YILLARI ARASI DA ÇA AKKALE KE TSEL ALA DEĞĐŞĐMĐ Đ LA DSAT ETM SE SOR PCI GÖRÜ TÜ ĐŞLEME YAZILIMI ĐLE DEĞERLE DĐRĐLMESĐ

Transkript

1 Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi Electronic Journal of Social Sciences Bahar-2011 Cilt:10 Sayı:36 ( ) ISSN: YILLARI ARASI DA ÇA AKKALE KE TSEL ALA DEĞĐŞĐMĐ Đ LA DSAT ETM SE SOR PCI GÖRÜ TÜ ĐŞLEME YAZILIMI ĐLE DEĞERLE DĐRĐLMESĐ THE EVALUATION OF ÇANAKKALE CITY CENTER AREA S DEVELOPMENT BETWEEN USING BY LANDSAT ETM SENSOR PCI SOFTWARE Dr. Rüştü ILGAR Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Orta Öğretim Sosyal Alanlar Bölümü, Coğrafya Eğitimi Anabilimdalı ilgar@mail.com Öz Bu çalışmada Çanakkale kentinin 14 yıllık periyot içerisinde kentsel alan değişimimin uydu görüntüleri kullanılarak değerlendirmesine gidilmiştir yılı itibariyle Çanakkale il merkezinin kentsel gelişimine bakıldığında; Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana merkez ilçe nüfusu e ulaşmış olup, nüfus artış oranı % 0 33,92 olarak gerçekleşmiştir. Kent alanında kilometrekareye 112 kişi düşmektedir. Artan nüfus nedeniyle Çanakkale Belediyesi sınırları içinde yaklaşık 1114 hektarlık imar planı yapılmış konut ve donatı alanı bulunmaktadır. Yine Çanakkale Belediyesinin mücavir alanlarından Güzeyalı-Dardanos bölgesinde 301 Ha. lık imar planı yapılmış alan, Karacaören bölgesinde ise 300 Ha. lık yeni kentsel gelişme alanı bulunmaktadır. Bütün bu gelişim planlarına rağmen bu çalışma ile kentin havaalanı, askeri tesisler ve deniz kıskacına alındığı sonucuna varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Çanakkale, Uzaktan Algılama, Görüntü işleme, Kentleşme, Kentsel alan Abstract In this study changes in the housing market and population of the city center of Çanakkale were studied. Remote sensing images of the last fourteen years were used for the structure of the housing situation. From the foundation of the Republic Çanakkale s population has grown to and and there has been a growth of 33.92% from From 2001 the population shows a figure of 112 people per square kilometers. Çanakkale s city hall shows an housing area of 1114 Ha besides new plans for housing areas such as Güzelyalı (301Ha) andkaracaören (300 Ha). However, this study underlines the fact that despite the urban development plans the city is surrounded by airports, military facilities and the marine. Key Words: Çanakkale, Remote Sensing, Image Processing, Urbanization, City area

2 1.Giriş Kronolojik olarak Çanakkale kentleşmesi incelendiğinde şu sonuçlara erişilebilir: Đlk kentin ortaya çıkışı: 1354 te Çanakkale Avrupa kapılarının Türklere açılışında öncü rol oynadığı görülmektedir. Bizans Đmparatoru VI. Đoannes Kantakouzenosun iç savaşlar ile iktidarı ele geçirme çabası nedeniyle ( ) Osmanlı Beyi Orhan ile ittifak yapmak ister ve bu amaçla kızı Theodora yı ona eş olarak verir. Orhan Bey de oğlu Süleyman ı Kantakouzeno tarafında savaşmak için Avrupa ya gönderir. Avrupa da Gelibolu yakınlarında Çimpe Kalesini de askeri üs olarak kullanmak için Bizans tan Osmanlılar alır. Bu hamle ile Çanakkale ve Avrupa da Türk varlığı tarihte yerini sağlamlaştırır (Nicoloudes, Çeviri, 2008). Fatih Sultan Mehmet döneminde ise Rumeli yakasında Sestos dolaylarında Kilitbahir, Anadolu yakasında Abydos dolaylarında Çimenlik (Kal a-yı Sultaniyye) kaleler yapılır. Bugünkü Çanakkale Đli'nin adı ve yerleşmesi Anadolu yakasındaki Kal a-yı Sultaniyye den gelmektedir. Çimenlik Kalesinin 1462 yılında inşaatına başlanması, kentin ilk nüvesinin de oluşması anlamına gelir (Bayır, 2008: 1087). Đlk yerleşme boğazın ve kalenin savunulmasında görevli asker ve idari kökenli Müslümanların oluşturmuştur. Osmanlı yerleşmelerinin karakteristik yapısı kervansaray (otel), medrese (okul ve camii),çeşme ve hamamı getirmiş bunun sonucunda ilk mahalle Fatih Camisi ve civarına kurulan Cami-i Kebir mahallesi ortaya çıkmıştır. Aynı dönemde kurulan bir başka mahalle ise, kalenin inşasında görev alan Çingenelerin oluşturduğu (Gökbilgin, 1994) Cami-i Kebir mahallesi ile Sarıçay arasında yer alan Çay Mahallesidir. Çay mahallesinin sakinleri Çingeneler Osmanlı da nitelikli iş gücü ve özgün mesleklerinden dolayı (tenekeci, nalbant, kılıç ustası, kuyumcu, bıçakçı, ayakkabıcı, tımarcı, elekçi ve kasap, müzisyen) ordu hizmetinde bulunmuşlar ve sosyal açıdan daha iyi yer edinmişlerdir (Marushiakova, 2001) yüzyıl: Müslüman nüfus hızla artmasının yanında Gayr-i Müslim nüfusta ta artmıştır. Öncelikle denizcilik işleriyle yoğun olarak uğraşan Rumlar 1600 lü yıllarda kente yerleşmiştir. Rumları ticaret ve zanaatle uğraşan Ermenilerin gelişi izlemiştir. Gayr-i Müslimler Cami-i Kebir ve Çay mahallelerinin doğusuna, Zafer meydanı kilise civarına yerleştikleri bilinmektedir (ÇEYAP, 1997). 16. yüzyıl başlarında sağlanan huzur ve güven ortamı Yahudi nüfusu da bölgeye çekmiştir (Danit, 1997). Ticari aktivitenin artmasıyla birlikte kentte Yahudiler; kırsal kesimde üretilen pamuk, yelken bezi, zeytin, zeytinyağı, palamut ve meşe kömürü gibi ürünleri toplayıp satmaya başlamış oldukça etkin hale 332

3 gelmişlerdir. 17. Yüzyılda seramik üretimi ve ticaretiyle ünlenen kent, sonraları "Çanak Kalası" olarak adlandırılmış, Bu ad sonraları Çanakkale'ye dönüşmüştür. 18.yüzyıl: Gayr-i Müslimler sonradan buraya yerleşmiş ve hiçbir zaman çoğunlukta olmamışlardır. Çanakkale yi Çingene, Rum, Ermeni ve Yahudi yerleşmesi olarak görmek son derece hatalıdır. Örneğin; 1700 lü yıllarda hane sayısı olarak seyyah R. Pococke ( ), buradaki 1200 hanenin 850 sinin Müslümanlara, geri kalan 200 ü Rumlara, 100 ü Ermeni ve 50 si Yahudiler e ait olduğunu belirtmiştir (Anon 1). 19.yüzyıl: 1800 lü yıllarda mahalleler günümüzdeki çekirdeklerini ortaya çıkarmıştır. Çanakkale de 1843 yıllarındaki sayımda şehirde 4 Müslüman ve 3 Gayr-i Müslim Mahallesi bulunmaktadır. Çanakkale de bulunan mahalleler; Cami-i Kebir, Yalı, Arslanca, Çınarlık, Rumiyan, Ermeniyan ve Yahudiyandır. Şer iyye sicili kayıtlarına göre; bunlara daha sonraki yıllarda Çay ve Aziziye adında iki mahalle daha eklenmiştir. Çay mahallesinde genellikle Kıptiler oturmaktadır. Aziziye ise, Tatar muhacirlerinin meydana getirdiği bir mahalle olarak ortaya çıkmıştır (Korkmaz, 2005). 20.yüzyıl: Çanakkale için Birinci Dünya Savaşı yılları göç yılları olarak tanımlanabilir. Rum ve Ermenilerin hasta adamdan pay alabilme çabaları bu iki azınlığı işbirliğine itmiş beraberinde çeşitli sorunları çıkararak göçü tetiklemiştir. 5 Ocak 1919 da Aya Triada Kilisesinde konuşan Çanakkale Metropoliti, Türklerin mezaliminden uzun uzadıya bahsetmiş ve Rumlarla Ermenilerin Türklere karsı birleşmelerini istemiştir (Tansel, 1973:85). Yüzlerce yıldı huzur içinde yaşayan Türkler ve Gayr-i Müslimler hayli zor günler geçirmişlerdir. Birinci Dünya Savaşı sonrasında Batı Anadolu da işgalin olduğu yerlerde Türklerden oluşan çete ve eşkıya terörünü ortaya çıkarmıştır. Ülkenin içinde bulunduğu olağanüstü durumu ve otorite boşluğunu fırsat bilen pek çok kişi veya grup cana, ırza, mala tecavüz etmekten çekinmemiştir (Temel, 2010:417). Bu durum özellikle yaşlılar tarafından anlatıla geldiği gibi Çanakkale yi de etkilemiş, çete faaliyetleri halka oldukça zor günler yaşatmıştır. Aslında göç olaylarını tetikleyen bu olaylar sadece Birinci Dünya Savaşı yıllarına özgü değildir. Çanakkale nin kentsel gelişimde göç 7 farklı evrede karşımıza çıkmaktadır: 1.dönem :Mübadele ( ) 2.dönem :Mübadele Sonrası ile Đskan Kanunu Öncesi ( ) 3.dönem :1934 Đskan Kanunu Sonrası ( ) 333

4 4.dönem :II.Dünya Savaşı ve Sonrası ( ) 5.dönem :Bulgaristan Göçleri ( ) 6.dönem :Parçalanmış Ailelerin Birleştirilmesi ( ) 7.dönem :Bulgaristan dan Göçler (1989) (Atabay, 2005) Đkinci Dünya Savaşı yılları ise kente askeri yığınak yıllarıdır. Özellikle yılları arasında nüfus artış hızı %o oranına yükselmiştir. Savaşın bitiminden birkaç ay sonra yapılan 1945 sayımında askeri birliklerin çekilmesi tam olarak gerçekleşmediği için nüfus artış hızı (%o-1.47) 1950 sayımı kadar belirgin değildir (%o ) (Özözen, 2006: 146) yılındaki ilk imar planı yapılmıştır. Söz konusu plana göre, kent nüfusunun 2000 yılında kişi olacağı hesaplanmış ve planlama çalışması buna dayanarak yapılmıştır Oysa 1975 yılında bu sayıya erişilmiştir li yıllardan sonra artan nüfusun beraberinde getirdiği yapılaşma ihtiyacı mevcut planlı alanlara yenilerinin eklenmesine neden olmuş, 1977 yılında onanan ve 1978 senesinde bazı revizyonlar yapılarak uygulanılmaya başlanan 1/1000 uygulama imar planlarına, 1984 ve 1993 tarihlerinde yapılan ilave 1/5000 lik nazım imar ve 1/1000 lik uygulama imar planları ile sahil şeridindeki yerleşim kentin daha iç kesimlerine doğu, kuzeydoğu ve güneydoğu tarafına doğru yönelmiştir yılında Đller Bankasınca hazırlanıp, Bayındırlık ve Đskan Bakanlığınca onanan imar plan revizyonu uygulanmıştır. Çanakkale nin eski yerleşim alanı olan Cumhuriyet Meydanının güneyinde Sarıçaya kadar olan kısımı ise Koruma amaçlı imar planı hazırlanmış, Edirne Koruma Kurulunun gün ve Çanakkale Belediye sinin günlü meclis kararları ile onanmıştır. Kentsel gelişimin % lik kısmı ova üzerinde gerçekleşmiştir. Çanakkale de denizin olması kente olan cazibeyi arttırmış ve kentsel gelişimde önemli rol oynamıştır. Türkiye nüfusunun yaklaşık üçte birinin deniz kıyısında yer alan yerleşmelerde ikamet ettiği göz önüne alınırsa (Dede, 2004:252), Çanakkale de bundan etkilenmiş memur ve emeklileri kendine çekmiştir li yıllarda taşımalı eğitime geçiş ile köylerin boşaması şeklinde kente olan göç daha da artmıştır. Kentsel gelişim 1996 yılında üniversitenin etkisiyle hızla artmıştır. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesinin varlrığı ve yeni bölümlerin açılıp 25 bine ulaşan öğrenci sayısı kentleşmeyi tetikleyen diğer bir unsur olmuştur. Çanakkale de yaşayan bireylerin %19 u 334

5 Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesinin öğrencisi olduğu belirtilmektedir. Dolayısıyla Çanakkale kentinin gelişiminde büyük rol oynamıştır. Örneğin döneminde binde 52 olan yıllık ortalama nüfus artış hızı döneminde binde 37 ye, döneminde ise binde 23 e gerilemiş olmasına rağmen, dönemindeki artış hızı binde 34 olarak gerçekleşmiştir (Işık, 2008). Ancak, ovadaki yerleşilebilecek alanların önemli bir bölümü önceki dönemlerde yapılaşmaya maruz kaldığından, ovada yerleşmeye açılabilecek alanlar daralmış ve bu dönemde ova üzerindeki yeni yerleşim alanlarının oranı daha düşük düzeye inmiştir (Çavuş, 2007). 2. Amaç ve Kullanılan Yöntem Bu çalışmada ülkemizin tarihi ve doğal güzelliklerinin bütünleştiği ve deniz yoluyla Avrupa ya açılan bir kapı durumundaki Çanakkale iline özgü kentsel gelişim sürecinin yeni bir yöntem ile incelenip; gözlemlenen sorunlara karşı çözüm önerileri üretilmesi amaçlanmıştır. Toprak yüzeyindeki organik materyaller spektral çözünürlükte önemli rol oynamaktadır (Dalal and Henry, 1986: ; Shonk et all., 1991:34). Bu yüzden multispektral görüntüler otomatik sınıflandırmada daha yüksek verimlilik arz etmektedir (Leone et al., 1995: ). Bitki ve bitki ısıları göz önüne alınarak aynı zamanda buharlaşma ve terleme hesaplamaları yapılabilmektedir. Aynı zamanda tarım alanlarındaki mevcut su stresi (Jackson et al., 1981: ), azot eksiklik haritaları (Blackmer et al., 1996:1-5) ve fotosentezsel aktif radyasyonu (Pinter, 1993:19-25) bu yöntemle saptamak mümkündür. Dolayısıyla toprak, su, kayaç gibi fiziksel maddeler, bitki örtüsü ve türleri, organik maddeler, bunların yaydığı buharlaşma, ısı ve radyasyon uydu görüntülerinde spektral çözünürlüğe bağlı olarak değişkenlik arz etmektedir. Bunun bir sonucu olarak görüntü sınıflandırmasında gerekli hassasiyetlerin önceliğine önem verilmelidir. Kentsel alanlar ise bu tür öğelerin en yoğun etkileşim alanıdır. Öncelikli olarak 2004 yılında lisanslı kullanıcısı olduğumuz PCI Geomatics Version 9.1 görüntü işleme yazılımı için Türkiye nin bulunduğu UTM zon gözetilip Maryland Üniversitesi yerbilimleri interface sisteminden temin edilmiştir (Anon 2). Uydu görüntülerinin teknik detayı ise: LANDSAT 7 ETM+2001 Enhanced Thematic Mapper +: Panchromatic ( µm, 15 m x 15 m pixel) 335

6 Multispectral (µm, all 30 m x 30 m pixel boyutu, 60 m x 60 m lik thermal band hariç): µm (mavi) µm (yeşil) µm (kırmızı) µm (NIR) µm (SWIR 1) µm (Thermal) µm (SWIR 2) Swath width (vertical görüntü): 185 km Tekrarlanma süresi (aynı uydudan adı geçen yere ait görüntü alınabilmesi için gerekli zaman): 16 gün Görüntü tarihi: Görüntülere ait ortalama yerel zaman: 05: 20:09.0 LANDSAT Tüm özellikleri aynı olan uydunun sadece uzaysal çözünürlü 120 olup pankromatik bantı bulunmamaktadır. Görüntü tarihi: ve görüntülere ait ortalama yerel zaman: 07:33:00.0 aittir. Maksimum benzerlik sınıflandırması olasılık dağılım, ortalama vektör ve kovaryans matris bilinmeyen parametrelerdir. Bu parametrelerden ortalama vektör şeklinde ve kovaryans matris ise olarak verilir. Burada n, sınıftaki piksel sayısını j, sınıftaki piksellere ait parlaklık değerlerini x göstermektedir. Görüntüdeki her piksel için j sınıfına olan benzerlik veya yakınlık mesafesi hesaplanır. Minimum mesafe tasnifindeyse s n sınıflanarak pikselin n. Banttaki değeri, µ in ise n. Banttaki çakışma değeridir. Sınıflandırma esnasında ise s değerine sahip piksel, mesafenin (d(s, µ i )) en küçük olduğu sınıfa dahil edilmektedir (Niblack, 1986). 336

7 Elde edilen görüntüler görüntü işleme yazılımı ile PCI Geomatics Version 9.1 kullanıma uygun hale getirilmiştir. Türkiye de ölçüm çalışmaları ED-50 datumunda olduğundan GPS ile WGS-84 datumunda elde edilen koordinatların yerel koordinatlara dönüştürülmüştür. Dönüşüm işlemi tamamlandıktan sonra kent sınırındaki noktalarda çözümleme işlemleri yapılmıştır. Şekil 1. Piksel Bazında Kent Sınırlarının Segmentlerinin Çizilmesi Nesneye yönelik otomatik sayısallaştırma amacıyla öncelikle bina detayları için segmentler oluşturulmuştur. Bu segmentler eş karakteristikli piksellerden oluşan kümelerdir. Bu karakteristikler işleme geçmeden ince kullanıcı tarafından parametreler girilerek belirlenir periyodu içinde yıllık artış oranını hesaplamak amacıyla aşağıdaki formül kullanılmıştır (Xu and All., 2000). U1 ilk tarihteki şehir alanı, U2 ikinci tarihteki sehir alanı ve N izlenilen zaman periyodundaki yıl sayısıdır. Elde edilen görüntüler karşılaştırılmış ve önceden öngörülen hesaplama tekniği ile Wiegand et all., 1979: yaptığı öngörü ve değerlendirme referans nitelikli olmuş bu perspektifte görüş ve önerilerde bulunulmuştur. Çanakkale ili kentsel alanına ait alansal değişim değerleri ve nüfuslanma verilerine ise resmi kaynakların kayıtları esas alınarak ulaşılmıştır. 337

8 3. Kentsel Gelişim Süreci ve CBS Ülkemizi etkileyen hızlı kentleşme dünya genelinde 1970 lerde başlamıştır. Çanakkale il nüfusu ve kentsel mekân gelişimi bu durumdan oldukça fazla etkilenmiştir. Bu sorunların çözümüne karşı coğrafyanın oldukça önemi vardır (Efe, 1999: 80). Çanakkale çevresi özellikle Truva ve boğaz kıyısı insan yerleşmeleri ve faaliyetleri açısından uygunluk arz etmektedir (Kayan ve diğ. 1980). Bunda kıyı kenarındaki ovalık alanların elverişliği (Koçman, 1993) büyük rol oynar. Çanakkale il merkezi yerleşmesinde jeomorfolojik uyumluluk (Özdemir, 1996) ve coğrafi mekânla ilişki de (Özdemir ve Karadoğan, 1996) oldukça fazladır. Đklim verilerinin elverişliliği de (Yiğitbaşıoğlu, 2000) yerleşmeler üzerinde büyük etki yapmaktadır. Aynı zamanda oluşan kentlerinde coğrafi faktörlerin oluşum ve gelişim süreçlerine etkisi de mevcuttur (Çicek, 2004, Çicek 2005, Erlat, 2002). Coğrafi koşulların elverişliğine bağlı olarak ortaya çıkmış olan Çanakkale kenti oluşum ve gelişim süreci sonucunda şehir merkezi son nüfus sayımında nüfusu 2001 yılında e ulaşmıştır. Nüfus artış oranı % 0 33,92 düzeyinde gerçekleşmiştir. Şehirsel alanı ise 928 km 2 ye ulaşmıştır (DĐE, 2001:25-62). Bu durum birçok problemi beraberinde getirmiştir. Bu konuları gündemine alan çok sayıda araştırma ve konferanslar da yapılmıştır (Cullingworth, 1977; Alam and Alikhan 1994:73). Kentleşme üzerinde gerçekleştirilen çalışmalar ülkemiz coğrafyacılarınca 1950 ye kadar olan süreç, 1970 li yıllar ve yıları şehirleşme süreçleri şeklinde sınıflandırılması (Erel, 1992:85-104) araştırma konusunun veri tabanını oluşturmuştur lerdeki olağan üstü değişimler kentselleşmeye özgü büyük ölçekli matematiksel modellemeleri (Bernstein and Mellon 1978; Putman 1983; Bertuglia et al. 1994:5) ortaya çıkarmıştır. Đlk aşamada klasik ve modern lokasyon tanımlamaları (Losch, 1956:78), fiziki yeryüzü şekillerini (Stewart, 1948:31-58) konu alan modellenmeler gerçekleştirilmiştir. Daha sonraki süreçte ise sanayi, ekonomi, sosyal nitelikli unsurlar çalışmalarda (Lowry, 1964:33), yerini almıştır. En son gelişmelerde ise linear denklem ve katsayı hesaplamalarına da (Pindyck and Rubinfeld, 1991) gidilmiştir. Bu konuda batıda günümüzdeki anlamıyla modern çalışmalar Anys et al. (1994) ve Bannari et al. (1994) tarafından yapılmıştır. Çalışmalar mekânsal materyal ve malzeme modellemesiyle 3 katman halinde ele alınmaktadır. Örneğin ülkemizde erozyon alanlarının saptanmasına dair çalışmalar (Turoğlu ve diğ., 1994) gibi çok sayıda tali çalışma katmanları da eklenmiştir. Konumlandırma (Murata, 1959:36), kentsel-ekonomik gelişim ölçekleri (Hanink, 1997:45) ve beşeri faaliyetler katmanı (Castells, 1996:156) esas alınarak yerleştirildiği görülmüştür. En önemli gereklilik ise çalışmaların yürütüleceği mekâna ait uydu görüntüsü 338

9 temini olmaktadır (Abed and Kaysi, 2003:992). Uzaktan algılamada uzaysal çözünürlük ve gerçek zamanlı ölçüm değerleri yakın geçmiş hakkında daha gerçekçi sonuçlar doğurmaktadır (Jackson, 1984:81-96). Bu vizyondaki çalışmalar gelecek için de yüksek çözünürlükte uzaktan algılama ürünlerinin daha verimli kullanımı hakkında bilgi getirecektir (Fritz, 1996:62). Çanakkale il merkezinin kentsel gelişimine DĐE, nüfus verileri baz alınarak bakıldığında; Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana merkez yüzölçümü 928 km 2 olan il nüfusunda kentleşmenin seyri oldukça değişik aşamalardan geçmiştir yılı 1978 Đller Bankası Đmar Planlama Dairesi Başkanlığınca hazırlanan imar planları haricinde ile özgü revize edilmiş yeni bir imar planı bulunmamaktadır. Ancak çalışmalar devam etmektedir. Şehrin hızlı yayılma alanına ve ihtiyaçlara karşı cevap olarak, 1987 planında şehrin yer aldığı Sarıçay delta alanı düşünülmüş, düzenlemelerinde ise şehre hakim plato düzlükleri ve sırtları hedeflenmiştir (Erginal, ve Erginal, 2003:107). Genel hatlarıyla Çanakkale nüfus hareketleri incelendiğinde; üç farklı dönem net olarak tespit edilebilmektedir. Bunlardan ilk dönem yılları arasıdır. Bu dönemde Çanakkale nüfusu hızla artmıştır. * Đkinci dönem ise yılları nüfus hareketidir ki nüfus hızla düşmüştür. Üçüncü dönem ise 1950 den günümüze olan dönemdir. Günümüzde ise Çanakkale kent nüfusu e ulaşmış olup, nüfus artış oranı % 0 33,92 oranında gerçekleşmiştir. Şekil 2. Çanakkale Kent Nüfusunun Yıllara Göre Değişimi * yıllarındaki nüfus artımı I.Dünya Savaşı ve II.Dünya Savaşı yıllarının etkisinden kaynaklanmaktadır. Güvenlik nedeniyle asker sayısının arttırılması bunun bir sonucu olarak nüfus artmış gözükmektedir. 339

10 Aynı süreçte Türkiye nüfusu beş kat nüfuslanmış iken, Çanakkale nin nüfusu 2.5 kat artmıştır. Ancak kentin mevcut nüfus piramidi incelendiğinde genç yaştaki bireylerin yoğunluğu göze çarpmaktadır. Bu ortalamalar Türkiye ortalamalarından daha yüksektir. Bu oranların yüksek olması nedeniyle gelecek için Çanakkale ilinin gelecekte gelişme için oldukça büyük potansiyelde açık bir il durumdadır. Bu da beraberinde yeni konutları ve kentleşmeyi getirmektedir. Kentleşme süreci sadece mekan sorunları yaratmakla kalmayıp, beraberinde çöp sorunu, susuzluktan kaynaklanan sorunlar ve bulaşıcı hastalıklar, peyzaj sorunları ve ekolojik sorunları da ortaya çıkarmaktadır (Kutlu ve diğ 1999:112). Ayrıca kentli yaşama mekânı hariç ilişkili olduğu diğer ekosistemleri de olumsuz etkilemekte boğazı dahi kirletmektedir (Ilgar, 2002). 4. Çanakkale Kentsel Mekânının Geometrik Düzeltmesi Uydu görüntüleri temin edildiğinde herhangi bir koordinat bilgisine sahip değildir. En önemli işlemlerden biri olan geometrik düzeltme; uydu görüntüsünü harita koordinatlarına oturtmayı amaçlamaktadır. Uygulanan işlem coğrafi bilgi sistemleri ile uzaktan algılama teknolojisinin birlikte kullanımına güzel bir örnektir. Söyle ki 1987 uydu görüntüsünün Çanakkale ye ait koordinat bilgisi içermeyen ham görüntü 1:25,000 ölçekli Harita Genel Komutanlığı tarafından hazırlanmış UTM koordinat sistemine göre koordinatlandırılmış bir haritayla ilişkilendirilmiştir. Uydu görüntüsü ekranda hava alanı yol kavşağı, Nara burnu kıyısı, Atikhisar Barajı kıvrımları ve Seddülbahir ve Mehmetçik Burnu fenerleri coğrafi mekanları kontrol noktaları baz alınarak, enterpolasyon gidilmiş ve uydu görüntüsü eğritilerek UTM harita koordinatlarına oturtulmuştur. Đkinci uydu görüntünün koordinatlandırılmasında I. görüntü referans olmuştur. Kordinatlandırmada gerçek zamanlı DGPS uygulama şekillerine üstünlük sağlar. Bilindiği gibi bu amaçla kullanılan uydular sabit yer (Geostationary) uydulardır ve gönderilen sinyaller GPS sinyallerine oranla daha zayıftır. Uydu diferansiyel sistemi kullanıldığı zaman elde edilecek hassasiyet yaklaşık yarım metre civarındadır. Düşük maliyetli alıcılarla bu hassasiyet daha da düşer. Ayrıca sistemin hassasiyeti toplanan veri tipine, kullanıcının çalıştığı çevreye bağlı olarak değişmektedir. Bu sistemde birçok referans istasyonları mevcuttur. Ana referans istasyonundaki gibi düzeltmeleri hesaplayabilir. Bu sayede ana referans istasyonundan uzaklaştıkça oluşan hassasiyet kaybı ortadan kalkmaktadır (Mansfield, 1998:36). Coğrafi bilgi sitemlerine entegrasyonda (Ilgar, 2003) ise oldukça büyük katkısı mevcuttur. Bizim referans noktalarımızdan belki kıyı kenar çizgisi veya baraj kıvrımları zamana bağlı değişebilir ve hata payı olabilir ancak hava alanı kavşağı ve fenerlerin lokasyon değişimi olmadığı için çalışmanın doğruluk payı yüksektir. 340

11 Bu görüntülerin georeferansı alınmış olduğundan şehrin bulunduğu yeri subseti değerleriyle çalışma alanımızı içeren alan öznel hale getirilmiştir. Geometrik düzeltme sonucu elde edilen doğruluk, uluslararası doğruluk olarak belirlenen 0.5 piksel değerinin altındadır. 5. Çanakkale Mekânsal Verilerinin Sınıflandırma Aşamaları Kentsel doku ile diğer doku arasındaki farklılaşmayı ortaya çıkarmak için sınıflandırmaya gidilmiştir. Bu amaçla kullanılan yazılımın bir gereği olarak öncelikle eğitimsiz sınıflandırmaya (Anon 3) gidilmiştir. Çizelge 1. Eğitimsiz Sınıflandırma Tablosunda Giriş ve Çıkış Bantları KANAL KIRMIZI YEŞĐL MAVĐ GĐRĐŞ DENEK ÇIKIŞ KANALI KANALI KANALI BAND 1 TM 1 2 TM 2 3 TM 3 4 TM 4 5 TM 5 6 TM 7 7 Unsupervised 8 Focus: Boş Eğitimsiz sınıflandırma veya kümeleme programı ise herhangi bir örnek alan girdi bilgisine gereksinim duymaksızın, sınıflandırılacak görüntünün farklı bantlarındaki parlaklık değerleri veya doku analiziyle türetilen doku parametreleri veya ana bileşenler analiziyle elde edilmiştir. 341

12 Şekil 3. Kanal Çıkış Doğrulayıcı Grafikleri Elde edilen ana bileşen değerleri gibi nitelik bilgilerini esas alarak nitelik ortamında farklı kümelerde gruplaşan nitelikleri o kümeyi temsil eden sınıfa atanarak (Muller, 1988:139) doğrulamaya gidilmiştir. Yapılan bu sınıflandırma sonrası eğitimli sınıflandırmaya gidilmiştir. Kentsel alanın histogramı ise şu şekilde gerçekleşmiştir: Şekil 4. Eğitimli Sınıflandırma Histogramı 342

13 Aynı işlemi 2001 görüntüsün üzerinde de gerçekleştirilmiştir. Sonuç olarak ise yıllara göre iki görüntü arasındaki kentin değişimi yakalanmaya çalışılmıştır. Georeferası alınmış görüntüler de kentsel alanlar üzerinde kantitatif değerler elde edilmiştir. Gözle birbirine benzetilen örnek arazi örtüsü çeşitleri farklı sınıfları temsil etmek üzere eğitimli sınıflandırma programına girilerek bilgi verilmektedir (Pratt, 1978:88). Bu işlemler sonrasında 1987 görüntüsü: Şekil Görüntüsü Poligon Değerleri 343

14 Şekil Görüntüsü Poligon Değerleri 2001 yılı ile 1987 yılı görüntüsü arasında karşılıklı korelasyona gidildiğinde anlamlı bir bütünlük görülmektedir. Değişimin gerçekleşmesi ise kent nüfusunun değişimine paraleldir. 6. Sonuç ve Tartışma Poligon olarak şehir karakterli pikseller taranarak şehirsel alan tespiti gerçekleştirildi 1987 yılına ait görüntüden elde edilen alan ,06 m 2 iken, kent çevresi ise 26401,553 metre olarak ölçülmüştür görüntüsünden elde edilen toplam kent alanı ,81 m 2 ve çevresi 27597,909 metredir ,97 m 2 % 31,44 lük bir artım saptanmıştır. Kent çevresindeki çevresel değişimin boyutu ise daha azdır. Toplam 1196,356 m kent çevresi genişlemiştir. Bu yüzde olarak % 4.53 değerine karşılık gelmektedir görüntüsünde kent sınırları anti simetrik bir şekilde girintili çıkıntılı görünüme sahip iken 2001 görüntüsünde bu 344

15 durum ortadan kalmış bunun sonucu artım değerleri minimize olmuştur. Aşağıda Çanakkale kentindeki yapısal değişimler gösterilmektedir. Yoğun kentleşmenin ve yayılmanın nedeni konut sektöründeki yaygın kira gelirlerine yönelme, nüfusun 48 bin düzeyinden 80 bin düzeyine yükselmesinde (Şekil 2) direk veya dolaylı olarak üniversitenin etkisi mevcuttur. Şekil 7. Son 10 Yılda Şehir Merkezinde Kentleşme Gerçekleşen Alanlar Çalışmada elde edilen veriler ile resmi veriler uyuşmazlık olduğu görülmüştür. Çanakkale kent merkezinin yerleşke alanı resmi verilerde 928 km 2 (DĐE, 2001) iken; gerçekleştiren çalışma sonucunda 700,2 km 2 olduğu saptanmıştır. Muhtemelen yerleşmeden yoksun ama imara açık alanlar da hesaplamaya katılmış olabilir ya da farklı nedenler de (ekonomik, siyasi) olabilir. Bilgi altyapısı sistemi ile ilgili kurumlar arası organizasyon ve koordinasyona ilişkin sorunların çözümüne yönelik bir yapılanmaya ihtiyaç vardır. Kurumların veri tabanları geliştirilmesinde ve işletiminde birbirine uyumlu yöntemler ve yapılar kullanmaları sağlanarak kurum ve kurumlar arası veri iletişimi etkin bir düzeye 345

16 çıkarılmalıdır. Kurumların bilgi paylaşımında öncelikli bilgiler ve sektörler belirlenerek kurumlar arasında bilgi paylaşımı sağlanmalıdır (Yomralıoğlu ve Çelik, 1999). Çanakkale kentinde 14 yıllık periyotta görülen bu tür bir kentleşme süreci kentte konut ve mekân sıkıntısını ortaya çıkarmıştır. Çanakkale Boğaz kıyıları jeomorfolojik olarak Kepez açıklarına doğru yerleşmeye elverişlilik arz etmekle birlikte; kent hava alanı, askeri tesisler ve Çanakkale Boğazı arasında sıkışmıştır. Şekil 8. Hava Alanı Kısıtlamasında Kalan Kentsel Alandan Görünüm (Ölçek:1:30000) Şekil 9. Askeri Kıskaçtaki Çanakkale Kentinden Görünüm (ilgili uydu görüntüsü ve bunu doğrulayıcı hava fotoğrafı) Çanakkale nin bu denli entansif kentleşme ve nüfus özelliklerine erişmesindeki temel neden rekreasyon açısından bir çekim özelliği olan denizin, üniversitenin ve askeri birimlerin mevcudiyetinden kaynaklanmaktadır. Bu yüzden Er Eğitim ve Deniz Hastanesi, diğer askeri birimlerinin kent dışına çıkarılması hem güvenlik, hem savunma açsından daha yararlı olacaktır (batılı ülkelerde şehir merkezlerinde savunma amaçlı askeri birimlerin bulundurulması 20. yüzyılın son çeyreğinde sona ermiştir). Bu alanların ise toplu konut, otopark, yeşil alan veya diğer kamu yararını sağlayacak sosyal tesis kullanım şeklinde imara 346

17 açılması kentleşmeden kaynaklanan sorunların çözümüne katkı sağlayacaktır. Havaalanı genişletme çalışmaları denize doğru olması şehrin daha da hapsedecektir. Sarıçay ın kapatılarak ovaya doğru genişletilmesi daha uygundur. 7. Kaynakça Anon 1 erişim tarihi Anon 2 erişim tarihi Anon 3 PCI Geomatics Version West Wilmot Street, Richmond Hill- Ontario, Canada L4B 1M5 Abed J. and Kaysi I., (2003) Identifying Urban Boundaries: Application of Remote Sensing And Geographic Information System Technologies, Canadian Journal of Civil Engineering. December 2003.Vol.30,Iss.6; Ottawa, p.992 Alam M., and Alikhan F., (1994) Perspectives On Urbanization And Migration, The Problems Of Migration in The Process Of Urbanization. Osmania University, Hyderabad, India. Anys H., Bannari A., He D.C., and Morin, D., (1994) Texture Analysis for The Mapping of Urban Areas Using Airborne MEIS-Tl Images. The First International Airborne Remote Sensing Conference and Exhibition, September Altarum, Ann Arbor, Mich. Strasbourg, pp Atabay M., (2005) Arasinda Çanakkale ye Göçler, Çanakkale Araştirmalari Türk Yilliği, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Atatürk ve Çanakkale Savaşlari Araştirma Merkezi Dergisi, Sayi: 3 (Mart 2005), Çanakkale, s Bannari A., Morin D., and He D.C., (1994) High Spatial and Spectral Resolution Remote Sensing for The Management of The Urban Environment. The First International Airborne Remote Sensing Conference and Exhibition, September Altarum, Ann Arbor, Mich. Strasbourg, pp Bayır Ö., (2008) Osmanlı Belge Arşivlerinde Kal a-yı Sultaniyye, Çanakkale Tarihi, Cilt.2, Değişim Yayınları, Đstanbul, s Bernstein S., and Mellon G. (Editors). (1978) Selected Readings On Quantitative Urban Analysis. Pergamon Press, New York, N.Y., USA Bertuglia C.S., Clarke O.P., and Wilson A.C. (Editors). (1994) Modeling The City: Performance, Policy And Planning. Routledge, London, U.K. Blackmer T.M., Schepers J.S., Varvel G.E., and E.A. (1996) Walter-Shea, Nitrogen Deficiency Detection Using Reflected Shortwave Radiation From Irrigated Corn Canopies. Agronomy Journal Vol. 88, No. 1, January-February 1996, p. 1-5 Castells M., (1996) The Rise Of The Network Society. Blackwell, Oxford, U.K. Cullingworth B., (1973) Problems Of An Urban Society. University of Toronto Press, Toronto, Ontorio, Canada Cullingworth B., (1977) Patterns Of Urbanization: Comparative Country Studies. University of Toronto Press, Toronto, Ontorio, Canada 347

18 Çavuş C.Z., (2007) Çanakkale de Kentsel Gelişimin Uzaktan Algılama ve Gps Ölçümleri Đle Đzlenmesi, Coğrafya Dergisi, Sayı 15, Đstanbul, s.44-58, Çeyap (1997) (Çanakkale Evleri Yaşatma Projesi, ), 1997-Tarihi Kent Komisyonu-, Çanakkale. Çiçek Đ., (2005) Ankara da Şehir ve Kırsal Sıcaklık Farklarındaki Değişiklikler ( ), Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, C:15, S:2, s:1-16 Elazığ Çiçek Đ., (2004) Ankara da Şehirleşmenin Yağış Üzerine Etkisi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, C.14, S.1, Elazığ, s:1-17 Dalal R.C. and Henry R.J., (1986) Simultaneous Determination of Moisture, Organic Carbon and Total Nitrogen By Near Infrared Reflectance Spectrophotometry. Soil Sci. Soc. Am. J. 50: Dede O.M., Ayten, A.M. ve Yazar, K.H. (2004) Kıyı Alanları Planlamasında Mevcut Planlama Sistemi Üzerine Bir Değerlendirme, Türkiye Kıyıları 2004, Türkiye nin Kıyı ve Deniz Alanları V. Ulusal Konferansı Bildiri Kitabı: Odtü, Ankara. DĐE (2001) 2000 Yılı Genel Nüfus Sayımı Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, 17- Çanakkale, Yayın no:2545, ISBN , Ankara Efe R., (1999) Çevre Sorunlarının Çözümünde Coğrafyanın Rolü, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Öneri Dergisi. Sayı 11, Đstanbul, s Erel L., (1992) Marmara Denizi Çevresinde Yılları Arasında Şehirleşme, Türk Coğrafya Dergisi, sayı 27, Đstanbul, s Erlat E., (2002) Đklim Değişmeleri ve Türkiye Üzerine Olası Etkileri, Türk Standardları Enstitüsü, Standard Dergisi 486, s Erginal, A.E., Erginal, G., (2003) Çanakkale Şehrinde Yer Seçiminin Jeomorfolojik Açıdan Değerlendirilmesi. Doğu Coğrafya Dergisi, 9: Konya, s , Fritz L.W., (1996) The Era Of Commercial Earth Observation Satellites. Photogram. Eng. Remote Sensing p. 62,UK Gal D. (1997) The Jewish Community of Gallipoli ( ), Masters Thesis, Tel Aviv University, Faculty Of The Humanities, Department Of Jewish History, November, 1997 Gökbilgin T., (1988), Çingeneler, Đslam Ansiklopedisi, Cilt 3, Đstanbul, s Hanink D., (1997) Principles and Applications Of Economic Geography: Economy, Policy, Environment. John Wiley & Sons, New York, N.Y., USA Ilgar R., (2002) Çanakkale Boğazı Deniz Ekosisteminin Bulanıklık Durumunun Uzaktan Algılama Yöntemiyle Değerlendirilmesi (Evaluation Of Turbidity On Canakkale Strait (Dardanelles) Sea Ecosystem), 2.Coğrafi Bilişim Günleri 2002, Ekim, Fatih Üniversitesi, Đstanbul, Ilgar R., (2003) Environment and Geographical Information Systems, The IJCI Proceedings (ISSN ), Volume:1, July 2003, International XII. Turkish Symposium on Artificial Intelligence and Neural Networks - TAINN 2003, Işık Ş., (2008) Türkiye de Üniversitelerin Kentleşme Üzerine Etkileri, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt: 10, Sayı:3,Đzmir 348

19 Jackson R.D., Idso S.B., Reginato R.J., And Pinter, P.J. Jr. (1981) Canopy Temperature As A Crop Water Stress Indicator, Water Resources Research, Vol. 17, No. 4, p Jackson R.D., (1984) Remote Sensing of Vegetation Characteristics For Farm Management. SPIE 475: Kayan Đ.- Kraft J.C.- Erol O. (1980) Truva Doğal Çevresinin Son Yıldaki Değişmeleri, Bilim ve Teknik. s. 155, TÜBĐTAK Yay, Ankara, s.6 Koçman A., (1993) Đnsan Faaliyetleri ve Çevre Üzerine Etkileri Açısından Ege Ovalarının Đklimi, Ege Üniv. Edebiyat Fakültesi. 143, Đzmir Korkmaz Ş., (2005) Tanzimat Sonrası Çanakkale'nin Đdari ve Nüfus Yapısı, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Atatürk ve Çanakkale Savaşları Araştırma Merkezi, Çanakkale Araştırmaları Yıllığı, Sayı, 3, Mart 2005,Çanakkale, s Kutlu S., Elmacı A., Payan F. (1999) Kentleşmenin Ekolojik Sisteme ve Çevreye Etkileri ile Çözüm Önerileri,Kent Yönetimi Đnsan ve Çevre Sorunları Sempozyumu 99, Cilt 1, Đstanbul, s.112 Leone A.P., Wright G.G., Corves C., (1995) The Application Of Satellite Remote Sensing For Soil Studies In Upland Areas Of Southern Italy. Int. J. Remote Sensing. 16: Losch A., (1956) The Economics Of Location. Yale University Press, New Haven, CT Lowry I., (1964) A Model Of Metropolis. The Rand Corporation, Santa Monica, California, USA Muller J., (1988) Digital Image Processing in Remote Sensing, Taylor Francis Publication London, UK. Murata K. (1959) Areal Study And Location Theory: Some Methodological Examination Of Economic Geography. The Science Council of Japan, Division of Economics, Commerce and Business Administration, Economic Series no. 23. Tokyo, Japan. Marushiakova E. & Popov, V. (2001) Gypsies in The Ottoman Empire. Hatfield: University Of Hertfordshire Press,England Mansfield, C., (1998) Satellite Differential Services Offer a Real-Time GPS Alternative, GIS World August 1998, p.36 Niblack,W., (1986) A Introduction to Digital Image Processing. Prentice-Hall International. London. S (225), UK Nicoloudes N., (2008) Çeviri, Bir Tarihi Olayın Açıklanması Đle Đlgili Sorunlar: Gelibolu nun Fethi ve Laonikos Chalkokondyles,Çev: Ferhan Kırlıdökme Mollaoglu Cilt: 27 Sayı: 44 Sayfa: Doı: /Tarar_ , Ankara Özdemir, M.A., (1996) Türkiye'de Büyük Yerleşme Alanlarının Seçiminde Jeomorfolojik Esaslar (Geomorphologic Factors in Determining Large Locations of Settlement in Turkey); Fırat Üniv. Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 8, Sayı 2, Elazığ, s Özdemir M.A. ve Karadoğan S. (1996), Türkiye'de Đl Merkezlerinin Coğrafi Mekânla Đlişkileri; Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 8, Sayı 2, Elazığ, s.223 Özözen K.S., (2006) Çanakkale de Demografik Geçiş Dönemleri, Nüfus Hareketleri ve Gelecek Projeksiyonlar, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Sayı:4,Çanakkale, s

20 Pindyck R.S., and Rubinfeld D.L. (1991) Econometric Models and Economic Forecasts. McGraw-Hill, New York, USA Pinter P.J., (1993) Solar Angle Independence in The Relationship Between Absorbed PAR and Remotely Sensed Data For Alfalfa., Remote Sensing Of Environment Vol. 46, No. 1, October 1993, p Pratt W.K., (1978) Digital Image Processing, Wiley, USA Putman S.H. (1983) Urban residential location models, Pion, London, U.K. Shonk J.L., Gaultney L.D., Schulze D.G. and Van Scoyoc. G.E. (1991) Spectroscopic Sensing Of Soil Organic Matter Content. Trans. ASAE; , 34 Stewart J. (1948) Demographic Gravitation, Evidence And Applications. Sociometry, 1, p Tansel, S., (1973) Mondros tan Mudanya ya Kadar, C. I, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı, Ankara, s.85 Temel M., (2010) Kuvâ-Yı Milliye Döneminde Milas-Bodrum da Eşkıyalık ve Çetecilik, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı, 27, (Bahar 2010). Turoğlu H., Gümüş, Walker D., Mater B., (1994) GIS uygulamasının Coğrafya da Kullanımına Ait Bir Örnek: Marmara Bölgesinde Erozyon Alanları ( A GIS Application in Geography: Erosion Areas in Marmara Region), Đ.Ü.Deniz Bil.ve Coğ.Enst.(Institute of Marin Sciences and Geography, Istanbul University), Sayı:11, No:11, Đstanbul,s.53-57, Yiğitbaşıoğlu H., (2000) Finike ve Yakın Çevresinin Đklim Özellikleri, AÜ DTCF Der. C:40, Ankara, s.1-2, Yomralıoğlu T., Çelik K. (1999) Konumsal Bilgi Sistemi Đçin Yerel Yönetimlerde Re- Organizasyon Đhtiyaçları, Yerel Yönetimlerde Kent Bilgi Sistemi Uygulamaları Sempozyumu, KTÜ, Trabzon, s Xu H., Wang X. and Xiao G., (2000) A Remote Sensing and GIS Đntegrated Study On Urbanization With Its Impact On Arable Lands: Fuqing City, Fujian Province, China, Land Degradation & Development, 11, Wiegand C.L., Richardson A.J. and Kanemasu E.T. (1979) Leaf Area, Index Estimates For Wheat From LANDSAT and Their Implications for Evapotranspiration and Crop Modeling, Agronomy Journal 71, p