Simurg un yılı: İran ın yeniden yükselişi

Transkript

1 Haftanın Ortası Güncel konularla her Çarşamba Neredeyse 400 yıldır değişmeyen 560 km lik ortak sınırın varlığı nedeniyle İran daki hareketlerin Ortadoğu da yaratacağı köklü etkileri yakalamak da Türkiye açısından yaşamsal derecede önemli. Geçtiğimiz hafta sonunda İran da tarihi bir gelişme daha yaşandı: BM Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı, İran ın nükleer anlaşmaya uyduğunu ilan etti ve hemen akabinde, AB, ABD ve BM 2011 den bu yana İran a uyguladıkları ekonomik yaptırımların nükleer programı ile bağlantılı kısımlarını kaldırdılar. Simurg un yılı: İran ın yeniden yükselişi Suriye ve Irak ta hayatı paramparça eden iç savaşın evrimini, küresel aktörlerin bu savaştaki rollerini ve Ortadoğu da giderek daha fazla söz sahibi olmaya gayretli görünen Türkiye açısından bu gelişmelerin yansımalarını anlamaya çalışmak uzunca bir zamandır gereklilik halinde. Diğer yandan, neredeyse 400 yıldır değişmeyen 560 km lik ortak sınırın varlığı nedeniyle İran daki hareketlerin Ortadoğu da yaratacağı köklü etkileri yakalamak da Türkiye açısından yaşamsal derecede önemli. Keza, geçtiğimiz hafta Kısacası, Ortadoğu da hem siyasal hem de ekonomik dengeler kökünden değişmiş oldu Grafik 1: İran Petrol ve Petrol Ürünleri İhracatı (milyon varil/gün) İran da hareket demek, Ortadoğu da büyük yansımalar demek. Önümüzdeki on yıl sadece Suriye ve Irak ta sınırların yeniden belirlenmek üzere olması açısından değil; ABD nin bölgeden bir anlamda çekilmesi, müttefiklerinin dengelenmesi ve İran ın yeniden yükselişine kapının aralanması açısından da çok köklü değişimlerin yaşandığı bir dönem olarak tarihe geçebilir. 1 Kaynak: World Bank, Egeli & Co.

2 Grafik 2: Ortadoğu Etnik ve Mezhep Dağılım Kaynak: University of Nebraska-Omaha, Huffington Post, Egeli & Co. sonunda İran da tarihi bir gelişme daha yaşandı. Birleşmiş Milletler Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı, Temmuz 2015 de İran ile ekonomik yaptırımların kaldırılması karşılığında atom silahı elde edemeyeceğini garantileyecek şekilde nükleer programını sınırlandırması üzere imzaladığı Ortak Kapsamlı Eylem Planı gereğince; İran ın nükleer anlaşmaya uyduğunu ilan etti. Hemen akabinde, AB, ABD ve BM 2011 den bu yana İran a artan bir şekilde uyguladıkları ekonomik yaptırımların nükleer programı ile bağlantılı kısımlarını kaldırma kararını açıkladılar. Kısacası, Ortadoğu da hem siyasal hem de ekonomik dengeler kökünden değişmiş oldu. Siyasal anlamda, ABD nin 1978 İran Devrimi nden bu yana iyice belirgin çizgilerle Ortadoğu da izlediği Suudi Arabistan ve İsrail ile güçlü ittifak stratejisinin artık yerini diplomasi üzerinden şekillenen dengeleme siyasetine bıraktığı netleşmiş oldu. Bunun açılımı, Ortadoğu da petrol üretiminin zirve noktasından aşağılara dönmeye başladığı bir yüzyılda, ABD nin bölgeden mümkün olduğunca çekilmek isteğinde oluşu ve Ortadoğu da dengeleri belirlemeyi bölgede yaşayan ülkelere bırakma kararı. ABD nin bu tercihi başlı başına Suudi Arabistan-İran-İsrail arasındaki mezhepsel bilek güreşi kadar etnik dengeler üzerinden de gelecek yıllarda bizi meşgul edecek bir konu. Özellikle, Suudi Arabistan ın Şii dini lider Nemr i idam edip Tahran ı kışkırtma çabasının İran ve ABD arasında diplomasi ile çözülmesi; Nemr in infazının ardından Tahran daki Suudi Elçiliğini basan İranlıların BM ye izahat vererek hızlıca cezalandırılması; İran Cumhurbaşkanı Ruhani nin bu süreçte içerde ABD ve Suudilere karşı sertlik yanlılarını bastırması bile yepyeni bir dönemin başladığının habercisi. Ekonomik açıdan ise hemen söylenebilecek çok şey var İran 2

3 ile ilgili. Keza, İran ekonomisinin toparlanması için diplomasiden çok daha fazlasına ihtiyaç var. Ekonomik yaptırımların kalkması ne anlama geliyor? Her şeyden önce uygulama günü adı verilen ve nükleer anlaşmanın yaptırımların kaldırılması ile taçlanışının neden beklendiği gibi 2016 ortalarında değil de yılın başında geldiğinin önemli bir açıklaması var; o da 26 Şubat ta İran da hem İslami Danışma Meclisi hem de Uzmanlar Meclisi seçimlerinin yapılacak olması. İran da yenilikçi kanadın temsilcisi Cumhurbaşkanı Ruhani bu seçimlere yaptırımların kaldırılmasının yarattığı rüzgârla girmek ve muhafazakârlara karşı zaferi garantilemek istiyor. Diğer yandan yaptırımların kaldırılması İran için ekonomik anlamda bütün problemlerin hemen sona ermesi anlamına gelmiyor. Bir kere, BM ve AB nin kaldırdığı ekonomik ambargolar sayesinde İran ın ambargo öncesi önemli ticari ortağı olan Avrupa ya petrol satışlarının önü tamamıyla açılmış oluyor. Zaten Ruhani de Ocak ta İtalya ya, 27 Ocak ta da Paris e geçerek Avrupa ile ticari bağlantılarını yeniden güçlendirmeye başlayacak. Hatta Ruhani nin Papa ile bile randevusu var. Grafik 3: İran Ekonomik Göstergeler Fakat ABD nin kaldırdığı ambargolar sonucunda İran bankaları yeniden uluslararası finansal sisteme dönebilseler de ABD nin İran ile ekonomik ilişkilerinde hala çok önemli kısıtlamalar devam edecek. Kaynak: The Economist, Egeli & Co. 3 Dünya petrol rezervlerinin % 10 una sahip İran ekonomisi petrol üreten benzerlerinde olduğu gibi, yüksek oranda petrol gelirlerine bağımlı durumda. Devlet petrol ve petrol ürünleri üreten şirketler yoluyla ekonominin % 35 ini doğrudan, % 45 ini ise bonyad olarak adlandırılan vakıflar aracılığı ile elinde

4 Tablo 1: İran ın Yurtdışında Dondurulmuş Fonları Kaynak: İran Merkez Bankası, Egeli & Co. tutmakta. İran Devrim değil, jeopolitik hedeflere Muhafızları ise, işte bu %80 dayanarak attığını kanıtlıyor içinde önemli bir paya sahip. zaten. ABD nin İran a uyguladığı Buna karşın, İran ın petrol ambargolar sadece nükleer üretim tesislerine yapması hevesi ile bağlantılı değil; gereken yaklaşık 150 milyar kökenleri 1978 lere kadar geri dolarlık güncelleme yatırımı ve gitmekte ve temelde İran daki İran Havayollarının uçak alım/ insan hakları ihlallerine yenileme ihtiyacı nedeniyle İran dayanmakta. Dolayısıyla ABD havacılık sektörü harcamaları İran la ilişkisinde diplomatik bir Avrupalı şirketlere olduğu kadar devrim başlatmış olsa da ABD li şirketlere de açık ekonomik anlamda ilişkiler çok durumda. İran zaten şimdiden daha geriden gelmek 114 tane yeni Airbus siparişi durumunda. Keza, ABD halen vermiş durumda. İran Devrim Muhafızları ile bağlantılı herhangi bir İran ın ambargoların ekonomik birim ile ticari kaldırılması sonrasında en ilişkileri yasaklar listesinde büyük avantajlarından bir koruyor. Bu gerçek bile, tanesi, yurtdışında ABD nin İran açılımını dondurulmuş yaklaşık 102 ekonomik nedenlere dayanarak milyar dolar değerindeki varlıklarının serbest bırakılmış olması. Önemli not ise, İran Merkez Bankası nın söz konusu rakamın sadece 30 milyar dolarının kullanılmasının mümkün olduğu açıklaması. Bir de tabi, İran ın silah satın almak için 35 sene önce ABD ye yolladığı ve o zamandan beri geri alamadığı 400 milyon doların üzerine bir de 1,3 milyar dolar faiz kazancı ilk etapta hemen ödenecek. Yine de Al Arabiya kaynaklarına göre ilk etapta hemen 32,6 milyar dolar gibi bir rakamın ekonomiye enjekte edilecek olması, artacak petrol satışından gelecek kaynakla birleştiğinde İran ekonomisinin dönemine hızlı bir giriş yapacağı anlamına geliyor. Altyapı başta olmak üzere petrol dışı sektörlere de yatırım yapmayı planları dâhiline koyan Ruhani hükümeti ise, düşük kalacak petrol fiyatına rağmen İran da büyümenin kalabalık orta sınıf üzerinden uzun yıllar devam ettirilebileceğini anlatıyor. İran elindeki milyon varil stok sayesinde ambargonun kalktığı haftayı izleyen 4

5 günlerden başlayarak petrol ihracatını günde 500,000 varil artırabileceğini açıkladı. İran stoklarını eritene kadar yaklaşık üç ay bu stratejiyi devam ettirebilir. 28 dolar civarına kadar gerileyen petrol fiyatına rağmen, kaybettirildiği pazar payını geri kazanma hırsındaki İran ın piyasaya süreceği yeni petrolü varili dolara kadar düşük bir fiyattan satabileceği yazılanlar arasında. Şu anda günde 1,1 milyon varil petrol ihraç eden İran, kısa vadede petrol üretim tesislerine çekmeyi planladığı 30 milyar dolarlık yatırımla, ihracatını ambargo öncesindeki günlük 2,2 milyon varile hızlıca çıkarmayı hedefliyor. Ülkenin günlük toplam petrol üretimi şimdilerde 3,1 milyon varil seviyesinde ki bu da ambargo Grafik 4: İran Toplam Petrol Üretimi ve Tüketimi Kaynak: EIA, Egeli & Co. öncesinde 4 milyon varil üzerinden hızlıca geçmekte seviyesindeydi. fayda var. Ekonomik yaptırımların 400 milyar dolar civarında ardından İran ekonomisi seyreden GSMH si ile İran, İran ın harcayacağı paranın Ortadoğu ve Kuzey Afrika yanında ülkeye yatırım Bölgesi içinde Suudi yapacaklar açısından nasıl bir Arabistan ın ardından ikinci en potansiyel vaat ettiğini büyük ekonomi; dünyada ise anlamak için genel 18. sırada. Yaklaşık 80 makroekonomik verilerinin milyonluk nüfusunun %60 ı 30 yaşın altında ve tüketme hevesi Tablo 2: IMF nin Temel İran Ekonomisi Senaryosu 5 Kaynak: IMF Article IV Review December 2015, Egeli & Co.

6 Grafik 5: İran İlk 10 İhracat Ortakları 2000 ve 2014 içinde. Genel işsizlik oranı %11-12 aralığında seyrederken, genç işsizlik oranı %25ler civarında; işte tam da bu yüzden gelecek iki senede 8,5 milyon yeni iş yaratması çok önemli. İslam Cumhuriyeti nin genç yeni nesil arasında desteğini koruyabilmek de işin bir başka açısı artasında yılda ortalama %5,5 büyüyen İran ekonomisi, yaptırımların ardından 2012 de %6,8 ve 2013 te %1,1 daralmış durumda. Petrol ihracatında Kaynak: World Bank, Egeli & Co. kaybettiği Avrupa pazarını kısmen Çin e yöneltmeyi başararak 2014 te %2,8 büyüyen İran ekonomisi bu sefer de yaptırımların kalkacağı beklentisiyle ertelenen tüketim nedeniyle 2015 te büyüme kaydedememiş durumda. Grafik 6: İran İlk 10 İthalat Ortakları 2000 ve 2014 Kaynak: World Bank, Egeli & Co. 6

7 arasında toplamda ihracatta 20 milyar dolardan fazla kaybı var; yani toplam yıllık ihracatının %30 u neredeyse. Enflasyonda ise % 45 lerden Ruhani nin gelişiyle değişen para ve maliye politikaları sonrasında, %15 ler civarına inilmiş durumda. IMF ve Dünya Bankası tahminlerine göre yaptırımların kalkmasının ardından petrol satışlarının artması, işlem maliyetlerinin düşmesi, ertelenen harcamaların gerçekleşmesi ve beklenen doğrudan yatırımlarla bağlantılı olarak büyüme 2016 da %7 ye yaklaşacak ve 2020 ye kadar yeniden ortalamada %5 lere oturacak. İran üzerindeki ambargoların kalkması ise dünya ekonomisini iki kanal üzerinden doğrudan etkileyecek. İlki elbette petrol fiyatları. Zaten Suudi Arabistan ın stratejisi ile günlük petrol arzı talebin kabaca 2,5 milyon varil üzerinde seyrederken, orta vadede İran dan günde 1 milyon varil daha eklenecek olması fiyatlar üzerinde Dünya Bankası na göre %10-15 lik baskının daha oluşma potansiyelini taşıyor. Bu da OPEC politikası veri olarak alınırsa, varil başına petrol fiyatının 20 dolar seviyesinin de altını görebilmesi demek. Petrol üretim maliyeti 2 dolar civarında olan İran, satış fiyatı 5 dolar dahi olsa bu üretimi yapacağını çoktan açıklamış durumda. İran yönetimi kısaca lafı Suudi Arabistan düşünsün demeye getiriyor. Diğer yandan 2000 lerin başında İran petrol ihracatının üçte birini en büyük ticaret ortakları olan Almanya, Fransa, İtalya ve Yunanistan a yapmaktaydı. Ahmedinejat ın Cumhurbaşkanı olmasını izleyen dönemde İran ın doğuya yönelerek değişen dış politikasıyla bu ticaret giderek zayıfladı; ambargolar sonucunda sıfıra kadar indi itibarıyla İran ın en büyük ticaret ortakları Çin, Hindistan ve Güney Kore haline geldi. Grafik 7: İran a Doğrudan Yatırımlar ve Sektörlere Göre Dağılımı Kaynak: World Bank, Egeli & Co. 7

8 2012 de yaptırımlar devreye girerken Türkiye ve Birleşik Arap Emirlikleri de İran ın önemli ticaret ortaklarına arasında girse de toplam ihracatında da 20 milyar doların üzerinde kayıp olduğunu hatırlatmak gerek. Şimdi ambargonun kalkmasının ardından bu bozulan resmin yavaş yavaş eskiye dönmeye başlaması bekleniyor. Dünya Bankası nın hesaplarına göre, İran ın İngiltere, Almanya, İtalya, Fransa, Hollanda, Japonya ve hatta Türkiye ye satışlarının artması olası. Doğrudan yatırımlar ise, İran ın ambargo sonrası dönemde büyümesine önemli katkı sağlayacak etkenlerin başında gelmekte arasında yılda ortalama 4 milyar dolar doğrudan yatırım çekmeyi başaran İran da doğal olarak petrol ve imalat sanayi bu kaynağın kanalize olduğu öncelikli sektörlerdi. Petrol sektörü başta olmak üzere ekonomik ambargoların 2012 den itibaren artması ile bu rakam dörtte bir seviyesinin bile altına geriledi ortalamada. Şimdi, küresel ekonominin değişen şartlarında gelişmekte olan piyasalardan sermaye kaçması beklenmesine rağmen, İran a yatırım amaçlı girecek paranın artması bekleniyor. Petrol üretimine devam edebilmesi için son üç yılda Çinli ve Rus firmalara sırtını dayanan İran, bu alanda yeniden ABD ve Avrupa sermayesine ev sahipliği yapmaya başlayacak. Dünya Bankası nın hesaplarına göre 2016 da 3-4 milyar dolar doğrudan yatırım çekmesi beklenen İran için bir kaç yıl boyunca bu rakam çift hanelere çıkabilecek. Petrol sektöründen başlayarak dalga dalga diğer sektörlere iletilen kaynaklar ise zaten önümüzdeki beş senede İran da çok kuvvetli bir büyüme eğiliminin yakalanmasını sağlayacak. Özellikle petrol dışı alan söz konusu olduğunda son üç yılda %50 daralan otomotiv ve ilaç sektörü önümüzdeki iki Grafik 8: İran Büyüme, Büyümenin Sektörlere Göre Dağılımı ve İşsizlik Kaynak: World Bank, Egeli & Co. 8

9 Grafik 9: ABD-İran İlişkileri yönetilen teokratik bir devlet. Cumhurbaşkanı da ancak dini liderle aynı frekansta olursa seçilebilme şansına sahip. yılda bu sıçramanın önderleri haline gelecek. Orta ve uzun vadeli bu ekonomik beklentilerin gerçekleşebilmesi için, elbette İran ın nükleer anlaşma şartlarına bağlı kalması gerekiyor. Anlaşmaya bağlılık ise Cumhurbaşkanı Ruhani den öteye İran siyasetinde birçok aktörün döneminde olduğu şekilde bir araya gelmeye devam etmesi gerektiği anlamına geliyor. İşte bu da Şubat sonunda İran da yapılacak seçimleri oldukça önemli hale getiriyor. Kaynak: The Economist, Egeli & Co. İran da iç siyaset de önemli gelişmelere gebe İran da siyaset son iki cumhurbaşkanlığı seçimlerinde elle tutulur hale gelecek şekilde, muhafazakâr ve yenilikçiler olmak üzere iki cepheye bölünmüş durumda. Ancak dışardan bakışla yenilikçi deyince, İslam Cumhuriyeti nin temellerine bir karşı duruş anlaşılmamalı; keza İran da çoğulcu bir siyasi yapı anayasaya aykırı. İran, İslam devrimi sonrasında Şii bir Ayetullah (fetva verme yetkisine sahip üst düzey din adamı) olarak belirlenen Ruhani Lider tarafından 9 Buna rağmen, İran da Haziran 2013 te yapılan seçimde, nükleer program nedeniyle uygulanan uluslararası yaptırımları kaldırma ve ekonomide önemli adımlar atma sözü veren Hasan Ruhani sürpriz derecede kuvvetli bir destekle Cumhurbaşkanı seçildi başı itibarıyla ambargonun kalkmasıyla gelinen noktada hiç kuşkusuz İran da cumhurbaşkanına şu anki dini lider Hamaney in de mutlak desteği söz konusu. Hamaney ve Ruhani yi kadim düşman ABD ile işbirliğine motive eden ortak nokta hiş kuşkusuz yıllar süren yaptırımların ardından İran da kamu kaynaklarının tükenmeye yakın oluşu ve ekonomik büyüme sağlanmaması halinde İslam Devrimi nin dahi tehlikeye girebilecek oluşu. Ancak, İran içindeki asıl sürtüşmenin tam da bu noktadan sonra alevlenmesi bekleniyor. Keza, önümüzdeki yıllarda, İran da ekonomik sistemin yenilenmesi, dünya ile bağlarının

10 güçlendirilmesi ve bunun için de siyasi sistemin de daha ılımlı bir şekle sokulması gerekiyor. Cumhurbaşkanı Ruhani ve 1988 de İran-Irak savaşının sona erdirilmesinden sonra şimdi de ambargonun kaldırılmasında diplomasi yeteneğini konuşturan Dışişleri Bakanı Zarifi, ABD ile yakınlaşmayı ve bu sayede ekonomik rahatlamanın kendilerine politik kaldıraç olarak dönmesini arzulamaktalar. Dini lider Hamaney, Devrim Muhafızları ve İran daki köklü dini yapılanma ise halen ABD yi baş düşman olarak adlandırıyor. İran da aşırı dincilerin ABD ile Suudi Arabistan ile yeni gerginliklere neden olmaya çalışabilecekleri bir yana; ABD de de yaklaşan seçimler de Cumhuriyetçilerin İran a baskı üzerinden oy kazanma çabalarına sahne yaratabilir. İran a dönersek, şimdi 76 yaşında olan dini lider Ali Hamaney, 1989 da Humeyni nin ölümünün ardından seçilmişti. Seçilmesinden bu yana da din adamı kimliğinden çok siyasi hamleler ve bağlantılarla İran ın en üst otoritesi konumuna yükseldiği tartışmaları hala yapılmakta. Dolayısıyla, hemen önümüzde 26 Şubat ta İran da yapılacak iki seçimden bir tanesinin dini lideri seçme yetkisine sahip İslami Danışma Meclisi için oluşu kritik önemde. Keza bu Meclis in görev süresi sekiz yıl. Ağırlıkla üyelerinin yenilikçi kanattan gelmesi beklenen bu Meclis, eğer görev süresi içinde sağlık problemleri yaşadığı bilinen Hamaney ölürse, yeni dini lideri de seçecek. Yeni seçilecek dini liderin de ılımlılar arasından gelmesi, İran da yavaş yavaş gözlemlenen değişimin katalizörü olabilecek. İsim avantajıyla rakipleri baştan eleyen torun Humeyni nin yenilikçiler tarafında seçimlerde bu Meclis e aday olması, İran ın geleceği açısından da önemli bir işaret. Bu seçimlerin bir diğer önemi de göreve geldiği 2013 ortasından bu yana eski Cumhurbaşkanı Ahmedinejat zamanında seçilen Meclis in gidip, yerine gelmesi beklenen 10 reformistlerle ekonomik dönüşüm yolunda daha büyük adımlar atabilme şansı. İran da hareket demek, Ortadoğu da büyük yansımalar demek. Önümüzdeki on yıl sadece Suriye ve Irak ta sınırların yeniden belirlenmek üzere olması açısından değil; ABD nin bölgeden bir anlamda çekilmesi, müttefiklerinin dengelenmesi ve İran ın yeniden yükselişine kapının aralanması açısından da çok köklü değişimlerin yaşandığı bir dönem olarak tarihe geçebilir. Türkiye şimdilik Suudi Arabistan la daha sıkı fıkı olmayı tercih etse de, mevcut pragmatik yönetim anlayışı çok geçmeden İran la ilişkilerin de yeniden düzenlenmesini gerektirecek gibi görünüyor. İran da Ruhani Lider ve Cumhurbaşkanı Bu son bölüm, merak edenler için İran daki siyasi yapının biraz daha detaylandırılmış halini anlatıyor. 1,300 yıllık monarşi dönemi 1979 İslam Devrimi ile kapanan İran da yönetim, adı cumhuriyet

11 olsa da esasında bir teokrasi. seçilmişler olarak Din adamlarından oluşan bir Cumhurbaşkanı, İslami siyasi grubun toplumsal Danışma Meclisi ve Bakanlar olaylarda liderlik edebilecek Kurulu var. konuma gelişinin kökleri Ulema arasından seçilen ve 1900 lerin başlarına dayanıyor ölene kadar görevde kalan İran da. 80 milyona yaklaşan Ruhani Lider sistemin en nüfusuyla ve 55 milyonu bulan tepesinde ve birincil görevi de kayıtlı seçmeniyle İran da İslam ın güdümünde kalacak çoğulcu bir siyasi yapılanma şekilde İran ın çıkarlarını anayasa ile yasaklanmış anayasaya dayanarak durumda. Siyasi düzenin korumak. Siyasi otoritenin de yasama ve yargı ayaklarını başı kabul edilen Ruhani Lider, Ruhani Lider, Danışmanlar yasama-yürütme-yargı Konseyi, Anayasa Koruma arasındaki denge sağlanırken Konseyi ve Uzmanlar Meclisi karar mercii konumunda. Konseyi oluşturuyor. İran da Adalet, ordu, polis, medya, yürütme tarafında ise Grafik 10: İran Karar Alma Mekanizmaları dini kurumlar, üniversite gibi bir ülkedeki tüm temel kurumlar Ruhani Lider e bağlı. İran ın iç ve dış politikalarında yönü belirleyen en üst düzey yetkili; Cumhurbaşkanı nın da herhangi bir politika değişikliğinde onayını almasını gerektiği kişi. Ruhani Lider, siyasi ve dini etkinliğinin yanında aynı zamanda başkumandan statüsünde; yani iç ve dış güvenliğe ilişkin tüm konuları Ruhani Lider belirlemekte. Anayasadan gelen muazzam yetkileri ile Ruhani Lider bugün İran da hangi partinin siyasi anlamda seçimlere girebileceğinden hangi seçilmiş bakan ya da devlet görevlisinin konumunda kalıp kalamayacağına karar verebilmekte. Sekiz yıllığına seçilen Danışmanlar Konseyi, Ruhani Lider i seçen birim. İleri seviye İslam hukukçularından oluşmakta. Ruhani Lider e dönemi boyunca danışmanlık vermekle yükümlü. Kaynak: Bilgesam, Egeli & Co. 12 kişiden oluşan Anayasa Koruma Konseyi için altı üye Ruhani Lider tarafından belirleniyor; diğer altı üyeyi ise 11

12 İran Meclis i seçmekte. Anayasa Koruma Konseyi, Meclis te alınan kararların dini olarak uygunluğunu, cumhurbaşkanını ve meclisi denetleme yetkisine sahip. Hangi adayın seçimlerde cumhurbaşkanı adayı olabileceğine, Meclis seçimlerine katılabileceğine de karar vermekte de İran ın ilk Ruhani Lider i Humeyni nin talimatıyla kurulan ve üyeleri Ruhani Lider tarafından atanan Uzmanlar Meclisi Konseyi Anayasa Koruma Konseyi ile Meclis arasındaki çatışmaların, uyumsuzlukların çözülmesi ile görevli. Cumhurbaşkanı dört yıllığına en fazla iki kez üst üste halk tarafından seçimle iş başına gelir. Anayasada yer aldığı şekliyle, İran da cumhurbaşkanı olabilmenin en önemli koşulu İran İslam Cumhuriyeti esaslarına ve Şii Mezhebine bağlı olmak. Hükümet ve bakanlar kurulunun başı olan cumhurbaşkanı, İran ın yurtdışında temsilinden ve anlaşmaların imzalanmasından sorumlu; yürütmenin başı olarak da ulusal plan ve bütçenin yönetiminden meclis adına yükümlü. Diğer yandan yürütmenin başı olan cumhurbaşkanının, ordu dâhil birçok önemli kurum ve kuruluş üzerinde yetkisi yok. Cumhurbaşkanlığı makamı batılı anlamda bir devlet başkanlığı gibi değil, daha çok bir icra kurulu başkanlığı görüntüsünde. İletişim: Güldem Atabay Şanlı Direktör, Araştırma ve Strateji guldem.atabaysanli@egelico.com Bu doküman Egeli & Co. Portföy Yönetim A.S. ( Egeli & Co. Mersis No: ) tarafından hazırlanmıştır. Egeli & Co. SPK düzenlemelerine tabi ve SPK tarafından düzenlenen yetki belgesine sahip, kendine değer yaratmaya adamış bağımsız bir portföy yönetim şirketidir. (Yetki belgeleri: PYŞ /PY.34 YD.14/638). Portföy yönetimi ve yatırım danışmanlığı hizmeti veren Egeli & Co yılından bu yana, dürüst ve seçkin yaklaşımı ile yerli ve yabancı kurumsal yatırımcılara, aile şirketlerine ve özel bireysel portföylere hizmet etmektedir. Başarısı, yatırımcıları için yurtiçi ve yurtdışında geliştirdiği finansal ürünler ile değer yaratma becerisinden gelmektedir. Egeli & Co. yu diğerlerinden ayıran fark alternatif varlık sınıflarına ve yatırım temalarına odaklanmasıdır. Egeli & Co. Türk sermaye piyasalarındaki alternatif yatırım temaları alanında bulunan geniş bilgi, tecrübe ve geçmiş performansı ile yatırımcıları için uzun vadeli yatırımlarla önemli getiriler yaratmaktadır. YASAL UYARI: İşbu araştırma raporu, ticari iletişim ve ticari elektronik ileti olmayıp sadece ekonomik konjonktür ile ilgili bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Bu rapor ve yorumlardaki yazılar, bilgiler ve grafikler, ulaşılabilen kaynaklardan iyi niyetle ve doğruluğu, geçerliliği, etkinliği velhasıl her ne şekil, suret ve nam altında olursa olsun herhangi bir karara dayanak oluşturması hususunda herhangi bir teminat, garanti oluşturmadan, yalnızca bilgi edinilmesi amacıyla derlenmiştir. Bu belgedeki bilgilerin doğruluğu, güvenirliliği ve güncelliği hakkında gerekli özeni göstermekle birlikte bu bilgilerin güvenirliliği, doğruluğu, güncelliği ve eksiksizliği hakkında hiçbir garanti vermemektedir. (Varsa) Yürürlükteki herhangi bir yasa veya düzenleme ile sorumluluğun sınırlandırması ölçüde tasarruf olarak, Egeli & Co., yöneticileri, çalışanları, temsilcileri ve ajansları bu belgenin içeriği, hatası veya eksiklerinden ya da bu bilgilere dayanılarak yapılan işlemlerden doğacak her türlü maddi/manevi zararlardan (ihmal olup olmadığı ya da başka bir şekilde olursa da) ve her ne şekilde olursa olsun üçüncü kişilerin uğrayabileceği her türlü zararlardan dolayı sorumlu tutulamaz. Herhangi bir şirket, sektör, hisse veya yatırım için detaylı ve tam bir analiz değildir. Egeli & Co. her an, hiçbir şekil ve surette ön ihbara ve/veya ihtara gerek kalmaksızın söz konusu bilgileri, tavsiyeleri değiştirebilir ve/ veya ortadan kaldırabilir. Bu rapor hangi amaçla olursa olsun çoğaltılamaz, dağıtılamaz ve yayınlanamaz. 12