Uluslararası molla Fenârî Sempozyumu (4-6 Aralık 2009 Bursa) Bildiriler

Transkript

1 Uluslararası molla Fenârî Sempozyumu (4-6 Aralık 2009 Bursa) Bildiriler InternatIonal SymposIum on Molla FanĀrĪ (4-6 December 2009 Bursa) ProceedIngs Editörler/edıtors Tevfik Yücedoğru Orhan Ş. Koloğlu U. Murat Kılavuz Kadir Gömbeyaz BURSA 2010

2 Uluslararası Molla Fenârî Sempozyumu Molla Fenârî Camii Haziresi Mezar Taşları Hicabi Gülgen, Dr. Türkler Müslüman olmadan evvel Uludağ Üniversitesi kurgan adı verilen ve içine ölüyle İlâhiyat Fakültesi birlikte onun bazı eşyalarının Bursa, Türkiye gömüldüğü mezarlar yapıyorlardı. Mezarların üstüne de balbal adı verilen ve ölen kişiyi temsil eden bir heykelcik dikilmekteydi. 1 Müslümanlığın kabulüyle birlikte Türkler, eski kültürlerini yeni dinin emir ve yasaklarıyla birleştirme yoluna gittiler. Böylece mezar yapımında da bazı yenilikler ortaya çıkmış oldu. Daha Orhun mezar anıtlarıyla ilk örnekleri görülen mezar taşları yapımı, Türkler in Anadolu ya gelmelerinden sonra hızlı bir yükselişe geçti. Bu yükselişi tetikleyen unsurlar arasında karşılaşılan yeni kültürler kadar Anadolu nun taş malzeme itibariyle zengin olması da bulunmaktadır. 2 Doğu da Van ve Ahlat mezarlıklarında ilk büyük örnekleri görülen Türk mezar taşları plastik açıdan en gelişmiş seviyesine Osmanlı klasik çağıyla ulaşmıştır. Osmanlı nın ilk kurulduğu yer olarak bilinen Söğüt te erken döneme ait mezar örnekleri bulunmamaktadır. Bu durum, tabiî şartların bir sonucu olabileceği gibi, henüz beylik olmanın, dolayısıyla sürekli hareket hâlinde olmanın bir sonucu da olabilir. Söğüt te bir beylik olarak kurulan Osmanlı, özellikle 1326 da fethettiği Bursa da gerek devlet kurumlarını oluşturması, gerekse imar faaliyetleri ve devam eden fetih hareketleriyle zaman içinde devlet niteliği kazanmıştır. 3 Osmanlı Devleti nin ilk başkenti olan Bursa, erken devir Osmanlı mezar taşlarının ilk örneklerine ev sahipliği yapması bakımından ayrı 1 Çoruhlu, Yaşar, Kurgan ve Çadır (Yurt) dan Kümbet ve Türbeye Geçiş, Geçmişten Günümüze Mezarlık Kültürü ve İnsan Hayatına Etkileri Sempozyumu, Mezarlıklar Vakfı, İstanbul 1999, 47, 48. Kurgan ve balballarla ilgili detaylı bilgi için bk. Ögel, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1984, VII, ; Tanyu, Hikmet, Türklerde Taşla İlgili İnançlar, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, Ankara Karamağaralı, Beyhan, Ahlat Mezar Taşları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992, 1, 2. 3 İnalcık, Halil, Bursa, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, VI, sayfa 111

3 Molla Fenârî Camii Haziresi Mezar Taşları/H. Gülgen bir önem taşır. Osmanlılar Kuruluş Devri nin tabiî bir süreci olarak, diğer sanat kollarında olduğu gibi XIV. yy. mezar taşı yapımında da Selçuklu geleneğini devam ettirmişlerdir. Tipolojik özellikleriyle farklılık arz eden bu taşlar Osmanlı Devleti nin kuruluşu ile XVI. yy. ın ikinci yarısına kadarki dönemde eserler vermiştir. Osmanlı tarihinin ilk yüzyılına ait sicil kayıtlarının olmaması, tarihçiler arasında dönemin tanımlanabilmesi bakımından bir eksiklik olarak görülmektedir. 4 Bu eksikliğin giderilmesinde tabiî olarak sanat eserleri ve yazılı kaynaklar daha fazla önem kazanmaktadır. Mezar taşları da dönemin sosyal, siyasal, ekonomik ve sanatsal özelliklerinin belirlenmesinde önemli deliller sunması bakımından büyük önem taşırlar. 5 Bu nedenle bazen tek bir mezar taşı bile tarihî bir gerçekliğe ulaşmada mühim rol oynamaktadır. Bursa şehri XX. yy. ın başlarından itibaren sanayileşmeye bağlı olarak büyük nüfus akınlarına maruz kalmıştır. Bu hızlı ve büyük nüfus hareketliliği, son yüzyıl içinde mezar alanlarını ve buradaki mezar taşlarını da etkilemiştir. Yeni mezar alanları açmak uğruna, pek de kadirşinas olmayan eller eski mezar taşlarını yok edip yerine yenilerini ikame etmişlerdir. Ancak bu tahribat mimarî eserlerin bünyelerine dâhil bulunan küçük hazirelerde en az seviyede gerçekleşmiştir. Zaten yeni definlere kapalı olan bu hazireler, tarihî mezarlıklar ve mezar taşlarının korunmasında mühim bir vazife ifa etmişlerdir. Bu hazirelerden birisi de Molla Fenârî Camii haziresidir. Cami, Bursa nın güney yamaçlarında, kendi adıyla anılan semttedir (Resim 1). XV. yy. başlarında Molla Fenârî tarafından inşa edilen cami 1855 depreminde büyük hasar görmüş, 1969 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Bursa Eski Eserleri Sevenler Kurumu tarafından tamir ettirilmiştir. Camiin dikdörtgen planlı harim kısmını ortadaki Bursa kemeri ikiye ayırmaktadır. Sahnın güney kısmı yuvarlak, kuzey kısmı ise çapraz tonoz ile örtülüdür. Kıble duvarının bir kısmı ile minarenin alt kısmı orijinal; geri kalan kısımlar ise, orijinali üzerine yeniden örülen duvarlardan müteşekkildir. Yapı dışarıdan üzeri kiremitle örtülü kırma çatı ile kapatılmıştır. Duvarın üst sınırları kirpi saçaklı olup cümle kapısına sayfa Imber, Colin, İlk Dönem Osmanlı Tarihinin Kaynakları (çev. Oktay Özel), Söğüt ten İstanbul a: Osmanlı Devleti nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar (der. Oktay Özel & Mehmet Öz), İmge Kitabevi, Ankara 2000, Şeker, Mehmet, Türk Mezar Bilimi Bir Disiplin Olarak Kurulmalı, Geçmişten Günümüze Mezarlık Kültürü ve İnsan Hayatına Etkileri Sempozyumu, 26; Laqueur, Hans-Peter, Hüve l-bâki: İstanbul da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları (çev. Selahattin Dilidüzgün), Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul 1997, 168, 169.

4 Uluslararası Molla Fenârî Sempozyumu sonradan ahşap konstrüksiyonlu bir son cemaat yeri ilave edilmiştir. Minareye asıl ibadet yeri kuzeydoğu ucundan girilmektedir. Taş almaşıklı tuğla duvarla örülü bulunan minare kaidesi sekizgen planlı olup, üstte üçgen dilimlerle silindirik gövdeye geçilmiştir. 6 Molla Fenârî nin ve çocuklarının kabri camiin ön bahçesinde bulunmaktadır. Camiin batı duvarı boyunca da mezarlıklar olup, burada Bursa tarihi yazarı Raşid ve onun gibi önemli şahsiyetlerin kabirleri bulunmaktadır. Molla Fenârî Medresesi nden hiçbir kalıntı kalmamış, evler iskân etmiştir. Erken devirde en yaygın kullanılmış olan mezar taşları üç tür olarak karşımıza çıkarlar. Bunlar şu şekilde tasnif edilebilirler: I). 1. Sivri kemer alınlıklı dikdörtgen prizmatik şahideli mezar taşları (Şekil 2. Zeyniyye tarikatına mensup kişilerin kullandıkları Zeynî mezar taşları (Şekil II). 3. Silindirik formlu mezar taşları (Şekil III). Molla Fenârî Camii haziresi bu üç türe de ev sahipliği yapmaktadır. Medresenin yerini evlerin aldığı bilinmekle birlikte, şehir merkezinden uzak oluşu, bu hazirenin diğer birçok benzerlerine göre günümüze daha sağlam ulaşmasını sağlamıştır. Ancak cami ve hazirede yapılan tamirlerde bazı mezar taşları kaybolmuş, bazılarının ise baş ve ayak şahidelerinin yerleri değişmiştir. Ayverdi, Molla Fenârî nin kabrinden bahsederken, mezarından şimşir ağacının çıktığını, mezar taşının Zeynî formlu ve yazısız olduğunu anlatır. 7 Cami duvarına asılı bulunan bir sac levhada ise kitabe metni bulunmaktadır. Bursa Eski Eserleri Sevenler Kurumu tarafından 1969 da yapılan tamiratta, son cemaat yerinde bulunan mezarlar Molla Fenârî nin ayakucuna nakledilmişlerdir. Kâzım Baykal da bu nakledilen taşların Zeynî formlu ve yazısız olduklarını bildirir. 8 Bugün Fenârî nin mezar taşı oldukça yeni tarihte yapılmış mermer kitabelidir. Orijinal şahidesi hakkında daha fazla malumat olmasa da, mevcut verilerden bir evvelki 6 Baykal, Kâzım (haz.), Bursa Eski Eserleri Sevenler Kurumunun 1967, 1968, 1969, 1970 Yılı Çalışmaları, Bursa Eski Eserleri Sevenler Kurumu Yayınları, Bursa 1971, 30-32; Türkiye de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Ankara 1983, III, 127, Ayverdi, Ekrem Hakkı, Osmanlı Mimarisinin İlk Devri: Ertuğrul, Osman, Orhan Gaziler, Hüdavendigar ve Yıldırım Bayezid ( ): İstanbul Mimari Çağının Menşei, İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü, İstanbul 1966, I, Baykal, K., a.g.e., sayfa 113

5 Molla Fenârî Camii Haziresi Mezar Taşları/H. Gülgen mezar taşının Zeynî formunda olduğu muhakkaktır. Kepecioğlu nun hazırladığı Bursa Kütüğü nde kayıtlı son defin işlemi 1816 da vefat eden Bakırcızâde Raşid Mehmed Efendi nin mezarıdır. 9 Bugün hazirede form, yazı ve süsleme yönüyle dikkat çeken mezarlar ve özellikleri aşağıda verilmiştir. Katalog No : 1 Bulunduğu Yer İnceleme Tarihi : Kimliği : Molla Fenârî Camii Haziresi : Ahmed Çelebi kızı Hatice Hatun Vefat Tarihi : Zilkade 828 h./eylül-ekim 1425 m. Resim No : 2 Ölçüleri : BŞ: 68 x 37 x 5,5 cm. AŞ: 82 x 36 x 6 cm. L - S - Malzeme ve Teknik Yazı Dili ve Türü Kitabe : اه من الموت و سكراته BŞ d : Mermer/Alçak ve yüksek kabartma : Arapça/Celî Sülüs BŞ i BŞ AŞ i AŞ d ايها الناس الموت الذي / يفرق الجماعات اين الانبياء / و المرسلون و اين الاولياء / ~~~ Ah bu ölüm ve sekerât ânı! Ey insanlar! Bu ölüm var ya, dostları birbirinden ayırır. Hani Nebîler, Resûller ve evliyalar neredeler? انتقلت المرحومة المغفورة / السعيدة الشهيدة خديجة خاتون بنت / احمد چلبي طاب ثراها في ذي القعدة سنة ثمان و عشرين و ثمانماي ه sayfa Kepecioğlu, Kâmil, Bursa Kütüğü (haz. Hüseyin Algül v.dğr.), Bursa Büyükşehir Belediyesi, Bursa 2009, IV, 51.

6 Uluslararası Molla Fenârî Sempozyumu AŞ Ahmed Çelebi nin kızı merhûme, mağfûre, saîde, şehîde Hatice Hatun 828 senesinde Zilkade ayında vefat etti Genel Özellikleri ve Süsleme: Sivri kemer formuna sahip bulunan baş ve ayak taşlarının oluşturduğu bu mezarda şahidelerin yazı ve süslemeleri farklılıklar ortaya koyar. Baş taşı dış yüzü alınlığında, içerlek bir zemin üzerinde kabartma olarak işlenmiş basit geometrik tezyinat yer alır. Bu süslemenin yan boşluklarına ise tam karakteri belli olmayan birer yaprak motifi yerleştirilmiştir. Taş gövdesinin ortasında dairevî bir pano içinde yazı istifi bulunur. İstifin üst tarafı birer yaprak motifi ile zenginleştirilmiştir. Baş taşı iç yüzü alınlıktan itibaren dört sıra yazı panosuna sahipse de, en alttaki pano beton içine gömülü olduğundan okunamamıştır. Alınlıkta bulunan yazı panosu kemer kavsi boyunca dilimli olarak dışa taşkın bir kartuş içine yerleştirilmiştir. Yazı panolarının yanlarında enine zikzaklı ve uçlarda konsol başlarına oturan birer sütunçe yer alır. Ayak taşı iç yüzü oldukça sadedir. Sivri kemer alınlığından itibaren üç satırlık yazı panosunun aralarını düz sade silmeler kuşatır. Ayak taşı dış yüzü kemer alınlığında yine kemer kavsi boyunca dilimli ve içi rûmî-palmet birlikteliğinin oluşturduğu bir kompozisyon bulunur. Taş yüzeyinde, uç kısımları kavislerle daraltılıp kemer görüntüsü veren uzunlamasına dikdörtgen bir oyma zemin içinde yazı istifi yer alır. Taşın dış yüzünün iki yanında yine enlemesine zikzaklı birer sütunçe yer almaktadır. Katalog No : 2 Bulunduğu Yer İnceleme Tarihi : Kimliği : Molla Fenârî Camii Haziresi : Mehmed Fenârî oğlu Hüseyin Paşa oğlu Ahmed Çelebi Vefat Tarihi : Cemaziyelevvel ayı ortaları 841 h./kasım 1437 m. Resim No : 3 Ölçüleri : BŞ: 117 x 45 x 10,5 cm. AŞ: 112 x 43 x 10 cm. L: - S: - Malzeme ve Teknik : Mermer/Yüksek kabartma sayfa 115

7 Molla Fenârî Camii Haziresi Mezar Taşları/H. Gülgen Yazı Dili ve Türü : Arapça/Celî Sülüs Kitabe : قال النبي عليه السلام / المو منون لا يموتون بل / ينقلون من BŞ d دار الى دار / صدق رسول االله / و قال عليه السلام / الدنيا مزرعة الاخرة BŞ i BŞ AŞ i AŞ d / انتقل من دار الفناء الى / دار البقاء المرحوم المغفور السعيد الشهيد / المحتاج الى رحمة االله تعالى / احمد چلبي بن حسين باشا بن / محمد الفناري طاب ثراهم Nebî Aleyhisselâm buyurdu ki, Mü minler ölmezler, bilakis bir dünyadan başka bir dünyaya nakledilirler. Allah ın Resûlü doğru söyledi. Ve dedi ki, Dünya âhiretin tarlasıdır. Mehmed Fenârî oğlu Hüseyin Paşa oğlu merhûm, mağfûr, saîd, şehîd, Allah Teâlâ nın rahmetine muhtaç Ahmed Çelebi vefat etti. Allah onların topraklarını nurlandırsın. / سنة احدى و اربعين و / تاريخ في نصف جماذي الاولى ثمانماي ه / كم ا خرس الموت في قبر وقفت به الجواب لسانا ما به خرس عن / قد كان قصرك معمورا له شرف / فقبر ك اليوم في الا جداث من د ر س الدنيا اولها بكاء / و اوسطها غناء / و اخرها فناء يا وا / قفا بقبري متفكرا بامري / بالامس كنت مثلك غد ا تصير مثلي sayfa 116 AŞ 841 senesinde Cemaziyelevvel ayının ortalarında (vefat etti). Nice kabrin başında durdum ki, dilsiz olmadığı hâlde, ölüm kabirdekini dilsiz yapmış. Senin sarayın bir zamanlar mamur ve şerefliydi, şimdi ise senin kabrin diğer cesetler arasında toz toprak olmuş. Dünya başlangıcı gözyaşı, ortası sıkıntı, sonu ise faniliktir. Ey kabrimin başında duran! Durumumu bir

8 Uluslararası Molla Fenârî Sempozyumu düşün. Ben dün senin gibiydim, yarın ise sen benim gibi olacaksın. Genel Özellikleri ve Süsleme: Bu mezarın da baş ve ayak taşları sivri kemer formuna sahip olmakla birlikte, taşların genel tasarımı, yazıları ve süslemeleri farklı üsluplar içermektedir. Baş taşının kemer kavsi çok sivri olup, at nalı kemer formuna yaklaşmıştır. Kemer alınlığında dışa taşkın ve kavsara boyunca uzanan dilimli kartuşlar içinde yazı istifi yer alır. Toplam altı sıra olan yazı panosunun yanlarında uç kısımlarından kertik açılmış sade birer sütunçe bulunur. Sütunçeler iri kum saatlerine oturur. Yazı panolarının araları düz sade silmelerle çevrilidir. Baş taşı iç yüzü yan yana dişi erkek kaval silmelerin oluşturduğu bir pahla öne doğru çıkıntı yapmıştır. Kemer alınlığı içinde palmet motifinin dış konturlarının oluşturduğu bir niş içinde yazı istifi yer alır. Altta ise onu takip eden beş satırlık diğer yazı panoları sıralanır. Ayak taşı iç yüzü baş taşı iç yüzünün bir tekrarı mahiyetindedir. Ayak taşı dış yüzünde bu kez, normal taş etinden dışa taşkın ve hatâyî motifinin dış hatlarını veren dilimler şeklindeki bir kartuş içinde merkezdeki bir hatâyî motifinden sağa ve sola spiraller açan dallar ve bu dallara tutunmuş rûmîlerin oluşturduğu bir kompozisyon bulunur. Burada da yazı panolarının iki yanında, uç kısımlarından kertikler açılmış sade düz iki sütunçe dikkatlerden kaçmaz. Baş ve ayak taşlarının dış yüzlerindeki süsleme ve yazı farklılığı, taş ustasının değiştiği fikrini akla getirmektedir. Katalog No : 3 Bulunduğu Yer : Molla Fenârî Camii Haziresi İnceleme Tarihi : Kimliği : Fenârî nin oğlu (Yusuf Bâlî?) Vefat Tarihi : 845 h./ m. Resim No : 4 Ölçüleri : BŞ: 79 x 37,5 x 4,5 cm. AŞ: 78 x 33 x 7 cm. L: - S: - Malzeme ve Teknik : Mermer/Yüksek kabartma Yazı Dili ve Türü : Arapça/Celî Sülüs Kitabe : sayfa 117

9 Molla Fenârî Camii Haziresi Mezar Taşları/H. Gülgen AŞ i ابن الفناري الى رحمة االله / تعالى و اسكنها في دار الجنان / لسنة خمس و اربعين و ثمانماي ه AŞ Allah ın rahmetine ve onu Cennet inde iskân etmesine muhtaç Fenârî nin oğlu 845 senesinde vefat etti. Genel Özellikleri ve Süsleme: Mezarın yalnızca sivri kemerli ayak şahidesi bulunmaktadır. Baş şahidesi olmadığından mezarın Fenârî nin hangi oğluna ait olduğu bilgisi de mevcut değildir. Taşın kemer alınlığından itibaren üç satırlık yazı kuşağına sahip olduğu görülmektedir. Panoların arasında düz sade silmeler mevcuttur. Taşın arka ve yan yüzlerinde yazı ve süsleme unsuru bulunmamaktadır. Katalog No : 4 Bulunduğu Yer İnceleme Tarihi : Kimliği : Molla Fenârî Camii Haziresi : Belli değil Vefat Tarihi : 4 Ramazan 856 h./18 Eylül 1452 m. Resim No : 5 Ölçüleri : BŞ: 68 x 33 x 6 cm. AŞ: 84 x 30,5 x 5,5 cm. L: - S: - Malzeme ve Teknik Yazı Dili ve Türü Kitabe : AŞ i : Mermer/Alçak kabartma : Arapça/Celî Sülüs في ليلة السبت يوم الرابع / من الرمضان المبارك سنة ستة / و خمسين و ثمانماي ه هجرية قال النبي عليه السلام / الدنيا ساعة فاجعلها / طاعة صدق AŞ d sayfa 118 AŞ 856 hicrî yılında Ramazan ayının 4 ünde Cumartesi gecesi (vefat etti). Nebî Aleyhisselâm buyurdu ki, Dünya bir saattir, onu da itaatle geçir. (Hz. Peygamber) doğru söyledi.

10 Uluslararası Molla Fenârî Sempozyumu Genel Özellikleri ve Süsleme: Sivri kemer formundaki ayak taşı iç yüzü alınlığında bütün yüzeyi kaplayan, merkezdeki bir palmetten her iki yana simetrik yayılan rûmî ve palmet motifli kompozisyon yer alır. Altında üç satırlık yazı kitabesi ve kitabenin etrafında sade düz silme bordürler yer alır. Alınlık süslemesi iç yüzün tekrarı olan dış yüzün tek farkı alttaki yazı satırının aşağıya doğru daralan bir pano oluşturulmak suretiyle taş yüzeyinde bir bütünlük oluşturulmasıdır. Katalog No : 5 Bulunduğu Yer İnceleme Tarihi : Kimliği : Molla Fenârî Camii Haziresi : İbrahim Paşa kızı Hatice Hatun Vefat Tarihi : 855 h./ m. Resim No : 6 Ölçüleri : BŞ: 95 x 42 x 6 cm. AŞ: 85 x 41 x 6 cm. L: - S: - Malzeme ve Teknik Yazı Dili ve Türü Kitabe : BŞ d : Mermer/Alçak kabartma : Arapça/Celî Sülüs انتقلت المرحومة / المغفورة السعيدة / الشهيدة الراجي الى رحمة ربه خديجة خاتون / بنت ابراهيم باشا تاريخ لسنة AŞ d / خمس و خمسين و ثمانماي ه BŞ-AŞ Merhûme, mağfûre, saîde, şehîde, Rabbi nin rahmetini uman İbrahim Paşa kızı Hatice Hatun 855 senesinde vefat etti. Genel Özellikleri ve Süsleme: Sivri kemerli baş ve ayak şahidelerinin yalnızca birer yüzleri yazılı olup, diğer yüzleri boş bırakılmıştır. Her iki taşın kemer alınlığında rûmî ve palmetlerin simetrik dağılışıyla meydana gelmiş birer kompozisyon ile bunun altında üç satırlık yazı panosu bulunur. Panoların etrafı sayfa 119

11 Molla Fenârî Camii Haziresi Mezar Taşları/H. Gülgen sade düz silmelerle kuşatılmıştır. Taşların yan ve arka yüzlerinde yazı veya süsleme unsuru bulunmamaktadır. Katalog No : 6 Bulunduğu Yer İnceleme Tarihi : Kimliği : Molla Fenârî Camii Haziresi : Mehmed Bey kızı Esleme (Hanım) Vefat Tarihi : Rebiulevvel 866 h./aralık 1461 m. Resim No : 7 Ölçüleri : BŞ: 79 x 39 x 5,5 cm. AŞ: 79 x 37 x 5,5 cm. L: - S: - Malzeme ve Teknik Yazı Dili ve Türü Kitabe : BŞ d : Mermer/Yüksek kabartma, mail kesim : Arapça/Celî Sülüs قد انتقلت المرحومة المغفورة / السعيدة الشهيدة المحتاجة / الى رحمة االله تعالى BŞ i BŞ AŞ i AŞ d قال النبي عليه السلام / الدنيا... الناي م Merhûme, mağfûre, saîde, şehîde, Allah Teâlâ nın rahmetine muhtaç,... irtihal etti Nebî Aleyhisselam buyurdu ki, Dünya Uyuyan. او تسكنها في دار الجنان / اسلمه بنت شاه ( ) محمد بك في / شهر ربيع الاول لتاريخ السنة النبية ست / و ستين و ثمانماي ه sayfa 120 AŞ Yahut onları Cennetlerde oturtursun. Şâh (?) Mehmed Bey kızı Esleme 866 hicrî senesinin Rebiulevvel ayında vefat etti. Genel Özellikleri ve Süsleme: Mezarda baş ve ayak şahideleri doğrudan toprağa gömülüdür. Baş ve ayak taşları sağlamdır ve günümüze

12 Uluslararası Molla Fenârî Sempozyumu orijinal hâlleriyle ulaşmıştır. Sivri kemer formlu taşların her iki yüzünde kemer alınlıklarında simetrik palmet ve rûmî motiflerinin birlikteliğiyle meydana getirilmiş kompozisyon bulunur. Taşların dış yüzleri yan kenarlarında üzerleri sade bırakılmış birer sütunçe yer alır. Her iki yüzde ikişer satırlık yazı panolarından alttakiler aşağıya doğru daralarak tersine bir kemer kavsi çizen şekle sahiptir. Bu şekil üstteki taç kısmıyla bir bütünlük teşkil ederek, taş yüzeyinde şekilsel bütünlüğü temin eder. Taşların yan yüzleri boş bırakılmış, herhangi bir süslemeye yer verilmemiştir. Katalog No : 7 Bulunduğu Yer İnceleme Tarihi : Kimliği : Molla Fenârî Camii Haziresi : Molla Fenârî oğlu Yusuf Bâlî kızı Fatma Hanım Vefat Tarihi : Cemâziyelâhir 877 h./kasım 1472 m. Resim No : 8 Ölçüleri : BŞ: 104 x 38 x 9 cm. AŞ: 98 x 38,5 x 8,5 cm. L: - S: - Malzeme ve Teknik Yazı Dili ve Türü Kitabe : BŞ d : Mermer/Yüksek kabartma, mail kesim : Arapça/Celî Sülüs قال النبي صلى االله عليه و سلم / كن في الدنيا كا نك غريب و عابر سبيل / و عد نفسك من اصحاب القبور قد توفت من دار الفناء الى دار البقاء / المرحومة المغفورة BŞ i السعيدة الشهيدة المحتاجة الى رحمة ربه / فاطمة بنت يوسف بالي بك العالم الفاضل / ابن فناري طاب االله ثراهما يا رب العالمين BŞ Nebî Aleyhisselâm buyurdu ki, Dünyada bir garip gibi yaşa ve kendini kabir ehlinden biri say. sayfa 121

13 Molla Fenârî Camii Haziresi Mezar Taşları/H. Gülgen Fenârî nin oğlu âlim ve fâzıl Yusuf Bâlî kızı merhûme, mağfûre, saîde, şehîde, Rabbi nin rahmetine muhtaç Fatma (Hanım) vefat etti. Allah onların topraklarını nurlandırsın. Ey âlemlerin Rabbi! AŞ i AŞ d نور االله مرقدها و طيب مضجعها / الهي رساي يده بجور بد / كردنكان ( ) / يا تين من كل فج عميق و اسكنها في دار الخلد و الجنان بفضلك و كرمك يا ارحم الراحمين يا رب من / العالين في شهر جماذي الاخر سنة / سبع و سبعين و ثمانماي ه sayfa 122 AŞ Allah onun kabrini ve yattığı yeri nurlandırsın. Ey Allahım! Uzak yerlerden sana gelsinler ve fazlınla onu Huld Cenneti ne koy. Ey Merhametlilerin en merhametlisi, kereminle, 877 senesinde Cemâziyelâhir ayında (vefat etti). Genel Özellikleri ve Süsleme: Dikdörtgen mermer bir kapak taşı ile bunun baş ve ayak taraflarında birer şahideli mezardır. Şahideler sivri kemer formludur. Baş ve ayak taşlarının dış yüzleri kemer alınlıklarında rûmî ve palmetlerle oluşturulmuş ama sade kompozisyonlar bulunur. Kompozisyonun kemer kavsi boyunca konturlaşan dilimli kartuşlar sınırı da teşkil ederler. Altta üç sıra yazı panosu bulunur ve en alttaki pano aşağıya doğru daralmak suretiyle, kemerle simetrik bir bütün oluştururlar. Baş şahidesinin yanlarında bulunan sütunçeler sade yüzeylidir. Hâlbuki ayak şahidesinin sütunçeleri burmalı yivlidirler. Baş taşı iç yüzü kemer alınlığından itibaren dört satırlık yazı panosunu oluşturmuştur. Buradaki yazılar karakter itibariyle farklılık arz eder. Bundan iki ayrı ustanın çalışmış olduğu fikrini elde ediyoruz. Ayak taşı iç yüzü de baş taşı iç yüzü gibi sade ve dört sıra yazı panosundan oluşmaktadır. Her iki iç yüzde de yazı panoları daha taşkın bir iç yüzeye çalışılmıştır. Ayak taşı kemer alınlığındaki tezyinat baş taşından farklı olmakla birlikte aynı üsluptandır. Alttaki üç satırlık yazı panosu ve alttaki ters kemer biçimli son pano baş taşının bir tekrarı niteliğini hatırlatır. Yanlarda burmalı birer sütunçe doğrudan başlıklara oturur.

14 Katalog No : 8 Bulunduğu Yer İnceleme Tarihi : Kimliği Vefat Tarihi Resim No : 9 Uluslararası Molla Fenârî Sempozyumu : Molla Fenârî Camii Haziresi : Fenârî Şemsi Bey oğlu Mehmed Bey : Belli değil (15. yy.) Ölçüleri : BŞ: 38 x 42 cm. AŞ: 38 x 41 cm. L: - S: - Malzeme ve Teknik Yazı Dili ve Türü Kitabe : BŞ : Mermer/Alçak kabartma : Arapça/Celî Sülüs انتقل المرحوم محمد بك / بن شمس بك فناري الى AŞ في شهر ربيع / الاول تاريخ... BŞ-AŞ Fenârî Şemsi Bey oğlu Mehmed Bey Rebiulevvel ayında vefat etti. Genel Özellikleri ve Süsleme: Camiin güney bahçe duvarlarının karşısında bir duvar sekisi üzerinde bulunmaktadır. Silindirik formlu baş ve ayak taşları üzerindeki yazılar dış şartlara bağlı olarak silinmiş ve çok zor okunmaktadır. Taşlar üzerinde herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır. Katalog No : 9 Bulunduğu Yer İnceleme Tarihi : Kimliği Vefat Tarihi Ölçüleri : Molla Fenârî Camii Haziresi : Yusuf Bâlî kızı Hundî Hatun : Belli değil : BŞ: 55 x 28,5 x 5 cm. AŞ: 78 x 33,5 x 5,5 cm. L: - S: - Malzeme ve Teknik : Mermer/Yüksek kabartma Yazı Dili ve Türü : Arapça/Celî Sülüs sayfa 123

15 Molla Fenârî Camii Haziresi Mezar Taşları/H. Gülgen Kitabe : AŞ i AŞ d يا واقفا بقبري متفك را / بامري بالامس كنت مثلك / غدا قد توفت مفخر الخواتين خندي تصير مثلي خاتون الملقبة بفخر النساء مفخر / العلماء بنت يوسف بالي / AŞ Ey kabrimin başında duran! Durumumu bir düşün. Dün ben senin gibiydim. Yarın da sen benim gibi olacaksın. Âlimlerin övüncü Yusuf Bâlî nin kızı Fahrünnisa diye lakab verilen Hundî Hatun vefat etti. Genel Özellikleri ve Süsleme: Sivri kemer formundaki ayak taşının dış ve iç yüzleri alınlıkları simetrik rûmî ve palmetlerden oluşan birer kompozisyona sahiptir. Altta üçer satırlık yazı kuşağının etrafı düz silmelerle kuşatılmıştır. Kemer alınlıklarında yer alan süslemeler normal taş etinden daha yüksek ve dilimli birer kartuş oluşturmuşlardır m. tarihinde vefat eden Molla Fenârî nin orijinal mezar taşı mevcut değildir. Yakın tarihte yaptırıldığı belli olan, külliye ve hazirenin tarihî vechesine uymayan bugünkü mezar taşı oldukça hantal ve estetikten mahrumdur. Bursa Eski Eserleri Sevenler Kurumu nun 1969 yılında gerçekleştirdiği tamirler öncesinde Fenârî nin mezarında Zeynî mezar taşı olduğu bilinmektedir. 10 Cami girişinde yer alan ve Molla Fenârî nin kabrinin bulunduğu haziredeki mezarların çoğunluğunun Zeynî formlu olması ilginçtir. Zira Molla Fenârî nin tasavvufî irtibatları konusunda netlik yoktur. Zeynî mezar taşları XVI. yy. dan sonra görülmediğine göre, Fenârî nin kabrinde görüldüğü belirtilen taşın XV. yy. a ait olması kuvvetle muhtemeldir. Bu durum, Fenârî ile Zeyniyye arasında en azından ciddî bir muhabbetin olduğunu belgeler niteliktedir. Molla Fenârî Camii nin doğu ve batı yanlarında bulunan hazireler önemli şahsiyetlerin mezarlarına ev sahipliği yapmaktadır. Bu mezarlar ve mezar taşları bugün için tam olarak tespit edilememiş olan Fenârî ailesinin aile şeceresinin çıkarılması bakımından da ayrıca önem taşımaktadır. 3 no. lu sayfa Aşkar, Mustafa, Molla Fenârî ve Vahdet-i Vücûd Anlayışı, Muradiye Kültür Vakfı Yayınları, Ankara 1993, 75; Baykal, K., a.g.e.,

16 Uluslararası Molla Fenârî Sempozyumu katalogda yer alan kimliği belirsiz mezar taşı üzerindeki tarih kaydı, bu taşın Fenârî oğlu Yusuf Bâlî ye ait olduğunu ortaya koymaktadır. Hazirede yapılacak detaylı bir restorasyon çalışmasının, diğer aile bireyleri hakkında da malumat elde edilmesini temin edeceği muhakkaktır. Yine bu hazirede yapılacak detaylı bir restorasyon, XIX. yy. a kadar Osmanlı mezar taşlarının tipolojik-form, yazı, süsleme ve metin içeriği bakımından da önemli bilgiler verecektir. Resim 1: Molla Fenârî Camii ve haziresi Şekil I: Sivri kemerli mezar taşı sayfa 125

17 Molla Fenârî Camii Haziresi Mezar Taşları/H. Gülgen Şekil II: Zeynî mezar taşı Şekil III: Silindir formlu mezar taşı Resim 2: Hatice Hatun un mezarı Resim 3: Hüseyin Paşa nın mezarı sayfa 126

18 Uluslararası Molla Fenârî Sempozyumu Resim 4: Fenârî oğlu (Yusuf Bâlî?) kabri Resim 5: Kimliği belirsiz bir mezar taşı Resim 6: Hatice Hatun kabri Resim 7: Esleme Hanım kabri sayfa 127

19 Molla Fenârî Camii Haziresi Mezar Taşları/H. Gülgen Resim 8: Fatma Hanım kabri Resim 9: Mehmed Bey kabri sayfa 128