T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TOPLAM KARMA RASYONLARDA MELAS İLAVESİNİN YEMİN HOMOJENİZASYONUNA VE SİNDİRİMİNE ETKİSİ

Transkript

1 T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TOPLAM KARMA RASYONLARDA MELAS İLAVESİNİN YEMİN HOMOJENİZASYONUNA VE SİNDİRİMİNE ETKİSİ Başak ONUR Danışman Dr. Öğr. Üyesi Musa YAVUZ YÜKSEK LİSANS TEZİ ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI ISPARTA

2 2018 [Başak ONUR]

3

4

5 İÇİNDEKİLER Sayfa İÇİNDEKİLER... i ÖZET... ii ABSTRACT... iii TEŞEKKÜR... iv ŞEKİLLER DİZİNİ... v ÇİZELGELER DİZİNİ... vi SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ... vii 1. GİRİŞ KAYNAK ÖZETLERİ TMR Uygulaması, TMR de Partikül Büyüklüğü ve Yeme Su İlavesi ile İlgili Çalışmalar Hayvancılıkta Melas Kullanımı In Vitro Gaz Yönteminde Yemlerin Sindirilebilirliğinin Ölçülmesi ile İlgili Çalışmalar In vitro sindirim yöntemi kullanılarak yapılan çalışmalar MATERYAL VE YÖNTEM Deneme Yeri ve Deneme Planı Hayvan materyali Yemlerde Uygulamalar Deneme ön hazırlık Yem hammaddelerinin partikül büyüklüğü analizi (Penn State eleği) Farklı yem hammaddelerinin değişik oranlarda su ve su+melas karışımlarında bekletilmesi sonucu ağırlık artışı değerleri Yem hammaddelerinin su tutma kapasiteleri Yem hammaddelerinde su+melas ilavesi TMR de Melas + Su İlavesinin In Vitro Gaz Yöntemi İle Sindirilebilirliğinin Ölçülmesi In Vitro Gaz Yöntemi In Vitro km sindirilebilirlik değerleri hesaplanması ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yem Hammaddelerindeki Uygulamalar TMR Uygulamaları TMR de bulunan yem içerikleri ve yem analiz sonuçları Toplam karma yem karışımlarına farklı oranlarda ilave edilen su + melas karışımlarının partikül seperatörüyle ölçüm sonuçları Toplam karma yem karışımının farklı oranlarda ilave edilen su + melas karışımlarının in vitro gaz yöntemiyle incelenmesi In vitro km sindirilebilirlik değerleri SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ i

6 ÖZET Yüksek Lisans Tezi TOPLAM KARMA RASYONLARDA MELAS İLAVESİNİN YEMİN HOMOJENİZASYONUNA VE SİNDİRİMİNE ETKİSİ Başak ONUR Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Musa YAVUZ Toplam Karma Rasyonlara (TMR) katılan yem hammaddelerinin partikül büyüklükleri 5cm ile 1mm arasında değişmektedir. Partikül boyutlarının farklı olması yem hammaddelerinin karıştırılarak homojenizasyonu güçleştirmektedir. Tam karışım sağlansa bile yemin hayvanlara yedirilmesi sırasında hayvanlarca yem seçimine sebep olmaktadır. Yemin seçimi asidosiz ve süt yağında azalmanın en önemli sebeplerindendir. Yem seçimini engellemek için küçük partiküllü yem parçalarının büyük partiküllü yem parçalarının tutunmasına ihtiyaç vardır. TMR uygulamalarında yüksek su içeren yemle (silaj, posa vb.) diğer kuru yemlerin karıştırılması yem parçacıklarının birbirine tutunmasını kolaylaştırmaktadır. Su içeriğinin yeterli olmaması durumunda dışarıdan su ilave edilmelidir. TMR uygulamalarında yemdeki nem oranı %33-55 arasında olması homojenizasyonun sağlaması ve yem seçimini engellemesi için gereklidir. Bununla birlikte nem içeriğinin TMR de artması yemin bozulmasını hızlandırmaktadır. Su haricinde bir başka uygulama ise melasın su içerisinde eritilerek TMR de yem karışımına katılmasıdır. Bu çalışmanın amacı TMR de farklı oranlarda su ve melas ilavesinin yemin homojenizasyonu ve sindirimine etkisinin incelenmesidir. Deneme grupları; Kontrol, %10, 20, 30 ve 40 melas %10, 20, 40 ve 60 ilave olmak üzere 17 gruba ayrılmıştır. Bu örneklerde İn vitro gaz sistemi ile 24 saat sindirilebilirlikleri ve Penn State eleği ile partikül boyutu incelenmiştir. Yapılan bu çalışma da melas oranı arttıkça Penn State Eleğinde toz halinde (küçük partiküllü ) yemlerin bir üst elekte kaldığı gözlemlenmiştir. Dolayısıyla yemin hayvanlar tarafından seçilmesini azaltacağı ve süt yağını artıracak yem karışımının oluştuğunu Penn State Eleği kriterlerine göre gözlemlenmiştir. Elde edilen sonuçlara baktığımızda rumen içerisinde in vitro sisteminde gaz oluşumu melas oranı arttıkça doğrusal olarak artmaktadır. Bu çalışmanın sonuçlarına göre çiftçilere %20-30 düzeyinde melas içeren su karışımlarının melas oranını %10 geçmiyecek şekilde TMR uygulamalarında kullanılabileceği gözlemlenmiştir. Anahtar kelimeler: Toplam Karma Rasyon, Melas, In vitro gaz, Penn State Eleği. 2018, 44 sayfa ii

7 ABSTRACT M.Sc. Thesis EFFECT OF MOLASSES ADDITION TO TOTAL MIXED RATIONS HOMOGENIZATION AND DIGESTION Başak ONUR Suleyman Demirel University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Animal Science Supervisor: Asst. Prof. Dr. Musa YAVUZ Total Mixed Rations (TMR) feed raw materials particle sizes range from 5cm to 1mm. Feed raw materials particle size differences makes homogenization difficult by mixing. Even it is homogenized, the feed were selected by the animals during feeding. Acidosis and reduction of milk fat is caused by animal feed selection. There is a need to hold large particle feed pieces of small particle feed pieces to prevent feed selection. TMR applications makes it easier to stick together for the dry feed partticles with high water content feeds (silage, pulp, etc.). If water content is insufficient, water should be added from the outside. In TMR applications, the moisture content of the feed should be 33-55% for homogenization and to prevent feed selection. However, the increase in moisture content in the TMR accelerates the spoilage of the feed. Another application of the TMR is to add the molasses with water. The aim of this study is to investigate the effect of different ratios water and molasses addition on TMR homogenization and digestion. Experiment groups; The control was divided into 17 groups of 10, 20, 30 and 40 molasses solution with 10%, 20, 40 and 60 additions to TMR feed. Penn State particle seperator and in vitro gas digestibility for 24 hours values were determined on the samples. When molasses ratio increased, feeds were deposited on Penn State particle seperator layer. Hence, it was observed according to the Penn State particle seperator criteria that the feed would be less likely to be selected by the animals and that the feed mixture would increase the milk fat. When we look at the results obtained by in vitro gas system, the gas formation increased linearly as molasses ratio increases. According to the results of this study, it has been observed that 20-30% molassescontaining water mixtures which should not exeed 10% of the molasses in whole ration can be used in TMR Key words: Total Mixed Ration, molasses, In vitro gas, Penn State particle seperator. 2018, 44 pages iii

8 TEŞEKKÜR Bu çalışmanın planlanması ve gerçekleşmesinde yardımını ve bilimsel katkılarını esirgemeyen değerli danışmanım Dr. Öğretim Üyesi Musa YAVUZ a laboratuvar analizlerinde büyük yardımlarını gördüğüm Zir. Müh. Özlem GÖKMEN, Y. Zir. Müh. Fatih ŞAHİNER ve Vet. Hek. Elif Rabia ŞANLI a projenin desteklenmesi için mali kaynak sağlayan Süleyman Demirel Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Projeleri Birimine teşekkür ederim. Bu tez çalışması süresince maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen sevgili aileme sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Başak ONUR ISPARTA, 2018 iv

9 ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa Şekil 1.1. Toplam Karma Rasyon (TMR)... 3 Şekil 1.2. Penn state partikül seperatörü (PSPS) ( Heinrichs, 2013)... 8 Şekil 1.3. Elek silkeleme şekli (Heinrichs, 2013)... 8 Şekil 3.1. TMR olarak ele alınan yem materyali ve Penn State Eleği Şekil 3.2. Projede kullanılan kanül takılı hayvanlar Şekil 3.3. Yemlerde partikül büyüklüğü Şekil 3.4. Yem hammaddelerinin su tutma kapasiteleri Şekil 3.4. Yem hammaddelerinde su+melas ilavesi Şekil 3.5. %40 melas % ilave Şekil 3.6. Yem örneklerinin in vitro gaz yöntemi ile sindirilebilirliklerinin ölçümü Şekil 4.1. % 10 luk melas solüsyonundan farklı oranlarda TMR ye % 10,20,40 ve 60 oranlarında ilave edilmiş örneklerin in vitro gaz çıkışı (ml/100 mg) Şekil 4.2. % 20 lik melas solüsyonundan farklı oranlarda TMR ye % 10, 20, 40 ve 60 oranlarında ilave edilmiş örneklerin in vitro gaz çıkışı (ml/100 mg) Şekil 4.3. %30 luk melas solüsyonundan farklı oranlarda TMR ye % 10, 20, 40 ve 60 oranlarında ilave edilmiş örneklerin in vitro gaz çıkışı (ml/100 mg) Şekil 4.4. % 40 lık melas solüsyonundan farklı oranlarda TMR ye % 10, 20, 40 ve 60 oranlarında ilave edilmiş örneklerin in vitro gaz çıkışı (ml/100 mg) v

10 ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge 1.1. Melasın Besin Değerleri (Karakaş 2018) Çizelge 1.2. Silajı, yonca, ve TMR için önerilen partikül büyüklükleri... 9 Çizelge 3.1. Yem Numunelerinde %5, 10, 15, 20, 30, 40, 60 lık su+melas karışımı ön hazırlık Çizelge 3.2. Toplam Karma Yemde %10, 20, 30, 40 lık su+melas karışımı hazırlama Çizelge 3.3. Toplam Karma Yem Karışımlarına İlave Edilen Su+melas Karışımlarından Gelen Melas Miktarı Çizelge 3.4. In vitro sindirim denemelerinde kullanılan In vitro Makro Çözeltiler Çizelge 4.1. Farklı yemlerin su içerisinde tutulması sırasında kazandıkları ağırlık artışı Çizelge 4.2. Su+ melas (%0-60) karışımlarında bekletilen öğütülmemiş arpanın ağırlık artışı Çizelge 4.3. Su+melas (%0-60) karışımlarında bekletilen PTK nın ağırlık artışı Çizelge 4.4. Su+melas (% 0-60)karışımlarında bekletilen öğütülmüş arpa ağırlık artışı Çizelge 4.5. Su+melas 0-60)karışımlarında bekletilen ATK nın ağırlık artışı Çizelge 4.6. Su+melas (%0-60) karışımlarında bekletilen yonca ağırlık artışı Çizelge 4.7. Su+melas (%0-60)karışımlarında bekletilen öğütülmemiş mısır ağırlık artışı Çizelge 4.8. Su+melas (%0-60)karışımlarında bekletilen buğday sapı ağırlık artışı Çizelge 4.9. Su+melas (% 0-60) karışımlarında bekletilen toz süt yemi ağırlık artışı Çizelge Su+melas (%0-60) karışımlarında bekletilen pelet yem ağırlık artışı Çizelge Su+melas (%0-60) karışımlarında bekletilen öğütülmüş mısır ağırlık artışı Çizelge Hayvanlara verilen toplam karma rasyonda yem yüzdeleri Çizelge Hayvanlara verilen toplam karma rasyonun yem analiz sonuçları Çizelge % 10 melas içeren çözeltiden TMR örneğine farklı oranlarda katıldıktan sonra elde edilen penn state eleği değerleri Çizelge % 20 melas içeren çözeltiden TMR örneğine farklı oranlarda katıldıktan sonra elde edilen penn state eleği değerleri Çizelge % 30 melas içeren çözeltiden TMR örneğine farklı oranlarda katıldıktan sonra elde edilen penn state eleği değerleri Çizelge % 40 melas içeren çözeltiden TMR örneğine farklı oranlarda katıldıktan sonra elde edilen penn state eleği değerleri Çizelge Farklı oranlarda melas çözeltisi uygulanan örneklerde in vitro gaz sistemiyle ölçülen farklı parametreler vi

11 SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ ADF ADL ATK BF FA GO GÜ HK HK, % KM HP HP, % KM HY HY, % KM Hz IVKMS IVSO IVSOM İ K Kİ KM KU M Mcal ME NDF NEL NS NYD OM OMS PSPS PTK TARUM TMR U Uİ UU ÜMS ÜS ÜYMS Asit deterjan fiber Asit deterjan lignin Ayçiçeği tohumu küspesi Badem fındık Formik asit 48 saat sonunda oluşan gaz miktarı Gaz üretimi Ham kül Numunenin ham kül miktarı Ham protein Numunenin ham protein miktarı Ham yağ Numunenin ham yağ miktarı Frekans birimi İn vitro kuru madde sindirilebilirliği İn vitro organik madde İn vitro sindirilebilir madde miktarı İri Kısa Kısa+iri Kuru madde Kısa+ufak Melas Mega kalori Metabolik enerji Nötral Deterjan Fiber Net enerji laktasyon Muamele edilmemiş Nispi yem değerleri Organik madde Organik madde sindirilebilirliği Penn state partikül separatörü Pamuk tohumu küspesi Tarımsal araştırma ve uygulama merkezi Toplam karma rasyon Uzun ve/veya ufak Uzun+iri Uzun+ufak % 4 üre + % 8 melas ilavesi % 4 üre ilavesi % 4 üre + % 12 melas ilavesi vii

12 1. GİRİŞ Toplam karma rasyon (TMR) geviş getiren hayvanların (ruminatların) beslenmesinde kaba, kesif yemlerin, vitamin ve mineral maddelerin hepsinin karıştırılarak homojen, tek bir rasyon halinde hayvanlara günlük, taze ve serbest olarak verilmesidir. Bu yemlemede çiftliklerde kaba, kesif yemleri, vitamin ve mineral maddelerin homojen olarak karıştırıp hayvanların önüne dağıtan sistemler varsa uygulama alanı bulabilmektedir. Rasyona giren bu hammaddeler karıştırmak amacıyla üretilmiş yem karma makineleri özellikle büyük çiftliklerde yoğun bir şekilde kullanılmaktadır. Bu makinelerin özelliği yem ham maddelerini karıştırmanın yanında kaba yemlerin partikül büyüklüklerini de küçülterek karışım içerisinde bulunan yem hammaddelerinin istenilen boyuta getirme özelliğine sahip olmalarıdır. TMR uygulamalarında partikül büyüklükleri 1 mm-5 cm değişmektedir. TMR de uygun parçacık büyüklüğüne sahip yem karışımı hazırlamada partikül büyüklüğünü ölçmek için Penn State Partikül Separatörü (PSPS) kullanılmaktadır. Bu eleğin kullanılma amacı özellikle ruminantlarda istenilen yem parçacık boyutunun sağlanılıp sağlanılmadığının kontrolü ve kesif yem ve kaba yemin tüketimi sırasında yem seçiminin olup olmadığının rasyon daha hayvanlara verilmeden kontrolünü sağlamaktır. Dolayısı ile ruminantlarda sık rastlanan asidosiz probleminin azaltılması ve buna bağlı olarak süt hayvanlarında süt yağın düşmesine neden olacak sebeplerin ortadan kaldırılmasında yardımcı olmaktadır. TMR de silaj, posa vb. su içeriği yüksek yemlerle kuru yemlerin karıştırılması yem parçacıklarının birbirine tutunmasını kolaylaştırmaktadır. TMR uygulamalarında yemdeki nem oranı %33-55 arasında olması homojenizasyonun sağlaması ve yem seçimini engellemesi için gereklidir. Nem oranının artması yemin bozulmasını hızlandırmaktadır. Genel olarak karma yemlerde özellikle süt sığırcılığında silaj % civarında nem içerse de diğer yem hammaddelerinin nem oranı % düzeyinde kaldığı için elde edilen rasyon karışımının nem oranı istenilen düzeyin altında kalmaktadır. Nem oranını 1

13 artırmak amacıyla rasyonun kuru maddesi hesaplandıktan sonra su ilavesi yapılması gerekmektedir. Ayrıca yem içerisindeki hammadde çeşidi ve oranına bağlı olarak yeme katılacak su miktarı değişmektedir (Kononoff, 2003). Ülkemizde çiftçiler yeterince bilinçli olmadıklarından dolayı su ilavesini genellikle yapamamaktadırlar. TMR de su ilavesinin haricinde başka bir uygulama ise melasa su ilavesi yapılarak yem karışımına katılmasıdır. Melasın yapışma özelliği topaklaşmaya sebep olabilmekte ve yem karışımının homojen olmasını engelleyebilmektedir. Bundan dolayı melas içerisine belirli oranda su ilavesi yapılmalı ya da karışım içerisine en son ilave edilerek kullanılması gerekmektedir (Zinn, 2016). Hayvan beslenmesinde % 20 lere kadar kullanılmakla beraber özellikle geviş getiren hayvanlarda (ruminantlarda) % i geçmeyecek şekilde rasyonlarda kullanılabileceği önerilmektedir (Zinn, 2016). Bu tez çalışması ile TMR de kullanılan yem hammaddelerinin rasyona katılma oranlarına göre uygun karışımlar oluşturulduktan sonra farklı oranlarda su ve melas ilavesinin yemin homojenizasyonu ve sindirimine etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. 2

14 2. KAYNAK ÖZETLERİ TMR uygulaması, TMR de partikül büyüklüğü ve Penn State Partikül Separatörü, ikinci kısımda TMR de su ve melas ilavesinin in vitro gaz yönteminde yemin sindirilebilirliğinin ilgili literatürler verilmiştir TMR Uygulaması, TMR de Partikül Büyüklüğü ve Yeme Su İlavesi ile İlgili Çalışmalar Toplam Karma Rasyon (TMR) kaba ve kesif yemlerin karıştırılarak tek bir rasyon halinde homojen olarak hayvanlara verilmesidir. TMR de baklagil yem bitkileri, samanlar, çeşitli silajlar, çeşitli posalar, kesif yemler, pamuk tohumu küspesi (PTK) ve ayçiçeği tohumu küspesi (ATK) vb. küspeler, mineral yemler ve bazı yem katkıları, süt ve besi yemi vb. hazır karma yemler kullanılmaktadır (Alarslan 2016). Şekil 1.1. Toplam Karma Rasyon (TMR) Amaral-Philips ve ark. (2001), TMR yönetiminde karşılaşılan problemlere yönelik yaptıkları çalışmada silaj ve su içeriği yüksek kaba yemlerin silolarda saklanmasını ve haftada en az bir kez kontrol edilmesini önermişlerdir. Su içeriği yüksek kaba yemlerin çabuk bozulduğunu, hayvan beslemesinde kullanılması halinde süt üretiminde ve hayvanlarda sağlık problemlerine sebep olduğunu belirtmişler, yemlik yönetiminin önemini, yemlerin partikül büyüklüğü 3

15 (karıştırma, dağıtma vb.), yemlerin yemlikten alınması konusunda önerilerde bulunmuşlardır. Yemlerin 3-6 dak. arasında karıştırılmasını tavsiye etmişlerdir. Kononoff vd. (2003), yaptıkları çalışmada TMR de Penn State Partikül Separatöründe ek bir elek yonca kuru otu, mısır silajı kullanarak çalkalama hızlarını ve nem oranlarını araştırmışlardır. 0,9, 1,1, ve 1,6 Hz çalkalama hızlarını ve 17 cm partikül uzunluğunu ölçmüşlerdir. Nem miktarları (% 35,6-57,4) bulmuşlar ve sonuçları etkilememiştir. Çalışmanın sonucunda 3. bir elek kullanılmasını ve 1,1 Hz frekans hızında 17 cm lik partikül uzunluğunu önermişlerdir. Küçük nem kayıplarının partikül uzunluğunu etkileyebileceğini ve bu etkinin az olduğunu, kuru örneklerde ise partikül uzunluğu farklılıkların fazla olduğunu belirtmişlerdir. Felton and DeVries (2010), yaptıkları çalışmada TMR de su ilavesinin yem sıcaklığını, yem tüketimini, yem seçimini ve süt ineklerinde süt üretimi üzerindeki etkisini araştırmışlardır. Araştırmada 12 tane Holstein ineğini mısır silajı, yonca ve mısır ile beslemişlerdir ( nem oranı sırasıyla % 30.9 mısır silajı, % 30.3 yonca, % 21.2 mısır ve % 17.6 ham protein; KM oranı sırasıyla % 56.3, 50.8, ve 44.1). Çalışma Mayıs-Ağustos aylarında gerçekleştirilmiştir. Hayvanların KM alımlarını, süt üretimlerini, yem ve ortam sıcaklığını, nem oranlarını kaydetmişler ve analizler yapmışlardır. TMR de (19, 8 ve 1.18 mm) elek gözü boyutuna sahip bir Penn State Partikül Seperatörü kullanılmıştır. Sonuç olarak rasyona % 60 ın üzerinde su ilavesinde hayvanların yem seçmeye başladıklarını ve süt üretiminin verimliliği arttığını ve özellikle yaz aylarında rasyon içerisinde nem düzeyi artıkça mikrobiyal aktivitenin artmasına ve yemin hızla bozulmasına sebep olduğunu gözlemlemişlerdir. Whitelock (2011a), KM tayini, partikül uzunluğu, silaj ve TMR uygulamasını çiftlik ziyaretleri sırasında çiftçilere göstermiştir. Partikül uzunluğu ve selüloz yapısının geviş getirme de çok önemli olduğunu yetersiz geviş getirmenin asidosiz, yem tüketiminde azalma, tırnak iltihabı, düşük süt verimi, süt yağında düşme, vücut kondisyonunda düşme (zayıflama) ve gebe kalma da güçlük gibi sorunlar oluşturabileceğini bildirmiştir. Silaj da KM oranını kabul edilebilir 4

16 düzeyde ve partikül uzunluğunun çok iyi durumda olduğunu tesbit etmiştir. TMR de KM oranını % bulmuştur. TMR de Penn State partikül seperatörünün üstte iki elekte çok az yem partikülü kaldığını üstten ikinci elekte bulunan yem partiküllerinin yapısının bozulduğunu ve selülozun aşırı derecede yumuşak hale geldiğini görmüştür. Yem partiküllerinin ineklerde geviş getirmeyi kolaylaştırmak için ele alıp sıkıldığında selülozun sert bir şekilde hissedilmesi gerektiğini önermiştir Hayvancılıkta Melas Kullanımı Şekerin kristallenmemiş haline melas denir. Pekmez görünümünde oldukça ağdalı bir şeker sanayi yan ürünüdür. Melasın besin değerleri (Çizelge 1.1.) de verilmiştir. Çizelge 1.1. Melasın Besin Değerleri (Karakaş 2018). Melas % Kuru Madde Ham Protein 4-12 Potasyum 2,5 Kalsiyum 0,6-0,9 Fosfor 0,1 Melas, şeker fabrikalarında, pancardaki şekerin kristallendirilmesinden geriye kalan maddedir. % 50 şeker, % 30 şeker dışı maddeler ve % 20 su ihtiva eder. İçeriğindeki yüksek şeker ve başta protein olmak üzere diğer organik elementler nedeniyle, hayvan beslemede aranılan değerli bir yem katkı maddesidir. İçerdiği organik elementlerin büyük çoğunluğunu amino asitler, dolayısıyla da protein oluşturmaktadır. Oldukça ekonomik bir yem katkı maddesidir (Karakaş 2018). Cleasby (1963), makalesinde melasın besin içeriği, hayvancılıkta kullanımı vb. bilgiler vermiştir. Melas şeker kamışı veya pancarının şekeri alındıktan sonra kristalize olmayan kısmıdır. Melas içerik bakımından çözünmüş şekerler (%50), karbonhidrat ve potasyumca zengin olmakla birlikte protein ve fosfor 5

17 bakımından düşüktür. Lezzetli, temin edilmesi kolay, enerji içeriği yüksek bir yem katkı maddesidir. Makalesinde yapılan çalışmalardan da bahsetmiş hayvan beslenmesinde özellikle de ruminantlarda %10 u geçmeyecek şekilde rasyona konulabileceğinden bahsetmiştir. Genel olarak melas yaz ve kış aylarında besin içeriği düşük yemlere ilave edilerek kullanılmaktadır. Erdoğan (1990), çalışmasında 4 baş 1 yaşlı Merinos toklularda buğday samanına üre ve üre + melas ilavesinin naylon kese yöntemi ve klasik yöntemle sindirim derecesini test etmiştir. Deneme 2 ayrı şekilde kurulmuştur. Denemede buğday samanı; muamele edilmemiş (NS), %4 üre ilavesi (ÜS), %4 üre +%8 melas ilavesi (ÜMS), %4 üre + % 12 melas ilavesi (ÜYMS) olmak üzere 4 ayrı saman grubu oluşturulmuştur. I.denemesinde (NS), (ÜS), (ÜMS), (ÜYMS) yem gruplarınının naylon kese yöntemi ile 24, 48, 72 saatlik rumen inkübasyonu sonucu yıkama kaybı dikkate alınarak kuru madde kayıplarında istatistiksel olarak farklılığa rastlanmamıştır. Yıkama kaybı dikkate alınmadan yapılan hesaplamalarda ise 24 ve 48 saatlik inkübasyon süreleri sonrasında grupların tümünün kuru madde kaybını önemli ölçüde artırdığı tesbit edilmiştir (P< 0.05). II. Deneme de ise bütün gruplara % 4 üre ve % 12 melas ilave edilmiştir. Melas ilavesinin ham sellüloz sindirilebilirliğini önemli derecede arttırdığı görülmüş (P< 0.01), KM, OM, azotsuz ÖM ve hücre duvarı elemanlarının sindirilebilirliğinde ise gruplar arasında önemli bir farklılığa rastlanmamıştır (P> 0.05). Üre ÜS'de % 91.75, ÜMS'de % ve ÜYMS' de ise % oranında hidrolize olduğu tesbit edilmiştir. Gökçe ve İmren (1996), çalışmalarında koyunların ruminal asidozdan ne derece korunduklarını saptamak için buğday ezmesine % 3, % 6 ve % 9 sodyum bikarbonat ilave etmişlerdir. Denemede üç koyundan oluşan dört grup hayvan kullanılmıştır. Buğday ezmesine katılan sodyum bikarbonat (NaHCO3) oranına gruplandırma yapmışlardır. Koyunlara 4 gün boyunca günde bir kez buğday ezmesi-buğday samanı karışımı yedirilmiş, bu yemlere değişik oranlarda NaHCO3 ilave edilmiştir. NaHCO3 verilmeyen grup (kontrol, grup I), temel rasyonun % 3 ü NaHCO3 verilen grup (grup II), temel rasyonun % 6 sı NaHCO3 verilen grup (grup III), temel rasyonun % 9 u NaHCO3 verilen grup (grup IV) olarak düzenlenmiştir. 6

18 0, 4, 8, 12, 24, 36, 48, 60, 72 ve 96. saatlerde klinik ve laboratuvar muayeneler yapılmıştır. 4. saatte bütün gruplarda rumen ph larında azalma oluşmuş, 8. ve sonraki saatlerde sadece kontrol grubunda asidozis saptanmış, diğer gruplarda asidozis oluşmamıştır. Sonuç olarak, koyun yemlerine % 3, % 6, % 9 sodyum bikarbonat ilavesinin hayvanları ruminal asidozisten koruduğu ve % 6 sodyum bikarbonat ilavesinin en uygun olduğu tespit edilmiştir. Bal vd. (2009), çalışmalarında süt ineklerinde yonca otu ve dane mısır partikül büyüklüklerinin yem tüketimi, süt verimi, süt kompozisyonu, çiğneme aktivitesi ve rumen ph sı üzerine olan etkilerini araştırmışlardır. Yonca otu 4 cm (uzun;u) veya 1 cm (kısa;k) uzunluğunda doğranmış ve dane mısır ise 1 mm (iri;i) veya 1mm den daha küçük (ufak;u) partikül büyüklüğünde öğütülmüştür. Denemede laktasyondaki Holstein inekleri kullanılmıştır. KM ve NDF tüketimleri ortalama 23,6 ve 10,6 kg/gün, süt ve süt protein verimi sırasıyla ortalama 22,8 ve 0,75 kg/gün bulunmuştur. Süt yağı oranı İ dane mısırda (0,82 kg/gün) U ya (0,73 kg/gün) göre daha yüksektir. Süt protein oranı Kİ rasyonunda (% 3,31) KU rasyonuna (% 3,23) göre daha yüksektir. Çiğneme aktivitesi yönünden gruplar arasında bir fark yoktur. Yemlemeden 9 saat sonrasındaki rumen ph sı, KU (6,50) ve Kİ (6,36) de UU (6,06) ve Uİ (6,17) ye göre daha yüksek bulunmuştur. Sonuç olarak yonca otu partikül büyüklüğünün süt verimi ve süt kompozisyonu üzerine bir etkisinin olmadığını göstermiş ve İ dane mısır içeren rasyonlarda süt yağı verimi yüksek olarak bulunmuştur. Heinrichs (2013), makalesinde Penn State Partikül Separatörü (PSPS) bahsetmektedir. İlk olarak 1996 yılında Penn State Üniversitesi tarafından tasarlanmıştır. Daha önceleri de yemlerde partikül büyüklüğünü ölçülmesinde çeşitli araç ve yöntemler geliştirilmiş ancak bunların pratikte kullanılması zor olmasından dolayı yaygınlaşmamıştır. Üç farklı boyutta elek ve en altta taban tepsisinden oluşmuştur. Çizelge 1.1. de elek delik çapları ve TMR de önerilen partikül büyüklükleri verilmiştir. Bu eleğin kullanılma amacı özellikle ruminantlarda istenilen yem parçacık boyutunun sağlanılıp sağlanılmadığının kontrolü ve kesif yem ve kaba yemin tüketimi sırasında yem seçiminin olup olmadığının rasyon daha hayvanlara verilmeden kontrolünü sağlamaktır. 7

19 Dolayısı ile ruminantlarda sık rastlanan asidosiz probleminin azaltılması ve buna bağlı olarak süt hayvanlarında süt yağın düşmesine neden olacak sebeplerin ortadan kaldırılmasında yardımcı olmaktadır. Şekil 1.2. Penn state partikül seperatörü (PSPS) ( Heinrichs, 2013) Şekil 1.3. Elek silkeleme şekli (Heinrichs, 2013) 8

20 Çizelge 1.2. Silajı, yonca, ve TMR için önerilen partikül büyüklükleri (Heinrichs, 2013) Elekler Elek gözü boyutu (mm) Yem Partikül Boyutu (mm) Üst Elek 1,905 > Orta Elek 7,9 7, Taban Elek 4 4-7, Taban Tepsi <0, TMR (birim) Acar ve Bostan (2016), yaptıkları çalışmada yonca silajına melas (KM % 73, arpa ezmesi (KM % 87.1) ve peynir altı suyu tozu (KM %96) ilavesinin besin içeriği, fermantasyonu ve kalitesine etkilerini incelemişlerdir. İkinci yılında, ikinci gelişme evresi ve %10 çiçeklenme döneminde hasat edilen İSİDE adlı yonca (Medicago sativa) çeşidi kullanılmıştır. İSİDE cm boyutlarında doğrandıktan sonra 0 (kontrol), 50 ve 100 g-1 kg kuru madde oranlarında katkı maddeleri (melas, arpa ezmesi ve peynir altı suyu tozu ) eklenerek silaj yapılmıştır. Oda sıcaklığında 45 gün bekletildikten sonra, silaj kapları açılarak duyusal ve kimyasal analizler yapılmıştır. Araştırmanın sonucunda katkı maddeleri genel olarak silajın HP, NDF, ADF, içeriğini azaltırken, sindirilebilir KM, KM tüketimi ve nispi yem değerlerini yükseltmiş, asetik asit ve bütirik asit konsantrasyonlarını düşürürken, laktik asit konsantrasyonunu yükseltmiştir. Silajların ph içeriği sadece peynir altı suyu tozunda kontrol grubuna göre yüksek çıkmıştır. Çalışmanın sonucunda yonca silajlarında silajın besin değerini ve kalitesini artırmak için melas, arpa ezmesi ve peynir altı suyu tozunu uygun oranlarda kullanılabileceği tespit edilmiştir In Vitro Gaz Yönteminde Yemlerin Sindirilebilirliğinin Ölçülmesi ile İlgili Çalışmalar Menke vd. (1979), çalışmalarında yemlerin in vitro gaz yönteminde rumen sıvısı ile 24 saat sonunda gaz üretim miktarları ve sindirilebilirliği araştırmışlardır. Organik madde sindirilebilirliği (OMS) ve ME ölçmüşlerdir. KM, HP, HY kimyasal analizleri yaparak in vitro gaz sisitemini geliştirmişler. 9

21 Makkar (2009), makalesinde in vitro gaz üretim yönteminden bahsetmiştir. Yemlerin kimyasal bileşimleri, enerji ve sindirilebilir besin maddelerinin saptanması, beslenme değerlerini belirleyen önemli ölçütlerden olup, in vivo, in vitro vb. yöntemlerle saptanmaktadır. In vitro gaz üretim yöntemi rumendeki mikroorganizmaların fermantasyonu sonucunda kuru madde sindirilebilirliğini (KMS), yem seçimini, yem bileşenlerini ve besleme yöntemlerini içermektedir. İn vitro gaz yönteminde 24 saatlik inkübasyon süresi ideal süre olarak kabul edilebilir In vitro sindirim yöntemi kullanılarak yapılan çalışmalar Bingöl vd. (2008), makalelerinde korungalara (I. biçim, II. Biçim), katkısız (K), % 5 düzeyinde melas (M), % 0.5 düzeyinde formik asit (FA) veya bu iki katkının aynı düzeylerdeki kombinasyonu ilave edilmiş, silaj örneklerinde ham besin madde analizleri ile ph, NH3-N ve organik asit analizleri (laktik, asetik ve propiyonik asit) yapılmış, in vitro kuru madde sindirilebilirlikleri belirlenmiştir. Her iki biçimde melas ilavesi silajların KM oranlarını artırdığını, K+FA+M katkılı silajlarda ham protein oranı katkısız gruba göre daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Hem formik asit hem de melas ilavesinin silajların ph değerlerini kontrol grubu ile karşılaştırıldığında önemli derecede düşürdüğünü, melasın tek veya formik asitle kullanımı her iki biçimde de silajın in vitro KM sindirilebilirliğini önemli derecede artırdığı göstermişlerdir. Silaj yapımında korungaya % 5 düzeyinde melasın tek veya % 0.5 düzeyinde formik asitle birlikte kullanılmasının silajın kalitesi ve sindirilebilirliğini genel olarak iyileştirdiğini ve uygun bir silo yemi olduğunu belirtmişlerdir. Kılıç ve Boğa (2009), yaptıkları araştırmada enzim tekniği ve in vitro gaz üretim yöntemleri kullanılarak hem yüksek HP içeriğine sahip ayçiçeği tohumu küspesi (ATK) ile hem de düşük ham protein içeriğine sahip ayçiçeği tohumu küspesi (ATK) nin gaz üretim miktarlarının, organik madde sindirilebilirlikleri (OMS) ve metabolik enerji (ME) ve net enerji laktasyon (NEL) içerikleri üzerine etkisini araştırmışlar ve sonuçları karşılaştırmışlardır. Araştırmanın sonucunda enzim tekniğinde yüksek ham protein (HP) içeriğine sahip ATK da OMS, ME ve NEL 10

22 değerleri yüksek bulunmuştur. In vitro gaz üretim tekniğinde düşük HP içerikli grup yüksek HP içerikli gruba kıyasla daha düşük değerler göstermiştir. İstatiksel analizde (P<0.01)bulunmuş ve her iki yöntem de önerilmemiştir. Canbolat, Ö. (2011), kültürü yapılan mısır, sorgum, buğday, arpa, yulaf, çavdar ve tritikale gibi bazı buğdaygil hasıllarının yem değerlerinin kimyasal analizler ve in vitro gaz üretim yöntemi ile saptanması ve yemlerin besleme değerlerinin karşılaştırılması amacıyla çalışma yapmıştır. Çalışmasında yemlerin kimyasal bileşimleri, in vitro gaz üretim miktarları, metabolik enerji (ME), organik madde sindirimi (OMS) ve nispi yem değerleri (NYD) karşılaştırmıştır. Gaz ölçümleri 3, 6, 12, 24, 48, 72 ve 96 saat aralıklarla gaz ölçümleri yapılmış, ham protein (HP), ham kül (HK), nötr deterjan lif (NDF), asit deterjan lif (ADF) asit deterjan lignin (ADL) değerleri hesaplanmıştır. Buğdaygil hasıllarının kimyasal bileşimleri arasında önemli farklılıklar saptanmıştır. Araştırma sonucunda yulaf, buğday ve mısırın toplam gaz üretimi, ME, OMS ve NYD içeriği diğer buğdaygil hasıllarından yüksek çıkmıştır. Yüksel (2011), çalışmasında anason posalarına melas ve/veya laktik asit bakteri inokulantları ilavesinin silaj fermantasyon özellikleri ve aerobik stabilite üzerine etkisini araştırmıştır. Silajlara laktik asit bakteri inokulantları ilave edilmiş ve özel kavanozlarda silolanmıştır. Araştırmanın sonucunda anason posasına laktik asit bakteri inokulantları ve/veya melas ilavesi silajlarının fermantasyon özelliklerini artırmış ancak aerobik stabilitelerini düşürdüğünü ve ayrıca silajların nötr ve asit deterjanda çözünmeyen lif kapsamını ve in vitro organik madde sindirilebilirliğini etkilemediğini belirtmiştir(p>0.05). Denek vd. (2014), mısır silajı, yonca kuru otu ve buğday samanına (% 0, % 1, % 3, % 5 ve % 10) oranlarında ilave edilen akasya, biberiye, okaliptus ve asma yapraklarının metan gazı üretimi üzerine etkilerini belirlemek için in vitro gaz üretim yöntemini kullanmıştır. İn vitro gaz üretim yöntemi kullanarak 24. saatte oluşan toplam gaz miktarını ölçmüştür. Kontrol grubu ile karşılaştırıldığında metan gazı (CH4) oluşumunun genel olarak azaldığını belirtmiştir. Sonuç olarak, yapılan bu çalışma ile ruminant beslemede yaygın olarak kullanılan mısır silajı, 11

23 yonca kuru otu ve buğday samanına ilave edilen bitki yapraklarının in vitro metan gazı üretimini azalttığı ortaya konmuştur. Gürsoy (2014), yaptığı çalışmada Erzurum ilinde yetişen domuz ayrığı, adi otlak ayrığı, kırmızı yumak, koyun yumağı, alaca brom, mavi ayrık, çayır kelp kuyruğu, çayır salkım otunun in vitro gaz üretim miktarları, in vitro gaz üretim parametreleri ve organik madde sindirilebilirlikleri (OMS) ile metabolize edilebilir enerji (ME), net enerji laktasyon (NEL) ve besin maddeleri bileşimleri belirlenmiştir. Yemlerin 3, 6, 9, 12, 24, 48, 72 ve 96. saatlerdeki gaz üretimleri miktarları ölçülmüş ve yemler arasında kimyasal bileşim bakımından önemli farklılıklar olduğu gözlenmiştir. Yemlerin in vitro gaz üretim miktarları ve gaz üretiminden hesaplanan gaz üretim kinetik parametrelerinin arasındaki farklılıkların yemlerin kimyasal yapılarından kaynaklandığını belirtmiştir. Ham protein (HP), ham yağ (HY) ve ham kül (HK) bakımından zengin olan yemlerin diğer yemlere göre hücre duvarı bileşenleri bakımından fakir olanlarının in vitro gaz üretimi, ME ve NEL ile OMS özellikleri bakımından daha iyi durumda olduğu sonucuna varılmıştır. Kuleyin, Y.S. (2014), çalışmasında ruminant beslemede kaba yem kaynağı olarak yuvarlak, sivri ve badem fındık çeşitlerinin iç meyve zarlarının kullanabilmeleri için in vitro gaz üretim sistemi ile organik madde sindirilebilirliğinin ve ME değerlerinin spektrofotometrik metot ile antioksidan aktivitesinin belirlemeye çalışmıştır. Yemlerin ham besin madde analizleri (AOAC, 2006) ya göre yapılmıştır. Farklı fındık çeşitlerinin (YF, SF, BF) iç meyve zarlarının sırasıyla OM, HP, NDF, ADF, ADL miktarları; 24 saatlik inkübasyonlarından hesaplanan OMS, MEGÜ değerlerini ve antioksidan akivitesini hesaplamıştır. Araştırmanın sonucunda fındık çeşitlerinin iç meyve zarlarının ham ve gerçek besin değerleri bakımından ruminantlar için alternatif bir kaba yem kaynağı olarak zengin antioksidan içeriği bakımından da gerek ruminantlar gerekse tek mideliler için yem katkısı olarak kullanılabileceğini önermiştir. 12

24 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Deneme Yeri ve Deneme Planı Bu tez çalışması, Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi Tarım Bilimleri ve Teknolojileri Fakültesi Zootekni Bölümü Hayvan Besleme Anabilim Dalı Laboratuvarında yürütülmüş ve deneme materyalleri TARUM süt sığırcılığı işletmesinden temin edilmiştir. Denemede elde edilen yem örneklerinde farklı uygulamalar (Şekil ) ve analizler yapılmıştır. Her bir uygulama en az iki tekerrürlü olarak yapılmıştır. Şekil 3.1. TMR olarak ele alınan yem materyali ve Penn State Eleği Hayvan materyali In vitro gaz üretim tekniğinde Rumen içeriğinin alınması amacıyla 343, 286 ve 170 kg canlı ağırlığında rumen kanüllü üç yerli düve (Şekil 3.1.2) kullanılmıştır. Rumen içeriği yemlemeden önce alınmıştır. İnekler 6 ay süreyle düzenli periyotlarla 60:40 oranında rasyon ile beslenmiştir. Kullanılan rasyonlar içeriği; saman, sılaj, kaba ve kesif içerikli yemlerden oluşmuştur.. 13

25 Şekil 3.2. Projede kullanılan kanül takılı hayvanlar Yapılan Analizler Kuru madde, ham kül, partikül büyüklüğü, su ve su+melas tutma kapasiteleri ve in vitro gaz ölçümleri yapılmıştır Yemlerde Uygulamalar Deneme ön hazırlık Bu çalışmada yem hammaddelerini Isparta Uygulamalı Blilimler Üniversitesi Rektörlüğü Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezi Uygulama Çiftliğinde (arpa, pamuk tohumu küspesi (PTK), ayçiçeği tohumu küspesi (ATK), mısır, toz süt yemi, pelet yem, buğday sapı ve yonca) temin edilmiştir. 1 mm elekten geçecek şekilde öğütme yapılmıştır (Şekil 3.2.1). Yemlerin kuru madde (KM) içerikleri 105 C 0 de 4 saat etüvde kurutularak, ham kül içeriği ise 550 C 0 de 4 saat kül fırınında yakılarak saptanmıştır. İki tekerrür çalışılmıştır. 14

26 Şekil Yem hammaddeleri ve deneme ön hazırlık Yem hammaddelerinin partikül büyüklüğü analizi (Penn State eleği) Yem hammaddeleri 200 gr tartılmıştır. Penn state eleğinin en üst eleğine konulup her bir köşesinden 4 kere ileri geri çevirip elenmiştir. Daha sonra her elekte kalan yem miktarları tartılarak % bulunmuştur. Önerilen % dilimine uygun olup olmadığı karşılaştırılmıştır (Şekil 3.3.). 15

27 Şekil 3.3. Yemlerde partikül büyüklüğü Farklı yem hammaddelerinin değişik oranlarda su ve su+melas karışımlarında bekletilmesi sonucu ağırlık artışı değerleri Su Organik maddeler belli oranlarda su tutma kapasitesine sahiptir. Özellikle lifli ve protein yapısındaki maddeler kendi ağırlıklarının üzerinde su tutabilmektedir. Yemlerin içinde bulunan besin içeriklerine göre suyu çekme oranı depişmektedir. Bunun yanında melas yüzeye yapışma özelliğinden dolayı yemlerde alan yüzeyi 16

28 artıkça yapışma miktarı artmaktadır. Su çekme ve melasın yapışma özelliğini ölçmek için aşağıdaki uygulamlar yapılmıştır Yem hammaddelerinin su tutma kapasiteleri Yem hammaddeleri dakron torbalarına 3-5 gr konulmuştur. Su da 5, 10, 15, 20, 25, 30 dak. bekletilmesi sonucunda yem miktarları tartılarak ne kadar sürede ne kadar su tuttukları % bulunmuştur (Şekil 3.4.). Her bir yem hammaddesi 3 tekerrür ile çalışılmıştır. Şekil 3.4. Yem hammaddelerinin su tutma kapasiteleri Yem hammaddelerinde su+melas ilavesi Bu çalışmada %5, 10, 15, 20, 30, 40, 60 lık melas+su karışımları (Çizelge 3.1.) hazırlanmıştır. Yem hammaddelerinin çeşidi ve miktarına (3-5 gr) bağlı olarak (Şekil 3.4.) 5, 10, 15, 20, 25, 30 dak. bekletilmesi sonucunda yem miktarları tartılarak melas-su tutma kapasiteleri % bulunmuştur. Çizelge 3.1. Yem Numunelerinde %5, 10, 15, 20, 30, 40, 60 lık su+melas karışımı ön hazırlık Melas Miktarı (gr.) Su Miktarı (lit.) %5 lik %10 luk %15 lik %20 lik %30 luk %40 lık %60 lık ,9 1,8 1,7 1,6 1,4 1,2 0,8 17

29 Şekil 3.4. Yem hammaddelerinde su+melas ilavesi 3.3. TMR de Melas + Su İlavesinin In Vitro Gaz Yöntemi İle Sindirilebilirliğinin Ölçülmesi % 10 luk melas hazırlamak için 200 gr melas tartılmış ve 1,8 litre saf su ilave edilip karıştırılmıştır. % 20 lik melas hazırlamak için 400 gr melas tartılmış 1,6 litre saf su ilave edilip karıştırılmıştır. % 30 luk melas hazırlamak için 600 gr melas tartılmış ve 1,4 litre saf su ilave edilmiştir. % 40 lık melas hazırlamak için 800 gr melas tartılmış ve 1,2 litre saf su ilave edilmiştir (Çizelge 3.2.). Toplam karma yem karışımlarına ilave edilen su+melas karışımlarından gelen melas miktarı 1,1-24 gr arasındadır (Çizelge 3.3.). Çizelge 3.2. Toplam Karma Yemde %10, 20, 30, 40 lık su+melas karışımı hazırlama MELAS MİKTARI (gr). SU MİKTARI (lit). %10 %20 %30 % ,8 1,6 1,4 1,2 Çizelge 3.3. Toplam Karma Yem Karışımlarına İlave Edilen Su+melas Karışımlarından Gelen Melas Miktarı YEM ÖRNEKLERİ(g) 0 %10 İLAVE %20 İLAVE %40 İLAVE %60 İLAVE % Melas KONTROL %10 MELASLI - 1, %20 MELASLI %30 MELASLI %40 MELASLI

30 Kontrol, % 10, 20, 30, 40 melas % 10, 20, 40, 60 ilave olmak üzere 17 gruba ayrılmıştır. Kontrol, % 10, 20, 30, 40 melaslı yem örnekleri 1000 er g tartılmıştır Yem örneklerinden 100 er g tartılıp poşetlenmiş; 200 şer g tartılıp penn state eleğinden geçirilmiştir. Her elek katmanındaki yem miktarı tartılmıştır. Daha sonra tüm yem örnekleri 1 mm elekten geçirilerek öğütme yapılmıştır.. Yemlerde melas+su ilavesinin topaklaşmaya sebep olduğunu en iyi gösteren % 40 lık melas % yem örnekleridir. Örnekler Şekil 3.5. de verilmiştir. Melas oranı artıkça koyu kahve renk almıştır. Şekil 3.5. %40 melas % ilave 3.4. In Vitro Gaz Yöntemi Kontrol, % 10, 20, 30, 40 melaslı % 10, 20, 40, 60 ilaveli yem örneklerinin in vitro gaz yöntemi ile sindirilebilirliğinin ölçülmesi amaçlanmıştır. Her bir uygulama en az 3 tekerrür yapılmış ve ortalamaları alınmıştır. Çizelge 3.4. In vitro sindirim denemelerinde kullanılan In vitro Makro Çözeltiler SOLÜSYON A g/l KH 2PO 4 10 MgSO 4-7H 2O 0.5 NaCl 0.5 CaCl 2-2H 2O 0.1 Üre 0.5 SOLÜSYON B g/100 ml. Na 2CO Na 2S -9 H 2O 1.0 Yemlerin toplam gaz miktarlarının belirlenmesinde in vitro gaz yöntemi uygulanmıştır. Bu çalışmada Ankom yöntemi (2016) olarak bilinen ANKOM RF gaz üretim sistemi ile inkübasyon yapılmıştır. Tekniğin uygulanmasında yem örneği 1 mm lik elekten geçecek şekilde öğütülmüş 250 ml. şişelere konulmuştur. 19

31 Rumen sıvısı alınmadan hemen önce 1000 ml. A solüsyonu ( in vitro makro çözelti) 10 ml. B solüsyonu ile karıştırılmıştır. Solüsyon karışımından 80 ml. alınıp şişelere dökülmüş su banyosunda bekletilmiştir. Solüsyon karışımının (ph:6,8) olarak ölçülmüştür. Yemlemeden sonra rumen sıvısı alınmıştır. 2 litrelik 40 0 C de ısıtılmış termos içinde rumen içeriği laboratuvara seri şekilde taşınmıştır. Üç kat tülbentten süzülmüş rumen içeriğinden 20 ml. alınıp şişelere ilave edilmiştir. Şişelere CO2 gazı verilmiş ağızları kapatılıp 39 0 C sıcak su banyosunda 24 saat fermantasyona bırakılmıştır. 24 saat sonra in vitro gaz ölçümleri alınmıştır. Otomatik olarak gaz ölçüm miktarları bilgisayara aktarılmıştır. Hangi saatlerde sindirim oluştuğu incelenmiştir. Şişeler darası alınan dakron torbalarına süzülmüştür (ph:6,8). Süzülen kısımlar 1 gün kurutulmuş ve C etüv de 4 saat tutularak % KM analizi, % HK içeriği ise 550 C 0 de 4 saat kül fırınında yakılarak saptanmıştır. Her bir yem hammaddesi 3 tekerrür halinde test edilmiştir ( Şekil 3.6.). 20

32 Şekil 3.6. Yem örneklerinin in vitro gaz yöntemi ile sindirilebilirliklerinin ölçümü In Vitro km sindirilebilirlik değerleri hesaplanması Yaş örneklerin havada kuru ve 1mm elekten geçecek şekilde öğütme işlemi yapıldıktan sonra in vitro gaz sisteminde yemlerin sindirilebilirliği, ph, KM ve HK analizleri yapılmıştır iki tekerrür çalışılmıştır. 21

33 Rasyonlarda yem maddelerinin besin madde içeriklerinin ve metabolik enerji değerinin bilinmesi hayvan beslemede önem taşımaktadır. Yem maddelerinin besin madde içerikleri ve enerji değerleri üzerine uzun yıllardır yürütülen çalışmalarda elde edilen regresyon eşitlikleri sayesinde yem hammaddelerinin ve karma yemlerin metabolik enerji içerikleri ham besin değerleri (%) kullanılarak hesaplanmıştır. Numunelerin metabolik enerji düzeyi (ME) ile in vitro sindirilebilir organik madde miktarları (IVSOM Close ve Menke (1986) tarafından bildirilen denklemler kullanılarak belirlenmiştir. ME (Mcal/kg KM)= ( GO HP HY HK)/4.186 IVSOM (%) = *GO *HP HK GO: 48 saat sonunda oluşan gaz miktarı HP, % KM: Numunenin ham protein miktarı HY, % KM: Numunenin ham yağ miktarı HK, % KM: Numunenin ham kül miktarı 22

34 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 4.1. Yem Hammaddelerindeki Uygulamalar Çizelge Farklı yemlerin su içerisinde tutulması sırasında kazandıkları ağırlık artışı verilmiştir. Su tutma kapasitesi en yüksek düzeyde buğday sapı ve ATK da gözlemlenmiştir. Kendi ağırlığının 3,10-3,80 katı arasında su çekme gözlenmiştir. Buğday sapı genel olarak hayvancılık işletmelerinde altlık olarak yüksek su çekme kapasitesinden dolayı kullanılmaktadır. ATK da protein ve lif düzeyi yüksek olduğu için su çekme kapasitesi bakımından 2.sıradadır. Pelet yem toz yemin sıkıştırılması sırasında uygulanan işlemlerden dolayı ( su buharı uygulaması vb.) su çekme kapasitesi diğerlerine göre daha iyidir. En düşük su tutma kapasitesi öğütülmemiş arpa ve mısır tanesinden elde edilmiştir. Tane üzerindeki kabuk su almalarını azaltmaktadır. Öğütülmüş yemler öğütülmemiş yemlere göre daha fazla su çekme kapasitesine sahiptirler. Çizelge 4.1. Farklı yemlerin su içerisinde tutulması sırasında kazandıkları ağırlık artışı Son Ağırlık (g) İlk Ağırlık Yem (g) Hammaddeleri dak. dak. dak. dak. dak. dak. Buğday sapı 1 3,80 3,78 3,55 3,67 3,65 3,59 ATK 1 3,40 3,24 3,29 3,16 3,11 3,10 Pelet yem 1 2,75 2,82 2,79 2,78 2,84 2,77 Toz süt yemi 1 2,04 2,44 2,60 2,63 2,72 2,70 Öğütülmüş arpa 1 2,86 2,77 2,84 2,80 2,82 2,71 PTK 1 2,30 2,63 2,71 2,82 2,93 2,95 Yonca 1 2,30 2,73 3,04 3,05 3,03 3,17 Öğütülmüş mısır 1 1,83 1,88 1,83 1,85 1,83 1,85 Öğütülmemiş arpa 1 1,63 1,64 1,67 1,71 1,72 1,52 Öğütülmemiş mısır 1 1,30 1,39 1,37 1,47 1,40 1,37 Çizelge 4.2. %0-60 arasında melas çözeltisinde bekletilen öğütülmemiş arpanın ağırlık artışı zamana bağlı verilmiştir. Farklı oranlardaki melas çözeltisin de bekletilen öğütülmemiş arpada zamana bağlı ağırlık kazancı melas oranı ve süre artıkça doğru orantılı olarak artış göstermiştir. Su veya melas çözeltisinde bekletilen öğütülmemiş arpa da ağırlık kazancı arasında farklılık azdır. En fazla 23

35 ağırlık artışı 15 dak. elde edilmiştir. En çok ağırlık artışını sağlayan % 60 lık melas karışımı olmuştur. Öğütülmemiş arpada alan yüzeyinin düşük olmasından dolayı diğerlerine göre daha az ağırlık artışı gözlemlenmiştir. Çizelge 4.2. Su+ melas (%0-60) karışımlarında bekletilen öğütülmemiş arpanın ağırlık artışı Melas Oranı % Dak ,21 1,35 1,15 1,14 1,11 1,24 1,23 1, ,27 1,45 1,19 1,19 1,16 1,28 1,20 1, ,19 1,50 1,20 1,18 1,19 1,31 1,26 1, ,31 1,28 1,21 1,24 1,19 1,35 1,41 1, ,22 1,27 1,25 1,20 1,23 1,36 1,41 1, ,39 1,29 1,21 1,30 1,15 1,37 1,34 1,43 Çizelge 4.3. %0-60 arasında melas çözeltisinde bekletilen pamuk tohumu küspesi (PTK) nın ağırlık artışı zamana bağlı verilmiştir. PTK da zamana bağlı ağırlık kazancı melas oranı ve süre artıkça doğru orantılı olarak artış göstermiştir. % 60 lık su+ melas karışımında zamana ve melas oranına bağlı olarak en çok ağırlık artışı sağlanmıştır. % 60 su+melas karışımında 30.dak en fazla ağırlık artışı sağlanmıştır. Pamuk tohumu küspesinde kütlesine göre alan yüzeyi daha fazla olduğu için öğütülmemiş arpaya göre ağırlık artışı daha fazla olmıştur. Çizelge 4.3. Su+melas (%0-60) karışımlarında bekletilen PTK nın ağırlık artışı Melas Oranı % Dak ,82 2,02 1,93 1,88 1,79 1,90 1,94 1, ,07 2,26 2,23 2,18 2,10 2,14 2,16 2, ,13 2,37 2,37 2,35 2,32 2,30 2,23 2, ,23 2,37 2,47 2,50 2,43 2,37 2,24 2, ,27 2,46 2,59 2,59 2,59 2,46 2,32 2, ,38 2,51 2,60 2,83 2,59 2,54 2,36 2,67 Çizelge 4.4. % 0-60 arasında melas çözeltisinde bekletilen öğütülmüş arpanın ağırlık artışı zamana bağlı verilmiştir. Öğütülmüş arpanın ağırlık artışı melas oranı ve süre arttıkça doğrusal olarak artmıştır. En çok ağırlık artışı %60 lık 24

36 melas+su karışımında olmuştur dak. melas oranına bağlı olarak max. ağırlık artışı sağlanmıştır. Öğütülmüş arpa öğütülmemiş arpaya göre aynı ağırlıkta daha fazla alan yüzeyinin olması ağırlık artışının daha yöksek olmasını sağlamıştır. Çizelge 4.4. Su+melas (% 0-60)karışımlarında bekletilen öğütülmüş arpa ağırlık artışı Melas Oranı % Dak ,32 2,50 2,32 2,29 2,29 2,40 2,35 2, ,35 2,52 2,34 2,36 2,27 2,62 2,48 2, ,57 2,53 2,42 2,42 2,41 2,66 2,51 2, ,48 2,53 2,39 2,50 2,39 2,64 2,50 2, ,77 2,51 2,38 2,44 2,44 2,64 2,56 2, ,45 2,52 2,32 2,54 2,33 2,60 2,53 2,86 Çizelge 4.5. %0-60 arasında melas çözeltisinde bekletilen ATK nın ağırlık artışı zamana bağlı verilmiştir. En fazla ağırlık artışı zamana ve melas oranına bağlı olarak % 60 lık melas+su karışımı 25. Dak. sağlanmıştır. ATK nın ağırlık artışı içerisinde bulunan lif ve proteinlerin su çekmesini artırdığı gibi alan yüzeyininde yüksek olmasından diğerlerine göre ağırlık artışı daha yüksek olmuştur. Çizelge 4.6. %0-60 arasında melas çözeltisinde bekletilen yonca nın ağırlık artışı zamana bağlı verilmiştir. En çok ağırlık artışını sağlayan %20 lik melas karışımı olmuştur. Zamana bağlı olarak genellikle bir artış sağlanmış dak. ağırlık artışı en yüksektir. Yoncada lif oranı ve protein içeriği fazla olduğu için ATK kadar olmasada ağırlık artışı iki kata yakın olmuştur. 25

37 Çizelge 4.5. Su+melas 0-60)karışımlarında bekletilen ATK nın ağırlık artışı Melas Oranı % Dak ,43 2,47 2,48 2,20 2,42 3,02 2,88 3, ,45 2,64 2,60 2,57 2,46 3,01 3,01 3, ,58 2,62 2,65 2,49 2,81 3,06 2,98 3, ,47 2,69 2,71 2,74 2,71 3,10 2,95 3, ,57 2,76(% 2,72 2,84 2,84 3,07 3,02 3, ,38 2,84 2,72 2,92 2,81 3,10 2,84 3,29 Çizelge 4.6. Su+melas (%0-60) karışımlarında bekletilen yonca ağırlık artışı Melas Oranı % Dak ,70 2,30 2,40 1,83 2,37 1,94 1,88 1, ,12 3,12 2,90 2,60 2,97 2,13 2,04 1, ,68 3,25 3,16 2,28 3,09 2,13 2,05 2, ,41 3,11 3,23 2,87 3,46 2,41 2,18 2, ,57 3,72 3,34 3,00 3,70 2,48 2,20 2, ,71 3,72 3,45 3,19 3,57 2,60 2,21 2,24 Çizelge 4.7. %0-60 arasında melas çözeltisinde bekletilen öğütülmemiş mısırın ağırlık artışı zamana bağlı verilmiştir. Öğütülmemiş mısırda genel bir ağırlık artışı olmakta %40 lık melas+su karışımında zamana ve melas oranına bağlı olarak 30. Dak. En yüksek ağırlık artışı olmuştur. Kırılmamış arpada olduğu gibi alaln yüzeyinin az olması ve mısırın kabuğunun kolay su geçirmez olduğundan ağırlık artışı arpaya yakın fakat diğerlerinden az olmuştur. 26

38 Çizelge 4.7. Su+melas (%0-60)karışımlarında bekletilen öğütülmemiş mısır ağırlık artışı Melas Oranı % Dak ,07 1,10 1,09 1,04 1,06 1,08 1,12 1, ,10 1,18 1,12 1,07 1,08 1,14 1,20 1, ,17 1,17 1,13 1,08 1,11 1,16 1,19 1, ,18 1,16 1,14 1,09 1,16 1,17 1,21 1, ,16 1,18 1,17 1,12 1,14 1,17 1,22 1, ,17 1,17 1,17 1,11 1,15 1,16 1,24 1,22 Çizelge 4.8. %0-60 arasında melas çözeltisinde bekletilen buğday sapı ağırlık artışı zamana bağlı verilmiştir. %60 lık melas karışımında en çok ağırlık artışı sağlanmış Denemede en fazla su+melas çekme kapasitesine sahip yem hammaddesidir. Buğday sapının kütleye göre kapladığı alan yüzeyi diğerlerine göre daha yüksek olmasından dolayı alan yüzeyi daha fazladır. Bu sebeple hayvancılıkta hem yem hem de altlık olarak yaygın olarak kullanılmaktadır. Çizelge 4.8. Su+melas (%0-60)karışımlarında bekletilen buğday sapı ağırlık artışı Melas Oranı % Dak ,07 4,02 3,22 2,77 2,85 2,05 3,02 2, ,07 3,64 3,61 3,48 2,81 2,45 3,39 4, ,30 3,64 3,82 2,89 3,21 2,95 3,22 4, ,40 3,70 3,97 3,18 3,30 2,69 3,39 4, ,43 3,95 3,71 3,09 3,51 2,76 3,65 3, ,74 3,70 3,58 3,86 3,39 2,64 3,60 4,23 Çizelge 4.9. % 0-60 arasında melas çözeltisinde bekletilen toz süt yemi ağırlık artışı zamana bağlı verilmiştir. Toz süt yeminde zamana ve melas oranına bağlı olarak %60 lık melas karışımında en fazla ağırlık artışı sağlanmış ve ağırlık artışı 30. dak maksimumdur. Öğütülmüş mısır ve arpa gibi benzer özellik göstermiştir. 27

39 Çizelge 4.9. Su+melas (% 0-60) karışımlarında bekletilen toz süt yemi ağırlık artışı Melas Oranı % Dak ,63 1,88 2,07 1,77 1,94 1,89 2,20 2, ,82 2,14 2,26 2,20 2,15 2,07 2,32 2, ,82 2,28 2,43 2,31 2,28 2,16 2,42 2, ,76 2,37 2,45 2,54 2,41 2,21 2,46 2, ,78 2,47 2,44 2,59 2,49 2,25 2,50 2, ,69 2,50 2,38 2,55 2,51 2,26 2,53 2,66 Çizelge % 0-60 arasında melas çözeltisinde bekletilen pelet yem ağırlık artışı zamana bağlı verilmiştir. En çok ağırlık artışını sağlayan % 15 lik melas karışımı olmuştur. Zamana bağlı olarak genellikle bir artış sağlanmış dak. en yüksektir. Burada farklı kişilerin ölçmesinden kaynaklı ölçüm hatası vardır. %60 lık uygulamanın değerleri en yüksek olandır. Pelet yem toz formda olmasına rağmen ısıl işlem gördüğü için toz formdaki süt yemine göre daha az ağırlık artışı oluşmuştur. Çizelge Su+melas (%0-60) karışımlarında bekletilen pelet yem ağırlık artışı Melas Oranı % Dak ,70 2,19 2,55 2,61 2,20 1,98 2,38 1, ,79 2,40 2,68 2,68 2,43 2,33 2,53 2, ,75 2,47 2,68 2,69 2,60 2,36 2,58 2, ,78 2,50 2,60 2,67 2,66 2,41 2,61 2, ,74 2,57 2,57 2,66 2,63 2,48 2,58 2, ,70 2,56 2,61 2,68 2,63 2,50 2,62 2,58 Çizelge % 0-60 arasında melas çözeltisinde bekletilen öğütülmüş mısır da ağırlık artışı zamana bağlı verilmiştir. En çok ağırlık artışını sağlayan % 60 lık melas karışımı olmuştur. Zamana bağlı olarak genellikle bir artış sağlanmış ve ağırlık artışı melas oranına bağlı olarak 5-30 dak. gerçekleşmiştir. Deneme de öğütülmüş mısır öğütülmemiş mısıra göre daha fazla su+melas çekme kapasitesine sahiptir. 28