BUZDAĞI : EN (*) Sefa Targıt

Transkript

1 BUZDAĞI : EN (*) Sefa Targıt Asansör endüstrisinin dünya çapında çok önemli isimleri, geçtiğimiz Nisan ayında düzenlenen Asansör Đstanbul Fuarında hazır bulundular, değer kattılar. Nerede karşımıza çıkacağı belli olmayan terörist eylemlerin kol gezdiği bu tuhaf çağda, insanların dikey ulaşımını daha emniyetli şartlar altında sağlamak için zaman harcayan; çekinmeden, adeta karşı duruş sergilercesine dünyanın değişik ülkelerine giden, bilgi dağıtan insanların önünde saygıyla eğilmek gerek... Saygıyla eğilmenin en açık göstergesi, onları dikkatle dinlemek, açtıkları düşünce ufuklarında dolaşmak, asansör endüstrisinin gelişimine katkı sağlamaya çalışmaktır. Bu yaklaşımla, ELA nın kıymetli mensupları Sn. Luc Rivet ile Sn. Ebru Gemici nin sunumlarından hareket ederek eski asansörlerin durumuna, biraz da sosyo-ekonomik açıdan bakalım. Sn.Ebru Gemici tarafından nakledilen bilgilere göre, Avrupa da, 17 ülkede ünite çalışan asansör varmış. Bu asansörleri ülkelere göre dağılımı ise şöyleymiş: Ülke Çalışan asansör Đtalya Đspanya Almanya Fransa Yunanistan Đngiltere Đsviçre Türkiye Đsveç Portekiz Belçika Hollanda Avusturya Finladiya Danimarka Norveç Lüksemburg TOPLAM

2 2004 yılında sipariş edilen yeni asansör sayıları ise : Ülke Tahmini yeni asansör pazarı Đspanya Đtalya Almanya Fransa Đngiltere Yunanistan Türkiye Đsviçre Portekiz Hollanda Avusturya Belçika Đsveç Norveç Danimarka 860 Finladiya 840 Lüksemburg 550 TOPLAM ELA Genel Sekreteri Sn.Luc Rivet in hakkında bilgi aktardığı, uygulamayla ilgili sorunları dile getirdiği SNEL normunun uygulamaya girme önemine, önündeki engellere, bu bilgiler ve gözlemlerim ışığında bakmak isterim. Bilindiği üzere, Avrupa Birliği Komisyonunun 95/16/EC Asansörler Direktifi, yeni asansörlerin yeterli güvenlik şartlarını taşımasını sağlamaktadır. Asansörler Direktifi, bize, / , sadeleştirirsek %2,8 oranında güvenli asansörlerle karşılaşma olasılığını sunabilmektedir. Direktife uygun asansörlerin 1998 yılından bu yana yani 7 yıldır piyasaya arzedildiğini düşünsek bile, bu oran bugün en iyimser tahminle %17 civarındadır. Avrupa da sıradan binalarda karşınıza çıkan asansörlere uzman gözüyle baktığınızda bu oranı hissetmek mümkündür. SNEL hayata geçirilemediği ve yeni asansör üretimi sabit hızla devam ettiği varsayımından hareket edersek, bu oran 10 yıl sonra %32 ; 20 yıl sonra %43 e erişebilecektir. Emniyetli asansörlerin bu oranda varoluşunun, kabul edilebilir bir durum olduğu söylenemez yılında, hem de Avrupa da, kullanmak zorunda olduğunuz bir asansörün % 57 ihtimalle güncel emniyet şartlarına sahip olmadığını bilmek, olacak şey değildir. Göstergeler, Avrupa da fertlerin ekonomik durumunun iyi olmadığını ortaya koymaktadır. Gelirlerin, ancak zorunlu ihtiyaçları gidermeye yeter hale gelmiş olduğu inkar edilemez. Bu ekonomik şartlarda insanların kendi iradesi ve tercihiyle asansörünün emniyet koşullarını geliştirmek üzere para harcaması beklenemez. Asansörlerin emniyet şartlarının geliştirilmesi, ancak SNEL normunun zorunlu olmasına bağlıdır. Ekonomik koşulların getirdiği sınırlardan öte bazı nedenler, uygulamaya geçmedeki sıkıntıların kaynağı olabilir. Birçok ülkede 4 katlı binalarda asansör zorunlu değildir. Buradan hareketle,

3 asansörlerin 4.kat ve üzerinde ikamet edenler için önemli olduğu söylenebilir. Doğal olarak, alt katlarda ikamet edenler, asansöre para harcamamak için ellerinden geleni yaparlar. Bir başka faktör de, her zaman ortak mal olan asansörlere, kişisel mallar kadar önem verilmemesidir. Yaklaşımlar ve olaylar, insanların ortak mallarla kıvanç duyma düzeyine gelemediklerini gösteriyor. Pekçok kişi için, otomobili veya cep telefonu veya evindeki klima cihazı, yaşadığı apartmanın asansöründen çok daha önemlidir. Otomobilinin periodik bakımına 200 verirken hiç rahatsızlık duymayan kişi, asansör bakımı faturasından kendi payına düşen 10 yu ödememek için her yolu denemektedir. Çalışan asansörlerin modifiye edilmesi, asansör endüstrisi için iyi bir pazardır. Bu potansiyelin harekete geçirilmesi, ekonomik canlanmaya sebep olacaktır. Demokratik ülkelerin seçilmiş yürütme organları, seçmenlere hoş görünmeyecek, ceplerinden para çıkmasına neden olacak uygulamalardan kaçınırlar, bu olağandır. Sn. Rivet, konuşmasında, SNEL uygulamasında Avrupa da başarı sağlanamadığını, Avrupa nın başkentinin bulunduğu Belçika da, bina sahiplerinin baskısı ile ilgili Bakanın uygulamayı 2 yıl ertelemek zorunda kaldığını belirtti. Đlginç olan nokta; bu baskıyı yapan bina sahiplerinin, asansörde bir kaza vuku bulduğu takdirde, bunun hesabını uygulamayı erteleyen bakandan sorabilme haklarını saklı tutmalarıdır. Yönetenlerin bu gerçeği unutmayacaklarını umuyorum. Uygulamaya yansıması bu denli sorunlu olan EN 81-80, yaygın adıyla SNEL, neler getiriyor acaba? Giriş bölümü, fikirsel temeli şöyle açıklıyor: Bu standardın arka planı, Bugün AB ve EFTA ülkelerinde 3 milyondan fazla asansör kullanılmaktadır ve bu asansörlerin yaklaşık %50'si 20 yılı aşkın bir süre önce monte edilmiştir. Mevcut asansörler, o tarihte geçerli olan ve uygun görülen emniyet seviyesine göre kurulmuştur. Bu seviye de, günümüzde emniyet konusunda varılan düzeyin altındadır. Yeni teknolojiler ve sosyal beklentiler, günümüzde geçerli olan emniyet düzeyine yol açmıştır. Bu da, Avrupa çapında farklı emniyet düzeylerinin benimsendiği bir durumla sonuçlanmıştır ve bu durum, kazalara neden olmaktadır. Bununla birlikte, kullanıcılar ve yetkililer ortak bir kabul edilebilir emniyet düzeyini beklemekte ve istemektedirler. Ayrıca, insanların daha uzun yaşamaya yönelik arzuları ve özürlülerin de kolay ulaşım ve uygun tasarıma yönelik beklentilerinde giderek yükselen bir trend vardır. Bu sebeple, özürlülerin ve yaşlı insanların dikey ulaşım araçlarını kendi başlarına emniyetle kullanabilmeleri özellikle önemlidir. Asansör görevlileri ve çoğu yerde bina görevlileri artık eskisi kadar yaygın değildir; bu nedenle, asansörde kalan insanların kurtarılması için gerekli emniyet özelliklerinin de dikkate alınması önemlidir. Ek olarak, bir asansörün yaşam çevrimi diğer ulaşım sistemleri ve bina ekipmanlarının çoğunun yaşam çevriminden daha uzundur; bu da, asansör tasarımı, performansı ve emniyetinin modern teknolojilerin arkasında kalabilmesine yol açmaktadır. Mevcut asansörler günümüzün emniyet düzeyi ve anlayışına göre modernleştirilmediği takdirde, kazaların ve yaralanmaların sayısı artacaktır (özellikle kamuya açık olan binalarda). AB içinde insanların serbest dolaşımının yaygınlaşmasıyla, hem kullanıcılar hem de yetkililerin farklı tesisatları tanıması ve bilmesi giderek daha güç hale gelmektedir.

4 EN standardının ana yaklaşımı şöyle açıklanıyor: Bu standart: - her biri bir risk değerlendirmesiyle analiz edilmiş bulunan çeşitli farklı tehlikeleri ve tehlike durumlarını sınıflandırmaktadır; - bütün mevcut yolcu ve yük asansörlerinin emniyetini günümüzün emniyet düzeyine adım adım, kademeli ve selektif bir şekilde yükseltmek amacına yönelik düzeltici eylemler önermeyi amaçlamaktadır; - herhangi bir münferit riskin sıklık ve şiddet seviyesine göre, her asansörün denetlenmesini ve gerekli emniyet tedbirlerinin adım adım ve selektif bir şekilde tespit edilmesini ve uygulanmasını sağlamaktadır ve - yüksek, orta ve düşük riskleri saymakta ve bu riskleri bertaraf etmek için ayrı adımlarla uygulanabilecek olan düzeltici faaliyetleri tanımlamaktadır. Dengi bir emniyet seviyesini getirmeleri şartıyla, eski ulusal yönetmelikler veya standartlarda başka tasarım ve düzenlemeler de kabul edilebilir. SNEL. 74 tehlikeye işaret etmiştir. Bu maddeler, eski asansörlerin yapısını bilenlere işin boyutunu izah edecektir. Tehlikeler / Tehlikeli durumlar: 1- Zararlı malzemelerin varlığı; 2- Engellilerin girişini sınırlayan veya imkansız yapan durumlar; 3- Kötü hassas duruşa ve seviyelemeye neden olan tahrik sistemi; 4- Zarar verici saldırgan hareketlere karşı yetersiz koruma; 5- Yangın durumunda yetersiz kontrol sistemi; 6- Delikli duvardan oluşmuş kuyu çevresi; 7- Çok alçak duvarla kısmen kapatılmış kuyu; 8- Kuyu ve kuyu dibine girişte bulunan yetersiz kilitleme cihazları; 9- Düşey yüzleri uygun olmayan kapı eşikleri; 10- Kuyu dibine giriş mümkün olan hallerde, emniyet freni olmayan karşı ağırlık; 11- Olmayan veya yetersiz, karşı ağırlık seyir yörüngesi bölmesi; 12- Aynı kuyuda bulunan asansörler arasında olmayan veya yetersiz kuyu dibi ara bölmesi; 13- Aynı kuyuda bulunan asansörler arasında olmayan veya yetersiz ara bölmesi; 14- Kuyu dibi veya tavanında yetersiz emniyet boşluğu; 15- Emniyetsiz kuyu dibi girişi; 16- Kuyu dibi ve makara dairesinde olmayan veya yetersiz durdurucu cihazlar; 17- Olmayan veya yetersiz kuyu aydınlatması; 18- Kuyu dibi ve kabin üzerinde alarm sistemi olmayışı; 19- Olmayan veya emniyetsiz makine ve makara dairesine giriş yolları; 20- Makine veya makara dairesinde kaygan zamin; 21- Makine dairesinde uygun olmayan açıklıklar; 22- Makine dairesinin değişik seviyelerinde yetersiz koruma; 23- Makine veya makara dairesinde yetersiz aydınlatma; 24- Makine dairesinde yetersiz taşıma vasıtaları; 25- Delikli kat ve kabin kapıları;

5 26- Kat kapılarının uygun olmayan şekilde sabitlenmesi; 27- Kapıda uygun olmayan cam; 28- Camlı sürme kapılarda,parmak sıkışmalarına karşı yetersiz önlemler; 29- Olmayan veya yetersiz kat kapısı aydınlatmaları; 30- Tahrikli kapılarda yetersiz koruma önlemleri; 31- Emniyetli olamayan kat kapısı kilit cihazları; 32- Özel bir anahtar olmadan kat kapısının açılabilmesi; 33- Kapı kilitlerinin yanında delikli duvardan oluşan kuyu yüzeyi; 34- Otomatik kapatma cihazı olmayan sürme kapılar; 35- Kat kapılarının panelleri arasında yetersiz bağlantı; 36- Kat kapılarında yetersiz yangın direnci; 37- Kat kapısı açıkken kapanıp açılabilen kabin kapısı; 38- Anma yüküne göre büyük kabin; 39- Olmayan veya yetersiz kabin eteği; 40- Kapısız kabin; 41- Emniyetsiz kilitlenmiş kabin tavan kapağı; 42- Yetersiz mukavemette kabin üzeri; 43- Yetersiz kabin üzeri korkuluğu; 44- Yetersiz kabin havalandırması; 45- Kabin içinde yetersiz aydınlatma; 46- Olmayan veya yetersiz kabin içi acil aydınlatma; 47- Kasnak ve Makaralar üzerinde olmayan veya yetersiz yaralanmaya karşı koruyucu araçlar; 48- Halat ve zincirlerin kasnak ve makaralardan ayrıldığı yerlerde olmayan veya yetersiz korumalar; 49- Halat ve zicirlerle kasnakların arasına cisimlerin girmesini önleyen cihazların olamayışı veya yetersizliği; 50- Elektrikli asansörlerde emniyet freni ve huz regülatörü olmaması veya yetersizliği; 51- Olmayan veya yetersiz regülatör halatı gergi sistemi; 52- Karşı ağırlıklı çekişli asansörlerde yukarı yönde aşırı hızı önleyecek cihazların olmayışı; 53- Elekrikli asansörlerde uygun olmayan tasarıma sahip tahrik makinesı; 54- Hidrolik asansörlerde serbest düşme,aşırı hız ve kaymalara karşı koruma cihazları olmaması; 55- Karşı ağırlığın 2 tel halatla kılavuzlanması; 56- Tamponların olmayışı ve yetersizliği; 57- Olmayan veya yetersiz limit şalterleri; 58- Kabin ile kat duvarı arasında büyük boşluk olması; 59- Kat kapısı ile kabin kapısı arasında aşırı mesafe olması; 60- Acil kurtarma sisteminin olmaması; 61- Kırılma valfi olmayışı; 62- Bağımsız kalkış kontaktörü olmayışı; 63- Olmayan veya yetersiz halat germe cihazı; 64- Olmayan veya yetersiz düşük basınç cihazı; 65- Olmayan çalışma süresi sınırlayıcı; 66- Olmayan veya yetersiz elektrik şok koruma cihazları,elektrik aksamı işaretlemesi ve unutan notlar; 67- Olmayan veya yetersiz motor koruması;

6 68- Olmayan kilitlenebilir ana şalter; 69- Faz sırası değişimlerine karşı koruma cihazı olmaması; 70- Kabin üzerinde, revizyon kumanda istasyonu ve durdurma şalteri olmaması; 71- Olmayan veya yetersiz alarm cihazı; 72- Kabinle makine dairesi arasında iletişim sistemi olmaması veya yetersizliği;(seyir mesafesi 30 mt.den fazla ise) 73- Kabinde aşırı yük kontrolü; 74- Unutulan ikaz, işaretleme ve kullanma talimatları. Listeyi gözden geçirdikten sonra bina sahiplerine sormak gerekir: Acaba bu maddelerden hangisi karşılanamaz boyutta maliyetler getirmektedir ve kazaların ortaya çıkaracağı alternatif maliyetler altından kalkılabilir boyutlarda mıdır? Asansör endüstrisi mensupları ve onların teşkilatları, karşı baskılar oluşturmayı ihmal etmemekle birlikte, ortaya teşvik edici unsurlar koymaya da gayret etmelidir. Müşterilere finansal kaynaklar göstermek, maliyetleri düşürme yolları aramak bu tip uygulamalar arasında sayılabilir. Öte yandan asansörlerinde yenilik yapacak kişilere bürokratik engeller çıkarmak, yüksek test ve kabul işlemi maliyetleriyle karşı karşıya bırakmak, caydırıcı olmaktadır. Nobo pastasını büyütmek, asansör endüstrisinin varlığının devamı için şart değildir. Pazar pastasını büyütmek, asansör endüstrisinde faal her unsur için fayda getirebilir. Pazarın büyümesini engelleyen her unsur, pazardan para kazanan herkes için zararlıdır. Ebru Gemici nin verdiği istatistiksel bilgilere göre Avrupa asansör talebinin %6 sının bulunduğu Türkiye, komponent üretimi ve montaj firması/elemanı bakımından bu oranın üzerinde imkanlara sahiptir. Girişim yeteneği ve Euro Norm bilgisi yüksek olan Türk üreticilerin, Avrupa daki soruna çözüm önerecek bir güç olduğu, yeni yeni fark edilmektedir. Türk firmaların, uygulamanın Avrupa da yaygınlaşmasına katkısı olabilecek ciddi bir potansiyel olarak beklediğini unutmamak gerekir. (*) Makale ilk kez Asansör Dünyası Dergisi Eylül 2005 Sayısında yayınlamıştır.