DEMİRKÖPRÜ BARAJ GÖLÜNÜN BAZI FİZİKOKİMYASAL PARAMETRELERİNİN İNCELENMESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ. Mirati ERDOĞUŞ. Su Ürünleri Anabilim Dalı

Transkript

1 İZMİR KÂTİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DEMİRKÖPRÜ BARAJ GÖLÜNÜN BAZI FİZİKOKİMYASAL PARAMETRELERİNİN İNCELENMESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Mirati ERDOĞUŞ Su Ürünleri Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Saniye TÜRK ÇULHA TEMMUZ 2016

2 İZMİR KÂTİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DEMİRKÖPRÜ BARAJ GÖLÜNÜN BAZI FİZİKOKİMYASAL PARAMETRELERİNİN İNCELENMESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Mirati ERDOĞUŞ (Y ) Su Ürünleri Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Saniye TÜRK ÇULHA TEMMUZ 2016

3 İZMİR KÂTİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ, Fen Bilimleri Enstitüsü nün Y numaralı Yüksek Lisans Öğrencisi Mirati ERDOĞUŞ, ilgili yönetmeliklerin belirlediği gerekli tüm şartları yerine getirdikten sonra hazırladığı DEMİRKÖPRÜ BARAJ GÖLÜNÜN BAZI FİZİKOKİMYASAL PARAMETRELERİNİN İNCELENMESİ başlıklı tezini aşağıda imzaları olan jüri önünde başarı ile sunmuştur. Tez Danışmanı : Yrd. Doç. Dr. Saniye TÜRK ÇULHA... İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Jüri Üyeleri : Prof. Dr. Uğur SUNLU... Ege Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Haşim SÖMEK... İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Teslim Tarihi : 20 TEMMUZ 2016 Savunma Tarihi : 20 TEMMUZ 2016 iii

4 ÖNSÖZ Bu çalışmayı bana öneren ve bu alanda yetişmemi sağlayan, tez çalışmam boyunca gerek bilimsel, gerekse idari açıdan her türlü yardım ve desteklerini benden esirgemeyen danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Saniye TÜRK ÇULHA ya, arazi ve laboratuvar çalışmalarımda bana her türlü yardımı sağlayan Doç. Dr. Mehmet ÇULHA, Yrd. Doç. Dr. Hakkı DERELİ ve Yrd. Doç. Dr. Haşim SÖMEK e, Yüksek Lisans Öğrencilerinden Fatma Rabia KARADUMAN ve Yusuf ŞEN e, yine istatistiksel analizlerde bana yardımcı olan Doç. Dr. Hülya SAYGI hocama son olarak da eğitim hayatımın her aşamasında bana maddi manevi destek olan aileme de ayrıca sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Bu çalıma İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) birimi tarafından -TYL-FEBE-0022 proje no ile desteklenmiş olup bu desteklerinden dolayı İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Rektörlüğüne de teşekkürü borç bilirim. Temmuz 2016 Mirati ERDOĞUŞ iv

5 İÇİNDEKİLER Sayfa ÖNSÖZ... iv İÇİNDEKİLER... v KISALTMALAR... vi SEMBOLLER... vii ÇİZELGELER DİZİNİ... viii ŞEKİLLER DİZİNİ... ix EKLER LİSTESİ... x ÖZET... xi SUMMARY... xii 1. GİRİŞ Baraj Gölleri ve Önemi Su Kalitesi ve Önemi Kıtaiçi Yerüstü Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri Göl, Gölet ve Baraj Göllerinde Trofik Sınıflandırma Sınır Değerleri Literatür Özeti MATERYAL VE METOT Araştırma Bölgesi Tanımı Çalışma İstasyonları Su Numunelerinin Alınması ve Saha Çalışmaları Laboratuvar Çalışmaları Verilerin Değerlendirilmesi BULGULAR Derinlik Sıcaklık Tuzluluk Çözünmüş Oksijen (ÇO) ph Toplam Çözünmüş Katı Madde (TDS) Elektriksel İletkenlik (EC) Secchi Disk Derinliği (SD) Askıda Katı Madde (AKM), Partikül Organik Madde (POM) ve Partikül İnorganik Madde (PİM) Amonyum Azotu (NH4 + -N) Nitrit Azotu (NO 2 - -N) Nitrat Azotu (NO 3 - -N) Fosfat Fosforu (PO4-3 -P) Silis (SiO2) Klorofil-a TARTIŞMA VE SONUÇ ÖNERİLER KAYNAKLAR EKLER ÖZGEÇMİŞ v

6 KISALTMALAR İst. EC K D RG ph ÇO TDS SD NH 3 AKM POM PİM NH + 4 -N NO 2 -N NO 3 -N PO P SiO 2 CO 2 HCO 3 CO 3 TP TN Min. Mak. Ort. Ref. nd NTU vb. OECD SPSS SKKY YSKYY HES TÜİK : İstasyon : Elektriksel İletkenlik : Kuzey : Doğu : Resmi Gazete : Hidrojen iyon konsantrasyonu negatif logaritması : Çözünmüş Oksijen : Toplam Çözünmüş Katı Madde : Secchi Diski : Amonyum : Askıda Katı Madde : Partikül Organik Madde : Partikül İnorganik Madde : Amonyum Azotu : Nitrit Azotu : Nitrat Azotu : Fosfat Fosforu : Silis : Karbondioksit : Bikarbonat : Karbonat : Toplam Fosfor : Toplam Azot : Minimum : Maksimum : Ortalama : Referans : Ölçüm limitinin altında : Nefelometrik Bulanıklık Birim : Ve benzeri : Ekonomik İşbirliği Kalkınma Ajansı : Statistical Package for Social Science : Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği : Yerüstü Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği : Hidro Elektrik Santrali : Türkiye İstatistik Kurumu vi

7 SEMBOLLER % : Yüzde : Binde C : Santigrat Derece h : Saat mg/l : Miligram/litre µg/l : Mikrogram/litre µs/cm : Mikrosimens/Santimetre hm 3 : Hektar Metreküp km 2 : Kilometrekare MW : Megavat GWh : Gigawattsaat ha : Hektar m : Metre mm : Milimetre lt : Litre vii

8 ÇİZELGE LİSTESİ Çizelge : YSKYY Su kalite sınıfları... 4 Çizelge : Kıtaiçi Yerüstü Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri... 6 Çizelge : Trofik Durum Sınıflarının Nitelikleri (Carlson, 1977)... 8 Çizelge : Göl, Gölet ve Baraj Göllerinde Trofik Sınıflandırma Sistemi Sınır Değerleri... 8 Çizelge 3.1.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama derinlik değerleri (m) Çizelge 3.2.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama sıcaklık değerleri ( C) Çizelge 3.4.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama ÇO değerleri (mg/l) Çizelge 3.5.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama ph değerleri. 24 Çizelge 3.6.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama TDS değerleri (mg/l) Çizelge 3.7.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama EC değerleri (µs/cm) Çizelge 3.8.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama SD derinliği değerleri (m) Çizelge 3.9.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama AKM değerleri (mg/l) Çizelge 3.9.2: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama POM değerleri (mg/l) Çizelge 3.9.3: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama PİM değerleri (mg/l) Çizelge : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama NH4 + -N değerleri (mg/l) Çizelge : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama NO 2 - -N değerleri (mg/l) Çizelge : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama NO3 - -N değerleri (mg/l) Çizelge : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama PO4-3 -P değerleri (mg/l) Çizelge : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama SiO2 değerleri (mg/l) Çizelge : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama klorofil-a değerleri (μg/l) Çizelge 4.1: Demirköprü Baraj Gölü ile farklı baraj göllerinin fizikokimyasal parametre değerlerinin karşılaştırılması Çizelge 4.2: Demirköprü Baraj Gölü ile farklı baraj göllerinin nütrient parametre değerlerinin karşılaştırılması Sayfa viii

9 ŞEKİL LİSTESİ Sayfa Şekil 1.1.1: Baraj göllerindeki bölgelerin sınıflandırılması (Wetzel, 2001)... 2 Şekil 2.1.1: Demirköprü Baraj Gölü nün fiziksel özellikleri (DSİ, ) Şekil 2.2.1: Araştırma bölgesi ve istasyonlar Şekil 2.3.1: Su örnekleyicisi ile su numunelerinin alınması (Orijinal) Şekil 2.3.2: Multiparametre cihazı ile gerçekleştirilen ölçümler (Orijinal) Şekil 2.3.3: Secchi diski ile gerçekleştirilen ölçümler (Orijinal) Şekil 2.4.1: Spektrofotometre cihazı ile gerçekleştirilen ölçümler (Orijinal) Şekil 2.4.2: Klorofil-a tayininde kullanılan santrifüj tüpleri (Orijinal) Şekil 2.4.3: Manifold kullanılarak gerçekleştirilen süzme işlemi (Orijinal) Şekil 3.1.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama derinlik değişimleri (m) Şekil 3.2.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama sıcaklık değişimleri ( C) Şekil 3.4.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama ÇO değişimleri (mg/l) Şekil 3.5.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama ph değişimleri. 24 Şekil 3.6.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama TDS değişimleri (mg/l) Şekil 3.7.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama EC değişimleri (µs/cm) Şekil 3.8.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama SD değişimleri değerleri (m) Şekil 3.9.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama AKM değişimleri (mg/l) Şekil 3.9.2: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama POM değişimleri (mg/l) Şekil 3.9.3: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama PİM değişimleri (mg/l) Şekil : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama NH4 + -N değişimleri (mg/l) Şekil : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama NO 2 - -N değişimleri (mg/l) Şekil : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama NO 3 - -N değişimleri (mg/l) Şekil : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama PO4-3 -P değişimleri (mg/l) Şekil : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama SiO2 değişimleri (mg/l) Şekil : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama klorofil-a değişimleri (μg/l) ix

10 EKLER LİSTESİ Ek 1: 1. İstasyondan aylık olarak alınan suların ortalama fizikokimyasal parametre değerleri Ek 2: 2. İstasyondan aylık olarak alınan suların ortalama fizikokimyasal parametre değerleri Ek 3: 3. İstasyondan aylık olarak alınan suların ortalama fizikokimyasal parametre değerleri Ek 4: 1. İstasyondan aylık olarak alınan suların ortalama nütrient parametre değerleri Ek 5: 2. İstasyondan aylık olarak alınan suların ortalama nütrient parametre değerleri Ek 6: 3. İstasyondan aylık olarak alınan suların ortalama nütrient parametre değerleri Ek 7: Demirköprü Baraj Gölü nde ölçülen parametrelerin mevsimsel ortalama sonuçları Ek 8: Köprübaşı ilçesi aylık yağış miktarları ve hava sıcaklık değerleri (Anonim, 2016) Ek 9: Köprübaşı ilçesi mevsimsel yağış miktarları (Anonim, 2016) Ek 10: Köprübaşı ilçesi aylık yağış miktarı değişimi (mm) Ek 11: Köprübaşı ilçesi mevsimsel yağış miktarı değişimi (mm) Ek 12: Demirköprü Baraj Gölü kıyı bölgesinden bir görüntü (Orijinal) Ek 13: Demirköprü Baraj Gölü nde derinlik değişiminin karadan görüntüsü (Orijinal) Sayfa x

11 DEMİRKÖPRÜ BARAJ GÖLÜNÜN BAZI FİZİKOKİMYASAL PARAMETRELERİNİN İNCELENMESİ ÖZET Bu Çalışma, Haziran - Mayıs 2016 tarihleri arasında Manisa ili Köprübaşı İlçesinde yer alan Demirköprü Baraj Gölü nde belirlenen 3 farklı istasyonda gerçekleştirilmiştir. Her bir istasyondan alınan yüzey ve dip suyu örneklerinde derinlik (m), sıcaklık ( C), çözünmüş oksijen (ÇO), ph, tuzluluk ( ), toplam çözünmüş katı madde (TDS), elektriksel iletkenlik (EC), secchi diski derinliği (SD), askıda katı madde (AKM), partikül organik madde (POM), partikül inorganik madde (PİM), amonyum azotu (NH4 + -N), nitrit azotu (NO2 - -N), nitrat azotu (NO3 - -N), fosfat fosforu (PO4-3 -P), silis (SiO2) ve klorofil-a parametre değerleri mevsimsel olarak değerlendirilmiştir. Yapılan çalışma sonucunda, Demirköprü Baraj Gölü ʽʽYerüstü Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği ndeki Kıta İçi Su Kalite Sınıflarına göre; ortalama sıcaklık (15±1.3 C), nitrit azotu (0.010±0.003 mg/l) ve nitrat azotu (0.04±0.01 mg/l) değerleri bakımından I. Sınıf, çözünmüş oksijen (6.86±0.90 mg/l), elektriksel iletkenlik (591±6.4 µs/cm), toplam çözünmüş katı madde (5.90±6.40 mg/l), amonyum azotu (0.30±0.09 mg/l) ile fosfat fosforu (0.08±0.01 mg/l) değerleri bakımından II. Sınıf ve ph (8.72±0.09) değeri bakımından III. Sınıf kategorisine girdiği saptanmıştır. Tüm parametrelerde istatistiksel yönden mevsimler arası farklılıklar tespit edilmiştir (p>0.05). Bunun yanı sıra, Göl Gölet ve Baraj Göllerinde Trofik Sınıflandırma Sistemi Sınır Değerlerine göre gölün trofik seviyesi, fosfor ve secchi diski derinliği değerlerine göre ötrofik, klorofil-a değerine göre ise hiperötrofik bir durumda olduğu tespit edilmiştir. xi

12 THE INVESTIGATION OF SOME PHYSICOCHEMICAL PARAMETERS OF THE DEMİRKÖPRÜ DAM LAKE SUMMARY This study was carried out at 3 different stations in Demirköprü Dam Lake, Köprübaşı, situated in Manisa, between June May Samples collected from the surface and the bottom of the lake were analyzed seasonally in terms of depth (m), temprature ( C), dissolved oxygen, ph, salinity ( ), total dissolved solids (TDS), electrical conductivity (EC), secchi disk depth (m), suspended solid matter, particulate organic matter (POM), particulate inorganic matter (PİM), ammonium nitrogen (NH4 + -N), nitrite nitrogen (NO2 - -N), nitrate nitrogen (NO3 - -N), phosphate phosphorus (PO4-3 -P), silica (SiO2) and Chlorophyll-a parametres. As a result of this study, according to Inland Water Quality Standards defined in ʽʽSurface Water Quality Management Regulations Demirköprü Dam Lake can be considered; Class-I quality according to measured temperature (15±1.3 C), nitrite nitrogen (0.010±0.003 mg/l) and nitrate nitrogen (0.04±0.01 mg/l) values; Class-II quality according to measured dissolved oxygen (6.86±0.90 mg/l), electrical conductivity (591±6.4 µs/cm), suspended solid matter (5.90±6.40 mg/l), ammonium nitrogen (0.30±0.09 mg/l) and phosphate phosphorus (0.08±0.01 mg/l) values; Class-III quality according to measured ph (8.72±0.09) values. During seasonal changes, all parameters measured were statistically significant (p>0.05). Also, according to Limit Values of Trophic Classification System of Lakes, Small Lakes and Reservoirs, the trophic level of the lake is considered eutrophic in regard to phosphate phosphorus and secchi disk depth values and hypereutrophic in regard to Chlorophyll-a values. xii

13 1. GİRİŞ Günümüzde nüfusun hızlı artışı, sanayinin gelişmesi ve aşırı kentleşme neticesinde ortaya çıkan altyapı eksikliği ile arıtım tesislerinin yetersizliği çevre kirliliğini oluşturmaktadır. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde evsel ve endüstriyel atıkların yeterli oranda arıtılmadan akarsu, gölet, baraj, göl ve deniz gibi alıcı ortamlara verilmesi ekolojik sistemler için önemli problemler oluşturmaktadır (Egemen ve Sunlu, 1996). Dünyada yer alan tatlı su kaynaklarında bir artış olmadığından ve hali hazırda var olan kaynakların kirlenme sebebiyle kullanılamaz hale gelmesinden dolayı, temiz suya olan gereksinim günden güne artmaktadır. Su kaynakları, uzun vadede istikrarlı bir şekilde kullanılması ve korunması gereken doğal kaynaklardır. Tatlı su kaynaklarının fizikokimyasal durumlarının ortaya çıkarılması, yüksek kalitede olanlarının korunması ve düşük kalitede olanlarının ise iyileştirilmesi büyük bir önem taşımaktadır (EİE, 2003). Türkiye tatlı su kaynakları açısından zengin bir ülke değildir. Aksine gerekli önlemler alınmaz ise gelecekte su sıkıntısı çeken bir ülke olacaktır (Fayrap ve Balı, 2009). Ülkenin su sıkıntısına girmesine, sorunlu coğrafya nedeniyle su kaynaklarını kontrol etme güçlüğü, yağış ve su kaynaklarının dengesiz dağılımı, su havzasına dayalı bütünleştirilmiş su yönetiminin uzun vadeli planlaması yerine, kısa vadeli, bölgesel, ayrı planlar vasıtasıyla su kaynaklarından yararlanılması gibi etmenler sebep olacaktır (Gürer, 2007). Ülkemizde kişi başına düşen yıllık tüketilebilir su miktarı 1621 m³ tür (Yüksek, 2004). Kişi başına düşen kullanılabilir su miktarı 2000 m 3 ün altında olan ülkeler su azlığı olan ülkeler konumunda sayılır (Çalış, 2011). Dünya ortalamasıyla ve diğer ülkelerle kıyaslanır ise, Türkiye kişi başına tüketilebilir su miktarı bakımından su azlığı çeken ülkeler arasında görülebilir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2030 yılı için nüfusumuzun 100 milyon olacağını öngörmüştür. Bu durumda 2030 yılı için kişi başına düşen kullanılabilir su miktarının 1120 m 3 civarında olacağı söylenebilir (Anonim, 2013). Mevcut büyüme hızı, su tüketim alışkanlıklarının değişmesi gibi faktörlerin etkisi ile su kaynakları üzerine olabilecek etkileri tahmin etmek mümkündür. Ayrıca tüm bu tahminler mevcut kaynakların hiç tahrip edilmeden 1

14 aktarılması durumunda söz konusu olabilecektir. Dolayısıyla Türkiye nin gelecek nesillerine sağlıklı ve yeterli su bırakabilmesi için kaynakların çok iyi korunup, akılcı kullanması gerekmektedir (Gürer, 2007). 1.1 Baraj Gölleri ve Önemi Akış yönü boyunca baraj setlerinin akarsu sistemleri önüne inşasıyla oluşturulan ve su yenilenme sürelerinin düşük olmasından kaynaklı olarak hem akarsular hem göllere benzer ekolojik özellikler sergileyen yapay depolama alanlarına baraj gölü denilmektedir (Thornton, 1990). Baraj gölleri gelişmekte olan ülkelerde enerji üretimi, taşkından korumak ve sulama suyu amaçları ile kurulmakta ve termik ve nükleer santrallere göre çevresel etkileri bakımından daha çok ön plana çıkmaktadırlar (Küçükyılmaz ve diğ., 2010). Baraj gölleri, akarsu, geçiş ve göl özelliği gösteren bölgeler olarak üzere üç sınıfta değerlendirilirler (Şekil 1.1.1). 1. Nehir benzeri bölge: Akarsuyun baraj gölüne giriş yaptığı bölgedir. Diğer kesimlere göre daha dar, akış daha hızlı ve sığdır. Askıda katı madde ve bulanıklık yüksek, suları oksijence zengindir. Dışarıdan materyal girişi fazla olup, düşük ışık geçirgenliği fitoplankton gelişimini sınırlar. 2. Geçiş bölgesi: Diğer iki bölgeyi birbirine bağlayan, daha geniş ve akışın yavaşladığı bölgedir. Bölge boyunca yüksek düzeyde bir sedimantasyon gerçekleşir ve askıda katı madde azalır. Işık geçirgenliği ve fitoplankton gelişimi artar. 3. Göl benzeri bölge: Doğal göllere benzer özellikler taşır. Genellikle derinlik fazla olup, sıcaklık tabakalaşması gözlenir. İnorganik parçacıkların sedimantasyonu yavaşlamıştır. Işık geçirgenliği fitoplankton gelişimi için yeterlidir. Ancak besin tuzlarının sınırlaması birincil üretimi kontrol eder (Thornton, 1990). Şekil 1.1.1: Baraj göllerindeki bölgelerin sınıflandırılması (Wetzel, 2001). 2

15 Baraj gölleri genel olarak akarsu taşkın vadilerinde yapay olarak oluşturulan ve su toplama havzası ile göl havzası morfolojisi bakımından doğal göllerden farklılaşan sucul ekosistemlerdir. Daha büyük bir su toplama alanına sahip olan baraj gölleri, derinlik eğimi, tabakalaşma ve karışımlar gibi özellikleriyle de doğal göllerden ayrılmaktadırlar (Kimmel ve Groeger, 1984; Palau, 2006). Genel olarak barajlar, içme suyu temini, elektrik üretimi, ticari balık avcılığı, balık yetiştiriciliği sahası, tarımsal sulama, sel kontrolü ve rekreasyon gibi amaçlarla kullanılırlar (Mason, 2002). Bu amaçla Türkiye de 706 adet baraj gölü bulunmaktadır (DSİ, ). Baraj göllerinde kirlenmeyi tespit etmek için kullanılan ana kriterler fizikokimyasal ve biyolojik faktörlerdir. Biyolojik çeşitlilik, besin zinciri ve su kalitesi gibi faktörler bir suda yaşayan canlılar için büyük önemi vardır (Özdemir ve diğ., 2007). Ayrıca baraj gölleri, sürekli alıcı ortam özelliği göstermekte olup çevre kirliliğinden birinci derecede etkilenmektedirler. Bu kirleticiler, ilk olarak suda yaşayan canlıları olumsuz yönde etkileyebilmekte olup ve bu olumsuz etki, besin zinciri yoluyla insana kadar ulaşabilmektedir (Yılmaz, 2004). Bu bağlamda, su kaynağının sürekli ve etkin kullanımını sağlayabilmek için mevcut bölgedeki olası çevresel etkilerinin devamlı olarak izlenmesi gerekmektedir. 1.2 Su Kalitesi ve Önemi Su kalitesi, suyun fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerini temsil eder ve sucul türlerin biyokimyasal kompozisyonlarını, verimliliklerini, bolluk derecelerini, mineral bileşimlerini ile fizyolojik aktivitelerini etkilemektedir. Ayrıca, besin zincirlerinin normal dengesi ve bitkisel üretim suda bulunan çözünmüş elementlerin miktarlarına bağlı olup bu elementler zaman zaman canlılar için sınırlayıcı bir faktör de olabilmektedir (Yılmaz, 2004). Bir suda yaşayan canlılar için besin zinciri, biyolojik çeşitlilik ve suyun kalitesi gibi temel faktörlerin ciddi önemi vardır (Mutlu ve diğ., 2013). Sucul ekosistemlerde insan kaynaklı kirleticiler ile amonyum, nitrit, nitrat, fosfat, çözünmüş oksijen, ph, sıcaklık, tuzluluk, ışık geçirgenliği gibi fizikokimyasal parametrelerde meydana gelen değişimler, sucul canlıların hem sayılarını hem de yoğunluklarını değiştirebilmektedir (Tekinalp, 2005). Su ortamında bu ekolojik özelliklerin kirlilik oluşturacak şekilde değişmesi halinde sadece oluşan değişime uyum sağlayabilen canlılar hayatlarını sürdürebilecektir (Yılmaz, 2004). Bu durumların gerçekleşmemesi için gölde önceden planlanan parametrelerin sürekli 3

16 olarak gözlenip aylık değişimlerinin incelenmesi ve değişen bu parametrelerin su kalitesini nasıl etkilediğinin tespit edilmesi gerekmektedir. Bu sebeple su ekosisteminin hangi amaçlarla kullanıldığının belirlenmesi, uygun ölçümlerin yapılması, seçilen parametrelerin periyodik olarak izlenmesi oldukça önemlidir (Boztuğ ve diğ., 2012). Amaçlanan su kullanımlarının gereksinimleri yerine getirip getirmediği ya da olumsuz bir durumun su kaynağı üzerinde etkilerinin belirlenmesi, kaynağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik koşullarının izlenmesi ile elde edilen sonuçlara bağlıdır. Su kaynağının yönetim tekniğinin etkinliği ve değerlendirilmesinde, izleme programıyla elde edilen verilerin niteliği ve niceliği oldukça önemlidir (Şen ve Koçer 2005). Ülkemizde, su kaynaklarının korunması, yönetilmesi ve kalitesi ile ilgili olarak yönetmelik bulunmaktadır. Bu yönetmelik tarihinde, Sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren ʽʽYerüstü Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği (YSKYY) dir. İlgili yönetmelik yerüstü sular ile kıyı ve geçiş sularının biyolojik, kimyasal, fizikokimyasal, hidromorfolojik kalitelerinin belirlenmesi, sınıflandırılması, su kalitesinin ve miktarının izlenmesini amaçlamaktadır. Ayrıca bu suların kullanım maksatlarının sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle uyumlu bir şekilde koruma kullanma dengesi de gözetilerek ortaya konulması, korunması ve iyi su durumuna ulaşılması için alınacak tedbirlere yönelik usul ve esasları içermektedir. Bu yönetmelik kapsamında değerlendirilen yerüstü su kütlelerinin mevcut durumunun bozulmasına yol açan faaliyetler, ilgili mevzuat çerçevesinde ilgili kurum ve kuruluşlarca denetlenmekte ve gerektiğinde yaptırım uygulanmaktadır (YSKYY, ) Kıtaiçi Yerüstü Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de yayınlan Yerüstü Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği nde verilen Kıtaiçi Yerüstü Su Kaynakları dört farklı su kalite sınıfına ayrılmıştır (Çizelge ). Çizelge : YSKYY Su kalite sınıfları. Sınıf I: Yüksek kaliteli su Sınıf II: Az kirlenmiş su Sınıf III: Kirlenmiş su Sınıf IV: Çok kirlenmiş su 4

17 I. Sınıf (Yüksek Kaliteli Su) 1. İçme suyu olma potansiyeli yüksek olan yerüstü suları, 2. Yüzme gibi vücut teması gerektirenler dâhil rekreasyonel maksatlar için kullanılabilir sular, 3. Alabalık üretimi için kullanılabilir nitelikte sular, 4. Hayvan üretimi ve çiftlik ihtiyacı için kullanılabilir nitelikte sular olup, tüm parametrelerin I. Sınıf su kalitesi değerinde olması Çok İyi su durumunu ifade etmektedir. II. Sınıf (Az Kirlenmiş Su) 1. İçme suyu olma potansiyeli olan yerüstü suları, 2. Rekreasyonel maksatlar için kullanılabilir nitelikte sular, 3. Alabalık dışında balık üretimi için kullanılabilir nitelikte sular, 4. Mer i mevzuat ile tespit edilmiş olan sulama suyu kalite kriterlerini sağlamak şartıyla sulama suyu olan I. ve II. Sınıf su kalitesi arasındaki değerler İyi su durumunu ifade etmektedir. III. Sınıf (Kirlenmiş Su) Gıda, tekstil gibi nitelikli su gerektiren tesisler hariç olmak üzere, uygun bir arıtmadan sonra su ürünleri yetiştiriciliği için kullanılabilir nitelikte sular ve sanayi suları olan, II. ve III. Sınıf su kalitesi arasındaki değerler Orta su durumunu ifade etmektedir. IV. Sınıf (Çok Kirlenmiş Su) III. sınıf için verilen kalite parametrelerinden daha düşük kalitede olan ve üst kalite sınıfına ancak iyileştirilerek ulaşabilecek yerüstü suları olup, III. ve IV. sınıf su kalitesi arasındaki değerler Zayıf su durumunu ve tüm parametrelerin IV. Sınıf su kalitesi değerinde olması Kötü su durumunu ifade etmektedir (YSKYY, ). Kıtaiçi Yerüstü Su Kaynaklarının Sınıflandırılmasında kullanılan kalite kriterleri sınır değerleri Çizelge de yer almaktadır. 5

18 Çizelge : Kıtaiçi Yerüstü Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri*. Su Kalite Parametreleri Su Kalite Sınıfları (a) I II III IV Genel Şartlar Sıcaklık ( o C) > 30 Renk (m -1 ) RES 436 nm: RES 436 nm: 1,5 RES 436 nm: 3 RES 436 nm: 4,3 >4,3 RES 525 nm: 1,2 RES 525 nm: 2,4 RES 525 nm: 3,7 RES 525 nm: >3,7 RES 620 nm: 0,8 RES 620 nm: 1,7 RES 620 nm: 2,5 RES 620 nm: >2,5 ph 6,5-8,5 6,5-8,5 6,0-9,0 < 6,0 veya > 9,0 İletkenlik (µs/cm) < > 3000 Yağ ve Gres Yüzer halde yağ, katran gibi sıvı maddeler, çöp ve benzeri katı maddeler ile köpük bulunamaz. - (A) Oksijenlendirme Parametreleri Oksijen doygunluğu (%) (b) > < 40 Çözünmüş oksijen (mg O 2 /L) (b) > < 3 Kimyasal oksijen ihtiyacı (KOİ) (mg/l) < > 70 Biyokimyasal oksijen ihtiyacı (BOİ 5 ) (mg/l) < > 20 B) Nutrient (Besin Elementleri) Parametreleri Amonyum azotu (mg NH 4+ -N/L) (c) < 0,2 1 2 > 2 Nitrat azotu (mg NO 3 -N/L) < > 20 Nitrit azotu (mg NO 2 -N/L) < 0,01 0,06 0,12 > 0,3 Toplam kjeldahl-azotu (mg N/L) < 0,5 1,5 5 > 5 Toplam fosfor (mg P/L) < 0,03 0,16 0,65 > 0,65 C) İz Elementler (Metaller) ve İnorganik Kirlilik Parametreleri (d) Alüminyum (mg Al/L) 0,3 0,3 1 > 1 Arsenik (μg As/L) > 100 Bakır (μg Cu/L) > 200 Baryum (μg Ba/L) > 2000 Bor (μg B/L) > 1000 Civa (μg Hg/L) 0,1 0,5 2 > 2 Çinko (μg Zn/L) > 2000 Demir (μg Fe/L) > 5000 Florür (μg F /L) > 2000 Kadmiyum (μg Cd/L) > 7 Kobalt (μg Co/L) > 200 Krom (μg Cr+6/L) Ölçülmeyecek kadar az > 50 Krom (toplam) (μg Cr/L) > 200 Kurşun (μg Pb/L) > 50 Mangan (μg Mn/L) > 3000 Nikel (μg Ni/L) > 200 Selenyum (μg Se/L) > 20 Serbest klor (μg Cl2/L) > 50 Siyanür (toplam) (μg CN/L) > 100 Sülfür (μg S=/L) > 10 Tehlikeli maddeler ve bu tabloda verilmeyen diğer kirleticiler konuyla ilgili ülke Tehlikeli maddeler envanteri (referans değerler) oluşturulduktan sonra, 1 Ocak 2016 den itibaren değerlendirilecektir. D) Bakteriyolojik Parametreler Fekal koliform (Membran) > 2000 Toplam koliform (Membran) > *Yayımlandığı Resmi Gazete ve Sayısı: 15/4/

19 1.2.2 Göl, Gölet ve Baraj Göllerinde Trofik Sınıflandırma Sistemi Sınır Değerleri Bir gölün trofik durumunun belirlenmesinde etkili olan, o gölün üretkenliğidir. Üretkenliğe sebep olan faktörler belirlenerek göller bir trofik durum sınıfına dâhil edilebilir. Trofik duruma göre göller, oligotrofik, mezotrofik, ötrofik, hipertrofik olarak sınıflandırılırlar. Gölün trofik yapısının belirlenmesinde toplam fosfor, klorofila, toplam azot ve secchi diski derinliği en yaygın kullanılan değişkenlerdir. Göller doğrudan değişkenlere ya da değişkenlerden hesaplanan indekslere göre bir trofik sınıfa dâhil edilirler (Şen ve diğ., 2003) (Çizelge ). YSKYY () ne göre trofik seviye ise, bir su kütlesinin besin maddesi konsantrasyonu, klorofil-a, fitoplankton biyokütlesi ve ışık geçirgenliği göz önünde bulundurularak belirlenen durumunu olarak ifade etmektedir. Bu bağlamda göl, gölet ve baraj göllerinin trofik seviyesinin belirlenmesi için gerekli sınır değerler Çizelge de verilmiştir. Bu çizelgeye göre gölün trofik seviyesi belirlenirken dikkate alınması gereken hususlar dört maddede toplanmıştır; 1. Secchi diski tek başına belirleyici değildir. 2. Parametrelerin her birinin farklı trofik seviyede çıkması durumunda klorofil-a belirleyicidir. 3. Trofik seviyelerden en az iki parametrenin trofik seviyesinin aynı çıkması durumunda, bu trofik seviye geçerlidir. Ancak; klorofil-a parametresinin seviyesinin, neticesi aynı olan parametrelerden daha yüksek çıkması durumunda, klorofil-a belirleyicidir. 4. Dört parametrenin dikkate alınması ve iki trofik seviyenin farklı çıkması durumunda (ikişer parametre için aynı trofik seviye) en yüksek trofik seviye geçerlidir (YSKYY, ). 7

20 Çizelge : Trofik Durum Sınıflarının Nitelikleri (Carlson, 1977). Oligotrofik Mezotrofik Ötrofik Su berrak ve hipolimnionda oksijen yıl boyunca bol (sığ göllerde hipolimnion anoksik olabilir. Su orta derece berrak ve yaz boyunca hipolimnionda anoksik ortam oluşabilir. Hipolimnion anoksik, makrofit problemi olabilir, alg yığınları ve mavi-yeşil algler baskındır. Hipertrofik Üretkenlik ışıkla sınırlı, yoğun alg ve makrofit gelişimi görülür. Çizelge : Göl, Gölet ve Baraj Göllerinde Trofik Sınıflandırma Sistemi Sınır Değerleri*. Trofik seviye Toplam P (μg/l) Toplam N (μg/l) Klorofil-a (μg/l) Secchi Disk Derinliği (m) Oligotrofik < 10 < 350 < 3.5 > 4 Mezotrofik Ötrofik Hipertrofik > 100 > 1200 > 25.0 < 1 *Yayımlandığı Resmi Gazete ve Sayısı: 15/4/

21 1.3 Literatür Özeti Ülkemizde baraj gölleriyle ilgili ilk çalışma Geldiay (1949) ın Çubuk Baraj Gölünde gerçekleştirdiği çalışma olup günümüzde baraj göllerinin sayısının artmasıyla birlikte baraj göllerinde gerçekleştirilen çalışmaların sayısında da büyük bir artış gözlenmiştir. Baraj göllerinde suyun fizikokimyasal parametreleri ile ilgili gerçekleştirilmiş pek çok çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmalardan, gerçekleştirilen tez çalışmasına benzer olan bazı araştırmalar incelendiğinde; Varol (), Diyarbakır il sınırları içerisinde yer alan Dicle Baraj Gölü nden Şubat 2008 Ocak 2009 tarihleri arasında üç noktadan aylık olarak alınan yüzey suyu örneklerinde; sıcaklık, ph, çözünmüş oksijen, elektriksel iletkenlik, secchi diski derinliği, bulanıklık, askıda katı madde, toplam alkalinite, toplam sertlik, bikarbonat, klorür, kimyasal oksijen ihtiyacı ve sülfat ölçümlerini gerçekleştirmiştir. Çalışma sonucunda, SKKY (2008) Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ndeki kıta içi su kalite sınıflarına göre ölçümleri yapılan fizikokimyasal parametreler açısından Dicle Baraj Gölü nün I. Sınıf yani yüksek kaliteli sular sınıfına girdiğini ve ortalama secchi diski derinliği değerine göre Dicle Baraj Gölü nün mezotrofik seviyede olduğunu tespit etmiştir. Alpaslan ve diğ. (), Kalecik Baraj Gölü ile Cip Baraj Gölü'nün kıyı bölgelerinde 2011 yılında gerçekleştirmiş oldukları çalışmada, su kalitesinin mevsimsel değişimini incelemişlerdir. Araştırma süresince sıcaklık, çözünmüş oksijen ve oksijen doygunluğu, ph, elektriksel iletkenlik, toplam sertlik, toplam alkalinite, kimyasal oksijen ihtiyacı, çözünmüş anyon ve katyonlar (lityum, sodyum, potasyum, kalsiyum, magnezyum, amonyum, nitrit, nitrat, florür, klorür, bromür ve sülfat) ile toplam fosfor miktarlarını izlemişlerdir. Çip Baraj Gölü nde belirlenen yüksek nitrat değerinin, baraj gölünün üzerine konumlandığı bölgedeki yoğun tarımsal faaliyetlerden kaynaklandığını bildirmişlerdir. Sonuç olarak her iki baraj gölünün de toplam fosfor miktarları bakımından Sınıf-II kalitede ötrofik göl grubuna dâhil olduklarını rapor etmişlerdir. Küçükyılmaz ve diğ. (2014), Işıktepe Baraj Gölü'nün kıyı bölgesinde belirlenen üç noktadan 12 ay süresince elde ettikleri bulguları değerlendirmişlerdir. YSKYY (2012) ne göre ph ve sıcaklık değerleri III. Sınıf, oksijen parametreleri bakımından I. Sınıf ve besin elementleri bakımından II. Sınıf kalitede olduğunu bildirmişlerdir. Ayrıca Yönetmelikte yer alan Göl, Gölet ve Baraj Göllerinde trofik durum 9

22 sınıflandırma sistemine göre toplam fosfor miktarı bakımından gölün ötrofik sınıfta yer aldığını belirtmişlerdir. Ayrıca baraj gölünden temin edilen suların, tarımsal sulama, içme suyu temini, alabalık ve diğer balıkların yetiştiriciliği ile hayvan üretimi ve çiftlik ihtiyacı için de kullanılabileceğini ifade etmişlerdir. Tessema ve diğ. (2014), Bati de (Etiyopya) yer alan Bira Barajında Ocak Eylül 2013 ayları arasında 3 farklı noktadan aylık olarak fizikokimyasal veriler toplamışlardır. Araştırmada ortalama ph, sıcaklık, bulanıklık ve iletkenlik değerlerini sırasıyla 7.02, C, NTU ve μs/cm olarak kaydetmişlerdir. Yapılan analizlerde 3 ölçüm noktası arasında anlamlı bir fark görememişlerdir. Baraj havzasında azalan su seviyesinin devam etmesi durumunda, barajın tümden kuruyacağını bildirmişlerdir. Bira Barajının bulanıklık seviyesini Etiyopya da çalışılan çoğu barajdan daha yüksek olduğunu tespit etmişlerdir. Bu nedenle baraj havzasının düzgün bir yönetimle yönetilmesinin gerekli olduğunu bildirmişlerdir. Boztuğ ve diğ. (2012), Tunceli İlinde bulunan Uzunçayır Baraj Gölü nün, fiziksel ve kimyasal özelliklerini ortaya çıkarmak amacıyla Temmuz 2011 ile Ocak 2012 tarihleri arasında örnekleme yapmışlardır. Aldıkları su örneklerinde, su sıcaklığı, ph, çözünmüş oksijen, BOİ, asidite, toplam sertlik, toplam alkanite, iletkenlik, askıda katı madde değerlerini araştırmışlardır. Çalışmada belirlenen KOİ ve ph değerleri açısından suyun kirli sayılabilecek seviyede olduğunu, fakat karasal bir tatlı su gölü olan barajın iyi sayılabilecek bir su kalitesine sahip ve önemli bir kirlilik probleminin olmadığını tespit etmişlerdir. Ayvaz ve diğ. (2011), Manisa İl sınırında yer alan Afşar Baraj Gölü nden mevsimsel olarak alınan su numunelerinde sıcaklık, çözünmüş oksijen, ph, elektriksel iletkenlik (EC), secchi disk derinliği, klorofil-a, amonyum, nitrit, nitrat ve orto-fosfat analizleri gerçekleştirmişlerdir. Sonbahar mevsimindeki fosfat artışını iki nedene bağlamışlardır. Birinci olarak ortamdaki klorofil-a miktarının artışına bağlı olarak fosfat bağlayabilen mavi yeşil alglerin artması, ikincisi ise fosfat içeren gübrelerin kullanımından kaynaklı olabileceğini bildirmişlerdir. Gölün trofik durumunu Carlson trofik indeksi ve OECD kriterine göre tayin etmişler, bu sonuçlara göre klorofil-a ve secchi disk derinliğine göre gölün ötrofik seviyede olduğunu saptamışlardır. Bulut ve diğ. (2011), Selevir Baraj Gölü nün yüzey suyunda yer alan üç istasyondan 12 ay süresince örneklemeler gerçekleştirmişlerdir. Alınan örneklerde, sıcaklık, ph, 10

23 çözünmüş oksijen, organik madde, EC, SD derinliği ve toplam sertlik analizlerini gerçekleştirmişlerdir. Elde edilen su kalitesi analiz sonuçları Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğine (SKKY, 2004) göre değerlendirildiğinde ortalama su sıcaklığı, ph, çözünmüş oksijen, sodyum, klorür, sülfat, nitrat, amonyum, organik madde miktarı değerlerine göre I. Sınıf, nitrit ve fosfat bakımından III. Sınıf su kalitesine sahip olduğunu belirlemişlerdir. Selevir Baraj Gölü'nün ışık geçirgenliği, nitrit ve fosfat değerleri bakımından ötrofik seviyede olduğunu belirtmişlerdir. Saadoun ve diğ. (2010), Ürdün de yer alan Wadi Al-Arab barajında belirlenen farklı 2 istasyondaki bazı fizikokimyasal değişimleri Şubat Şubat 2002 yılları arasında aylık olarak incelemişlerdir. Alınan su örneklerinde, ortalama yüzey suyu su sıcaklığının 22.5 C, ph değerinin 8, tuzluluk değerinin 1.5 mg/l, elektriksel iletkenlik değerinin μs/cm aralığında, toplam alkalinite değerinin mg/l, çözünmüş oksijen değerinin mg/l arasında, NO - 3 -N değerinin mg/l, PO4-P değerinin mg/l ve silika değerinin ise mg/l arasında değişim gösterdiğini rapor etmişlerdir. Taş (2006), Derbent Baraj Gölü'nde gerçekleştirdiği çalışmada, bazı fiziksel ve kimyasal parametreleri tespit ederek, baraj gölünün su kalitesini ve balıkçılık çalışmalarına olan katkısını incelemeyi amaçlamıştır. Çalışma Şubat 2001-Temmuz 2002 tarihleri arasında periyodik olarak her ay su yüzeyinden alınan su örneklerinde gerçekleştirilmiştir. Elde edilen fiziksel ve kimyasal analiz verilerine göre, Derbent Baraj Gölü'nün oligotrof-mezotrof göl özelliğine sahip olduğunu bildirmiştir. Çalışmanın gerçekleştiği Demirköprü Baraj Gölü nde daha önceki yıllarda yapılan bazı biyolojik çalışmalar incelendiğinde; Keskin ve Erk akan (1987), Demirköprü Baraj Gölü nde Capoeta capoeta balık türünü ilk defa tespit etmişlerdir. Sarı, (1995), Demirköprü Baraj Gölü ndeki (Manisa) sudak balığı (Stizostedion lucioperca popülasyonunun biyolojik özelliklerini incelemiştir. Şipal ve diğ. (1999), Demirköprü Baraj Gölü nün fitoplanktonunu araştırmışlardır. Ustaoğlu ve diğ. (2001), Demirköprü Baraj Gölü nün kladoser ve kopepod faunasını incelemişlerdir. Balık ve diğ. (2005), Demirköprü Baraj Gölü nde yaşayan tatlısu ıstakozu (Astacus leptodactylus Eschscholtz, 1823) nun bazı büyüme ve morfometrik özelliklerini belirlemişlerdir. Yine Balık ve diğ. (2006), Demirköprü Baraj Gölü nde yaşayan tatlısu ıstakozu (Astacus leptodactylus Eschscholtz, 1823) nun bazı üreme özelliklerini incelemişlerdir. İnnal ve diğ. (2007), Demirköprü Baraj Gölü nde Ligula intestinalis 11

24 balık tenyası türünü tespit etmişlerdir. Öztürk ve diğ. (2008), Demirköprü Baraj Gölü nde su, sedimet ve balıklarda bazı ağır metalleri araştırmışlardır. Minareci ve Öztürk (2012) ise, Manisa ili baraj göllerinde bor kirliliğini araştırmışlardır. Demirköprü Baraj Gölü nde yukarıdaki çalışmaların dışında su kalitesi ve fitoplankton yoğunluğu ile ilgi çalışmalarda gerçekleştirilmiştir. Sarıyıldız ve diğ. (2008) leri, ʽʽGediz Nehri Su Kalitesi Parametrelerinin Eğilim Analizi adlı çalışmada, Gediz Nehri ne bağlı olarak, Demirköprü Baraj Gölü su kalitesi değerlerinde Uşak ilinin ve Demirci ilçesinin etkisi olduğunu bildirmişlerdir. Aynı araştırıcılar, SKKY (2004) e göre Demirköprü Baraj Gölü su kalitesi parametrelerinden ÇO ve sodyum içeriği açısından I. Sınıf su kalitesinde, EC yönünden II. Sınıf, orto-fosfat, ph, AKM yönünden III. Sınıf ve NH4 + -N yönünden IV. Sınıf su kalitesinde olduğunu ifade etmişlerdir. Tenekecioğlu (2011), gerçekleştirdiği tez çalışmasında, Demirköprü Baraj Gölü nde planktonun mevsimsel popülasyon yapısı ve değişimlerini araştırmış, yoğun kirlilik baskısı altındaki Gediz Nehri Havzası nda yer alan baraj gölünün hızla ilerleyen bir ötrofikasyon sürecinde olduğunu bildirmiştir. Yine Anonim (2014a) ʽʽManisa ili Demirköprü Baraj Gölü Sürdürülebilir Balıkçılık Yönetimi Fizibilite Etüdü adlı çalışmada, suyun fizikokimyasal parametrelerinde incelenmiş ve baraj gölü trofik seviyesinin ötrofik karakterde olduğunu bildirmişlerdir. Ancak yapılan literatür araştırmasında Demirköprü Baraj Gölü su kalitesinin belirlenmesi ile ilgili güncel kapsamlı bir çalışmanın gerçekleştirilmediği ifade edilebilir. Bu çalışmanın amacı, sulama, enerji temini ve taşkın koruma amacıyla inşa edilmiş olan Demirköprü Baraj Gölü nün derinlik (m), sıcaklık ( C), tuzluluk ( ), çözünmüş oksijen (ÇO), ph, toplam çözünmüş katı madde (TDS), elektriksel iletkenlik (EC), secchi diski derinliği (SD), amonyum azotu (NH4 + -N), nitrit azotu (NO2 - -N), nitrat azotu (NO3 - -N), fosfat fosforu (PO4-3 -P), silis (SiO2), klorofil-a, askıda katı madde (AKM), partikül organik madde (POM), partikül inorganik madde (PİM) parametre değerlerini tespit ederek elde edilen sonuçlar ışığında, YSKYY () de yer alan ʽʽKıtaiçi Yerüstü Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri ne göre güncel su kalitesini, ʽʽGöl, Gölet ve Baraj Göllerinde Trofik Sınıflandırma Sistemi Sınır Değerleri ne göre gölün güncel trofik seviyesini belirlemek ve farklı baraj göllerinde gerçekleştirilen çalışmalar ile karşılaştırmaktır. Bunun sonucunda gölün sürdürülebilir yönetimi konusunda alınacak önlemlere ve yapılacak düzenlemelere ışık tutmak amaçlanmıştır. 12

25 2. MATERYAL METOT 2.1 Araştırma Bölgesi Tanımı Demirköprü Baraj Gölü, Manisa ilinin Salihli, Köprübaşı ve Demirci ilçe sınırları içerisinde yer almaktadır. Baraj, Ege Bölgesi'nde Murat Dağı (Kütahya) eteklerinden doğan ve Foça (İzmir) yakınlarında Ege Denizi'ne dökülen Gediz Nehri üzerinde yapılandırılmıştır '59.80"K enleminde ve 28 18'40.69"D boylamında yer alan barajın, deniz seviyesinden yüksekliği yaklaşık 235 m dir. Demirköprü Baraj Gölü, yıllarında enerji, sulama ve taşkın kontrolü amacıyla inşa edilmiş olup, normal su kotunda göl hacmi hm 3, alanı ise 45.7 km 2 dir. Demirköprü HES toplam kurulu gücü 69 MW ve yıllık ortalama enerji üretimi ise 193 GWh dir (Şekil 2.1.1; DSİ, ). Baraj çevresi jeolojik açıdan volkanik ve metamorfik formasyonları barındırmaktadır (Bakaç ve Kumru, 1999). Baraj gölünde ticari olarak avcılık faaliyeti gerçekleştirilmektedir. Avcılığı gerçekleştirilen türler Sazan, Yayın, Sudak ve Gümüşi havuz (İsrail sazanı) balığıdır. Yine baraj gölünde 2003 yılından bu yana yetiştiricilik faaliyeti gerçekleştirilmektedir. Yetiştiriciliği yapılan türler ise Sazan ve Alabalıktır (Anonim a, 2014). Baraj gölünün birincil su gelirini yatağı üzerine inşa edildiği Gediz Nehri oluşturmakta, bunun yanında Demirci Çayı ve küçük derelerin getirdiği yağmur suları da gölün su bütçesini desteklemektedir. Demirköprü Baraj Gölü nün üzerinde yer aldığı Gediz Nehri, Kütahya il sınırları içerisinde Murat ve Şaphane Dağları ndan doğup, Foça ile Çamaltı Tuzlası arasından İzmir Körfezi ne dökülmektedir. Havza alanı km² olup ana kol uzunluğu 401 km dir. Havzada Kütahya, Uşak, Manisa, İzmir illeri ve işletmede olan Buldan, Afşar, Demirköprü, Selendi, Gördes ve Küçükler barajları yer almaktadır (Anonim, 2014b). 13

26 Barajın Yeri Manisa - Salihli Akarsuyu Gediz Amacı Enerji, Sulama ve Taşkın İnşaatın (başlama-bitiş) yılı Gövde dolgu tipi Toprak Dolgu Gövde hacmi 4.3 hm 3 Yükseklik (talvegden) 74 m Normal su kotunda göl hacmi hm 3 Normal su kotunda gölalanı 45.7 km 2 Sulama alanı ha Güç 3 x 23 = 69 MW Yıllık Üretim 193 GWh Şekil 2.1.1: Demirköprü Baraj Gölü nün fiziksel özellikleri (DSİ, ). 2.2 Çalışma İstasyonları Araştırma, Demirköprü Baraj Gölü nde yer alan 3 farklı istasyonda yürütülmüştür (1.İstasyon; 38 40'45,82''K 28 23'8,87''D, 2.İstasyon; 38 39'50,13''K 28 22'20,11''D, 3.İstasyon; 38 38'25,05''K 28 21'8,73''D) (Şekil 2.2.1). İstasyon seçiminde gölün farklı bölgelerini temsil eden ve 12 ay süresince su örneklerinin alınabileceği noktalar seçilmiştir. Zira önceki yıllarda göl suyunun belirli dönemlerde çekildiği ve bu bölgelerde karasal tarım (zirai ürünler) yapıldığı yerel halk tarafından söylenmiştir. Şekil 2.2.1: Araştırma bölgesi ve istasyonlar (Orijinal). 14

27 2.3 Su Numunelerinin Alınması ve Saha Çalışmaları Su örnekleri, Demirköprü Baraj Gölü nde belirlenen 3 farklı noktadan yüzey ve dip suyu olmak üzere 5 litrelik Hydro-Bios marka su örnekleyicisi ile alınmıştır (Şekil 2.3.1). Alınan yüzey ve dip suyu numunelerinin tuzluluk, sıcaklık, çözünmüş oksijen, ph, TDS ve elektriksel iletkenlik değerleri WTW Multi 3420 Model el tipi portatif Multiparametre cihazı ile yerinde (in-sitü) ölçülmüştür (Şekil 2.3.2). Yerinde ölçümü gerçekleşen numuneler siyah poşetle sarılmış bidonlara aktarılarak uygun koşullar altında İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Su Kalitesi laboratuvarına getirilerek kimyasal analizleri yapılmak üzere buzdolabında +4 o C de muhafaza edilmiştir. Şekil 2.3.1: Su örnekleyicisi ile su numunelerinin alınması (Orijinal). 15

28 Şekil 2.3.2: Multiparametre cihazı ile gerçekleştirilen ölçümler (Orijinal). İstasyonların koordinatları Darmin Etrex 20 marka el tipi GPS, derinlik ölçümleri ise Lowrance X-4 marka taşınabilir balık bulucu ile saptanmıştır. Ayrıca her bir istasyondaki Secchi disk derinliği (görünürlüğü) 20 cm çapındaki beyaz boyalı disk yardımıyla yerinde ölçülmüştür (Şekil 2.3.3). Şekil 2.3.3: Secchi diski ile gerçekleştirilen ölçümler (Orijinal). 16

29 2.4 Laboratuvar Çalışmaları İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Su Kalitesi Laboratuvarına getirilen örneklerde nitrat azotu (NO3-N) (nd<0.001 mg/l), nitrit azotu (NO2-N), amonyum azotu (NH4-N) (nd<0.002 mg/l), fosfat fosforu (PO4-P) ve silis (SiO2) analizleri; Strickland ve Parsons (1972); Wood (1975); Parsons ve diğ. (1984); Egemen ve Sunlu (2003) e göre yapılmış, ölçümleri ise DR 6000 Hach LANGE Spektrofotometre yardımıyla gerçekleştirilmiştir (Şekil 2.4.1). Şekil 2.4.1: Spektrofotometre cihazı ile gerçekleştirilen ölçümler (Orijinal). Klorofil-a tayini için alınan 1 er litrelik 3 tekerrürlü su örneği Whatman Filtre kâğıdından süzülmüştür. Filtre kâğıdı, içinde %90 lık aseton bulunan 15 ml lik tüplere konularak iyice parçalanmıştır (Şekil 2.4.2). Parçalanan filtre kâğıdı 15 ml lik tüpte hiç artık kalmamasına dikkat edilerek santrifüj tüpüne alınmıştır. Santrifüj tüpüne alınan örnek siyah bir poşete sarılarak 4 ºC de buzdolabında 20 saat bekletilmiştir. 20 saatin sonunda dolaptan alınan tüplerin oda sıcaklığına gelmesi için 3 4 saat dışarıda bekletilmiştir. Oda sıcaklığına gelen tüpler 3000 rpm de 8 10 dakika santrifüj edilmiştir. Santrifüjden sonra tüplerin sallanmamasına dikkat edilerek üzerindeki berrak kısım spektro küvetine konulmuştur. %90 lık aseton kör alınarak örnek 17

30 solüsyon 665 nm ve 750 nm dalga boyunda DR 6000 Hach LANGE Spektrofotometre ile okunmuştur (Stirling, 1985). Şekil 2.4.2: Klorofil-a tayininde kullanılan santrifüj tüpleri (Orijinal). Askıda Katı Madde (AKM), Partikül Organik Madde (POM) ve Partikül İnorganik Madde (PİM) Tayinleri GF/C Whatman Filtre kâğıtları numaralandırılarak 500 ºC de 6 8 saat (h) yakılmıştır. Yakılan filtre kâğıtları saf suyla yıkanarak alüminyum folyo üzerinde 75 ºC de 1 saat boyunca kurutma dolabında kurutulmuştur. Desikatörde yaklaşık 30 dakika bekletilerek soğutulan filtre kâğıtları tartılmıştır (W1). 500 ml göl suyu örneği 3 tekerrürlü olarak manifold yardımıyla filtre kâğıdından süzülmüştür (Şekil 2.4.3). Süzme işleminden sonra filtre kâğıdı katlanarak 100 ºC de 1 saat kurutulmuştur. Kuruyan filtre kâğıdı desikatörde yaklaşık dakika bekletildikten sonra tartılmıştır (W2). Tartılan filtre kâğıtları Magma marka kül fırınında 500 ºC de 6 8 saat yakılmıştır. Yakma işleminden sonra desikatörde bekletilen yanmış filtre kâğıtları tekrar tartılmıştır (W3). Toplam askıdaki katı madde (AKM), organik madde ve inorganik madde hesaplanmasında aşağıdaki formüller kullanılmıştır; * Toplam Askıda Katı Madde (AKM) (mg/l) = (W2 W1) / V * Partikül İnorganik Madde (PİM) (mg/l) = (W3 W1) / V * Partikül Organik madde (POM) (mg/l) = Toplam Askıdaki Madde İnorganik Madde (Stirling, 1985). 18

31 Şekil 2.4.3: Manifold kullanılarak gerçekleştirilen süzme işlemi (Orijinal). 2.5 Verilerin Değerlendirilmesi Çalışmada aylık olarak saptanan veriler mevsimsel olarak değerlendirilmiştir. Gerçekleştirilen analizlerden elde edilen değerler aylara ve istasyonlara göre gruplandırılıp, verilerin normalite ve homojenlikleri kontrol edildikten sonra tüm verilerin ortalama değerleri ve standart hataları hesaplanmıştır. İstasyonlar ve mevsimler arası önemlilik testi iki yönlü Varyans analizi (Two-Way ANOVA) ile gerçekleştirilmiş ve farklılığın istatistiksel olarak önemli olduğu durumlarda Duncan testi uygulanmıştır. Bütün istatistiksel analizler bilgisayar ortamında Microsoft Excel Programı ve SPSS 15.0 paket programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir (Sümbüloğlu ve Sümbüloğlu, 2010). 19

32 3. BULGULAR Haziran Mayıs 2016 tarihleri arasında gerçekleştirilen bu çalışmada, Manisa ili Köprübaşı ilçesinde yer alan Demirköprü Baraj Gölü nde belirlenen 3 istasyondan yüzey ve dip suyu örneklemeleri yapılmıştır. Alınan örneklerde derinlik (m), sıcaklık ( C), tuzluluk ( ), çözünmüş oksijen (ÇO), ph, toplam çözünmüş katı madde (TDS), elektriksel iletkenlik (EC), Secchi diski derinliği (SD) yerinde (in-sitü) ve amonyum azotu (NH4 + -N), nitrit azotu (NO - 2 -N), nitrat azotu (NO - 3 -N), fosfat fosforu (PO4-3 -P), silis (SiO2), klorofil-a, askıda katı madde (AKM), partikül organik madde (POM), partikül inorganik madde (PİM) parametre değerleri laboratuvar ortamında ölçülmüştür. Elde edilen tüm veriler aylık ve mevsimsel olarak Ek 1-7 de verilmiştir. 3.1 Derinlik Demirköprü Baraj Gölü nde 3 İstasyonda belirlenen derinlik değerleri, mevsimlere ve su kullanımına bağlı olarak sürekli bir değişim göstermiştir (Çizelge 3.1.1). Maksimum derinlik ilkbahar mevsiminde 3. İstasyonda, minimum derinlik ise sonbahar mevsiminde 1. İstasyonda ölçülmüştür (Şekil 3.1.1). İstasyonların ortalama değerlerine göre derinlik değişimi sırasıyla; 3. İst. (36.6 m) > 2. İst. (25.6 m) > 1. İst. (17.5 m) iken, mevsimlerin ortalama değerlerine göre değişimi ise; ilkbahar (30.2 m) > yaz (28.0 m) > kış (25.0 m) > sonbahar (23.2 m) şeklindedir. Çalışmada istasyonlara ve mevsimlere göre göl suyunda ölçülen derinlik değerlerinin ortalamaları arasındaki istatistiki farkın önemli olduğu tespit edilmiştir (p<0.05). Çizelge 3.1.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama derinlik değerleri (m). İstasyonlar Yaz Sonbahar Kış İlkbahar 1 İstasyon İstasyon İstasyon

33 Yaz Sonbahar Kış İlkbahar Derinlik (m) İst 2. İst 3. İst İstasyonlar Şekil 3.1.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama derinlik değişimleri (m). 3.2 Sıcaklık Su sıcaklığı, örneklemenin yapıldığı dönemlerde C arasında değişim göstermiştir (Çizelge 3.2.1). En düşük sıcaklık ilkbahar mevsiminde 2. ve 3. İstasyonların dip suyunda, en yüksek sıcaklık ise yaz mevsiminde 1. İstasyonun yüzey suyunda ölçülmüştür. Gölün yıllık ortalama su sıcaklığı 15.0±1.3 C, yüzey suyu ortalama sıcaklık değeri 18.9 C, dip suyu ortalama sıcaklık değeri ise 11.1 C olarak belirlenmiştir. Yüzey suyu ile dip suyu sıcaklıkları arasında yaz mevsiminde bariz sıcaklık tabakalaşması gözlenmiştir. İstasyonların ortalama değerlerine göre su sıcaklığının değişimi sırasıyla; 1. İst. (16.8 C) > 2. İst. (14.2 C) > 3. İst. (14.1 C) iken, mevsimlerin ortalama değerlerine göre değişimi ise; yaz (19.6 C) > sonbahar (18.0 C) > ilkbahar (12.7 C) > kış (9.8 C) şeklindedir. Çalışmada istasyonlara göre göl suyunda ölçülen sıcaklık değerlerinin ortalamaları arasındaki fark istatistiki açıdan önemli değilken (p>0.05), mevsimler arasındaki istatistiki farkın önemli olduğu tespit edilmiştir (p<0.05). 21

34 Çizelge 3.2.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama sıcaklık değerleri ( C). İstasyonlar Derinlikler Yaz Sonbahar Kış İlkbahar 1 İstasyon Yüzey Dip İstasyon Yüzey Dip İstasyon Yüzey Dip Yaz Sonbahar Kış İlkbahar Sıcaklık ( C) YÜZEY DİP YÜZEY DİP YÜZEY DİP 1. İst 2. İst 3. İst İstasyonlar ve Derinlikler Şekil 3.2.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama sıcaklık değişimleri ( C). 3.3 Tuzluluk Çalışma süresince ölçülen tuzluluk değerleri, tüm istasyon ve derinliklerde 0.2 olarak tespit edilmiştir. Mevsimsel olarak da herhangi bir farklılık gözlenmemiştir. Çalışmada istasyonlara ve mevsimlere göre göl suyunda ölçülen tuzluluk değerlerinin ortalamaları arasındaki farkın, istatistiki açıdan önemli olmadığı tespit edilmiştir (p<0.05). 22

35 3.4 Çözünmüş Oksijen (ÇO) Demirköprü Baraj Gölü nde belirlenen yıllık ortalama çözünmüş oksijen miktarı 6.86±0.90 mg/l, ortalama yüzey suyu mg/l ve ortalama dip suyu çözünmüş oksijen miktarı ise 3.5 mg/l olarak saptanmıştır (Çizelge 3.4.1). Çözünmüş oksijen değerleri tüm istasyonlarda örnekleme periyotları boyunca değişim göstermiş olup, en düşük değer sonbahar mevsiminde 2. İstasyonun dip suyunda, en yüksek değeri ise ilkbahar mevsiminde 2. İstasyonun yüzey suyunda saptanmıştır (Şekil 3.4.1). İstasyonların ortalama değerlerine göre değişimi sırasıyla; 1. İst. (7.84 mg/l) > 2. İst. (6.43 mg/l) > 3. İst. (6.33 mg/l) iken, mevsimlerin ortalama değerlerine göre değişimi ise; ilkbahar (9.57 mg/l) > kış (7.78 mg/l) > yaz (5.31 mg/l) > sonbahar (4.80 mg/l) şeklindedir. Çalışmada istasyonlara göre göl suyunda ölçülen çözünmüş oksijen değerlerinin ortalamaları arasındaki fark istatistiki açıdan önemli değilken (p>0.05), mevsimler arasındaki istatistiki farkın önemli olduğu tespit edilmiştir (p<0.05). Çizelge 3.4.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama ÇO değerleri (mg/l). İstasyonlar Derinlikler Yaz Sonbahar Kış İlkbahar 1 İstasyon Yüzey Dip İstasyon Yüzey Dip İstasyon Yüzey Dip Yaz Sonbahar Kış İlkbahar Çözünmüş Oksijen (mg/l) YÜZEY DİP YÜZEY DİP YÜZEY DİP 1. İst 2. İst 3. İst İstasyonlar ve Derinlikler Şekil 3.4.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama ÇO değişimleri (mg/l). 23

36 3.5 ph Demirköprü Baraj Gölü nde ölçülen ph değerleri, arasında değişim göstermiştir (Çizelge 3.5.1). En düşük ph 3. İstasyonun dip suyunda sonbahar mevsiminde, en yüksek ph ise 2. İstasyonun yüzey suyunda ilkbahar mevsiminde ölçülmüştür (Şekil 3.5.1). Çalışmada belirlenen yıllık ortalama ph değeri 8.72±0.09, ortalama yüzey suyu ph değeri 9.08 ve ortalama dip suyu ph değeri 8.36 dır. İstasyonların ortalama değerlerine göre ph değişimi sırasıyla; 1. İst. (8.86) > 3. İst. (8.66) > 2. İst. (8.65) iken, mevsimlerin ortalama değerlerine göre değişimi ise; ilkbahar (8.87) > yaz (8.80) > kış (8.61) > sonbahar (8.60) şeklindedir. Çalışmada istasyonlara göre göl suyunda ölçülen ph değerlerinin ortalamaları arasındaki fark istatistiki açıdan önemli değilken (p>0.05), mevsimler arasındaki istatistiki farkın önemli olduğu tespit edilmiştir (p<0.05). Çizelge 3.5.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama ph değerleri. İstasyonlar Derinlikler Yaz Sonbahar Kış İlkbahar 1 İstasyon 2 İstasyon 3 İstasyon Yüzey Dip Yüzey Dip Yüzey Dip Yaz Sonbahar Kış İlkbahar 10,0 9,5 9,0 ph 8,5 8,0 7,5 7,0 YÜZEY DİP YÜZEY DİP YÜZEY DİP 1. İst 2. İst 3. İst İstasyonlar ve Derinlikler Şekil 3.5.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama ph değişimleri. 24

37 3.6 Toplam Çözünmüş Katı Madde (TDS) TDS değerlerinin istasyonlardaki yıllık dağılımı mg/l arasında değişmiştir (Çizelge 3.6.1). En yüksek TDS değeri kış döneminde 3. İstasyonun dip suyunda, en düşük değer ise yaz mevsiminde 3. İstasyonun yüzey suyunda ölçülmüştür (Şekil 3.6.1). Çalışmada belirlenen yıllık ortalama TDS değeri ±6.43 mg/l, ortalama yüzey suyu TDS değeri mg/l ve ortalama dip suyu TDS değeri mg/l dir. İstasyonların ortalama değerlerine göre TDS nin değişimi sırasıyla; 2. İst. ( mg/l) > 3. İst. ( mg/l) > 1. İst. ( mg/l) iken, mevsimlerin ortalama değerlerine göre değişimi ise, kış ( mg/l) > sonbahar ( mg/l) > ilkbahar ( mg/l) > yaz ( mg/l) şeklindedir. Çalışmada istasyonlara göre göl suyunda ölçülen TDS değerlerinin ortalamaları arasındaki fark istatistiki açıdan önemli değilken (p>0.05), mevsimler arasındaki istatistiki farkın önemli olduğu tespit edilmiştir (p<0.05). Çizelge 3.6.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama TDS değerleri (mg/l). İstasyonlar Derinlikler Yaz Sonbahar Kış İlkbahar 1 İstasyon 2 İstasyon 3 İstasyon Yüzey Dip Yüzey Dip Yüzey Dip Yaz Sonbahar Kış İlkbahar TDS (mg/l) YÜZEY DİP YÜZEY DİP YÜZEY DİP 1. İst 2. İst 3. İst İstasyonlar ve Derinlikler Şekil 3.6.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama TDS değişimleri (mg/l). 25

38 3.7 Elektriksel İletkenlik (EC) Göl suyunda ölçülen yıllık elektriksel iletkenlik (EC) değerleri µs/cm arasında değişmiştir (Çizelge 3.7.1). En yüksek EC değeri kış mevsiminde 3. İstasyonun dip suyunda, en düşük değer ise yaz mevsiminde 3. İstasyonun yüzey suyunda ölçülmüştür. Çalışmada belirlenen yıllık ortalama iletkenlik değeri ±6.38 µs/cm, ortalama yüzey suyu EC değeri µs/cm ve ortalama dip suyu EC değeri µs/cm dir. İstasyonların ortalama değerlerine göre EC değişimi sırasıyla; 2. ( µs/cm) İst. > 3. İst. ( µs/cm) > 1. İst. ( µs/cm) iken, mevsimlerin ortalama değerlerine göre değişimi ise; kış ( µs/cm) > sonbahar ( µs/cm) > ilkbahar ( µs/cm) > yaz ( µs/cm) şeklindedir. Çalışmada istasyonlara göre göl suyunda ölçülen EC değerlerinin ortalamaları arasındaki fark istatistiki açıdan önemli değilken (p>0.05), mevsimler arasındaki istatistiki farkın önemli olduğu tespit edilmiştir (p<0.05). Çizelge 3.7.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama EC değerleri (µs/cm). İstasyonlar Derinlikler Yaz Sonbahar Kış İlkbahar 1 İstasyon 2 İstasyon 3 İstasyon Yüzey Dip Yüzey Dip Yüzey Dip Yaz Sonbahar Kış İlkbahar Elektriksel İletkenlik (µs/cm) YÜZEY DİP YÜZEY DİP YÜZEY DİP 1. İst 2. İst 3. İst İstasyonlar ve Derinlikler Şekil 3.7.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama EC değişimleri (µs/cm). 26

39 3.8 Secchi Disk Derinliği (SD) Her bir istasyondaki Secchi disk derinliği değerleri m. arasında değişim göstermiştir. En düşük değer 2. ve 3. İstasyonların ilkbahar mevsiminde, en yüksek SD değeri ise 3. İstasyonda kış mevsiminde tespit edilmiştir (Çizelge 3.8.1; Şekil 3.8.1). Tüm istasyonların mevsimsel ortalaması incelendiğinde, çalışma bölgesindeki SD derinliği ortalaması 1.96±0.21 m. olarak saptanmıştır. İstasyonların ortalama değerlerine göre Secchi diski değişimi sırasıyla; 3. İst. (2.35 m) > 2. İst. (1.98 m) > 1. İst. (1.55 m) iken, mevsimlerin ortalama değerlerine göre değişimi ise; kış (2.79 m) > yaz (2.06 m) > sonbahar (1.88 m) > ilkbahar (1.22 m) şeklindedir. Çalışmada istasyonlara ve mevsimlere göre göl suyunda ölçülen SD değerlerinin ortalamaları arasındaki istatistiki farkın önemli olduğu tespit edilmiştir (p<0.05). Çizelge 3.8.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama SD derinliği değerleri (m). İstasyonlar Yaz Sonbahar Kış İlkbahar 1 İstasyon İstasyon İstasyon ,0 Yaz Sonbahar Kış İlkbahar Secchi Disk Derinliği (m) 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 1. İst 2. İst 3. İst İstasyonlar Şekil 3.8.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama SD derinliği değişimleri (m). 27

40 3.9 Askıda Katı Madde (AKM), Partikül Organik Madde (POM) ve Partikül İnorganik Madde (PİM) 3 İstasyona ait askıda katı madde (AKM), partikül organik madde (POM) ve partikül inorganik madde (PİM) değerleri yüzey ve dip suyunda gerçekleştirilmiş ölçümlerle belirlenmiş ve yıllık ortalama değerleri Çizelge 3.9.1, Çizelge ve Çizelge de verilmiştir. İstasyon farkı gözetmeksizin belirlenen yıllık ortalama değerleri sırasıyla; AKM için 5.41±0.61 mg/l, POM için 2.80±0.42 mg/l, PİM için 2.62±.42 mg/l dir. AKM nin istasyonların ve mevsimlerin ortalama değerlerine göre dizilişi; 1. İst. (7.48 mg/l) > 2. İst. (5.04 mg/l) > 3. İst. (3.70 mg/l); ilkbahar (7.34 mg/l) > sonbahar (5.14 mg/l) > kış (4.99 mg/l) > yaz (4.15 mg/l) şeklindedir (Şekil 3.9.1). En yüksek AKM değeri ilkbahar mevsiminde 2. İstasyonun yüzey suyunda, en düşük değer ise sonbahar mevsiminde 3. İstasyonun dip suyunda tespit edilmiştir. POM un istasyonların ve mevsimlerin ortalama değerlerine göre sıralanışı; 1. İst. (3.24 mg/l) > 2. İst. (2.78 mg/l) > 3. İst. (2.38 mg/l); ilkbahar (4.46 mg/l) > yaz (2.67 mg/l) > sonbahar (2.16 mg/l) > kış (1.91 mg/l) (Şekil 3.9.2) şeklindedir. En yüksek POM değeri ilkbahar mevsiminde 1. İstasyonun yüzey suyunda, en düşük değer ise ilkbahar mevsiminde 3. İstasyon dip suyunda belirlenmiştir. PİM in istasyonların ve mevsimlerin ortalama değerlerine göre sıralanışı ise; 1. İst. (4.25 mg/l) > 2. İst. (2.30 mg/l) > 3. İst. (1.30 mg/l); kış (3.09 mg/l) > sonbahar (3.00 mg/l) > ilkbahar (2.88 mg/l) > yaz (1.51 mg/l) şeklindedir (Şekil 3.9.3). PİM değerinin en yüksek değeri kış mevsiminde 1. İstasyonun dip suyunda, en düşük değer ise 2. İstasyonun dip suyunda sonbahar mevsiminde belirlenmiştir. Çalışmada istasyonlara ve mevsimlere göre göl suyunda ölçülen AKM ve PİM değerlerinin ortalamaları arasındaki istatistiki farkın önemli olduğu, POM değerleri ise istasyonlara göre istatistiki açıdan önemli bulunmazken (p>0.05), mevsimler arasındaki istatistiki farkın önemli olduğu tespit edilmiştir. Çizelge 3.9.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama AKM değerleri (mg/l). İstasyonlar Derinlikler Yaz Sonbahar Kış İlkbahar 1 İstasyon 2 İstasyon 3 İstasyon Yüzey Dip Yüzey Dip Yüzey Dip

41 Çizelge 3.9.2: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama POM değerleri (mg/l). İstasyonlar Derinlikler Yaz Sonbahar Kış İlkbahar 1 İstasyon 2 İstasyon 3 İstasyon Yüzey Dip Yüzey Dip Yüzey Dip Çizelge 3.9.3: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama PİM değerleri (mg/l). İstasyonlar Derinlikler Yaz Sonbahar Kış İlkbahar 1 İstasyon 2 İstasyon 3 İstasyon Yüzey Dip Yüzey Dip Yüzey Dip Yaz Sonbahar Kış İlkbahar AKM (mg/l) YÜZEY DİP YÜZEY DİP YÜZEY DİP 1. İst 2. İst 3. İst İstasyonlar ve Derinlikler Şekil 3.9.1: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama AKM değişimleri (mg/l). 29

42 Yaz Sonbahar Kış İlkbahar 10 8 POM (mg/l) YÜZEY DİP YÜZEY DİP YÜZEY DİP 1. İst 2. İst 3. İst İstasyonlar ve Derinlikler Şekil 3.9.2: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama POM değişimleri (mg/l). 10 Yaz Sonbahar Kış İlkbahar 8 PİM (mg/l) YÜZEY DİP YÜZEY DİP YÜZEY DİP 1. İst 2. İst 3. İst İstasyonlar ve Derinlikler Şekil 3.9.3: İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama PİM değişimleri (mg/l). 30

43 3.10 Amonyum Azotu (NH 4 + -N) Demirköprü Baraj Gölü nde Amonyum azotu (NH4 + -N) değerleri, mg/l arasında değişim göstermiştir. En yüksek değer 2. İstasyonun dip suyunda sonbahar mevsiminde, en düşük değer ise 2. İstasyonun yüzey suyunda ilkbahar mevsiminde tespit edilmiştir (Çizelge ; Şekil ). Gölün yıllık ortalama amonyum azotu değeri 0.270±0.093 mg/l, yüzey suyu ortalama NH4 + -N değeri mg/l ve dip suyu ortalama NH4 + -N değeri ise mg/l dir. İstasyonların ortalama değerlerine göre NH4 + -N değişimi sırasıyla; 2. İst. (0.382 mg/l) > 3. İst. (0.326 mg/l) > 1. İst. (0.102 mg/l) iken, mevsimlerin ortalama değerlerine göre değişimi ise; sonbahar (0.595 mg/l) > kış (0.287 mg/l) > yaz (0.180 mg/l) > ilkbahar (0.018 mg/l) şeklindedir. Çalışmada istasyonlara göre göl suyunda ölçülen NH4 + -N değerlerinin ortalamaları arasındaki fark istatistiki açıdan önemli değilken (p>0.05), mevsimler arasındaki istatistiki farkın önemli olduğu tespit edilmiştir (p<0.05). Çizelge : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama NH4 + -N değerleri (mg/l). İstasyonlar Derinlikler Yaz Sonbahar Kış İlkbahar 1 İstasyon Yüzey Dip İstasyon Yüzey Dip İstasyon Yüzey Dip NH 4 + -N (mg/l) Yaz Sonbahar Kış İlkbahar 2,0 1,6 1,2 0,8 0,4 0,0 YÜZEY DİP YÜZEY DİP YÜZEY DİP 1. İst 2. İst 3. İst İstasyonlar ve Derinlikler Şekil : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama NH4 + -N değişimleri (mg/l). 31

44 3.11 Nitrit Azotu (NO 2 - -N) Nitrit azotu (NO - 2 -N) değerleri mg/l arasında değişim göstermiştir. En yüksek değer yaz mevsiminde 3. İstasyonun dip suyunda, en düşük değer ise sonbahar mevsiminde 3. İstasyonun yüzey suyunda tespit edilmiştir (Çizelge ; Şekil ). Gölün yıllık ortalama NO - 2 -N değeri 0.010±0.003 mg/l, yüzey suyu ortalama değeri mg/l ve dip suyu ortalama değeri ise mg/l dir. İstasyonların ortalama değerlerine göre NO - 2 -N değişimi sırasıyla; 3. İst. (0.013 mg/l) > 1. İst. (0.009 mg/l) > 2. İst. (0.008 mg/l) iken, mevsimlerin ortalama değerlerine göre değişimi ise; yaz (0.022 mg/l) > kış (0.008 mg/l) > ilkbahar (0.006 mg/l) > sonbahar (0.005 mg/l) şeklindedir. Çalışmada istasyonlara göre göl suyunda ölçülen NO - 2 -N değerlerinin ortalamaları arasındaki fark istatistiki açıdan önemli değilken (p>0.05), mevsimler arasındaki istatistiki farkın önemli olduğu tespit edilmiştir (p<0.05). Çizelge : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama NO 2 - -N değerleri (mg/l). İstasyonlar Derinlikler Yaz Sonbahar Kış İlkbahar 1 İstasyon Yüzey Dip İstasyon Yüzey Dip İstasyon Yüzey Dip Yaz Sonbahar Kış İlkbahar NO 2 -N (mg/l) 0,08 0,07 0,06 0,05 0,04 0,03 0,02 0,01 0,00 YÜZEY DİP YÜZEY DİP YÜZEY DİP 1. İst 2. İst 3. İst İstasyonlar ve Derinlikler Şekil : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama NO 2 - -N değişimleri (mg/l). 32

45 3.12 Nitrat Azotu (NO 3 - -N) Nitrat azotu (NO - 3 -N) değerleri nd mg/l arasında değişim göstermiştir. Sonbahar mevsiminde, tüm istasyonlarda nitrat azotu ölçülmezken, en yüksek değer ise yaz mevsiminde 3. İstasyonun dip suyunda belirlenmiştir (Çizelge ; Şekil ). Gölün yıllık ortalama NO - 3 -N değeri 0.041±0.010 mg/l, yüzey suyu değeri mg/l ve dip suyu değeri mg/l dir. İstasyonların ortalama değerlerine göre NO - 3 -N değişimi sırasıyla; 3. İst. (0.048 mg/l) > 2. İst. (0.042 mg/l) > 1. İst. (0.035 mg/l) iken, mevsimlerin ortalama değerlerine göre değişimi ise; yaz (0.062 mg/l) > ilkbahar (0.060 mg/l) > kış (0.043 mg/l) > sonbahar (nd) şeklindedir. Çalışmada istasyonlara göre göl suyunda ölçülen NO - 3 -N değerlerinin ortalamaları arasındaki fark istatistiki açıdan önemli değilken (p>0.05), mevsimler arasındaki istatistiki farkın önemli olduğu tespit edilmiştir (p<0.05). Çizelge : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama NO 3 - -N değerleri (mg/l). İstasyonlar Derinlikler Yaz Sonbahar Kış İlkbahar 1 İstasyon 2 İstasyon 3 İstasyon Yüzey nd Dip nd Yüzey nd Dip nd Yüzey nd Dip nd ,16 Yaz Sonbahar Kış İlkbahar NO 3 - -N (mg/l) 0,12 0,08 0,04 0,00 YÜZEY DİP YÜZEY DİP YÜZEY DİP 1. İst 2. İst 3. İst İstasyonlar ve Derinlikler Şekil : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama NO3 - -N değişimleri (mg/l). 33

46 3.13 Fosfat Fosforu (PO 4-3 -P) Fosfat fosforu (PO4-3 -P) yıllık ortalama değerleri mg/l arasında değişim göstermiştir. En yüksek değer sonbahar mevsiminde 2. İstasyonun dip suyunda, en düşük değer ise yaz mevsiminde 1. İstasyon yüzey suyunda tespit edilmiştir (Çizelge ; Şekil ). Gölün yıllık ortalama PO4-3 -P değeri 0.078±0.014 mg/l, yüzey suyu değeri mg/l ve dip suyu değeri ise mg/l dir. İstasyonların ortalama değerlerine göre PO4-3 -P değişimi sırasıyla; 3. İst. (0.097 mg/l) > 2. İst. (0.095 mg/l) > 1. İst. (0.043 mg/l) iken, mevsimlerin ortalama değerlerine göre değişimi ise; sonbahar (0.104 mg/l) > kış (0.097 mg/l) > ilkbahar (0.061 mg/l) > yaz (0.052 mg/l) şeklindedir. Çalışmada istasyonlara göre göl suyunda ölçülen PO4-3 -P değerlerinin ortalamaları arasındaki fark istatistiki açıdan önemli değilken (p>0.05), mevsimler arasındaki istatistiki farkın önemli olduğu tespit edilmiştir (p<0.05). Çizelge : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama PO4-3 -P değerleri (mg/l). İstasyonlar Derinlikler Yaz Sonbahar Kış İlkbahar 1 İstasyon 2 İstasyon 3 İstasyon Yüzey Dip Yüzey Dip Yüzey Dip ,25 Yaz Sonbahar Kış İlkbahar 0,20 PO 4-3 -P (mg/l) 0,15 0,10 0,05 0,00 YÜZEY DİP YÜZEY DİP YÜZEY DİP 1. İst 2. İst 3. İst İstasyonlar ve Derinlikler Şekil : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama PO4-3 -P değişimleri (mg/l). 34

47 3.14 Silis (SiO 2 ) Silis (SiO2) değerleri mg/l arasında değişim göstermiştir. En yüksek değer sonbahar mevsiminde 2. İstasyonun dip suyunda, en düşük değer ise yaz mevsiminde 3. İstasyonun yüzey suyunda tespit edilmiştir (Çizelge ; Şekil ). Gölün yıllık ortalama silis değeri 6.125±0.420 mg/l, yüzey suyu değeri mg/l ve dip suyu değeri ise mg/l dir. İstasyonların ortalama değerlerine göre SiO2 değişimi sırasıyla; 2. İst. (6.584 mg/l) > 3. İst. (6.537 mg/l) > 1. İst. (5.255 mg/l) iken, mevsimlerin ortalama değerlerine göre değişimi ise; ilkbahar (7.167 mg/l) > sonbahar (6.005 mg/l) > yaz (5.674 mg/l) > kış (5.654 mg/l) şeklindedir. Çalışmada istasyonlara göre göl suyunda ölçülen SiO2 değerlerinin ortalamaları arasındaki fark istatistiki açıdan önemli değilken (p>0.05), mevsimler arasındaki istatistiki farkın önemli olduğu tespit edilmiştir (p<0.05). Çizelge : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama SiO2 değerleri (mg/l). İstasyonlar Derinlikler Yaz Sonbahar Kış İlkbahar 1 İstasyon 2 İstasyon 3 İstasyon Yüzey Dip Yüzey Dip Yüzey Dip Yaz Sonbahar Kış İlkbahar 8 SiO 2 (mg/l) YÜZEY DİP YÜZEY DİP YÜZEY DİP 1. İst 2. İst 3. İst İstasyonlar ve Derinlikler Şekil : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama SiO2 değişimleri (mg/l). 35

48 3.15 Klorofil-a Klorofil-a değerleri μg/l arasında değişim göstermiştir. En yüksek değer ilkbahar mevsiminde 2. İstasyon yüzey suyunda, en düşük değer ise yaz mevsiminde 2. ve 3. İstasyonların dip suyunda tespit edilmiştir (Çizelge ; Şekil ). Gölün yıllık ortalama klorofil-a değeri 30.58±9.51 μg/l, yüzey suyu değeri μg/l ve dip suyu değeri ise 6.08 μg/l dir. İstasyonların ortalama değerlerine göre klorofil-a değişimi sırasıyla; 1. İst. (35.38 μg/l) > 2. İst. (30.13 μg/l) > 3. İst. (26.25 μg/l) iken, mevsimlerin ortalama değerlerine göre değişimi ise; ilkbahar (76.17 μg/l) > sonbahar (20.17 μg/l) > yaz (15.83 μg/l) > kış (10.17 μg/l) şeklindedir. Çalışmada istasyonlara göre göl suyunda ölçülen klorofil-a değerlerinin ortalamaları arasındaki fark istatistiki açıdan önemli değilken (p>0.05), mevsimler arasındaki istatistiki farkın önemli olduğu tespit edilmiştir (p<0.05). Çizelge : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama klorofil-a değerleri (μg/l). İstasyonlar Derinlikler Yaz Sonbahar Kış İlkbahar 1 İstasyon 2 İstasyon 3 İstasyon Yüzey Dip Yüzey Dip Yüzey Dip Yaz Sonbahar Kış İlkbahar Klorofil-a (μg/l) YÜZEY DİP YÜZEY DİP YÜZEY DİP 1. İst 2. İst 3. İst İstasyonlar ve Derinlikler Şekil : İstasyonlarda mevsimsel olarak belirlenen ortalama klorofil-a değişimleri (μg/l). 36

49 4. TARTIŞMA VE SONUÇ Sucul ekosistemlerin hangi amaçla kullanılabileceğini tespit etmek oldukça önemlidir. Bu amaçla içme, kullanma, su ürünler üretimi ve avcılığı gibi amaçlarla kullanılan yüzeysel suların özelliklerinin çok iyi bilinmesi gerekmektedir (Taş ve Çetin, 2011). Ekolojik yapının bozulmaması, korunması ve durumun sürekliliğinin sağlanması için suyun bütün parametrik özelliklerinin incelenmesi gerekmektedir. Özellikle sulama, enerji temini, içme suyu ve taşkın koruma amacıyla inşa edilmiş olan baraj gölleri incelenmesi gereken su rezervuarları arasında yer almaktadır. Bu çalışmada sulama, enerji temini ve taşkın koruma amacıyla inşa edilmiş Demirköprü Baraj Gölü nün su kalitesinin belirlenebilmesi için, suyun fizikokimyasal parametreleri araştırılmıştır. Çalışmada her bir istasyon için 12 ay boyunca örneklemeler gerçekleştirilmiş olup mevsimler arası farklılıkları ortaya koymak amacıyla sonuçlar mevsimsel olarak değerlendirilmiştir. Yapılan analiz sonuçlarından elde edilen bulgular; YSKYY () nin Kalite Kriterleri (Çizelge ), Göl, Gölet ve Baraj Göllerinde Trofik Sınıflandırma Sistemi Sınır Değerleri (Çizelge ) ve farklı göllerde yapılan çalışmalar (Çizelge 4.1; Çizelge 4.2) ile karşılaştırılmıştır. Baraj göllerinin inşa amacı doğrultusunda kullanımıyla birlikte su seviyesindeki düzensiz değişimler suyun, fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerini etkilemektedir (Wetzel, 1990). Özellikle mevsimsel veya zaman zaman gerçekleştirilen dolumlar dışında, sulama amaçlı yapılan su salınımları, göl suyunun derinliğini etkileyebilmektedir (Geraldes ve Boavida, 1999). Demirköprü Baraj Gölü sularında da derinliğe bağlı değişimler, zaman zaman meydana gelen su salınımları ve Gediz Nehri girdisine bağlı olarak değişim göstermiştir. Sonbahar mevsiminde belirlenen en düşük derinlik, o dönemde meydana gelen su salınımlarına bağlı olarak izlenmiştir (Ek 13). En yüksek derinlik ise, yağışlara ve karların erimesine bağlı olarak ilkbahar mevsiminde görülmüştür. Meydana gelen bu değişimi meteoroloji verileri de desteklemektedir (Ek 9). Yine Özyalın ve Ustaoğlu (2008) baraj göllerinde su seviyesindeki azalışın doğal göllerin aksine buharlaşmadan çok suyun elektrik üretimi veya sulama gibi amaçlarla kullanılmasından kaynaklandığını bildirmişlerdir. Demirköprü Baraj Gölü ndeki derinlik değişimi daha çok su salınımı ve çevresel faktörlerin etkisiyle değişmektedir. 37

50 Sıcaklık, suyun viskozitesini ve yoğunluğunu değiştirerek, su ortamında meydana gelen biyokimyasal tepkimelerin hızını ve gazların çözünürlüğünü etkilemesi bakımından sucul yaşam için oldukça önemli bir parametredir. Aynı zamanda üreme, beslenme ve metabolik faaliyetlerde de önemli olup, biyolojik aktivite hızını arttırır ve oksijen doygunluğunu azaltır (Kırankaya ve Ekmekçi, 2005). Gerçekleştirilen çalışmada 3 istasyondan yapılan ölçümler sonucunda elde edilen yıllık ortalama su sıcaklığı 15.0±1.3 C olarak belirlenmiştir. Bu sıcaklık değerine benzer sonuçlar Almus Baraj Gölü nde (14.8 C) ve Derbent Baraj Gölü nde (15.6 C) de verilmiştir (Buhan ve diğ. 2010; Taş 2006). Göl suyunda, mevsime bağlı olarak hava sıcaklığı değişimleri ile doğru orantılı olarak iniş ve çıkışlar gözlenmiş olup, en yüksek sıcaklık yaz mevsiminde en düşük sıcaklık ise sıcaklık tabakalaşmasının oluşmaya başladığı ilkbahar mevsiminde ölçülmüştür (Ek 8). Çalışmada yüzey ile dip suyu sıcaklıkları arasında yaz mevsiminde bariz sıcaklık tabakalaşması gözlenmiştir. Karışımın meydana geldiği kış mevsiminde ise yüzey ve dip suyu arasında önemli bir sıcaklık farkı izlenmemiştir. Benzer sonuç Tenekecioğlu (2011) tarafından Demirköprü Baraj Gölü nde ve Sömek (2011) tarafından da Adıgüzel Baraj Gölü nde tespit edilmiştir (Çizelge 4.1). Demirköprü Baraj Gölü, YSKYY () nin belirlediği kriterler dikkate alındığında tüm istasyon ve derinliklerdeki ortalama su sıcaklığı değerleri I. Sınıf su kalite kategorisine girmektedir. Çözünmüş oksijenin suda çözünebilirliği sıcaklıkla ters orantılıdır. Ayrıca göl yüzeyinin dalgalı olması, nem içeriğinin fazla olması oksijenin çözünebilirliğini arttırmaktadır. Suda tuz yoğunluğu artarken çözünen oksijen miktarı da azalmaktadır (Cirik ve Cirik, 1999). Sucul ortamlarda çözünmüş oksijen değeri, sıcaklığın yanında bitkilerin fotosentez hızı, göllerin trofik düzeyi, rakım, derinlik ve termoklin tabakasının oluşumuna bağlı olarak farklılık göstermektedir (Akbulut ve Yıldız, 2001; Tenekecioğlu, 2011). Bu çalışmada göl suyunda belirlenen yıllık ortalama ÇO değeri 6.86±0.9 mg/l, ortalama yüzey suyu değeri mg/l ve ortalama dip suyu değeri ise 3.5 mg/l olarak belirlenmiştir. Yaz ve sonbahar mevsimlerinde tüm istasyonların dip sularında ÇO değeri düşük ölçülmüştür. Aynı bölgede çalışma gerçekleştiren Tenekecioğlu (2011) da dip sularında ÇO değerini düşük ölçmüştür. Çözünmüş oksijen konsantrasyonunun düşme sebebini, hipolimnionda detritüsün çürükçül bakteriler tarafından ayrıştırılma sürecinde oksijenin tüketilmesi ve termoklin tabakasının bir bariyer gibi işlev görmesi sonucu epilimnion ve hipolimnion tabakaları 38

51 arasında madde ve enerji transferinin kesilmesinden kaynaklı olduğunu bildirmiştir (Tenekecioğlu, 2011). Yine benzer şekilde Sömek (2011), Adıgüzel Baraj Gölü nde, özellikle yaz tabakalaşmasının devam ettiği dönelerde ÇO değerinin 10 m den itibaren, 1 mg/l veya daha düşük değerlere ulaştığını ve anoksik bir ortamın oluştuğunu bildirmiştir. Sömek (2011) ayrıca, bu durumun bakterilerin metabolik faaliyetler sonucu çözünmüş oksijeni hızla tüketmesi ile açıklamış ve ötrof göllerde oksijenin vertikal eğrisinin yaz mevsiminde yüzeyden hipolimniona doğru belirgin bir azalma gösterdiğini, sıcaklık ve organik madde oksidasyonuna bağlı olarak bu olayların meydana geldiğini ifade etmiştir. Bu çalışmada da aynı sebeplerden kaynaklı olarak ÇO değerinin azaldığı düşünülmektedir. ÇO değerinin ilkbahar mevsiminde yüzey sularında diğer mevsimlere göre daha yüksek değerlerde saptanmıştır. Bunun sebebi olarak ise o dönemki fitoplankton yoğunluğuna bağlı olarak ortamdaki ÇO değerinin arttığı düşünülmektedir. Çalışmada belirlenen ÇO değerleri, YSKYY () nin belirttiği su kalitesi parametre değerleri ile karşılaştırıldığında, istasyon ve derinlik farkı gözetmeksizin II. Sınıf, yüzey sularına göre I. Sınıf, dip sularına göre ise III. Sınıf kategorisine girmektedir. ph suyun asit veya baz özelliğinin bir göstergesi olup, sudaki canlı yaşamını etkileyen önemli faktörlerden birisidir. Sucul canlılar ph aralığında olan sularda iyi gelişim gösterirler (Arrignon, 1976; Dauba, 1981). Çalışmada göl suyunda belirlenen yıllık ortalama ph değeri 8.72±0.09 olup, alkali bir yapıdadır. İlkbahar mevsiminde belirlenen ortalama ph değeri diğer mevsimlere göre daha yüksek tespit edilmiştir. Sudaki ph genelde karbonat sistemiyle dengelenmektedir. Dengenin CO2 ve HCO3 a kayması durumunda ph ın düştüğü, CO3 a doğru kayması durumunda ise ph ın arttığı rapor edilmiştir (Göksu, ). Demirköprü Baraj Gölü nde ph değeri, ilkbahar mevsiminde yüzey sularında CO2 in fitoplankton tarafından kullanılmasından dolayı arttığı düşünülmektedir. İlkbahar mevsiminde tespit edilen klorofil-a değeri de bu durumu desteklemektedir. Yine, Gürevin (2004) Ömerli Baraj Gölü nde, sudaki ph artışının, fitoplankton yoğunluğunun artmasına bağlı olarak ortamdaki CO2 miktarının azalmasından kaynaklı olduğunu bildirmiştir. Tenekecioğlu (2011) ise, Demirköprü Baraj Gölü nde ortalama ph değerlerinin arasında değişim gösterdiğini, göl suyunun tampon kapasitesinin yüksek olduğunu ve aşırı ph dalgalanmalarının görülmediğini ifade etmiştir. Çalışmada belirlenen ph değerleri, YSKYY () nin belirttiği su kalitesi parametre değerleri ile karşılaştırıldığında, yüzey suları IV. Sınıf, 39

52 dip suları I. Sınıf, tüm istasyon ve derinliklerin ise III. Sınıf kategorisine girdiği görülmektedir. Ayni gölde yine Sarıyıldız ve diğ. (2008), Küçükyılmaz ve diğ. (2014) ise Işıktepe Baraj Gölü nde gerçekleştirdikleri çalışmada ph değerinin genel şartlar bakımından III. Sınıf kategorisine girdiğini rapor etmişlerdir. Toplam çözünmüş katı maddeleri (TDS) oluşturan kaynaklar, doğal, evsel, endüstriyel atık suları ve tarımsal alanlardan gelen maddelerdir. TDS miktarına katkıda bulunan başlıca iyonlar karbonat, bikarbonat, klorür, sülfat, nitrat, sodyum, potasyum, kalsiyum, magnezyum vb. dir. Ayrıca kil, silt, organik yapıdaki küçük partiküller, inorganik maddeler, çözünebilen organik bileşikler, plankton ve diğer mikroskobik organizmalar TDS yi oluşturur (Taş ve Çetin, 2011). Doğal sularda çözünen maddelerin veya minerallerin toplam miktarının bilinmesi, suyun kimyasal içeriğini tanımlamada yararlı bir parametredir (Tanyolaç, 2009). Demirköprü Baraj Gölü nde elde edilen yıllık ortalama TDS değeri ±6.43 mg/l dir. Çalışmada TDS değerleri genel olarak kış mevsiminde yüksek, yaz mevsiminde düşük değerlerdedirler. Walling ve Webb (1986) sudaki TDS nin kaya ve toprak minerallerinden kaynaklandığını bildirmişlerdir. Çalışmada belirlenen TDS değerinin kış mevsiminde diğer mevsimlere göre yüksek çıkma sebebi, atmosferik değişimlere bağlı olarak ve yağmur sularıyla göle taşınan karasal girdilerden kaynaklandığı düşünülmektedir. Çevik ve Elibol, (2009) ise Yamula Baraj Gölü nde ortalama TDS değerini 1119 mg/l olarak vermişlerdir. Bu değer Demirköprü Baraj Gölü nde belirlenen değerlerden oldukça yüksektir (Çizelge 4.1). Bu çalışmada belirlenen TDS değerleri, YSKYY () nin belirttiği su kalitesi parametre değerleri ile karşılaştırıldığında II. Sınıf kategorisine girdiği görülmektedir. Elektriksel iletkenlik (EC), sudaki toplam çözünmüş madde miktarının bir göstergesidir. Elektriksel iletkenlik jeolojik yapıya ve yağış miktarına bağlı olarak değişim gösterir (Bremond ve Vuichard, 1973). Bu çalışmada göl suyunda belirlenen yıllık ortalama EC değeri ±6.38 µs/cm dir. Demirköprü Baraj Gölü nde ölçülen EC değerleri kış mevsiminde yüksek, yaz mevsiminde düşük tespit edilmiştir. Kış mevsiminde artan EC değerinin yağmur suları ile göle taşınan karasal girdilerden, yaz mevsiminde ise sıcaklık artışına bağlı olduğu düşünülmektedir. Bir başka çalışmada Varol () Dicle Baraj Gölü nde benzer sonucu bulmuş olup, yaz mevsiminde azalan EC değerlerinin, kalsiyum gibi ana iyonların yüzeyden daha derinlere çökelmesinden kaynaklanabileceğini belirtmiştir. Taş ve Çetin (2011) nin Gökgöl de 40

53 ölçtükleri EC değeri ( µs/cm) bu çalışma sonucundan yüksek; Tenekecioğlu (2011) nun Demirköprü Baraj Gölü nde belirlediği EC değeri ile (619.2 µs/cm) benzer olduğu görülmüştür (Çizelge 4.1). Ayrıca çalışmada belirlenen EC değeri, YSKYY () nin belirttiği su kalitesi parametre değerleri ile karşılaştırıldığında II. Sınıf kategorisine girdiği tespit edilmiştir. Secchi diski (SD) derinliği, suyun ışık geçirgenliğini ya da su gövdesinde şeffaflığı belirlemek için kullanılan basit bir yöntem olup, gölün trofik yapısının belirlenmesinde kullanılan önemli parametrelerden biridir. Suyun ışık geçirme özelliği, sucul ortamda organik besin zincirinin ilk halkasını oluşturan fitoplankton ve diğer su bitkileri tarafından kullanılan ışığın miktarı bakımından çok önemlidir (Cirik ve Cirik, 1999). SD derinliği, göldeki trofik seviye ve askıdaki katı madde miktarı ile doğrudan ilişkilidir. Bu derinlik mevsimlere, suda asılı olan veya yüzen partiküllere, havanın rüzgârlı oluşu, gelen ışığın şiddeti ve gelme açısına, çevre yükseltisine ve su derinliğine bağlı olarak değişmektedir. Bunun yanı sıra fitoplankton yoğunluğu ve göle ulaşan sel suları ışık geçirgenliğini etkilemekte, SD derinliğinin az ölçülmesine neden olmaktadır (Ek 12) (Anonim, 2014a). Çalışma süresince ölçülen ortalama SD derinliği 1.96 m, 1. İstasyonda 1.55 m, 2. İstasyonda 1.98 m ve 3. istasyonda 2.35 m olarak tespit edilmiştir. İstasyonlar arasındaki bu farkın, baraj gölünü besleyen nehir sularından etkilendiği ve derinlik artışına bağlı olarak arttığı düşünülmektedir. Tenekecioğlu (2011), ayni bölgede gerçekleştirdiği çalışmada da benzer yorumları ifade etmiştir. Mevsimsel olarak SD derinliği incelendiğinde de istatistiksel olarak farklılık tespit edilmiştir. İlkbahar mevsiminde SD derinliğinin düşük çıkma sebebinin, karların erimesi ve yağışlarla göle taşınan askıda katı maddelerin neden olduğu düşünülmektedir. Ayrıca Varol (2013), Klorofil-a değerlerinin yüksek olduğu aylarda SD derinliğinin düşük olduğunu, klorofil-a değerinin düşük olduğu aylarda ise SD derinliğinin yüksek olduğunu bildirmiştir. Benzer durum bu çalışmada da gözlenmiştir. Demirköprü Baraj Gölü nde elde edilen SD değerleri, YSKYY () nin belirttiği Göl, Gölet ve Baraj Göllerinde Trofik Sınıflandırma Sistemi Sınır değerlerine göre ötrofik özellikte olduğunu göstermiştir. Benzer sonuç Taylor ve diğ. (1980); Hakanson ve Jansson (1983) (SD derinliği: 1-4 m ötrofik göl) indekslerine göre de görülmektedir. 41

54 Askıda Katı Madde (AKM), belirli bir miktardan sonra genellikle suyun fiziksel olarak kirlenmesine, bulanıklaşmasına, yoğunlaşmasına ve toksisitesini arttırmasına sebep olan, ayrıca ışık geçirgenliğini ve oksijen miktarını azaltarak su canlılarına zarar verebilen bir parametredir (Uslu ve Türkman 1987). Gerçekleştirilen çalışmada göl suyunda belirlenen yıllık ortalama AKM değeri 5.41±0.61 mg/l dir. Demirköprü Baraj Gölü nde belirlenen AKM değerleri genel olarak ilkbahar mevsiminde yüksek, yaz mevsiminde düşük saptanmıştır. AKM değerlerinin ilkbahar mevsiminde karların erimesi ve yağmur sularından kaynaklı karasal girdiler ve fitoplankton yoğunluğunun artmasından dolayı yüksek olduğu düşünülmektedir. Elde edilen meteoroloji verileri de bu durumu desteklemektedir (Ek 9). Varol () Dicle Baraj Gölü nde de benzer bir sonuç bildirmiştir (Çizelge 4.1). SKKY (2004) ne göre baraj göllerinin ötrofikasyon kontrolü için olması gereken askıda katı madde değeri 5 mg/l dir. Yapılan çalışmada belirlenen değer bu sonuca yakındır. Sarıyıldız ve diğ. (2008) ise Demirköprü Baraj Gölü nde AKM nin kirlenmiş su kategorisine girdiğini tespit etmişlerdir. Demirköprü Baraj Gölü nde belirlenen POM değerleri ilkbahar mevsiminde diğer mevsimlere göre yüksek bulunmuştur. Bu farklılığın ilkbahar mevsimindeki fitoplankton artışından kaynaklı olduğu düşünülmektedir. Çalışmada belirlenen PİM değerleri ise genel olarak kış mevsiminde yüksek bulunmuştur. Bu farklılığın sebebinin de o dönemdeki yağışlarla göle taşınan yüzey sularından kaynaklandığı düşünülmektedir. 42

55 Çizelge 4.1: Demirköprü Baraj Gölü ile farklı baraj göllerinin fizikokimyasal parametre değerlerinin karşılaştırılması. Baraj Gölleri Sıcaklık ( o C) ÇO (mg/l) ph EC (µs/cm) TDS (mg/l) SD (m) AKM (mg/l) Kalecik Çip Işıktepe Almus Yamula Dicle Borçka Debent Afşar Uzunçayır Selevir Mumcular Hirfanlı Apa Adıgüzel Demirköprü Wadi Al- Arab Demirköprü Min.-Mak Ort. 15±1.3 Min.-Mak Ort. 6.86±0.9 Min.-Mak Ort. 8.72±0.09 Min.-Mak Ort ±6.3 Min.-Mak Ort ±6 Min.-Mak Ort. 1.96±0.21 Min.-Mak Ort. 5.41± Referanslar: 1. Alpaslan ve diğ. ; 2. Küçükyılmaz ve diğ. 2014; 3. Buhan ve diğ. 2010; 4. Çevik ve Elibol, 2009; 5. Varol ; 6. Bilgin ; 7. Taş 2006; 8. Ayvaz ve diğ. 2011; 9. Boztuğ ve diğ. 2012; 10. Bulut ve diğ. 2011; 11. Yılmaz 2004; 12. Kavurmacı ve diğ. 2012; 13. Mert ve diğ. 2008; 14. Sömek 2011; 15. Tenekecioğlu 2011; 16. Saadoun ve diğ. 2010; 17. Bu çalışma. R ef. 17 Sulardaki çözünmüş azot, amonyum azotu, nitrit azotu ve nitrat azotu olarak üç ana mineral formdan oluşmaktadır (Brehm ve Meijering, 1991). Sulardaki amonyum, genel olarak azot içeren organik maddelerin parçalanması sonucu meydana gelen bir ara ürün olup insan veya hayvan kaynaklı olabilir. Çiftlik gübrelerinin yağmurla yıkanması, ph ve sıcaklıkla, alglerin aşırı çoğalması ve ölümleri gibi çeşitli nedenlerle sudaki konsantrasyonları değişmektedir. Ölü organik maddelerin mikroskobik bakteriler ve mantarların faaliyetleri ile parçalanması sonucu mineral azot şeklinde ortaya çıkar. Amonyum, ötrof suların organik maddelerce zengin hipolimnion tabakasında bol miktarda bulunmaktadır (Cirik ve Cirik, 1999). Demirköprü Baraj Gölü nde NH4 + -N değerlerinin ilkbahar mevsiminde nispeten düşük saptanmasının sebebinin, bu dönemde fitoplankton biyokütlesinin artması ile besin olarak tüketilmesi ve artan ph ile amonyumun amonyağa dönüşmesi olduğu düşünülmektedir. Zira sulardaki ph dengesi amonyumun iyonize olmuş veya iyonize olmamış amonyağa dönüşmesinde etkili olan bir parametredir. Sulardaki ph değişiminin artması veya azalması sulardaki amonyağın çok toksik özellikte olmasına neden olmaktadır (Howell 43

56 ve Baynes, 2004). Çalışmada belirlenen ph ve klorofil-a değerleri de bu durumu desteklemektedir. En yüksek NH4 + -N değerleri ise sonbahar mevsiminde dip sularında görülmüştür. Dip sularındaki bu artışın, hipolimnionda anoksik bir ortam bulunması ve nitrifikasyon süreçlerinin gerçekleşememesinden dolayı olduğu düşünülmektedir. Yine Wetzel, (1983) amonyumun, organik maddenin bakteriler tarafından yıkılmasından ortaya çıkan bir ana üründür olduğunu bildirmiştir. Benzer şekilde Uslu ve Türkman (1987), amonyumun toksik etkisinin oksijen eksikliği, sıcaklığın artışı ve diğer toksik maddelerin bulunması ile de artabileceğine ifade etmiştir. Çalışmada belirlenen ortalama NH4 + -N değeri, Çevik ve Elibol (2009) nin Yamula Baraj Gölü nde belirledikleri değerden (0.460 mg/l) düşük; Bulut ve diğ. (2011) nin Selevir Baraj Gölü nde belirlediği değerden (0.063 mg/l) den yüksek; Buhan ve diğ. (2010) nin Almus Baraj Gölü nde belirlediği değer ile (0.290 mg/l) benzer olduğu görülmüştür (Çizelge 4.2). YSKYY () nin belirttiği su kalitesi parametre değerlerine göre NH4 + -N genel ortalama değeri II. Sınıf kategorisine girmektedir (Çizelge ). Sarıyıldız ve diğ. (2008) ise aynı gölde Gediz Nehri nin göle giriş yaptığı bölgeden alınan örnekler ile gerçekleştirdiği çalışmada NH4 + -N değerinin, SKKY (2004) e göre IV. Sınıf kategorisine girdiğini rapor etmişlerdir. Nitrit, amonyumun oksitlenmesi reaksiyonunda, amonyağın yükseltgenmesi veya nitratın indirgenmesinden oluşan bir ara ürün olup ortamda birikim yapmaz. Proteinli bazı organik maddelerin biyolojik olarak bozuşmasından da nitrit meydana gelir (Giritlioğlu, 1975; Boyd ve Tucker, 1998). Sularda nitritin kaynağı organik maddeler, azotlu gübreler ve bazı minerallerdir. Çoğunlukla doğal sularda ve balık çiftliklerindeki nitrit konsantrasyonları düşüktür (Egemen ve Sunlu, 2003). Bu çalışmada ortalama NO2 - -N değeri 0.010±0.003 mg/l dir. Buhan ve diğ. (2010), Almus Baraj Gölü nde gerçekleştirdikleri çalışmada benzer NO2 - -N değerlerini (0.011 mg/l) saptamış ve nitrit yönünden bir kirliliğin olmadığını bildirmişlerdir (Çizelge 4.2). Demirköprü Baraj Gölü nde yaz mevsiminde belirlenen NO2 - -N değerleri diğer mevsimlere göre daha yüksek olduğu izlenmiştir. Bu farklılığın fitoplankton tarafından kullanılmayan amonyumun hızlı bir şekilde nitrite yükseltgenmesinden dolayı olduğu düşünülmektedir (Egemen ve Sunlu, 1996). Benzer şekilde Tenekecioğlu (2011), ayni bölgede gerçekleştirdiği çalışmasında en yüksek nitrit değerinin temmuz ayında olduğunu bildirmiştir. Çalışmada belirlenen NO2 - -N 44

57 değerleri, YSKYY () nin belirttiği su kalitesi parametre değerleri ile karşılaştırıldığında I. Sınıf kategorisine girdiği tespit edilmiştir. Organik kirlenmenin yoğun olduğu ve aşırı yağışlı zamanlarda nitrat miktarı önemli ölçüde artar. Yağmur sularının tarım arazilerini yıkaması sonucunda suda kolayca çözünen nitrat, doğal su ortamına karışır. Bakteriyel nitrifikasyonun bir yan ürünü olarak ortama katılan nitrat, bitkilerin tüketimi ve amonyağa indirgenmesiyle yok edilir (Giritlioğlu, 1975). Çalışmada saptanan ortalama NO3 - -N değeri 0.041±0.010 mg/l dir. Bu veriler, Saadoun ve diğ. (2010); Tenekecioğlu (2010); Sömek (2011) verilerinden düşük, Bulut ve diğ. (2011) nin belirlediği NO - 3 -N verisinden yüksek olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.2). Demirköprü Baraj Gölü nde ilkbahar ve yaz mevsimlerinde belirlenen NO3 - -N değerleri diğer mevsimlere göre daha yüksek olduğu izlenmiştir. Bu farklılığın, havaların ısındığı ilkbahar ve yaz mevsimlerinde su sıcaklığının 15 C nin üzerine çıkmasıyla nitrifikasyon bakterilerinin faaliyetlerinin hızlanmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Benzer bir sonucu Ayvaz ve diğ. (2011) Afşar Baraj Gölü nde gerçekleştirdikleri çalışmada bildirmişlerdir. Demirköprü Baraj Gölü nde belirlenen ortalama NO - 3 -N değerleri, YSKYY () nin belirttiği su kalitesi parametre değerleri ile karşılaştırıldığında I. Sınıf kategorisine girdiği tespit edilmiştir. Yine Bulut ve diğ. (2011), Selevir Baraj Gölü nde gerçekleştirdikleri çalışmada nitrat değerinin I. Sınıf kategorisine girdiği bildirmişlerdir. Fosfor, su kalitesini ölçmek için önemli bir parametre olup, doğal sular ile atık sularda fosfat iyonları halinde bulunur. Bunlar; orto-fosfat, poli-fosfatlar, metafosfatlar ve organik fosfatlardır (Jonnalagadda ve Mhere, 2001; Egemen ve Sunlu, 1996). Fosfor, kirlenmemiş doğal sularda oldukça küçük miktarlarda bulunur ve göllerin verimliliğini belirler (Tepe ve Boyd, 2003). Göl sistemlerinde birçok formu olan azotun aksine en belirgin inorganik fosfor formu orto-fosfattır. Tatlısularda bulunan fosforun %90'ından fazlası organik fosfat olarak canlıların hücre içerisinde bulunur (Wetzel 1983). Bütün organik fosfor bileşiklerinin temel yapıtaşını orto-fosfat anyonu oluşturur (Uslu ve Türkman 1987). Demirköprü Baraj Gölü nde belirlenen ortalama PO4-3 -P değeri 0.078±0.014 mg/l dir. PO4-3 -P değerleri açısından kış mevsiminin diğer mevsimlerden farklı olduğu tespit edilmiştir. Demirköprü Baraj Gölü toplam fosfor kaynağının, gölün bulunduğu arazinin eğimli olması nedeniyle yağmur sularıyla karasal ortamlardan gelen yüzey sularının göle karışması, Gediz Nehri nden gelen 45

58 nütrientler ve gölün jeolojik yapısından dolayı olduğu düşünülmektedir. Wetzel, (2001) nütrient miktarları üzerinde doğrudan etkisi olan insan faaliyetlerinin gözlenmediği alanlarda fosforun ana kaynağı, kayaç ve toprak yapısında bulunan fosforun yüzey akışlarıyla yıkanarak göle ulaşmasından kaynaklandığını bildirmiştir. Tenekecioğlu (2011) ve Anonim (2014a) farklı zamanlarda aynı baraj gölünde gerçekleştirdikleri çalışmalarda benzer sonuçlar elde etmişlerdir. Demirköprü Baraj Gölü nde belirlenen PO4-3 -P değerleri, YSKYY () nin belirttiği su kalitesi parametre değerleri ile karşılaştırıldığında II. Sınıf kategorisine ve Göl, Gölet ve Baraj Göllerinde Trofik Sınıflandırma Sistemi Sınır değerlerine göre ötrofik sınıfta olduğu belirlenmiştir (Çizelge ). Yine diğer çalışmalar incelendiğinde, araştırdıkları göllerin toplam fosfor miktarı bakımından ötrofik yapıda olduğunu ifade etmişlerdir (Küçükyılmaz ve diğ., 2014; Taş, 2006; Alparslan ve diğ., ). Tatlı sularda silis element olarak bulunmazken, genellikle silisyum dioksit halindedir. Dünya yüzeyindeki taş ve toprağın % 60 ından fazlası silisyum dioksit (SiO2) kapsar. Bu oran dikkate alındığında silisyum dioksitce zengin suların kirlenmemiş olduğu söylenebilir. Silisli sedimanlardaki göllerin sularında yüksek yoğunlukta bulunması doğaldır (Tanyolaç, 2009). Doğal sularda silisyum 1-80 mg/l dir (Tepe ve diğ. 2006). Demirköprü Baraj Gölü nde belirlenen ortalama SiO2 değeri 6.13±0.42 mg/l olarak saptanmıştır. Bu değerlere benzer olarak Sömek (2011), Adıgüzel Baraj Gölü nde gerçekleştirmiş olduğu çalışmada silis değerini mg/l arasında, Saadoun ve diğ. (2010) Bulgaristan da yer alan Wadi Al-Arab Barajında gerçekleştirdikleri çalışmada ise silis değerinin mg/l arasında değişim gösterdiğini bildirmişlerdir. Egemen ve Sunlu (1996) Diatom miktarının fazla olduğu ilkbahar mevsiminde silisyum derişimi çok düşük düzeyde, fotosentez aktivitesinin az olduğu kış mevsiminde ise yüksek düzeyde olduğunu ifade etmişlerdir. Ancak bu çalışmada, ilkbahar mevsiminde maksimum seviyede olan silisin ana kaynağı, yağışlara bağlı olarak karasal girdilerden kaynaklı olduğu düşünülmektedir. Klorofil-a, bütün fitoplanktonik canlılarda mevcut olan fotosentetik bir pigmenttir. Besin maddesi üretimi fotosentez ve kemosentez yolu ile klorofil sayesinde mümkün olmaktadır. Bir tatlısu ekosisteminde besin zincirinin ilk halkasını fitoplanktonik canlılar ve bitkiler oluşturmaktadır. Klorofil-a miktarı bu nedenle bir gölde fitoplankton biyokütlesinin ve verimliliğin en önemli göstergesidir (Çevik ve Elibol 2009). Demirköprü Baraj Gölü nde belirlenen klorofil-a değerleri, besin elementleri 46

59 ile ters bir ilişki içerisinde olup, ilkbahar mevsiminde yüksek değerlere ulaşırken üretimin daha düşük olduğu kış mevsiminde daha düşük değerlerde tespit edilmiştir. Bu çalışmada ortalama klorofil-a miktarı 30.58±9.51 μg/l olarak ölçülmüştür. Bu değer, Ayvaz ve diğ. (2011) nin Afşar Baraj Gölü nde ve Tenekecioğlu (2011) nun Demirköprü Baraj Gölü nde belirledikleri ortalama klorofil-a değerlerinden yüksek olarak rapor etmişlerdir (Çizelge 4.2). Demirköprü Baraj Gölü nde belirlenen ortalama klorofil-a miktarı, YSKYY () Göl, Gölet ve Baraj Göllerinde Trofik Sınıflandırma Sistemi Sınır Değerlerine göre hiperötrofik sınıfta yer almaktadır. Anonim (2014a) ve Tenekecioğlu ise ayni bölgede yapmış oldukları çalışmalarda göl suyunun, klorofil-a değeri yönünden ötrofik yapıda olduğunu bildirmişlerdir. Çizelge 4.2: Demirköprü Baraj Gölü ile farklı baraj göllerinin nütrient parametre değerlerinin karşılaştırılması. Baraj Gölleri Amonyum azotu (NH + 4-N) Nitrit azotu (NO - 2-N) Nitrat azotu (NO - 3-N) Fosfat fosforu (PO 3-4-P) Silis (SiO2) Klorofila (μg/l) Kalecik Çip Işıktepe Almus Yamula Dicle Borçka (TN) Debent Afşar Uzunçayır Selevir Mumcular Hirfanlı 0.34 (TN) Apa Adıgüzel Demirköprü Wadi Al- Arab Demirköprü Min.-Mak Ort ±0.09 Min.-Mak Ort ±0.00 Min.-Mak Ort ±0.01 Min.-Mak Ort ±0.01 Min.-Mak Ort. 6.13±0.42 Min.-Mak Ort ± Referanslar: 1. Alpaslan ve diğ. ; 2. Küçükyılmaz ve diğ. 2014; 3. Buhan ve diğ. 2010; 4. Çevik ve Elibol, 2009; 5. Varol ; 6. Bilgin ; 7. Taş 2006; 8. Ayvaz ve diğ. 2011; 9 Boztuğ ve diğ. 2012; 10. Bulut ve diğ. 2011; 11. Yılmaz 2004; 12. Kavurmacı ve diğ. 2012; 13. Mert ve diğ. 2008; 14. Sömek 2011; 15. Tenekecioğlu 2011; 16. Saadoun ve diğ. 2010; 17. Bu çalışma. Ref

60 Sonuç olarak, elde edilen veriler ışığında, Demirköprü Baraj Gölü, Yerüstü Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği () ndeki Kıta İçi Su Kalite Sınıflarına göre; ortalama sıcaklık (15±1.3 C), nitrit azotu (0.010±0.003 mg/l) ve nitrat azotu (0.04±0.01 mg/l) değerleri bakımından I. Sınıf, çözünmüş oksijen (6.86±0.90 mg/l), elektriksel iletkenlik (591±6.4 µs/cm), toplam çözünmüş katı madde (5.90±6.40 mg/l), amonyum azotu (0.30±0.09 mg/l) ile fosfat fosforu (0.08±0.01 mg/l) değerleri bakımından II. Sınıf ve ph (8.72±0.09) değeri bakımından III. Sınıf kategorisine girdiği saptanmıştır. Yerüstü Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği () ndeki Göl Gölet ve Baraj Göllerinde Trofik Sınıflandırma Sistemi Sınır Değerlerine göre gölün trofik seviyesi, fosfat fosforu ve secchi diski derinliği değerlerine göre ötrofik, klorofil-a değerine göre ise hiperötrofik bir durumda olduğu söylenebilir. Demirköprü Baraj Gölü nün su kalitesini olumsuz etkileyen etmenlerin başında, Gediz Nehri nin bir kolunun baraj gölüne geçişi ve Demirci Çayı nın bölgeye taşıdığı sular, ayrıca gölün bulunduğu arazinin eğimli olması nedeniyle yağmur sularıyla yüzeysel suların (tarım alanları) göle karışması ve gölün jeolojik yapısından dolayı olduğu düşünülmektedir. Göl ekosistemlerinin kirlilikten çabuk etkilenen bölgeler olması nedeniyle en fazla araştırılmaya ihtiyaç duyulan su kaynakları olduğu bilinmektedir. Demirköprü Baraj Gölü ötrofik ve hipertrofik özellik taşımakta olup, sürdürülebilir kullanımının sağlanabilmesi için gölün ekolojik dengesinin korunması ve su kalitesi izleme çalışmalarının gerçekleştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu tür acil eylemlerin planlanmasında, su kaynağının bütün özellikleriyle (doğal yapı, yer bilimi, su bilimi, ekoloji, insan faaliyetleri vb.) beraber tanımlanması ve su kalitesinin iyileştirilmesi yönünde çalışmalar yapılması gerekliliği oldukça önem arz etmektedir. 48

61 5. ÖNERİLER Demirköprü Baraj Gölü nün sürdürülebilir yönetiminin sağlanabilmesi için elde edilen bulgular ışığında; 1. Gediz Nehri ne deşarj edilen evsel ve endüstriyel kirlilik yüklerinin incelenmesi, 2. Gediz Nehri nin mevcut su kalitenin belirlenmesi, 3. Gediz Nehri nin periyodik olarak izlenmesi ve kirliliğin sonlandırılması için gerekli önlemlerin alınması, 4. Baraj Gölü çevresinde gerçekleştirilen tarım faaliyetlerinin kontrol altına alınması, 5. Tarım faaliyetlerinde kullanılan gübrelerin kontrolü ile göle karışan nütrient girdisinin azaltılması, 6. Baraj Gölü ne kirletici unsurların deşarjının tamamen durdurulması, 7. Baraj Gölü çevresinin eğimli olması nedeniyle zaman zaman gerçekleşen erozyonun önlenmesi için bitki örtüsünün arttırılması, 8. Baraj Gölü nde gerçekleştirilen ticari balık avcılığı ve yetiştiriciliği faaliyetlerinin kontrol altına alınması, 9. Baraj Gölü nün gelecekteki durumunu belirleyebilmek için uzun dönem izleme çalışmaları ile takip edilmesi ve bu konuda bölgede bulunan yerel halkında en kısa zamanda bilgilendirilmesi gibi belirtilen önerilerin uygulanması gerekmektedir. 49

62 6. KAYNAKLAR Akbulut, A. ve Yıldız, K. (2001). Mogan Gölü (Ankara) Planktonik Bacillariophyta üyeleri ve dağılımları, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 14 (4): ss. Alpaslan, K., Karakaya, G., Küçükyılmaz, M., Koçer, M.A.T. (). Kalecik ve Cip Baraj Göllerinin (Elazığ) Kıyı Bölgesinde Su Kalitesinin Mevsimsel Değişimi. Yunus Araştırma Bülteni (1) 3-10 ss. Anonim (2013). T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Ormancılık ve Su Şurası, Su Kaynaklarının Geliştirilmesi Çalışma Grubu Raporu, Mart Anonim (2014a). Manisa İli Demirköprü Baraj Gölü Sürdürülebilir Balıkçılık Yönetimi Fizibilite Etüdü, 140 s. Anonim (2014b). Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Ç.E.D. İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü, Laboratuvar Ölçüm Ve İzleme Dairesi Bakanlığı, Gediz Havzası Su Kalitesi İzleme Raporu İlkbahar Dönemi 2014, 31 s. Anonim (2016). Köprübaşı İlçesi, Demirköprü İstasyonu Aylık Yağış Verileri, Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Ankara. Arrignon, J. (1976). Aménagement ecologique et piscicole des eaux douces. Bordas, Paris, 32 p. Ayvaz, M., Tenekecioğlu, E., Koru, E. (2011). Afşar Baraj Gölü'nün (Manisa- Türkiye) Trofik Statüsünün Belirlenmesi. Ekoloji 20, 81, ss. Bakaç, M. ve Kumru, M.N. (1999). Gediz Havzası Topraklarındaki Doğal Radyoaktivite Seviyesi. Ekoloji, 30: ss. Balık, S., Ustaoğlu, M. R., Sarı, H. M., Berber, S. (2005). Demirköprü Baraj Gölü (Manisa) Tatlısu Istakozu (Astacus leptodactylus Eschscholtz, 1823) nun Bazı Büyüme ve Morfometrik Özelliklerinin Belirlenmesi. Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Dergisi, Cilt 22, Sayı (1-2): ss. Balık, S., Ustaoğlu, M. R., Sarı, H., Berber, S., (2006). Demirköprü Baraj Gölü'nde (Manisa) Yaşayan Tatlısu Istakozunun (Astacus leptodactylus Eschscholtz, 1823) Bazı Üreme Özellikleri. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 23 (3-4), ss. Bilgin, A. (). Borçka Baraj Gölü Su Kalitesinin Çok Değişkenli İstatistiksel Yöntemle Değerlendirilmesi. Celal Bayar Üniversitesi, Fen Bilimleri Dergisi, Cilt 11, Sayı 2, ss. Boyd C.E and Tucker C.S. (1998). Pond aquaculture water quality management. Kluwer Academic Publishers. Norwell, Massachusetts, 685 p. Boztuğ, D., Dere, T., Tayhan, N., Yıldırım, N., Danabaş, D., Yıldırım, N.C., Önal, A.Ö., Danabaş, S., Ergin, C., Uslu, G., Ünlü, E. (2012). Uzunçayır Baraj Gölü (Tunceli) Fizikokimyasal Özellikleri ve Su Kalitesinin Değerlendirilmesi. Adıyaman Üniversitesi, Fen Bilimleri Dergisi 2 (2) ss. Brehm J and Meijering M. (1991). Fliessgewasserkunde. Heidelberg: Quelle & Meyer Verlag, 300 p. 50

63 Bremond, R. and Vuichard, R. (1973) Parametres de la qualite des eaux. Documentation Francaise, Paris, 178 p. Buhan, E., Koçer, M. A., Polat, F., Doğan, H. M., Dirim, S., Neary, E. T. (2010). Almus Baraj Gölü Su Kalitesinin Alabalık Yetiştiriciliği Açısından Değerlendirilmesi ve Taşıma Kapasitesinin Tahmini. Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi, 27(1), ss. Bulut, S., Mert, R., Solak, K., Konuk, M. (2011). Selevir Baraj Gölü'nün Bazı Limnolojik Özellikleri. Ekoloji 20, 80, ss. Carlson, R.E. (1977). A Trophic State Index for Lakes. Limnology and Oceanography. 22: ss. Cirik, S. ve Cirik, S. (1999). Limnoloji, Ege Ünv. Su Ürünleri Fakültesi Yayınları 21, Ege Üniversitesi, Basım Evi, İzmir, 166 s. Çalış, C. (2011). Su Kaynakları Potansiyeli ve Su Kaynaklarının Etkin Kullanılması Yöntemleri, Konya İl Koordinasyon Kurulu, I. Konya Kent Sempozyumu, Kasım Çevik, H. ve Elibol, M.İ. (2009). Yamula Baraj Gölü Limnolojisi, DSİ Genel Müdürlüğü, Ankara, 186 s. Dauba, F. (1981). Etude comperative de la fauna des poissons dans les ecosystemes de deux reservoirs, Luzech (Lut) et Chastang (Dordogone): These de troisieme cycle L Institut National Polytechnique de Toulouse, 179 p. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (). (Erişim Tarihi: ). Egemen, Ö. ve Sunlu, U. (2003). Su Kalitesi Ders Kitabı, Ege Üniversitesi, Su ürünleri Fakültesi, Yayın No: 14, Ege Üniversitesi, Basımevi, Bornova, İzmir, 148 s. Egemen, Ö. ve Sunlu, U. (1996). Su Kalitesi, Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi Yayınları, İzmir, No:14, 153 s. EİE, (2003). Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü, Türkiye Akarsularında Su Kalitesi Gözlemleri, Ankara. Fayrap, A. ve Balı, A. (2009). Dünya ve Türkiye Ölçeğinde Akış Güvenliğinin Değerlendirilmesi, Alınteri, 17(B), ISSN: , ss. Geraldes, A.M. and Boavida, M. J. (1999). Limnological comparison of a new reservoir with one almost 40 years old which had been totally emptied and refilled, Lakes & Reservoirs: Research and management, 4: pp. Giritlioğlu, T. (1975). İçme Suyu Kimyasal Analiz Metotları, İller Bankası Yayını, Ankara, N:18, 343 s. Göksu, M. Z. L. (). Su Kirliliği Ders Kitabı, Akademisyen Kitap Evi, ISBN: , Ankara, 200 s. Gürer, İ. (2007). Küresel Isınma, Türkiye nin Su Kaynakları, Olası Etkileşim. I. Türkiye İklim Değişikliği Kongresi, Nisan, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, 8-27 ss. 51

64 Gürevin, C. (2004). Ömerli (İstanbul) Baraj Gölü Su Kalitesi Problemlerinin Araştırılması ve Sürdürülebilir Kullanımı. İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Su Ürünleri Temel Bilimler Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 79 s. Hakanson, L. and Jansson, M. (1983). Principles of Lake Sedimentology. Springer, Berlin, Volume 70, Issue 3, 431 p. Howell, B. and Baynes, S. (2004). Abiotic factors. Moksness, E., E. Kjorsvik and Y. Olsen (eds), Culture of cold-water marine fish, Blackwell Publishing, 7-27 pp. İnnal, D., Keskin, N., Erk akan, K. (2007). Distribution of Ligula intestinalis (L.) in Turkey, Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, 7: pp. Jonnalagadda S.B. and Mhere G. (2001). Water quality of the Odzi River in the Eastern Highlands of Zimbabwe. Water Res. 35 (10): pp. Kavurmacı, M., Ekercin, S., Altaş, L., Kurmaç, Y. (2012). Hirfanlı Baraj Gölü Su Kalitesinin CBS ve Uzaktan Algılama Teknikleri Kullanılarak Değerlendirilmesi. 65.Türkiye Jeoloji Kurultayı 2-6 Nisan. Keskin, N. ve Erk akan F. (1987). Ülkemiz Tatlısu Balıklarında Ligulosis, Hacettepe Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 8: ss. Kırankaya, Ş.G. ve Ekmekçi, G. (2005). Gelingüllü Baraj Gölü nde Su Kalitesinin Balık Yaşamı Açısından Değerlendirilmesi. Türk Sucul Yaşam Dergisi. 3, (4): ss. Kimmel, B.C. and Groeger, A.W. (1984). Factors controlling primary production in lakes and reservoirs: A perspective. In: Lake and Reservoir Management Report, EPA-440/ , United States Environmental Protection Agency, Washington, D.C pp. Küçükyılmaz, M., Örnekçi, G.N., Uslu, A.A., Özbay, N., Şeker, T., Birici, N., Yıldız, N., Koçer, M.A.T. (2014). Işıktepe Baraj Gölü (Maden, Elazığ) Kıyı Bölgesi Fizikokimyasal Su Kalitesi Üzerine İlk Bulgular. Yunus Araştırma Bülteni 2014 (2): ss. Küçükyılmaz, M., Uslu, G., Birici, N., Örnekçi, N.G., Yıldız, N., Şeker, T. (2010). Karakaya Baraj Gölü Su Kalitesinin İncelenmesi. International Sustainable Water and Wastewater Management Symposium, October 2010, Konya, Turkey ss. Mason, C.F. (2002). Biology of Freshwater Pollution, Pearson-Benjamin Cummings, United Kingdom, Edition 4. Mert, R., Bulut, S., Solak, K. (2008). Apa Baraj Gölü nün (Konya) Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özelliklerinin Araştırılması. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Dergisi (2): 1-10 ss. Minareci, O. ve Öztürk, M. (2012). Manisa İli Baraj Göllerinde Bor Kirliliğinin Araştırılması. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 5 (1): Mutlu, E., Yanık, T., Demir, T. (2013). Karagöl (Hafik-Sivas) ün Su Kalitesinin İncelenmesi, Alınteri, 24 (B), ISSN: , ss. Özdemir, N., Yılmaz, F., Yorulmaz, B. (2007). Dalaman Çayı Üzerindeki Bereket Hidro-Elektrik Santrali Baraj Gölü Suyunun Bazı Fiziko-Kimyasal 52

65 Parametrelerinin ve Balık Faunasının Araştırılması. Ekoloji 16, 62, ss. Öztürk, M., Özözen, G., Minareci, O., Minareci E. (2008). Determination of Heavy Metals in of Fishes, Water and Sediment from the Demirköprü Dam Lake. Journal of Applied Biological Sciences 2 (3): pp. Özyalın, S. ve Ustaoğlu, M.R. (2008). Kemer Baraj Gölü (Aydın) Net Fitoplankton Kompozisyonunun İncelenmesi, Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi Dergisi, 25 (4): ss. Parsons, T.R., Matia, Y., Lalli, C.M. (1984). A manual of chemical and biological methods for seawater analysis, New York: Pergamon Press, 173 p. Palau. (2006). Integrated environmental management of current reservoirs and regulated rivers. Limnetica, 25(1-2), pp. Saadoun, İ., Batayneh, E., Alhandal A., Hindieh, M. (2010). Physicochemical features of Wadi Al-Arab Dam (reservoir), Jordan International Journal of Oceanography and Hydrobiology Vol. XXXIX (No 4) 2010, pp. Sarı, H.M. (1995). Demirköprü Baraj Gölü'ndeki (Manisa) Sudak Balığı (Stizostedion lucioperca (L.), 1758) Populasyonunun Biyolojik Özelliklerinin İncelenmesi. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji ABD, İzmir, 104 s. Sarıyıldız, A., Harmancıoğlu, N., Sılay, A., Çetin, H.C. (2008). Gediz Nehri Su Kalitesi Parametrelerinin Eğilim Analizi, Çevre ve Orman Bakanlığı, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, 5. Dünya Su Formu Bölgesel Hazırlık Süreci Türkiye Bölgesel su Toplantısı, Havza Kirliliği Konferansı, ss. SKKY, (2004). Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği, Tarih ve Sayılı Resmi Gazete, Ankara. SKKY, (2008). Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği, Tarih ve Sayılı Resmi Gazete, Ankara. Sömek, H. (2011). Adıgüzel Baraj Gölü nün (Güney-Denizli) Fitoplankton Kompozisyonu ve Mevsimsel Değişimi. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Su Ürünleri Temel Bilimler Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 119 s. Stirling, H.P. (1985). Chemical and Biological Methods of Water Analysis for Aquaculturalists. Institute of Aquaculture, University of Stirling, 119 p. Strickland, J.D.H. and Parsons, T.R. (1972). A Practical Handbook of Seawater Analysis, 2nd ed. Bulletin, vol 167 Ottowa: Fisheries Research Board of Canada, 310 p. Sümbüloğlu, K. ve Sümbüloğlu, V. (2010). Biyoistatistik, Hatiboğlu Yayınevi, 14. Baskı, 299 s. Şen, B. ve Koçer, M.T.A. (2005). Su Kalitesi İzleme, XII Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu, Elazığ, 2-5, 267 s. Şen, B., Koçer, M.A.T., Alp, M.T. (2003). Göl Trofik Durum İndeksleri. XII. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu, 2-5 Eylül, Elazığ, ss. 53

66 Şipal G.U., Balık S., Ustaoğlu M.R. (1999). Demirköprü Baraj Gölü nün (Salihli- Manisa) fitoplanktonu, Istanbul University, Journal of Aquatic Products, pp. Tanyolaç, J. (2009). Limnoloji (Tatlısu Bilimi), Hatiboğlu Yayınevi, Ankara, 264 s. Taş, B. ve Çetin, M. (2011). Gökgöl (Ordu-Türkiye) ün Bazı Fiziko-Kimyasal Özelliklerinin İncelenmesi, Ordu Üniversitesi, Bilim ve Teknoloji Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, ss. Taş, B. (2006). Derbent Baraj Gölü (Samsun) Su Kalitesinin İncelenmesi. Ekoloji Dergisi 15, 61, 6-15 ss. Taylor, W.D., Lambou, V.W., Williams, L.R., Hern, S.C. (1980). Trophic state of lakes and reservoirs. USEPA Technical Report E-80-3, 15 p. Tekinalp, O. (2005). Yenişehir Gölü (Reyhanlı/Hatay) nün Kirliliği ve Kirletici Faktörlerin Araştırılması, Mustafa Kemal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 70 s. Tenekecioğlu, Ersin R. (2011). Demirköprü Baraj Gölü nde (Manisa) Mevsimsel Plankton Topluluk Yapısı Değişimleri. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Su Ürünleri Yetiştiricilik Anabilim Dalı Doktora Tezi, 146 s. Tepe, Y. and Boyd, C.E. (2003). A reassessment of nitrogen fertilization for sunfish ponds, Journal of World Aquaculture Society, 34 (4): ss. Tessema, A., Mohammed, A., Birhanu, T., Negu, T. (2014). Assessment of Physicochemical Water Quality of Bira Dam, Bati Wereda, Amhara Region, Ethiopia, Journal of Aquaculture Research & Development, 5: 267. Thornton, K.W. (1990). Perspectives on reservoir limnology, In: Reservoir Limnology: ecological perspectives. K.W. Thornton, B.L. Kimmel & E.F. Payne (Eds.). John Wiley & Sons Inc., New York, 1-13 pp. Uslu, O. ve Türkman, A. (1987). Su Kirliliği ve Kontrolü, T.C. Başbakanlık Çevre Genel Müdürlüğü Yayınları Eğitim Dizisi 1 Ankara 364 s. Ustaoğlu, M.R., Balık, S., Aygen, C., Özdemir, M.D. (2001), The Cladoceran and Copepoda (Crustacea) Fauna of Demirköprü Dam Lake (Manisa), XI. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu, 4-6 Eylül 2001, Hatay, 1: ss. Varol, M. (). Dicle Baraj Gölü Su Kalitesinin Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ne Göre Değerlendirilmesi. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 2(1): ss. Varol, M. (2013). Batman Baraj Gölü nün Trofik Durumunun Belirlenmesi. Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 4(2): ss. Walling, D.E. and Webb B.W. (1986). Solutes in river systems. In: ST Trudgill editör, Solute processes. Chischester: John Wiley & Sons pp. Wetzel, R.G. (1983). Limnology, 2nd Edition. Saunders College Publishing, Philadelphia, 860 p. Wetzel, R.G. (1990). Reservoir ecosystems: Conclusions and speculations. In: Reservoir Limonology: Ecological Perspectives. K.W. Thornton, B.L. Kimmel & F.E. Payne (Eds). John Wiley & Sons Inc., New York pp. 54

67 Wetzel, R.G. (2001). Limnology: Lakes and River Ecosystems. Academic Press, London, 1006 p. Wood, R.D. (1975). Hydrobotanical metods, University pf Paris Press, London, 173 p. Yılmaz, F. (2004). Mumcular Barajı (Muğla-Bodrum) nın Fiziko-Kimyasal Özellikleri. Ekoloji 13, 50, ss. YSKYY, (2012). Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği, Tarih ve Sayılı Resmi Gazete, Ankara. YSKYY, (). Yerüstü Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği, Tarih ve Sayılı Resmi Gazete, Ankara. Yüksek, T. (2004). Türkiye nin Su Kaynakları ve Havza Planlamasına Dönük Genel Değerlendirmeler, Kafkas Üniversitesi, Artvin Orman Fakültesi Dergisi, ss. 55

68 EKLER Ek 1: 1. İstasyondan aylık olarak alınan suların ortalama fizikokimyasal parametre değerleri. İstasyon Derinlikleri Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak 2016 Şubat 2016 Mart 2016 Nisan 2016 Mayıs 2016 Sıcaklık ( C) Tuzluluk ( ) ÇO (mg/l) ph EC (µs/cm) TDS (mg/l) AKM (mg/l) POM (mg/l) PİM (mg/l) Derinlik (m) Yüzey Dip Yüzey Dip Yüzey Dip Yüzey Dip Yüzey Dip Yüzey Dip SD (m) Yüzey 5.2± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.1 Dip 3.1± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.2 Yüzey 2.7± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.3 Dip 1.0± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.0 Yüzey 2.5± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.2 Dip 2.1± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.2 56

69 Ek 2: 2. İstasyondan aylık olarak alınan suların ortalama fizikokimyasal parametre değerleri. İstasyon Derinlikleri Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak 2016 Şubat 2016 Mart 2016 Nisan 2016 Mayıs 2016 Sıcaklık ( C) Tuzluluk ( ) ÇO (mg/l) ph EC (µs/cm) TDS (mg/l) AKM (mg/l) POM (mg/l) PİM (mg/l) Derinlik (m) Yüzey Dip Yüzey Dip Yüzey Dip Yüzey Dip Yüzey Dip Yüzey Dip SD (m) Yüzey 2.3± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.1 Dip 2.6± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.1 Yüzey 1.7± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.4 Dip 1.4± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.5 Yüzey 0.6± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.5 Dip 2.2± ± ±0.1 nd nd 1.7± ± ± ± ± ± ±0.4 57

70 Ek 3: 3. İstasyondan aylık olarak alınan suların ortalama fizikokimyasal parametre değerleri. İstasyon Derinlikleri Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak 2016 Şubat 2016 Mart 2016 Nisan 2016 Mayıs 2016 Sıcaklık ( C) Tuzluluk ( ) ÇO (mg/l) ph EC (µs/cm) TDS (mg/l) AKM (mg/l) POM (mg/l) PİM (mg/l) Derinlik (m) Yüzey Dip Yüzey Dip Yüzey Dip Yüzey Dip Yüzey Dip Yüzey Dip SD (m) Yüzey 3.1± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.5 13± ±0.5 Dip 1.9± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.2 Yüzey 1.9± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.1 Dip 0.7± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.1 Yüzey 1.2± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.4 Dip 0.7± ± ±0.6 nd 0.2± ± ± ± ± ± ± ±0.1 58

71 Ek 4: 1. İstasyondan aylık olarak alınan suların ortalama nütrient parametre değerleri. İstasyon Derinlikleri Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak 2016 Şubat 2016 Mart 2016 Nisan 2016 Mayıs 2016 NH4 + -N (mg/l) Yüzey 0.031± ± ± ± ±0.011 nd 0.061± ± ± ±0.003 nd nd Dip 0.194± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.001 NO2 -N (mg/l) Yüzey 0.002± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.000 Dip 0.006± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.000 NO3 -N (mg/l) Yüzey 0.010±0.004 nd 0.001±0.000 nd nd nd 0.001± ± ± ±0.001 nd nd Dip 0.207± ±0.001 nd nd nd nd 0.001± ± ± ± ± ±0.001 PO4-3 -P (mg/l) Yüzey 0.015± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.001 Dip 0.026± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.001 Klorofila (μg/l) Yüzey 28.00± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±9.77 Dip 2.00± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.61 SiO2 (mg/l) Yüzey 2.352± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.045 Dip 5.492± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.018 *nd: Ölçüm limitinin altında. 59

72 Ek 5: 2. İstasyondan aylık olarak alınan suların ortalama nütrient parametre değerleri. İstasyon Derinlikleri Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak 2016 Şubat 2016 Mart 2016 Nisan 2016 Mayıs 2016 NH4 + -N (mg/l) Yüzey 0.035± ±0.002 nd 0.022± ±0.010 nd 0.093± ± ± ±0.001 nd nd Dip 0.137± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.003 NO2 -N (mg/l) Yüzey 0.002± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.000 Dip 0.007± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.000 NO3 -N (mg/l) Yüzey 0.021±0.001 nd nd nd nd nd 0.001± ± ± ±0.000 nd nd Dip 0.282± ±0.002 nd 0.001±0.000 nd nd nd 0.034± ± ± ± ±0.005 PO4-3 -P (mg/l) Yüzey 0.015± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.001 Dip 0.042± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.002 Klorofila (μg/l) Yüzey 4.00± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.91 Dip 1.00±0.00 nd 1.50± ± ± ± ± ± ± ± ±0.61 SiO2 (mg/l) Yüzey 1.832± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.057 Dip 8.656± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.009 *nd: Ölçüm limitinin altında. 60

73 Ek 6: 3. İstasyondan aylık olarak alınan suların ortalama nütrient parametre değerleri. İstasyon Derinlikleri Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak 2016 Şubat 2016 Mart 2016 Nisan 2016 Mayıs 2016 NH4 + -N (mg/l) Yüzey 0.061± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.002 nd nd Dip 0.064± ± ± ± ± ± ± ± ±0.004 nd 0.022± ±0.001 NO2 -N (mg/l) Yüzey 0.003± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.000 Dip 0.032± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.000 NO3 -N (mg/l) Yüzey 0.010±0.004 nd nd nd nd 0.001±0.000 nd 0.029± ± ±0.001 nd nd Dip 0.315± ±0.014 nd nd nd nd nd 0.022± ± ± ± ±0.003 PO4-3 -P (mg/l) Yüzey 0.020± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.001 Dip 0.082± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.001 Klorofila (μg/l) Yüzey 10.00± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±9.10 Dip 2.00±0.00 nd 0.75± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.00 SiO2 (mg/l) Yüzey 1.389± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.036 Dip 8.555± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.013 *nd: Ölçüm limitinin altında. 61

74 Ek 7: Demirköprü Baraj Gölü nde belirlenen parametrelerin mevsimsel ortalama sonuçları. Mevsimler ve Parametreler YAZ SONBAHAR KIŞ İLKBAHAR Sıcaklık ( C) 19.6± ± ± ±0.9 Tuzluluk ( ) ÇO (mg/l) 5.31± ± ± ±1.19 ph 8.80± ± ± ±0.12 EC (µs/cm) ± ± ± ±4.90 TDS (mg/l) ± ± ± ±4.92 SD (m) 2.06± ± ± ±0.02 AKM (mg/l) 4.15± ± ± ±0.68 POM (mg/l) 2.67± ± ± ±0.71 PİM (mg/l) 1.51± ± ± ±0.18 NH4 + -N (mg/l) 0.180± ± ± ±0.002 NO2 -N (mg/l) 0.022± ± ± ±0.000 NO3 -N (mg/l) 0.062±0.014 nd 0.043± ±0.013 PO4-3 -P (mg/l) 0.052± ± ± ±0.006 SiO2 (mg/l) 5.674± ± ± ±0.035 Klorofil-a (μg/l) 15.83± ± ± ±

75 Ek 8: Köprübaşı ilçesi aylık yağış miktarları ve hava sıcaklık değerleri (Anonim, 2016). Aylar Yağış Miktarları (mm) Hava Sıcaklık Değerleri ( C) Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Ek 9: Köprübaşı ilçesi mevsimsel yağış miktarları (Anonim, 2016). Mevsimler Yağış Miktarları (mm) Yaz Sonbahar Kış İlkbahar

76 Ek 10: Köprübaşı ilçesi aylık yağış miktarı değişimi (mm) Yağış Miktarı (mm) Aylar Ek 11: Köprübaşı ilçesi mevsimsel yağış miktarı değişimi (mm) Yağış Miktarı (mm) Yaz Sonbahar Kış İlkbahar Mevsimler 64

77 Ek 12: Demirköprü Baraj Gölü kıyı bölgesinden bir görüntü (Orijinal). Ek 13: Demirköprü Baraj Gölü ndeki derinlik değişiminin karadan görüntüsü (Orijinal). 65

78 ÖZGEÇMİŞ KİŞİSEL BİLGİLER Ad-Soyad : Mirati ERDOĞUŞ Doğum Tarihi ve Yeri : E-posta : miratierdogus@hotmail.com ÖĞRENİM DURUMU: Lisans : 2014, Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Su Ürünleri Mühendisliği Bölümü. Yüksek Lisans : 2016, İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Su Ürünleri Ana Bilim Dalı, (Konu: Su Kalitesi) MESLEKİ DENEYİM VE ÖDÜLLER yılları arasında KKTC Hayvancılık Dairesi Su Ürünleri Biriminde yaz stajı yaptı yılları arasında yaz dönemleri AMPHORA Dalış Merkezinde Asistan Eğitmen olarak çalışıldı. PROJELER, YAYINLAR VE SUNUMLAR Türk Çulha S., Erdoğuş, M., Demirköprü Baraj Gölü nün Bazı Fizikokimyasal Parametrelerinin İncelenmesi, İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Tez Projesi (Araştırmacı), Proje no: -TYL-FEBE , İzmir. Dereli, H., Şen, Y., Erdoğuş, M., Demirköprü Baraj Gölü'nde (Manisa) Kullanılan Uzatma Ağlarının Av Verimliliği ve Seçiciliklerinin Geliştirilmesi, İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, TÜBİTAK (Bursiyer), Proje no: 2016, İzmir. Madra Çayı (Balıkesir)'nın AB Su Çerçeve Direktifine Göre Diyatome Toplulukları Kullanılarak Ekolojik Durumunun Belirlenmesi İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, TÜBİTAK, Proje no: 2016, İzmir. (Bursiyer) Erdoğuş, M., Yıldırım, Ş.,. Kıbrıs Adası Akuakültür Faaliyetleri ve Potansiyeli, Ege Üniversitesi 18. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu, Eylül. 66