Editör: Dursun YILDIZ

Transkript

1 1

2 5 Aralık

3 Editör: Dursun YILDIZ 3

4 İÇİNDEKİLER Önsöz Bu Sektörel Araştırmaya Neden İhtiyaç Duyuldu 1.MEVCUT DURUM 1.1 Endüstriyel Atıksu Nedir? 1.2 Endüstriyel Atıksu Açısından Mevcut Durum 1.3 İmalat Sanayi Atıksuyu Arıtımı Azaldı 2. ENDÜSTRİYEL ATIKSU ARITMA TESİSLERİ 3.SORUNLAR Ropörtaj Ropörtaj 4. ATIKSU ARITMA TESİSLERİNE ENERJİ TEŞVİĞİ 5.SONUÇ VE ÖNERİLER 4

5 5

6 Önsöz Ülkemizin gelişme ve kalkınmasının hızlı ve sürekli olması kadar sürdürülebilir olması da önem taşımaktadır. Bu nedenle kaynaklarımızı korumak için alınacak önlemlerin vakit geçirilmeden ve çok geç olmadan alınması gerekir. Bunlardan birisi de yer altı ve yüzeysel su kaynaklarımızı ve kıyılarımızı endüstriyel atıksu kirliliğinden korumaktır. Rasyonel ve akılcı çevre politikalarıyla doğal çevrenin ve ekosistem dengesinin korunması her kesim için artık bir görev olarak algılanmalıdır.çevreye rağmen bir kalkınma ve gelişmenin gerçek ve sürdürülebilir beir gelişme olmadığını bilerek doğal hayatın korunması için elimizden geleni yapmalıyız Bu alanda oluşan çevre kirliliği ile bu tesislerin işletilmesinde sanayicilerimizin yaşadığı sorunlar ve alınması gereken önlemler konusunda bir farkındalık yaratmak amacıyla bu broşürü hazırladık Saygılarımızla topraksuenerji 6

7 Bu Sektörel Araştırmaya Neden İhtiyaç Duyuldu Bu sektörel broşürün hazırlanmasının en temel nedeni 2004 ve 2008 yıllarında yapılan İmalat Sanayi Atık Envanteri Anketleri nin ortaya koyduğu çarpıcı sonuçlar olmuştur. Bu çalışmalara göre imalat sanayimizide arıtılan atıksı miktarı azalmakta ve bunun yanısıra arıtılmadan bırakılan suda nehirlere bırakılan su miktarı artmaktadır yılında imalat sanayi kaynaklı atıksuyun yaklaşık % 81 i hiç arıtılmadan alıcı ortama verilmiştir.bu sonuç aynı zamanda yapılmış olan arıtma tesislerinden önemli bir bölümünün 2008 yılı itibariyle işletilmediğini ortaya koymaktadır. Bu durum öncelikle çok değerli ve stratejik bir kaynak olan yer altı ve yerüstü sularımızın kirlenmesine neden olmaktadır. Bunun acilen önlenmesi için gerekli somut ve uygulanabilir tedbirlerin ne olabileceği araştırılıp hem doğal çevre korunmalı hem de sanayicinin büyük paralar vererek kurduğu arıtma tesislerinin neden çalıştırılmadığı ve çalışmasının nasıl sağlanacağı araştırılmalıdır. Bu broşür esas olarak konuyu çözüme yönelik olarak ele alıp kaynaklarımızın kirlenmesine daha fazla seyirci kalmadan alınabilecek somut ve uygulanabilir adımların belirlenmesine katkıda bulunmak için hazırlanmıştır. topraksuenerji 7

8 1.MEVCUT DURUM 1.1 Endüstriyel Atıksu Nedir? (TUSİAD 2008) Endüstriyel atıksular herhangi bir ticari endüstriyel faaliyetin yürütüldüğü alandan, evsel atıksu ve yağmur suyu dışında deşarj edilen atıksu olarak tanımlanabilir. Endüstriyel üretim sürecinde oluşan atıksuların yanı sıra soğutma suları, katı atık bertaraf tesisi atıksuları (sızıntı suyu), rejenerasyon tesisi atıksuları, içme suyu filtreleri, geri yıkama suları da endüstriyel nitelikli atıksu olarak kabul edilmektedir (SKKY, 2004). Endüstriyel amaçla kullanılan su rniktarı genellikle bir ülkenin gelişmişlik göstergesi olarak da ele alınmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde çekilen su içerisindeki endüstriyel kullanım oranı % 5 iken, bu oran Belçika ve Finlandiya gibi gelişmiş ülkelerde % 85 e kadar çıkmaktadır (Terence, 1991). Ülkemizde ise suyun % 11'i sanayi ama amaçlı tüketilmektedir (DPT, 2006;). Ancak bu oran gerçek değerlere göre düşüktür. Çünkü halen su tüketimi veya deşarjı kayıt dışı olan veya mevcut kayıtları gerçeğe göre düşük gösterilen sanayi tesisleri bul unmaktadır. Endüstriyel atıksuların özellikleri, endüstri türüne bağlı olarak farklılıklar göstermektedir. Ayrıca aynı sektörde faaliyet gösteren endüstrilerde bile, kullanılan hammaddeler ve uygulanan proseslerin farklılığı, oluşan atık suyun özelliklerine yansıyabilmektedir. Kirlilik bileşenlerinin farklı olması nedeniyle her endüstrinin çevreye etkileri de farklı olmaktadır. Buna rağmen endüstri türüne bağlı olarak, sektörlerin atıksularının bazı ortak özellikleri bulunmaktadır. Örneğin, gıda endüstrisi atıksularının yüksek organik kirlilik (genellikle BOİ cinsinden) içerdiği söylenebilir. Tekstil sanayindeki ana kirlilikler ise boya işlemlerinden kaçan boyalar, bunların neden olduğu renk ve işleme esnasında kostil kullanılması sonucu oluşan yüksek ph'dır. Kimya endüstrisi atıksuları Yağ emisyonları, stüfit ve fenoller, makine yağları, katı maddeler, yüksek ph, fosfatlar ve indirgenemeyen organik maddeler içerebilirler. Metal sanayinden kaynaklanan atıksuda Cr, Cd, CN, Zn metal kirlilikleri görülebilir. Tabakhanelerden kaynaklanan atıksuların tipik özellikleri arasında kıl, katı madde, BOİ, azot, krom, sülfit, yüksek ph ve koku sayılabilir. 8

9 2004 yılında yapılan "İmalat Sanayi Atık Envanteri Anketi" kapsamındaki 4,030 işyerinden toplam 1,145 milyar m 3 atıksu deşarj edildiği belirtilmektedir. İşletmelerden 1,918 adetinin atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır; buna göre 385 milyon m 3 atıksu arıtılarak alıcı ortamları deşarj edilmektedir. Kalan 2,112 tesisten kaynaklanan 760 milyon m 3 /yıl atıksu ise arıtılmadan alıcı ortamlara deşarj etmektedir. Bu sonuçlardan imalat sanayi kaynaklı atıksuyun yaklaşık %66 sının hiç arırılmadan alıcı ortama verildiği ortaya çıkmaktadır (Çevre Operasyonel Programı, 2007). Sanayileşmeden kaynaklanan çevre sorunlarının çözülmesinde, sanayileşmenin kontrollü bir şekilde Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Küçük Sanayi Siteleri (KSS) içinde gelişiminin sağlanması etkili rol oynamaktadır. Bu bölgeler sanayinin disiplin altına alınması, çevrenin korunması ve faaliyette bulunan işletmelerin çevre normlarına uygun üretim yapmalarının desteklenmesi bakımından önemli fonksiyonlara sahiptir, OSB Atık İstaristikleri Sonuçları'na göre; OSB tarafından işyerlerine dağıtılmak üzere, 2003 yılında milyon m 3 su temin edilmiştir yılında bu miktar artış göstererek milyon m 3 mertebesine yükselmiştir. Aynı istatistik sonuçlarına göre, OSB'ler tarafından 2003 yılında, toplam 77,388 milyon m 3 atıksu arıtılmış iken, 2004 yılında bu miktar 72,967 milyon m3'e düşmüştür, Buna göre, deşarj edilen atıksuyun arıtılma oranı 2003 yılında % 78,5 iken, 2004 yılında, % 75 e düşmüştür (Çevre Durum Raporu, 2007). OSB'lerden kaynaklanan atıksular (evsel + endüstriyel) ağırlıklı olarak biyolojik arıtma sistemlerinden oluşan ortak arıtma tesislerinde arıtılmaktadır yılında 63 OSB'nin 19'unda; 2004 yılında ise, 65 OSB'nin 19'unda atıksu antma tesisi bulunduğu belirlenmiştir (Çevre Operasyonel Programı, 2007). Bazı OSB'lerin ise, arıksularını bağlı bulundukları yerleşim biriminin su ve kanalizasyon idareleriyle anlaşarak kanalizasyona deşarj etmeleri (ön arıtmayı takiben) de söz konusu olabilmektedir. 9

10 1.2 Endüstriyel Atıksu Açısından Mevcut Durum Türkiye de çevre kirliliğinin oluşmasına neden olan kaynaklardan biri de sanayi tesisleridir. Ülkemizde, sanayi faaliyetlerinden kaynaklanan olumsuz etkiler diğer faaliyetlerden kaynaklanan olumsuz etkilerden daha fazla çevreye zarar vermektedir. Sanayi kuruluşlarının sıvı atıkları ve bu atıkların arıtılmadan alıcı ortama boşaltılması su kirliliğine ve su kirliliğine bağlı, toprak ve bitki örtüsü üzerinde aşırı kirliliğe neden olmaktadır. Ayrıca sanayileşme faaliyetleri ile kırsal alandan kente göç olayı başlamış olup, bu durum da hızlı ve düzensiz yapılaşmaya sebep olmaktadır. Türkiye de bulunan sanayi firmalarının büyük bir kısmı; büyük şehirlerin içinde, çevresinde, liman alanlarına yakın yerlerde ve alıcı ortam olarak kullanılan deniz kıyılarında ve akarsuların ve göllerin kenarlarında faaliyet göstermektedir. Sanayileşmeden kaynaklanan çevre sorunlarının çözülmesinde, sanayileşmenin kontrollü bir şekilde Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Küçük Sanayi Siteleri (KSS) içinde gelişiminin sağlanması etkili bir rol oynayacaktır. Sanayinin disiplin altına alınması, çevrenin korunması ve faaliyette bulunan işletmelerin çevre normlarına uygun üretim yapmalarının desteklenmesi bakımından, bu bölgeler önemli fonksiyonlara sahiptir döneminde OSB tarafından temin edilen su miktarları, alıcı ortama deşarj edilen atıksu miktarı ve atık miktarına ait veriler TÜİK Başkanlığının altyapısı tamamlanan OSB lerden temin edilen Organize Sanayi Bölgesi Atık Temel Gösterge Sonuçları nda yer almaktadır. OSB tarafından döneminde temin edilen su miktarının kaynaklara göre dağılımı Tablo: III.8.1 de gösterilmektedir. 10

11 Organize Sanayi Bölgesi Atık İstatistikleri Sonuçları na göre; OSB tarafından işyerlerine dağıtılmak üzere, 2003 yılında 89,59 milyon m3 su temin edilmiş iken, 2004 yılında bu miktar % 12,4 artış göstererek 100,69 milyon m3 e yükselmiştir. OSB tarafından 2004 yılında temin edilen su miktarının, % 46,9'u kuyudan, % 17,3'ü akarsudan, % 16,8'i kaynak suyundan, % 18,8'i şehir şebekesinden ve % 0,2'si ise diğer kaynaklardan çekilmiştir. Tablo: III.8.2 de, TÜİK in Organize Sanayi Bölgesi Atık İstatistikleri Sonuçları kapsamında; yıllarında, OSB tarafından alıcı ortama deşarj edilen atık su miktarı verilmektedir. Organize Sanayi Bölgesi Atık İstatistikleri Sonuçları na göre; OSB ler tarafından 2003 yılında, toplam 74,388 milyon m3 atık su arıtılmış iken, 2004 yılında bu miktar, % 1,9 azalma göstererek, 72,967 milyon m3 e düşmüştür. OSB ler tarafından 2004 yılında deşarj edilen atık su miktarının; arıtıldıktan sonra, % 2,69 unun denize, % 74,59 unun akarsuya ve 0,84 ünün ise şehir şebekesine deşarj edildiği tespit edilmiştir. Deşarj edilen atık suyun arıtılma oranı ise 2003 yılında % 78,5 iken, 2004 yılında, % 3,5 azalarak, % 75 e düşmüştür. OSB lerde atıksu, yoğunluklu olarak biyolojik arıtma ile arıtılmaktadır. OSB lerden kaynaklanan atık sular (evsel+endüstriyel) ortak arıtma tesisinde arıtılmaktadır. Bu sonuçlara göre; 2003 yılında, 63 OSB nin 19 tanesinin; 2004 yılında ise, 65 OSB nin 19 tanesinin arıtma tesisi kullandığı belirlenmiştir (Tablo: III.8.2). Organize Sanayi Bölgesi Atık İstatistikleri Sonuçları na göre; atık su arıtma tesisi kullanan OSB lerde, 2003 yılında yaklaşık ton, 2004 yılında ise yaklaşık ton 11

12 arıtma çamuru oluşmuştur yılında, OSB lerden çıkan arıtma çamurunun miktarının, % 56,14'ü düzenli depolanarak, % 28,75'i belediye çöplüğünde, % 14,72'si ise araziye atılarak, bertaraf edilmiştir (Tablo: III.8.3). 1.3 İmalat Sanayi nin Arıttığı Atıksu Miktarı Azaldı! İmalat sanayi kaynaklı atıksuyun % 81 i arıtılmadan bırakılıyor! 2004 ve 2998 yıllarında yapılan İmalat Sanayi Atık Envanteri Anketleri çarpıcı sonuçlar ortaya koydu! 2004 yılında imalat sanayi kaynaklı atıksuyun % 66 sı hiç arıtılmadan doğaya bırakılırken 2008 yılında bu oran %81 e yükseldi Nehirlere arıtılımadan bırakılan atıksu oranı da arttı 2004 yılında yapılan İmalat Sanayi Atık Envanteri Anketi kapsamındaki 4030 işyerinden toplam1,145 milyar m 3 atık deşarj edildi Bu suyun 385 milyon m 3 arıtılarak alıcı ortamlara deşarj edildi. Bu işletmelerin 1,918 inin arıtma tesisi bulunuyor.,.kalan 2112 tesisten kaynaklanan 760 milyon m 3 atık su ise arıtılmadan alıcı ortamlara deşarj ediliyor. TÜİK, 2008 İmalat Sanayi Su, Atıksu ve Atık İstatistikleri Anketi kapsamında, 50 ve daha fazla kişinin çalıştığı imalat sanayi işyerlerinden elde edilen sonuçlara göre anket kapsamındaki imalat sanayi işyerleri tarafından 2008 yılında 1 milyar metreküp atıksu deşarj edildi. İmalat sanayi işyerleri tarafından 2008 yılında 189 milyon metreküp atıksu arıtıldı. Bu iki sonuç incelendiğinde 2008 yılında 2004 yılına oranla toplam atıksu miktarı azalmasına rağmen arıtılan atık su miktarında büyük bir azalma görülmektedir.bu da 2004 yılında % 34 olan arıtılmış su oranının 2008 de % 19 a düşürmektedir. 12

13 Bir diğer deyişle 2008 yılında imalat sanayi kaynaklı atıksuyun yaklaşık % 81 i hiç arıtılmadan alıcı ortama verilmiştir.bu sonuç aynı zamanda yapılmış olan arıtma tesislerinden önemli bir bölümünün 2008 yılı itibariyle işletilmediğini ortaya koymaktadır yılında arıtılmadan deşarj edilen atıksuyun %9,5 uğu nehirlere verilirken 2008 yılında bu oran % 14 e çıkmıştır. Arıtma tesisi yapılmış olan birçok sanayi tesisinin çeşitli nedenlerle bu tesisleri çalıştır(a)madıkları görülüyor.bunun nedenlerinin tesbit edilerek acil önlem alınması gerekiyor. Çünkü bu su sonunda kullanılacağı zaman yine bir arıtma işlemine tabi tutulmak zorunda kalınıyor.bu sanayi kirliliğinin su ve toprağa daha büyük zarar vermeden arıtılmasının önündeki zorlukların kaldırılabilmesi için pratik çözümlere ihtiyaç bulunmaktadır. Bu çözümlerin en önemlisi ise sanayi tesislerinde büyük ilk yatırım maliyetleri ile yapıldıktan sonra atıl durumda bulunun arıtma tesislerinin işletmeye alınmasını sağlayacak teşvik ve tedbirler olacaktır. Kaynak : Çevre Operasyonel Programı,2007 ve TUİK İstatistikleri OSB MERKEZİ ATIKSU ARITMA SİSTEMLERİ ÇALIŞIYOR Denizli Organize Sanayi Bölgesi Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi Denizli Organize Sanayi Bölgesi Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi; 30 dönüm tarıma elverişli olmayan arazi üzerinde m3/gün kapasitede projelendirilerek, tarihinde işletmeye alınmıştır. Bölge de oluşan evsel ve endüstriyel nitelikli tüm atıksular birleşik kanal sistemi ile toplanarak arıtma tesisi giriş yapısına kadar cazibe ile getirilmekte, yağmur suları ise ayrı bir kanalla toplanarak, Organize Sanayi Bölgesi sınırları dışında yaklaşık metrelik kapalı bir kanalizasyon sistemiyle (arıtılmış atıksular) deşarj edilmektedir. Bölge den atıksuların deşarj edildiği yer kuru dere yatağı olan Sarıçay olup, burası alıcı ortam özelliği taşımaktadır. Denizli OSB de birim arıtma maliyeti cent/m 3 Denizli Organize Sanayi Bölgesi Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi nin işletme giderleri ile ilgili tüm hesaplamalar m³/gün atıksu debisine göre yapılmıştır. Birim arıtım maliyeti (biyolojik + kimyasal) = 0,14 US$/m³ gün atıksu, birim arıtım maliyeti (sadece biyolojik) = 0,10 US$/m³ gün atıksu dur.bu durumda Denizli OSB nin günlük toplam arıtma maliyeti yaklaşık 5000 $ civarında olmaktadır. Kaynak: 12 Ağustos

14 2. ENDÜSTRİYEL ATIKSU ARITMA TESİSLERİ Sanayi tesisleri, fabrikalar, organize sanayi bölgeleri gibi çeşitli üretim prosesleri sonucunda oluşan atıksuların arıtılması amacı ile kurmuş olduğumuz endüstriyel atıksu arıtma sistemleri atıksu karakterine göre farklılık göstermektedir. Üretim ve sanayi tesislerinin, üretim aşamalarında gerçekleştirdikleri faaliyetler sonucunda oluşacak atıksuları, ilgili yönetmeliklerde belirtilen deşarj standartları içerisinde arıtması gerekmektedir. Endüstriyel nitelikli atıksuların arıtılması amacı ile dizayn edilen atıksu arıtma sistemleri, boyutları ve arıtma üniteleri; sanayi/sektör türü, üretim yöntemi, atıksu miktarı, atıksuyun kirlilik değerleri ve alıcı ortam türüne göre değişiklik göstermektedir. Endüstriyel atıksu arıtma tesisleri aşağıda verilen üretim tesislerinde gerçekleştirilen üretim faaliyetleri sonucunda oluşan atık suların arıtılması amacı ile dizayn edilmektedir. Et Entegre Tesisleri ve Kesimhaneler Deri Fabrikaları Un ve Makarna Üretim Tesisleri Süt ve Süt Ürünleri Üretim tesisleri Tekstil Fabrikaları Konserve ve Deniz Ürünleri Üretim Fabrikaları Karışık Endüstriyel Kökenli Atık sular (Organize Sanayi Bölgeleri) Bitkisel Yağ Üretim Fabrikaları Şarap ve Bira Fabrikaları 14

15 3. SORUNLAR Sanayi Sektöründeki Atıksu ve Atıksu arıtma tesislerinin işletilmesi ile ilgili yasal mevzuat ve karşılaşılan sorunlar bu bölümde ele alınmıştır. Bu kapsamda sektördeki danışman bir firma ve İSKİ Avrupa Bölgesi. Atıksu Kontrol Ruhsat Şube Müdürü Yüksel Acar ile ropörtajlar yapılmıştır. 1. ROPÖRTAJ: Bu alanda Hizmet veren bir danışmanlık firması TSE nin sorularına aşağıdaki yanıtları vermiştir. İMALAT SANAYİ TESİSLERİMİZİN Atıksu Arıtma Sistemi Kurulması konusunda yasal zorunluluk nedir? 31/12/2004 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği yayınlanmıştır. 13 Şubat 2008 Çarşamba tarih ve sayı ile Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile değişiklikler yapılarak yeniden yayınlanmıştır. Yukarıda geçen yönetmeliğin 26 Maddesinin e) bendinde Gerçek veya tüzel kişiler, faaliyet türlerine göre, alıcı ortama verdikleri atıksular için bu Yönetmeliğin ekinde yer alan Tablo 5 ten Tablo 21 e kadar konulan deşarj standartlarını sağlamakla yükümlüdürler. İbaresi yer almaktadır. Bu hükme istinaden eğer atıksular alıcı ortama deşarj ediliyorsa tabloda belirtilen deşarj standartlarının sağlanması için atısu arıtma tesisinin kurulması gerekmektedir. Eğer tesisinin bulunduğu bölgede atıksu altyapı tesisi bulunuyorsa, endüstri kuruluşları kanalizasyon sistemine bağlantı esaslarına uyulmak şartıyla, atıksularını kentsel kanalizasyon sistemine deşarj edebilirler. Atıksu arıtma tesisi ilk yatırım maliyetleri konusunda genel bilgiler nelerdir? Bu konu daha teknik bir yapı kazanmaktadır. Atıksu arıtma tesisleri iki grup altında incelenmektedir. 1- Evsel Atıksu Arıtma: Evsel atıksu arıtma tesisleri, betonarme veya paket arıtma olarak sacdan imal edilmektedir. Evsel atıksu arıtma tesislerinde biyolojik arıtma kullanılır. Biyolojik arıtma yöntemi, 15

16 atıksuda ki kirliliğin oluşturan mikroorganizmalar tarafından giderilmesidir. Ortalama olarak evsel atıksular 720 mg/lt toplam katı madde içerir. Toplam katı maddenin yaklaşık 500 mg/lt'si çözünmüş halde, geri kalanı ise askıda katı durumdadır. Çözünmüş ve askıdaki katılar sabit ve uçucu halde olabilirler. Arıtma işlemlerinin çoğu, askıdaki katı madde ve uçucu çözünmüş katı maddelerin uzaklaştırılması için tasarlanır. 2- Endüstriyel Atıksu Arıtma: Sanayi tesisleri, fabrikalar, organize sanayi bölgeleri gibi kuruluşların üretim prosesleri sonucu oluşan atıksularını geri kazanılması ve bertaraf edilmesi amacıyla kurulmuş olan atıksu arıtma tesisleridir. Bu atıksu arıtma tesisleri sektör ve atıksu karakterine göre özel olarak planlanmaktadır. Endüstriyel nitelikli atıksuların arıtılması amacı ile dizayn edilen atıksu arıtma sistemleri, boyutları ve arıtma üniteleri; sanayi/sektör türü, üretim yöntemi, atıksu miktarı, atıksuyun kirlilik değerleri ve alıcı ortam türüne göre değişiklik göstermektedir. Buna ek olarak atıksu arıtma işlemi kimyasal, fiziksel veya biyolojik yollarla yapılabilmektedir: Kimyasal arıtıma, atıksu çökeltme havuzundan geçtikten sonra karıştırma ünitesinde çeşitli kimyasallar eklenerek, bu kimyasalların suyun içindeki kirleticiler ile reaksiyona girerek çökelmesi ile oluşur. Biyolojik arıtma; evsel veya endüstriyel atıksuların çeşitli bakteriler yardımı ile biyolojik olarak parçalanması ile gerçekleşir. Fiziksel arıtma; hiçbir kimyasal veya bakteri kullamadan fiziksel yollarla ve cazibe ile atıksuyun içindeki yağ ve kaba atıkların ızgara ve benzeri düzenekler ile uzaklaştırılmasıdır. Atıksu arıtma tesislerinin maliyetleri evsel ve endüstriyel olması nedeniyle ve arıtılacak olan suyun debisine bağlı olarak farklı fiyatlar içermektedir. Atıksu Arıtma tesislerinin işletme zorlukları nelerdir? Arıtma tesisi kurulduktan sonra, İl Çevre Ve Orman Müdürlüklerinden izin alınması gerekmektedir. Verilmiş olan izne istinaden, tesisin debisine bağlı olarak numune alınarak deşarj standartalarını sağlayıp sağlamadığı konusunda denetimler yapılmaktadır. Numunenin bozuk çıkması halinde takip eden 10 iş günü içerisinde 2 numune daha alınarak ortalamanın stardartlar altında olması gerekmektedir. Eğer limitler yüksek ise işletmeye TL idari para cezası uygulanmaktadır. Bu idari para cezasının ışığında mutlaka tesisin düzenli işletilmesi zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Arıtma tesisleri çok pahalı sistemler olması yanında işletilmesi de zor olan tesislerdir. Bu nedenle tesisler uygun yerlere uygun sistemlerle kurularak işin uzmanı yetişmiş personele teslim edilmelidir. Bu tür tesisler bir elemanın yönetimine bırakılmamalı, mutlak yerine bakacak yedekli elemanlarla çalışılmaldır. Aksi takdirde tek teknik personele sahi atıksu 16

17 arıtma tesislerinde problemler yaşanmaktadır. Yatırım maliyeti yüksek olan bu tesisler yanlış yönetimlerle yeterince verimli olamamaktadır. Atıksu arıtma tesisiyle ilgili projeler, kazalardan korunma ve işletme bakım onarım talimatı tesis içinde hazır olmalıdır. Bir problem durumunda bu talimatlara hemen ulaşılabilmelidir. Yeni olan arıtma tesisi işletmeye alınmadan önce atıksu ve çamur yapılan nehir suyu veya kuyu suyu ile doldurularak bütün makinelerin işlevi gözden geçirilmelidir. İşletme maliyetinin en büyük girdi maliyetleri hangi kalemlerdir? İşletme maliyeti olarak 1-İşçilik 2-Elektrik 3-Kimyasal Madde 4-Bakım Onarım Tesislerin işletme dışı kalmasının teknik ve ekonomik nedenleri nelerdir? Bu tür tesisler ilk yatırım maliyeti yüksek olan tesislerdir. Teknik olarak işletilememesinin nedenleri, tesisi yapan firmaların yeterince danışmanlık hizmetleri vermemeleri, arıtma tesisinde işçilik maliyetlerinden kaçmak amacıyla bir teknik personelin görevlendirilmemesi, arıtmaya farklı alanlarda çalışan işçiye ek iş olarak verilmesi, yeterli teknik yardımın alınmıyor olması gibi nedenlerdir. Diğer yandan arıtma tesisinde kullanılan bir çok alet ve ekipman yurt dışından ithal edilmektedir. Bu durumda yapılıp da çalıştırmayan tesisler hem işletmeler için hemde milli ekonomi için kayıplar doğurmaktadır. Bu ekonomik nedenler ise işletmelerin çevre ile ilgili olan uygulamalara angarya gözü ile bakmaları ve kriz ve sıkıntı anında ilke kapatılacak bertaraf edilecek alanların çevre uygulamalarından oluşması sonucu bu alanlara yeterince yatırımın yapılmamasına neden olmaktadır. Yeterli işçilik, kimyasal madde, bakım onarım yapılmayan tesisler üretim dışı kalacakalardır. İmalat sanayinin atıksu arıtma tesislerinin yatırımı ve işletmesi konusunda yaşadığı çekinceler nelerdir? Bu tesislerin yatırmı konusunda ilk yatırımının pahalı olması ve bu tür işletmelerinin yeni kurulma aşamasında ekstra maliyetler getirmektedir. Yeni açılan işletmede daha çok üretime dönük alanlara yatırım yapılmaya çalışılmaktadır. Bu nedenle arıtma tesislerine harcanacak girdinin başka alanlarda kullanılması daha büyük önem arz etmektedir. İşletme konusunda ise arıtma tesisinin işletmelisinin başlı başına bir maliyetinin olması ve doğacak sıkıntılarda uygulanan idari para cezalarının yüksek olması yatırımcıların çekinceleri olmaktadır. 17

18 İmalat sanayinde atıksu arıtımının daha etkili,yaygın ve verimli bir şekilde yapılması için tesbit ve önerileriniz nelerdir? Arıtma tesisi yaptırılacak firmanın iyi tespit edilmesi, işletmenin bulunduğu ilde büro yada temciliğinin olması ve yeterli referanslarının olmasına dikkat edilmelidir. İşletmeden kaynaklı atıksuyun karakteristiği iyi tespit edilerek, işletmenin gelecekteki değişlikleri dikkate alınarak planlanmalıdır. Arıtma tesisi ile ilgilenecek en az bir teknik elemanın görevlendirilmesi gerekmektedir. İşletmede çalışan diğer personele gerekli bilgilerinin verilerek; atıksulara farklı karakterde olan maddlerin atılmaması sağlanmalıdır. Düzenli olarak giriş ve çıkış duyundan numuneler alınarak analiz ettirilmelidir. Atıksu atrıtma tesisinden istenilen verimin alınması için makineler, motorlar, pompalar ve köprülerin düzenli olarak bakımlarının yapılması gerekmektedir. Enerji kesintileri ile ilgili olarak gerekli tedbirlerin alınması gerekmektedir. Uzun süre enerji kesilmelerinde diğer enerji sağlayan kaynakalrın bulundurulması yararlı olacaktır. İşletme raporları temiz ve itinalı bir şekilde doldurulmalıdır. İşletme hataları gibi bütün özel olaylar; arızalar, yağ ve asit girişi, zaman ve yer belirtilerek günlük kayıtlar tutulmaldır. Uzun süre bakım oarım ve arıza durumunda yetkili birimlere haber verilmelidir. 2. ROPÖRTAJ İSKİ Avrupa Bölgesi. Atıksu Kontrol Ruhsat Şube Müdürü Sn.Yüksel Acar sorularımıza aşağıdaki yanıtları vermiştir. İMALAT SANAYİNDE KİMYASAL VEYA BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSLERİ KONUSUNDA BİLGİLENDİRME VE DURUM TESBİTİ Atıksu Arıtma Sistemi Kurulması konusunda yasal zorunluluk nedir? Y.A: Atıksu arıtma tesislerinde ön arıtma sistemleri kurulma zorunluluğu hem Çevre Bakanlığının su kirliliği kontrol yönetmeliğinde hem de bizim atıksuların kanalizasyona 18

19 deşarj yönetmeliğinde vardır.endüstriyel atıksu üreten işletmelerin atıksu karakterlerini belirli parametrelere indirgemeleri gerekmektedir.çünkü bu parametreler kanala kabul şartlarıdır.ve bunlar sağlanmamışsa bir ön arıtma sistemi kurulması şarttır. Atıksu arıtma tesisi ilk yatırım maliyetleri konusunda genel bilgiler nelerdir? Y.A: Atıksu arıtma tesislerinde ilk yatırım maliyetleri atıksu arıtma tesislerine göre değişmektedir.kimyasal,biyolojik,fiziksel arıtma tesislerinin yanı sıra bunlarının tümünün kullanıldığı arıtma tesisleri bulunmaktadır.arıtma tesislerinde kullanılan malzemeden tutunda büyüklüğüne kapasitesine kadar hepsi maliyeti etkileyen faktörlerdir.en basit arıtma tesisi yaklaşık olarak 7-8 Bin TL kurulma maliyeti vardır. Atıksu Arıtma tesislerinin işletme zorlukları nelerdir? Y.A: Atıksu arıtma tesislerinde işletme konusundaki zorlukları ise yetiştirilmiş eleman eksikliğidir. Biz bu eksikliği görüp yönetmeliğe bir madde koydurttuk. Önemli kirletici kaynakların,arıtma tesislerinden sorumlu kişinin Çevre Mühendisi,Kimya Mühendisi,Kimyager olma zorunluluğunu getirttik.ve bununda fikri takibini yapmak için resmi yazışmalarda bu sorumlu mühendisin imzası olma şartını koydurttuk. İşletme maliyetinin en büyük girdi maliyetleri hangi kalemlerdir? Y.A:Atıksu arıtma tesislerinde işletme maliyeti,yatırım maliyeti kadar yüksek miktarlarda değildir.bunun sebebi ilk yatırımın planlama,örgütlenme,işçilik,sermaye gibi etkenlerin bir arada olmasıdır.işletme maliyetinde ise işçilik ve tesis giderlerinin olmasından kaynaklanır.tam kesin bir fiyat olmamakla birlikte yatırım maliyetinin kat ve kat daha düşüktür. Tesislerin işletme dışı kalmasının teknik ve ekonomik nedenleri nelerdir? Y.A: Atıksu arıtma tesislerinin işletme dışı kalmasının teknik nedenlerinin başında işi bilen personelin olmaması gelir. Mesela arıtma işleminin olduğu reaktör kısmı ağıza kadar çamurla doluyor bize aşırı yüklenme bilgisi geliyor. İşletme sahibine bilgi verdiğimizde şaşırıyor. İşletmeye gidip sorunu yerinde görmek istediğimizde karşımıza ağzına kadar çamurla dolmuş reaktör görüyoruz.tesislerin işletme dışı kalmasının diğer bir sebebi ise firma sahiplerinin çevre ile ilgili yatırımları önemsememeleridir.üretim bandındaki bir makine arıza yaptığı zaman anında müdahale eden işletme sahibi aynı duyarlılığı çevre konusunda göstermemektedir.fakat bu durumun geçici olduğunu ümit ederek yaşanan sıkıntının zamanla düzeleceğine inanıyorum. İmalat sanayinin atıksu arıtma tesislerinin yatırımı ve işletmesi konusunda yaşadığı çekinceler nelerdir? Y.A:İmalat sanayinin atıksu arıtma tesisleri yatırımı,işletmesi konusunda yaşanan sıkıntıların başında eksik planlama gelmektedir.bunun anlamı planlama safhasında olan bir iş yeri,bir sanayi tesisi yapım aşamasında arıta tesisi düşünülmüyor.dolayısıyla daha 19

20 önceden yapılan tesisler içerisinde arıtma tesisinin konulacağı yer bulunamıyor.çünkü o tesis yapılır iken arıtma tesisinin yapılacağı yer düşünülmektedir.aynı zamanda diğer bir bakış açısı da yatırımcının arıtma tesisinin konulacağı yer bakımından gereksiz olacağı düşüncesinde olmasıdır.yani sonuç olarak altyapı zayıflığı,planlama zaafları,çevreye duyarlı olmama durumları işletmelerin yaşadığı zorluklar arasındadır. İmalat sanayinde atıksu arıtımının daha etkili,yaygın ve verimli bir şekilde yapılması için tespit ve önerileriniz nelerdir? Y.A:Bizim en büyük sıkıntımız görev sahamızın çok geniş olmasıdır.istanbul Büyükşehir Belediyesi nin görev sahası bizim görev sahamızdır.yaklaşık olarak 5Bin km2 görev sahamız var ve yetiştirilmiş istihdam edilmiş elemanımız olmadığından dolayı problemler yaşamaktayız.şu durumda bizim için yetiştirilmiş eleman duyarlı işletme sahipleri çok önem taşımaktadır.burada yetkili personel istihdam edilmediğinden dolayı yaklaşık olarak 10 Bin sanayi tesisini denetliyoruz.bu denli çok sanayi bölgesinin içinde bizi ilgilendiren endüstriyel atıksuyu olan tesislerdir.fakat biz her halükarda bu tesislerin endüstriyel atıksuyu vardır yada yoktur buna bakmak zorundayız.dolayısıyla burada asıl görev yerel yönetimlere belediyelere düşmektedir.çünkü ilçe belediyeleri görev alanları daha dar olduğu için bunu daha kolay başarabileceklerdir.belediyeler Bütün işletmeleri,işyerlerini çalışma ruhsatına bağladıkları takdirde sıkı bir denetimle bu sorunlarda çözüme kavuşacaktır.belediyeler işletme,işletme ruhsatı verirken bize görüş sormaktadırlar.bizde bu görüşü atıksu yönünden inceleyerek vermekteyiz.bu şekilde zincirleme olarak işletme belediye ye,belediye bize görüş sorarak sıkı bir denetim mekanizmasının içine girilmektedir.aynı zamanda bir yerde bir üretim yapılacaksa eğer bunun türünün ne olduğu araştırılmalı,arıtma sistemi kurulması gerekli ise mutlak suretle kurulmadır.imalat sanayinde yaşanan diğer bir sorun ise işletme ve konutların iç içe olmasıdır.mümkün olduğunca bu işletmeler şehrin içinden temizlenmelidir.organize sanayi bölgelerinde yaşanan ve çözüme kavuşturulması gereken diğer bir sorun farklı birden fazla sanayi bölgesinin tek bir yerde işletmeye açık olmasıdır.yani açık olarak asıl sorun karma sanayidir.mesela buna en açık örnek Beylikdüzü nde Mermerciler sanayi sitesi var.oraya gittiğinizde 3-4 mermer işletmesi dışında tüm sektörden işletmeleri bulabilirsiniz.bu durumda olan bir sanayi bölgesinde tedbir almakta zorlaşmaktadır.bu işletmelerde arıtma tesisi kurduracaksınız fakat neye göre belirleyeceksiniz.bunlar yaşanan sorunların başlıklarıdır.başta iyi bir planlama yetiştirilmiş istihdam edilmiş elemanla birlikte bu sorunların çözüme kavuşacağına eminim. 20

21 4. ATIKSU ARITMA TESİSLERİNE ENERJİ TEŞVİĞİ Bakanlar Kurulu tarafından alınan kararla atıksu arıtma tesislerinde kullanılan ve ödemesi yapılan bir önceki yıla ait elektrik enerjisi giderlerinin yüzde 50'si geri ödenecek. Bakanlar Kurulu tarafından alınan bir kararla Çevre Kanunu'nun 29'uncu maddesi Uyarınca Atıksu Arıtma Tesislerinin Teşvik Tedbirlerinden Faydalanmasında Uyulacak Usul ve Esaslara Dair Yönetmelik kapsamında atıksu arıtma tesisi kuran ve işleten kurum, kuruluş ve işletmelerin atıksu arıtma tesislerinde kullanılan ve ödemesi yapılan bir önceki yıla ait elektrik enerjisi giderleri yüzde 50 oranında geri ödenecek. Atıksu Arıtma tesislerinin işletmesini olumlu olarak etkiliyecek bu karar, 22 Ekim 2011 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır. 5 SONUÇ VE ÖNERİLER Evsel, endüstriyel, tarımsal ve diğer kullanımlar sonucunda kirlenmiş veya özelliklerikısmen veya tamamen değişmiş sular ile maden ocakları ve cevher hazırlama tesislerinden kaynaklanan sular,yapılaşmış kaplamalı ve kaplamasız bölgelerinden cadde, otopark ve benzeri alanlardan yağışların yüzey veya yüzeyaltı akışa dönüşmesi sonucunda gelen sulardır. Atıksu Arıtma: Suların çeşitli kullanımlar sonucunda atıksu haline dönüşerek yitirdikleri fiziksel, kimyasal ve bakteriyolojik özelliklerinin bir kısmını veya tamamını tekrar kazandırabilmek ve/veya boşaldıkları alıcı ortamın doğal fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik özelliklerini değiştirmeyecek hale getirebilmek için uygulanan fiziksel, kimyasal ve biyolojik arıtma işlemlerinin birini veya birkaçına atıksu arıtma denir. Ülkemizde özellikle sanayi atıklarının arıtılarak doğal ortama bırakılması konusundaki duyarlılığın yeterli olmadığı ve bunun arttırılması gerektiği görülmektedir.bunun için son dönemde alınan teşvik tedbirlerinin etkisi de izlenerek bu konuda alınması gereken diğer önlemler tesbit edilmelidir. Bu önlemler arasında bu konudaki toplumsal duyarlılığın arttırılmasına yönelik çalışmalara önem ve öncelik verilmelidir. Diğer taraftan özellikle atıklarının arıtılması konusunda duyarlı olan sanayi tesislerinin ürettiği ürünlerin mavi etiket kampanyası ile pazarda daha fazla tercih edilmesi sağlanabilir. Teşvik ve tercih konusundaki önlenmlerden sonra yasal ve yönetmeliksel yaptırımların kararlı bir şekilde uygulanması zorunludur.bunun gerçekleştirilebilmesi için denetim mekanizmasının sağlıklı ve hızlı çalışan bir yapıya kavuşturulması gereklidir. 21