Arasmda İhracatm istatistiksel Analizi

Transkript

1 Marmara Universitesi İ.İ.B.F. Dergisi. Yıl 19'87, Cilt iv. Sayı Arasmda İhracatm istatistiksel Analizi Münevver TURANLI ('~) Son yıllarda bilindiği üzere Türkiye'nin özellikle gözünü Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkelerine çevirmesi ve bu ülkelerle yakın ticari ilişkiye girmesi nedeniyle ihracat önemli hir plana çıkmış bulunmaktadır. Kuşkusuz Türkiye'nin 1 böyle davranmasındaki bu önemli etken gene son yıllarda karşı karşıya bulunduğu döviz sıkıntısıdır. Türkiye'nin adına seferberlik verdiği bu ihracata yönelik. faaliyeti, diğer bir tanımla ihracat seferberliği, ihracatın arttığı, yahut artmadığı, hızının azaldığı yahut durduğu gibi çeşitli söylentilere yol açmıştır. Bu çalışmada yılları arasında Türkiye ihracatının seyri istatistiksel açıdan yeniden gözden geçirilmiş ve Türkiye'nin ihracat açısından nereye geldiği değerlendirilmeye çc;ılışılmıştır. 1 - İhracatm Genel Durumu : yılları arasındaki ihracatın genel durumunun incelenmesi için ihracattaki ler hesaplanarak döneminde thracattaki artış ve azalışlar bulunmuştur. Bu hesaplamalar 1 no'lu tabloda görüldüğü gibidir. Tablo 1 Türkiye İhracatınm Dönemindeki Genel Durumu Yıllar Milyar $ (000) Sabit (1976=100) Zincirleme , , ,35 98, ,46 128, ,92 161, , ,69 99, ,90 124, , *) Doçent Doktor - Ekonometri Bölümü. 499

2 1 no.lu tabloda görüldüğü gibi 1976 yılı sabit yıl olarak kabul edildiğinde döne~ine bakıldığında; 77 yılında,% 10,57 gibi bir düşüş, 79 yılında da mutlak olarak bir artış olmasına rağmen sabit sayısına bakıldığında, 1978 yılındaki artışa göre bir düşüş olduğu görülür. Bu düşüş bize bir önceki yıla göre artışı gösteren zincirleme te daha acık olarak görülmektedir. Çünkü 79 yılında zincirleme sayısı, bize ihracatta % 1,18 tik bir azalma olduğunu göstermektedir dönemine bakılacak olursa bu dönemde ihracatta önemli sayilabilecek artışlar meydana gelmiştir. Bu yıllar iç.inde 81 yılında ihracatta % 61,61 gibi oldukça yüksek oranda bir artışın mey~ana gelmesi sevindirici bir sonuçtur. Ancak bu sevindirici sonucun yanında, 1982 yılında bu oranın oldukça azalarak.% 22'ye düş tüğü görülmektedir. İhracattaki bu azalma 19'83 yılında da devam ederek oran negatif yönde %o 3,,2'ye ulaşmıştır yılında ise oran tekrar pozitif yönde % 24'e yükselmiş, ancak 85 yılında geçici rakkam olmakla beraber oranıni gene azalarak.% 11,5.fı'e vardığı görülmüştür. 2 - İndirgenmiş İhracat R'akkamlara : yılları arasında ihracatın gerçek artışlarının bulunması artış oranlarının yorumlanması acısından çok önemlidir. Çünkü fiyatlarda meydana gelen artışlar ihracat rakkamlarını da önemli ölçüde etkilemektedir. Bu nedenle fiyat artışlarından dolayı ihracat rakkamlarında meydana gelen şişkinliğin giderilmesi yani ihracatın Türk Lirası olarak değerinin fiyat leri ile indirgenerek gerçek ihracat değerlerinin bulunması gerekir yılları arasında bu değerlendirme yapılmış ve elde edilen sonuçlar aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo Döneminde İndirgenmiş İhracat Değerleri. İhracat Sabit Yıllar T.L. (000) 1976= ' ,82 179,88 246,12 719, , , , ,90 Tablo 2'de görülen 500 Zincirleme 100,176,64 136,83 292,43 239,60 176,80 138,37 200,92 Fiyat i indirgenmiş Sabit ihracat T.L. 1976=100 Zincirleme 413,3 634, , , , , , , ,21 91,10 71,19 109,39 195,46 271,25 370,11 507,53 100,115,01 78,14 153,67 178,67 138,77 108,07 137,12 sonuçları şu şekilde yorumlayabiliriz:

3 yılları arasında ihracatta ' ,- TL.'lık bir artış sağlanmıştır. Fakat bu artış gerçek bir artış değildir. Yani cari veya nominal nitelikteki bir artıştır. Bu yıllar arasında gerçek artıs TL. (000) dir. ' yılları arasında ise TL. (000) lik bir artış sağlanmıştır ki, bu artış dönemine göre oldu~ca fazla bir artıştır. Ancak bu artış ta gerçek bir artış değildir. Bu dönem-. deki gerçek artış, TL. (000) dir. Bu gerçek artış, döneminin yaklaşık 5,5 katıdır. Gerçek ihracat rakamları ile cari ih-. racat rakkamları ile cari ihracat rakkamları arasındaki farkı bu dönemde syılarında da görebilmekteyiz. Örneğin, cari fiyatlarla 81 yılında % 139,60 olan artış oranı, gerçekte % 78,67; 82 yılında ise.% 76,80 olan artış oranı ise gerçekte % 38,77 dir '84 döneminde ise TL. (000) lik bir artış sağlanmıştır. Bu artış bir önceki yıla göre biraz azdır. Ancak bu artış ta gerçek bir artış değildir. Bu dönemdeki.gerçek artış TL. (000) dir. Bu gerçek artış değerlerini sayılarından da inceleyebiliriz. Örneğin tabloda görüldüğü gibi zincirleme ' e göre cari fiyatlarla 1983 yılında % 38,37 olan artış oranı gerçekte % 8,07; 1984 yılında i~e % 100,92 olan artış oranı gerçek fiyatlarla % 37,12'dir. 3 - İhraca:tm Miktar, Kesimler ve Ülkeler Olara:k Dağıhmı : İhracatın m iktar olarak durumu incelendiğinde yılları arasında ihracatta miktar olarak önemli bir artış olmadığı görülmektedir. Ancak 81 ve 82 yıllarında artış oranı oldukça yüksek bir değ. erde olmuştur. Çünkü yılında 4.854,8 bin ton olan ihracat 1981 yılında 9.137,2 bin tona ve 1982 yılında ,.1 tona cıkmıştır. Bu değişimleri aşağıdaki tablo üz.erinde inceleyelim. Tablo Döneminde Miktar Olarak İhracat Yıllar Toplam ihracat (bin ton) Sabit (1976=100) Zincirleme ,7 93,92 100,~ ,6 148,67 158, ,5. 109,71 73, ,8 110,35 100, ,2 ' 207,69 ' 188, ,1 285,15 137, ~64,9 277,51 9'1, ,1 330,28 119, ,8 179,42 54,32 (7 aylık) 501

4 yılan arası incelendiğinde; tabloda görüldüğü gibi yılinda % 50'ye varan bir artış olmasına rağmen rn79 yı lında % 26,21 oranındabir azalış olmuştur. Yani döneminde mutlak ve oransal olarak hemen hemen hiç artış olmadığı söylenebi.lir dönemind e hem mutlak ve hem de oransal olarak büyük bir artış olduğu görülmek tedir yılında bu artış % 81,2 1; 1982 yılında ise % 37,29 olmuştur. İndeks sayılarından da görüleceği gibi 1981 yılı ihracatta çok önemli bir yıl olmuştur, 82 yılında ise. miktar olarak ihracatın artış oranında bir azalma olduğu görülmek tedir dönemine bakacak olursak bu dönemde toplam ihracatta 1983 yılında 1982 yılına göre mutlak olarak bir azalma olduğu görülmek tedir. Bu azalma sayılarından da anlaşılmak tadır. Cünkü tabloda görüldüğü gibi zincirleme e göre 1982 yılında % 37,29 olan artış, 1983 yılında negatif yönde % 8,62 olmuş tur yılında ise miktar olarak ihracatta bir artış görülmüş ve bu artış % 19,01 'e ulaşmıştır yılının ilk altı ayında ise miktar olarak ihracatımız 7.412,8 bin tona ulaşmıştır. Diğer taraftan yılları arasında ihracatın bünyesind e de bir değişiklik meydana gelmiştir. Önceki yıllarda tarım ve madencilik kesiminin payı sanayi kesimine göre fazla olmasına karşın, sonraki yıllarda tarım ve madencil ik kesiminin payının azaldığı sanayi kesiminin payının arttığı görülmek tedir. Aşağıdaki tabloda bu açık lamalar rakkamla rla gösterilmiştir. Tablo Döneminde Başlıca Kes~mlere Göre İhracat Tarım-Hayvancılık Madencilik Yıllar Milyon$ Oran Taşocağı , , ,7 0,60 0,67 0,59 0, ,37 0,32 0,24 0,21 125, ,1 132,5 191,0 193,4 175,3 188,9 239,7 243,8 502?.219, , , , ,2 Oran 0,07 0,05 0,06 0,07 0, ,03 0,03 0,03 Sanayi Milyon $ 585,7 621,3 785, , , , , ,6 Oran 0,33 0,27 0,35 0, ,60 0,63 0,72 0,75

5 Tabloda görüldüğü gibi 1977 yılında tarım ve hayvancılık kesiminin payı % 60, sanayi kesiminin payı ise % 33 idi. Bu oranlar t979 yılında % 67, % 2'7, 1980 yılında % 56, % 37, 1981 yılında.% 47, % 49 ve 1982 yılında % 37, % yılından sonra da tarım ve arthayvancılık kesiminin payı a~almaya, sanayi kesiminin payı ise maya devam etmiştir. Örneğin bu oranlar 1983 yılında % 32, % 63, 1984 yılında % 24, % 72 ve 1985 yılındada % 21, % 75 olmuştur.. Oranlardan da görüleceği gibi 1977 yılında tarım ve hayvancı lık kesiminin payı % 75' iken bu oran 1982 yılında % 37'ye ve 1985 yılında ise % 21 'e düşmüştür. Diğer taraftan 1977 yılında sanayi kesiminin payı % 20 iken 1982 yılında bu kesimin payı % 60'a ve 1985 yılında ise % 75.'e cık mıştır. Yalnız Türkiye gibi kesiminin payının ekonomis tleri olacağı ülkesi olan bir ülkede i'hracatta sanayi Türkiye ekonomisine ne derece yararlı tarım artması, düşündürmektedir yılları arasında ihracat, kesim ağırlıkları yönün.den değiştiği gibi ülkelere göre dağılışı da değişmiştir yılında OFCD ülkeleri toplam ihracatta % 70 pay almasına karşın sonraki yıllar da bu oran gittikçe azalarak 1978 yılında % 65, ao.yılında % 58, 82 yılında % 44 ve 1984 yılında %52'ye düşmüştür. Toplam ihracatta OECD ülkelerinin payının düşmesinin yanın da serbest döviz anlaşmalı ülkelerin toplam ihracattak i payının giderek arttığı görülmek tedir yılında bu ülkelerin payı % 22 ike.n 1982 yılında bu oran % 53'e cıkmış, ancak 1985 yılında ise % 51 düşmüştür. taraftan bu dönem de serbest döviz anlaşmalı bu ülkeler. içinde, S.S.C.B., Arnavutlu k, Doğu Avrupa Ülkelerinin payı.azalmakta, fak.at Ortadoğu ve Kuzey Afrika Ülkelerinin payı gittikçe artmaktadır. Örneğin, 1980 yılında Kuzey Afrika ülkelerinin toplam ih- _ racattaki payı % 18,92 iken, 1981 yılında % 38,49,.a, 1982 yılında % 42,33'e, 1984 yılında % 42.56, 1~85 yılında ise % 42,68'e yükseldiğer miştir. Bu oranlar bize Türkiye ihracatının artık Avrupa ülkeleri yerine Kuzey Afrika ülkelerine kaydığını gösterme ktedir. 503

6 4- So nu ç: döneminde Türk iye ihra catının duru mu ince lend i1981 yılında büy ük bir artış gösterdi ği faka t 1982 yılında ihracatın 81 yılına oran la düşüş göstermesi, ihra cat artışı nın yavaşladığı sonu cunu verm ektedir.. Tablö 2'de görüldüğü gibi bu yavaşlam anın 1983 ve 84 yılların da da devam etmiş olması Türk iye ekonom_ isi acısından çok önemli bir sorun olar ak karşımıza çıkmakta dır. Bu nedenle ihracatın arttırılması için,g erek li bütün tedb irler in alınması gerekir. ğinde ihracatımızın \ döneminde ihra catt a iki önemli değişim meydana Bunlardan birin cisi, ihra catt a en yüks ek payı tarım kesimi alırken, bu pay sanayi kesimi ile yer değiştirmiştir. İkinci deği şim; ihracatın ülke lere dağı lımında meydana gelmiş ve Türk iye ih-. racatında Avru pa ülke lerin den oran sal olar ak uzaklaşarak Orta doğu ve Kuzey Afrik a ülke lerin e doğru kaymıştır. Fak at bu ülke lerin dengeli bir ihra cat politikaları olma yacağı kanısında olduğumuzdan bu sonucun ülke ekonomisi acısında n yararlı bir sonu ç olduğunu söyleyemeyiz. gelmiştir. İhracatta söyleyeceğimiz son söz, evet ihra catt a bir artış olfaka muştur, t bu artış yeterli değildir. Kesin sonu ca varmamız için milli gerire oranına bakmamız gere kir. Bu oran 1977 yılın da % 0,99 iken, 1979 yılında % 1,33, 1980 yılında % 4,6, 1981 yılın da % 8,02, 1982 yılında % 10,6, 1983 yılında % 11,2, 1984 yılında ise % 14,2 olar ak l;>ulunmuştur. Diğe r tara ftan gelişmiş ülke lerd eki bu oran incelendiğinde, oranın % 15 veya % 20 civarında olduğu görü lmek tedi r. Türk iye oranları ile bu oran lar karşılaştırıldığında şu sonuca varılmaktadır: ihracatın Türk iye ihracatında yılları arasında bir artış meydana gelmiştir, faka t bu. artış yete rli değildir. İhracat. politikasının daha iyi bir şekilde incelenmesi ve milli gelir içindeki ihra cat payının % 15, veya % 20'ye çıkartılması için gerekli tedb irler in alınması ve eldeki kaynakların kullanılması gere kir. 504