saç ı m ı n ı da artt ı rmaktad ı r. Di ğ er taraftan, karmalarda %20 (Surdjiiska ve ark., 1987) veya %40 (Virk ve ark., 1989) maya kullan ı m ı n ı n, mayan ı n içerdi ği yüksek nükleik asit (yakla şı k %8) nedeniyle performansda gerilemelere yol açt ığı belirlenmi ştir. Baz ı çal ış malarda ise karmalarda kullan ı lan maya (örne ğin melas ispirto mayas ı ) seviyesinin %15-20'nin üzerine ç ı kar ı lmas ı n ı n etlik piliçlerde su tüketimini yükseltti ğ i, buna ba ğ l ı olarak sulu d ış k ı elde edildi ğ i, bunun da rezorpsiyonu geriletmesi nedeniyle yemden yararlanma üzerine olumsuz etkide bulundu ğ u belirtilmektedir (Ergül, 1975; Sar ı ve ark., 1976). Mevcut çal ışmada da literatürde (Yalç ı n ve ark.,1993; Şehu ve ark., 1997) belirtti ği gibi 3. gruba ait hayvanlar ı n (tamamen EMYÜ kullan ı lan) daha sulu k ıvamda d ış k ı ürettikleri ve altl ı k materyallerinin daha ı slak yap ıda olduklar ı gözlenmi ştir. Karmalara artan düzeylerde EMYÜ ikamesinin performans üzerinde görülen olumsuzluklar ı nda, karmalar ı n haz ı rlanmas ı nda lisin, metiyonin d ışı nda yeterince dikkate al ı nmayan esansiyel amino asitlerin eksiklikleri de etkili olmu ş olabilir. Bu çal ış mada karmalar bilgisayar program ı ile haz ı rlanm ış ve öncelikle lisin ve metiyonin gibi amino asitler dengelenmi ş, arginin, treonin ve triptofan gibi esansiyel amino asitler ise karmalar haz ı rland ı ktan sonra hesaplama yolu ile bulunmu ştur. Karmalar ı n esansiyel amino asit içerikleri incelendi ğ inde büyüme üzerinde önemli etkisi bulunan bu amino asitlerden argininin özellikle 2. ve 3. gruplarda NRC (1984)'de belirtilen gereksinimi kar şı layamad ığı görülmektdir (Çizelge 1). Kesim özellikleri Etlik piliç karmalar ında SK yerine EMYÜ kullan ı lmas ı, karkas a ğı rl ığı (P<0.01) ve karkas rand ı man ı (P<0.05) üzerine olumsuz etkide bulunmu ştur. Sindirim sistemi a ğı rl ığı ve uzunlu ğ u ile kar ı n ya ğı (CA'n ı n %'si) üzerine muamelelerin istatistiki olarak etkisi bulunmamas ı na ra ğ men, karmaya EMYÜ kat ı lmas ı, bu özelliklerde say ı sal olarak azalma meydana getirmi ştir. CA'n ı n %'si olarak hesaplanan yenilebilir iç organlar (kalp+karaci ğ er+ta ş l ı k) üzerine ise önemli (P<0.05) etkisi bulunmu ştur (Çizelge 4). Karkas a ğı rl ığı (yenilebilir iç organlar hariç) 1., 2. ve 3. gruplar için s ı ras ı yla 1658±15, 1540±37 ve 1201±20 g olarak belirlenmi ş ve gruplar Çizelge 1. Karmalar ı n hammadde ve besin maddeleri içerikleri* 0-21 günler günler Hammaddeler M ı s ı r Ekmek mayas ı yan ürünü Soya küspesi Tam ya ğ l ı soya Bal ı k unu Et-kemik unu Bitkisel ya ğ Mermer tozu Dikalsiyum fosfat Tuz Vitamin ön karmas ı l Mineral ön karmas ı Antikoksidiyal Büyütme faktörü DL-metiyonin L-lisin Hesaplanm ış besin madde eri Ham protein, % ME, kcal/kg Kalsiyum, % Yarar. Fosfor, % Lisin, % Metiyonin, % Met.+Sis., % Arginin,% Treonin,% Triptofan,% "Karmalar, Samsun Yem San. ve Tic. A. Ş 'de en dü şük maliyetli karma yem haz ı rlama program ı (*C MoonStar) ile haz ı rlanm ışt ı r. 1:Her 1 kg'da IU vitamin A, IU vitamin D3, 8000 mg vitamin E, 2000 mg vitamin ı<3, 1000 mg vitamin Bi, 3000 mg vitamin B2, 2000 mg vitamin B6, 8 mg vitamin B12, mg vitamin C, 4000 mg Kalsiyum D-Pantotenat, mg Niasin, 300 mg Folik asit, 20 mg Biotin, mg Kolin klorid içermektedir. 2: Her 1 kg'da mg Mn, mg Fe, mg Zn, 5000 mg Cu, 500 mg Co, 2000 mg I, 200 mg Se içermektedir.

4 ERENER, G., N.00AK, E. DURSUN ve A. ÖZDAŞ, "Ekmek mayas ı yan ürününün etlik piliçlerin performans ve kesim özellikleri üzerine etkileri" 109 Çizelge 2. Ekmek mayas ı yan ürününün (LC 2049) besin maddeleri içeri ğ i Besin maddeleri içeri ği, %* Besin maddeleri içeri ği, %** Protein Kuru madde Yağ 4-7 Ham protein Mineral 4-8 Ham yağ 1.83 Karbonhidratlar Ham kül 5.22 Nem N'siz öz maddeler ME, kcal/kg 2200 Ca, % 0.12 P, % 0.60 Amino asitler, g /100 g* Vitaminler, mg / kg kuru madde* Alanin 8.8 Tiyamin, B1 > 70 Arginin 5.1 Riboflavin, B2 > 30 Aspartik asit 11.0 Pantotenik asit, B Sistin 0.9 Siyanokobalamin, B12 Eser Glutamik asit 16.0 Kolin > 460 Glisin 4.8 Niasin, PP Histidin 2.8 Biotin Triptofan 1.3 Folik asit Tirosin 4.0 İnorganik maddeler, mg / kg kuru madde* İsolösin 5.5 Kalsiyum 350 Lösin 7.6 Sodyum Lisin 8.0 Fosfor 8100 Metiyonin 1.4 Kobalt 2 Fenilalanin 4.0 Bak ı r 9 Prolin 4.0 Magnezyum 1000 Serin 4.6 Mangan 8 Treonin 4.3 Potasyum Valin 5.9 Kükürt 1000 Demir 42 *Katalog değerleri **Analiz ile belirlenen de ğerler Çizelge 3. Etlik piliç karmalar ında EMYÜ'nün CA, CAA, YT ve YDS üzerine etkileri Özellikler Yaş (gün) 1. Grup 2. Grup 3. Grup F ± ± ± CA, g ±108 Aa 691±14 Aa 516±25 Bb ** ±27 Aa 216%55 Ab 1754±35 Bc ** ±10 Aa 648±8 Aa 473±14 Bb ** CAA, g ±36 Aa 1477±47 Ab 1238±29 Bc ** ±27 Aa 2126±55 Ab 1711±35 Bc ** ±34 921±18 828± YT, g ± ± ± ± ± ± ±0.06 bb 1.42±0.05 bb 1.76±0.19 aa ** YDS, kg yem/kg CAA ±0.04 cb 2.43±0.05 bb aa ** ±0.03 bb 2.12±0.04 bb 2.58±0.09 aa ** *(P<0.05), ** (P<0.01). A, B; Ayn ı sat ırda ayr ı harflerle gösterilen ortalamalar farkl ıd ır (P<0.01) a, b, c; Ayn ı sat ırda ayr ı harflerle gösterilen ortalamalar farkl ıd ır (P<0.05) Can l ı ağırl ık artış ı, g Yaş (gün) I Grup Grup Grup I Yaş (gün) 1. Grup 2. Grup 03. Grup I (a) Şekil 1. Etlik piliç karmalar ında EMYÜ'nün kullan ılmas ı n ın canl ı ağı rl ık (a) ve canl ı ağı rl ık art ışı (b) üzerine etkisi (b)

5 110 TARIM B İ L İ MLER İ DERGISI 2001, Cilt 7, Say ı 2 Yem tüketim i, g Yem değerlendirme say ıs ı 3 2,7 2,4 2,1 1,8 1,5 1,2 0,9 0,6 0,3 0 1E11. Grup 2. Grup Grup 1 1E11. Grup 2. Grup 03. Grup I (a) Şekil 2. EMYÜ'nün etlik piliçlerde yem tüketimi (a) ve yem de ğerlendirme say ı s ı (b) üzerine etkisi Çizelge 4. Etlik piliç karmalar ı nda EMYÜ'nün karkas a ğı rl ığı, karkas rand ı man ı, sindirim sistemi a ğı rl ığı, sindirim sistemi uzunlu ğ u, abdominal yağ ve yenilebilir iç organlar üzerine etkileri Ozellikler 1. Grup 2. Grup 3. Grup F Karkas a ğı rl ığı, g 1658±15 Aa 1540±37 Bb 1201±20 Cc ** Karkas rand ı man ı, % 71.21±0.63 a 71.05±0.94 a 68.17±0.90 b 4.164* Sindirim sistemi a ğı rl ığı, g 184.1± ± ± Sindirim sistemi uzunlu ğ u, cm 231.3± ± ± Abdominal yağ, % 1.15± ± ± Yenilebilir iç organlar, % 4.17±0.08 b 4.11±0.09 b 5.06±0.50 a 3.213* *(P<0.05), ** (P<0.01). A, B, C; Ayn ı sat ı rda ayr ı harflerle gösterilen ortalamalar farkl ıd ı r (P<0.01) a, b, c; Ayn ı sat ı rda ayr ı harflerle gösterilen ortalamalar farkl ıd ı r (P<0.05) (b) birbirlerinden çok önemli derecede farkl ı bulunmu ştur (P<0.01). Karkas rand ı man ı bak ı m ından 3. grup (%68.17±0.90) 2. (%71.05±0.94) ve 1. (%71.21±0.63) gruptan önemli düzeyde daha dü ş ük de ğ erler sa ğ lam ışt ı r. Etlik piliç yeti ştiricili ğ inde pek istenmeyen özelliklerden olan abdominal ya ğ bak ı m ı ndan en yüksek kar ı n ya ğı oran ı 1. gruptan (1.15±0.08) elde edilirken, bunu 2. (1.07±0.12) ve 3. (1.07±0.08) grup izlemi ştir (P>0.05). Yenilebilir iç organlar oran ı %100 EMYÜ (%5.06±0.50) kullan ı m ı nda kontrole göre (%4.17±0.08) önemli derecede artarken (P<0.05), %50 EMYÜ (%4.11±0.09) kullan ı m ı nda ise say ı sal olarak dü şmü ştür (P>0.05). Yenilebilir iç organlar oran ı n ı n %100 EMYÜ ile artm ış olmas ı nda ta ş l ı k a ğı rl ığı n ı n etkisi olabilir. Zira, en yüksek ta ş l ı k oran ı 3. gruptan elde edilmi ş (%1.75) bunu 2. grup (%1.62) ve 1. grup (%1.54) izlemi ştir. Ta ş l ı k oranlar ı bak ı m ı ndan 1. ve 3. grup aras ı ndaki farkl ı l ı k çok önemli bulunmu ştur (P<0.01). Bu durum ise 3. gruptaki hayvanlar ı n çok ince formdaki EMYÜ yerine (seçerek) daha çok iri partiküllü hammaddeleri tüketmeleri ile aç ı klanabilir. Çok ince formdaki yemler kanatl ı hayvanlar ı n ta ş l ı klar ı nda atrofilere neden olmakta bu ise kas tembelli ğ ine yol açmaktad ı r (Cumming, 1994). Şehu ve ark. (1997), erkek b ı ld ı rc ı nlarda karkas a ğı l ığı n ı n ve karkas rand ı man ı n ı n ekmek mayas ı ilavesi ile dü ştü ğ ünü belirlemi ş lerdir. Karmalarda %20'ye kadar ekmek mayas ı bulunmas ı n ı n etin kalitesi üzerine olumsuz bir etkisinin olmad ığı saptanm ışt ı r (Yalç ı n ve ark., 1998). Bu çal ışmada da duyusal analizler yap ı lmam ış olmakla beraber tüketicilerden hayvanlar ı n lezzetleri ile ilgili herhangi bir şikayet gelmemi ştir. Maliyet unsurlar ı Gruplara ait kimi maliyet unsurlar ı Çizelge 5'de verilmi ştir. Çizelge 5 incelendi ğ inde karmalar içinde birim yem fiyat ı ve toplam yem maliyeti bak ı m ı ndan %100 EMYU kullan ı lan 3. karman ı n di ğer gruplara göre daha dü ş ük maliyet ta şı maktad ı r. Bununla birlikte, canl ı a ğı rl ı k art ışı ba şı na yem maliyeti ile kilogram karkas maliyeti dikkate al ı nd ığı nda 3. Karman ı n bu avantaj ı dezavantaja Çizelge 5. Gruplara ait kimi maliyet unsurlar ı M.Unsurlar ı 1. Grup 2. Grup 3. Grup YF HTYM CAAYM KM M:Maliyet, YF: Yem fiyat ı, $ / kg yem; HTYM: Hayvan ba şı na toplam yem maliyeti, $ / kg yem / hayvan; CAAYM: Canl ı ağı rl ık art ışı başı na yem maliyeti, $ / kg yem / kg CAA, KM: karkas maliyeti, $ ı kg karkas

6 ERENER, G., N.00AK, E. DURSUN ve A. ÖZDA Ş, "Ekmek mayas ı yan ürününün etlik piliçlerin performans ve kesim özellikleri üzerine etkileri" 111 dönü ş mektedir. Bu sonuçlar karmaya SK'n ı n sağ lad ığı proteinin %50 ve %100'ü oran ında EMYÜ proteini ikamesinin daha önemli maliyet unsurlar ı (CAAYM ve KM) üzerine olumsuz etkilerde bulunmaktad ı r. Sonuç Etlik piliç karmalar ı nda SK yerine %50 (0-21. günlerde karmada yakla şı k %13, günlerde %10 ) ve %100 (0-21. günlerde %26, günlerde %20) EMYÜ kullan ı lmas ı CA, CAA, karkas a ğı rl ığı ve karkas rand ı man ı n ı olumsuz yönde etkilerken, yem tüketimi üzerine etkisi olmam ışt ı r. YDS üzerine SK yerine %50 EMYÜ düzeyinin günlerde, %100 düzeyinin ise bütün dönemlerde olumsuz etkisi olmu ştur. Kaynaklar Aky ı ld ız, A. R Yemler Bilgisi Laboratuvar Klavuzu. Ankara Üniv. Zir. Fak. Yay. No:895, Ankara Üniv. Bas ı mevi, 236s. Atay, D. ve M. Erdem, Melas mayas ı n ın kasapl ık civciv rasyonlar ında soya küspesi yerine protein kayna ğı olarak değerlendirilmesine ili şkin araşt ırmalar. AÜZF Y ı ll ığı 22(1-2) Cumming, R. B Opportunities for whole grain feeding. Proceedings of the 9li' European Poultry Conference, Vol:2, World Poultry Sci. Assc. s: Ergül, M Pamuk tohumu küspesinin broiler karmalar ı nda kullanma imkanlar ı. III. Esas ı m ısı r olan broiler karmalar ı nda r -..-riuk tohumu küspesini melas ispirto mayas ı (Saccharomyces cerevisiae) ile takviye imkanlar ı. EÜZF Derg., 49:3-9. Gunzel, D. and H. Vogt, Yeast grown on whey in poultry rations. 2. Landbauforschung volkenrode, 32(1) Koca, Y Dünya'da ve Türkiye'de yem sanayiinin durumu. 4. Uluslararas ı Yem Kongresi ve Yem Sergisi, 4-5 May ı s, Kapadokya, Türkiye Yem Sanayicileri Birli ğ i, s:9-26. NRC, (National Research Council), Nutrient Requirement of Poultry. 8th Revised Edition, National Academy Press, Washington, D.C. Özen, N., A. Çak ır, S. Haşimoğlu ve A. Aksoy, Yemler (Teksir). Atatürk. Üniv. Zir. Fak., Erzurum. Özen, N Tavukçuluk. Yeti ştirme, Islah, Beslenme, Hastal ı klar, Et ve Yumurta Teknolojisi. 2. T ı pk ı Bas ı m, Ondokuz May ı s Üniv. Yay ı n No:48, Samsun. Öztürk, E. ve N. Özen, Şarapç ı l ı k Art ı 'g. ı Maya Tortusunun Etlik Piliç ve Yumurta Tavu ğu Rasyonlar ında Kullan ı labilme Olanaklar ı. Tr. J. of Veterinary and Anim. Sci. 18 (5): Sar ı, Ö Kümes hayvanlar ı karmalar ı nda soya küspesi yerine melas mayas ı kullanma olanaklar ı üzerinde ara şt ı rmalar. EÜZF Derg., 13(1), Sar ı, Ö., N. Asyal ı, F. Sevgican ve Ş. Bulgurlu, Kasapl ı k piliç biti ş karmalar ı nda soya küspesi yerine melas mayas ı kullanma olanaklar ı. EÜZF Derg., 15(2), SPSS, Statistical Package for Social Science for Windows Release 6.0. SPSS Inc. Surdjiiska, S., B. Marinov and D. Tomova, Mixed feeds for broiler chickens with different amounts of fodder yeast. Zhitnov'dni Nauki, 24 (1), Şehu, A., S. Yalç ın ve F. Karakaş, B ı ld ı rc ın rasyonlar ı na kat ı lan ekmek mayas ı n ın performans ve karkas rand ı man ı na etkisi. Doğa-Tr. J. of Veterinary and Animal Sciences 21: Valdivie, M Saccharomyces yeast as a by-product from alcohol production on final molasses in diets for broilers. Cuban J.of Agricultural Science, 9 (3), Virk, R. S., J. S. Chawla and G. S. Makkar, Evaluation of dried inactivated yeast as a substitute of fish meal broiler mashes. Indian J. of Poultry Sci., 24 (3) Yalç ın, S., A. G. Önol, D. Koçak ve İ. Özcan, Ekmek mayas ı n ın broyler rasyonlar ında protein kayna ğı olarak kullan ı lmas ı. Doğa-Tr. J. of Veterinary and Animal Sciences, 17: Yalç ı n, S., S. Yalç ı n ve D. Koçak, Broyler rasyonlar ı na kat ı lan ekmek mayas ı n ın et kalitesi üzerine etkileri. 4. Uluslararas ı Yem Kongresi ve Yem Sergisi, 4-5 May ı s, Kapadokya, Türkiye Yem Sanayicileri Birli ğ i, s: Yalç ı n, S. ve A. G. Önol, Ekmek mayas ı n ı n broyler ve yumurta tavuğu rasyonlar ında kullan ı m ı. Yutav'99 Uluslararas ı Tavukçuluk Fuar ı ve Konferans ı, s: , 3-6 Haziran, İ stanbul. Yeldan, M. ve İ. Çiftçi, Tavuklarda yem seçimi ve yemin fiziksel yap ıs ı n ın etkileri. Yem Magazin, Y ıl:1, Say ı :3, Sayfa: