ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ

Transkript

1 ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KADIN ve AİLE ARAŞTIRMALARI TEZLİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI SEMİNER HAZIRLAYAN: MERVE DURMAZ ÇUBUKÇUOĞLU DANIŞMAN: YRD. DOÇ. DR. NURAY ERTÜRK KESKİN NO: KONU: BİRLEMİŞ MİLLETLER ÖRGÜTÜ VE KADIN SAMSUN,

2 GİRİŞ Günümüzde uluslararası toplum sadece devletlerden oluşmayıp, çok farklı nitelik ve boyutlarda örgütlenmeleri de kapsar. Uluslararası örgütler devletlerden farklı olarak, uluslararası hukukun asli süjeleri değil, türemiş kişileri olup, devletlerin iradeleri sonucu varlık kazanmış oluşumlardır. Bu temelde uluslararası örgüt kavramının tanımı şu şekilde yapılmaktadır: Uluslararası örgüt, devletlerin bir araya gelerek aralarında yaptıkları bir antlaşma ile oluşturdukları, üye devletlerden ayrı hukuki kişiliği, kendi yasası ve organları olan bir varlıktır. 1 Bu tanıma göre, bir oluşumun uluslararası örgüt sıfatına sahip olabilmesi için; bir antlaşmaya dayanması, hukuksal kişiliği ve kurumsal niteliği ile kendine has sürekli bir yapı ve organlara sahip olması gerekmektedir. Uluslararası örgütler, literatürde, hükümetler-arası örgütler ve hükümetler-dışı (NGOs) örgütler olarak ikili bir ayrıma tabi tutulmaktadır. Buna göre örgütlerin hükümetler arasında resmi yollarla yapılan bir antlaşma sonucunda kurulmuş olmaları halinde hükümetler-arası bir örgütten söz etmek olanaklıdır. Diğer yandan, hükümetler-aşırı (transgovernmental) veya uluslar-aşırı (trans-national) örgütler olarak ta adlandırılan hükümetler-dışı örgütler giderek yaygınlaşmışlar, uluslararası sistem içerisindeki çeşitli olaylarda önemli roller oynamaya başlamışlardır. Bu sınıflamaları dikkate alırsak, Birleşmiş Milletler Örgütü, konu itibarıyla genel yetkiye sahip, evrensel bir işbirliği örgütüdür. 2 Aynı nitelikleri taşıyan ilk uluslararası örgüt, eski Milletler Cemiyeti dir ( ) ve bu örgütün hukuki varlığı 1946 yılında son bulmuş, benzer nitelikleri taşıyan Birleşmiş Milletler Örgütü onun yerini almıştır. Kadın çalışmaları, söylem düzeyinde özel ve kamusal alanı tartışarak sorunları gündeme getirirken, bilimi çok boyutlu olarak ele alma çabasındadır. Bilimlerdeki cinsiyet körlüğünü ve cinsiyetçiliği ortaya çıkarmayı amaçlayarak, bilimlere kadın bakış açısından bakmaya çalışır. Uluslararası siyasette en güçlü aktörlerden olan Uluslararası Örgütlerin tarihi, yapısı ve karar alıcıları genellikle erkeklerin işgal 1 14 Mart 1975 tarihli Uluslararası Örgütlerle İlişkilerde Devletlerin Temsili konulu Viyana Sözleşmesinin 1.maddesi. Aynı tanımı, ilk olarak Sir Gerald Fitzmaurice, 1956 yılında Uluslararası Hukuk Komisyonu nda önermiştir. 2 Melda Sur, Uluslararası Hukukun Esasları, İstanbul: Beta Yay., 2006, s

3 ettiği alanlar olagelmiştir. Tam da bu nedenle, bu çalışmanın temel amacı, Birleşmiş Milletler örgütünün yapısı ve organları dâhilinde kadın olgusu na ne şekilde yaklaştığını, toplumsal cinsiyet eşitsizliğine hangi açıdan baktığını ve söz konusu kadın sorunları na nasıl çözümler önerdiğini araştırmak ve açıklamak olarak belirlenmiştir. Çalışma yürütülürken, Birleşmiş Milletler örgütünün kendi resmi web sayfasından çeviriler yapılmak suretiyle ve çeşitli resmi basılı kaynak/dökümanlardan edinilen Türkçe belgelerle konunun analizi yapılmaya çalışılmış; bu analiz sırasında ve özellikle Sonuç başlığı altında, kadın çalışmaları disiplininin araştırma yöntemi olan Feminist Epistemoloji ilkelerine yakın durulmuştur. Öncelikle araştırma konumuz olan Birleşmiş Milletler in tarihçesi, kuruluşu, yapısı ve organlarına değinilecek, ardından örgütün kadın olgusu ile ilgili olan birimleri sıralanarak çalışmalarından bahsedilecektir. Üçüncü bölümde ise Türkiye nin bu birimlerle ilişkisine değinilerek, bir sonuç/analiz metni ile çalışma sonlandırılacaktır. 2

4 1. BÖLÜM: BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÖRGÜTÜ Birleşmiş Milletler kendini "adalet ve güvenliği, ekonomik kalkınma ve sosyal eşitliği uluslararasında tüm ülkelere sağlamayı amaç edinmiş küresel bir kuruluş" olarak tanımlamaktadır. Uluslararası İlişkilerde, kuvvet kullanılmasını ilk olarak evrensel düzeyde yasaklayan ilk antlaşma Birleşmiş Milletler Antlaşması dır. 3 II. Dünya Savaşı nda Almanya, İtalya ve Japonya ya karşı savaşan devletler, henüz savaş devam ederken evrensel bir örgüt kurma hazırlıklarına girişmişlerdir. Hukuksal ve siyasal bakımdan Milletler Cemiyeti nin bir devamı olmakla birlikte BM, daha kapsamlı bir kuruluş olarak düşünülmüştür. Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Franklin Roosevelt ile İngiltere Başbakanı Winston Churchill in 14 Ağustos 1941 de yayınladıkları Atlantik Bildirisi, Birleşmiş Milletlerin kurulması yolundaki ilk adım olmuştur. 21 Ağustos-7 Ekim 1944 tarihlerinde Washington yakınlarındaki Dumbarton Oaks ta, Amerika Birleşik Devletleri, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği, İngiltere ve Çin temsilcileri bir araya gelerek BM in kuruluş çalışmalarını başlatmışlardır. Kurulacak örgütün Güvenlik Konseyi nde oy verme yöntemi bu çalışmalar sırasında çözülememiş; 3-11 Şubat 1945 te Churchill, Roosevelt ve Stalin arasında yapılan Yalta Konferansı nda Çin, ABD, SSCB, Fransa ve İngiltere ye veto hakkının tanınması ile soruna çözüm getirilmiştir. Daha sonra 25 Nisan 1945 te Almanya ve Japonya ya savaş açan devletler San Fransisco da toplanarak yüz on bir maddelik Birleşmiş Milletler Antlaşması nı oy birliği ile kabul etmişlerdir. Yetmiş maddelik Uluslararası Adalet Divanı Statüsü nün de eklendiği BM Anayasası 24 Ekim 1945 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 4 Birleşmiş Milletler örgütünün iki tür üyesi bulunmaktadır. Aralarında Türkiye nin de bulunduğu elli kurucu devlet asıl üyeler dir. Diğerleri ise yeni üyeler statüsünde olmakla birlikte bu devletlerin barışçı antlaşma hükümlerini 3 Erişim Tarihi: Faruk Sönmezoğlu, Uluslararası İlişkilere Giriş, İstanbul: Der Yay., 2005, s

5 kabul eden ve bunları yerine getirebilecek yetenekte devletler olmaları gerekmektedir. 5 Örgütün altı temel organı, elliye yakın danışma ve teknik organı bulunmaktadır. Temel organlar: Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Vesayet Konseyi, Uluslararası Adalet Divanı ve Sekretarya dır BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÖRGÜTÜ NÜN ORGANLARI Genel Kurul Örgüte üye tüm devletlerin en çok beş temsilci ile katılabildikleri ve bir oya sahip oldukları organdır. Bir komisyonlar sistemi olan Genel Kurul a bağlı ana komisyonlar şunlardır: Görev alanı siyaset ve güvenlik sorunları olan 1.Komisyon Görev alanı 1. Komisyon tarafından görüşülemeyen konular olan Özel Siyasi İşler Komisyonu Görev alanı ekonomik ve mali konular olan 2.Komisyon Görev alanı sosyal, insancıl ve kültürel konular olan 3. Komisyon Görev alanı vesayet altındaki bölgeler olan 4. Komisyon Görev alanı idari ve bütçe ile ilgili konular olan 5.Komisyon ve Görev alanı hukuki sorunlar olan 6. Komisyon. Yılda bir kez olağan toplantısı dışında, olağan dışı da toplanabilen Genel Kurul, her oturum için bir başkan ve on üç başkan yardımcısı seçer. Kararlar basit çoğunluk ile alınır. Ancak bazı durumlarda 2/3 çoğunluk gerekmektedir. Bu durumlar, uluslararası barış ve güvenliğin kurulmasına ilişkin tavsiyeler, Güvenlik Konseyi nin sürekli olmayan üyelerinin seçimi, Ekonomik ve Sosyal Konsey üyelerinin seçimi, Vesayet Konseyi nin bazı üyelerinin seçimi, örgüte yeni üye kabulü ve üyelikten çıkarma konularıdır. Genel Kurul kararları hukuksal olarak bağlayıcı değildir, ancak tavsiye niteliğindedir Güvenlik Konseyi Örgütün, barış ve güveliğin korunmasından sorumlu organıdır. Güvenlik Konseyi nin yetki ve görevleri, anlaşmazlıkların barışçı yollardan çözülmesi, savaş 5 Faruk Sönmezoğlu, a.g.k., s

6 ve saldırıların önlenmesi konularına ilişkindir. Güvenlik Konseyi, kendisine sunulan ya da el koyduğu bir uyuşmazlığın giderilmesinde soruşturma, uzlaştırma, arabuluculuk faaliyetlerinde bulunabilir. Barışın tehdit edilmesi durumunda ise çeşitli zorlama önlemleri alabilir. Bunlar, ekonomik ilişkileri, ulaştırma ve iletişim ilişkilerini kesme biçiminden, askeri müdahaleye kadar tırmanabilir. 6 Güvenlik Konseyi, uyulması zorunlu kararlar alma yetkisine sahiptir. Gerekli olan her zamanda toplanmaya hazır olan Konsey de kararlar 3/5 oy çokluğu ile alınır. Konsey in üyesi olan on beş ülkenin beş tanesi (ABD, Rusya, Çin Halk Cumhuriyeti, Fransa ve İngiltere) daimi üyelerdir. Diğerleri ise coğrafi bakımdan bir dağılım göz önünde bulundurularak, iki sene için Genel Kurul tarafından seçilirler. Güvenlik Konseyi, yöntem sorununa ilişkin her hangi bir kararda dokuz üyenin olumlu oyuna başvurur. Yöntem dışı kararlarda daimi üyelerin olumsuz oyları bulunmamak kaydıyla dokuz olumlu oy aranır. Daimi üyelerden birinin olumsuz oy kullanarak bir kararın alınmasına engel olması, o ülkenin veto hakkı nı kullanması anlamına gelmektedir. 7 Güvenlik Konseyi ne bağlı başlıca kuruluşlar; UNICEF, Mülteciler Yüksek Komiseri Ofisi (UNCHR), Dünya Gıda Konseyi, Dünya Gıda Programı, Eğitim ve Araştırma Enstitüsü, Kalkınma Programı (UNDP), Silahsızlanma Araştırmaları Enstitüsü, Sinaî Kalkınma Örgütü (UNIDO) Çevre Sorunları Programı, Birleşmiş Milletler Üniversitesi, Birleşmiş Milletler Özel Fonu, Sosyal Kalkınma Araştırma Enstitüsü, Kadının İlerlemesi İçin Uluslararası Araştırma ve Eğitim Enstitüsü olarak sıralanabilir Ekonomik ve Sosyal Konsey Dünya barışını korumaya yönelik olarak, ekonomik ve sosyal alanlarda faaliyette bulunan organ durumundadır. Bu amaca ilişkin incelemeler yapmak, raporlar hazırlamak, Genel Kurul a bilgi vermek, özel uzmanlık kuruluşları arasında koordinasyonu sağlamak bu konseyin görevleri arasındadır. Ekonomik ve 6 Faruk Sönmezoğlu, a.g.k., s Faruk Sönmezoğlu, a.g.k., s

7 Sosyal Konsey de her üyenin bir oy hakkı vardır ve kararlar oy çokluğu ile alınır. Üyelerin tümü üç yıl için seçilir ve on sekiz tanesi de her yıl yenilenir. 8 Adeta BM'nin insan hakları konusunda mutfağı durumundadır. 9 Ekonomik ve Sosyal Konsey ayrıca, BM uzmanlık kurumlarının Birleşmiş Milletler e bağlanması amacıyla, yapılacak antlaşmaları gerçekleştirmek, onlarla kurulacak sürekli ilişkileri yürütmek ve bu konularda BM Genel Kuruluna ve üye devletlere tavsiyelerde bulunmak yetkisiyle donatılmıştır. 10 Çalışmanın ilerleyen sayfalarında bahsedilecek olan, Birleşmiş Milletlerin UNWomen (Birleşmiş Milletler Kadın Ajansı) çatı örgütünü kurmasından önceki pek çok toplumsal cinsiyet çalışmaları bu konseye bağlı birimlerce yürütülmüştür Vesayet Konseyi Milletler Cemiyeti ndeki Manda Rejimi yerine Birleşmiş Milletler bünyesinde Vesayet Konseyi oluşturulmuştur. Önceki yıllarda bazı bölgeleri vesayeti altında bulunduran konseyin önemi giderek azalmaktadır. Konsey, Genel Kurul tarafından üç yıl içinde seçilen üyelerden oluşur. Vesayet Konseyi nde veto sistemi bulunmaz ve kararlar oy çokluğu ile alınır. Günümüzde en son faaliyetini 1994 yılında Palau nun bağımsızlığını kazanması sırasında sürdürmüş bir organ olarak fazlaca bir işleve sahip değildir Uluslararası Adalet Divanı Birleşmiş Milletler in üye devletleri arasında çıkan uyuşmazlıkları, örgüt içi hukuksal sorunları, uzmanlık kuruluşlarının danışma faaliyetlerini çözüme kavuşturmakla görevli organıdır Sekreterlik Birleşmiş Milletler örgütünün faaliyetlerini düzenleyen ve yöneten organdır. Sekreterlik, Güvenlik Konseyi nin tavsiyesi üzerine Genel Kurul tarafından beş yıllık bir dönem için seçilen bir Genel Sekreter ve BM örgütünde 8 Faruk Sönmezoğlu, a.g.k., s Erişim Tarihi: Hüseyin Pazarcı, Uluslararası Hukuk, Ankara: Turhan Kitabevi, 2007, s Faruk Sönmezoğlu, a.g.k., s

8 görevli elemanlardan oluşur. Örgüt faaliyetleri hakkında her yıl Genel Kurul a bir rapor sunan Genel Sekreter, BM Antlaşması nın 99. Maddesi uyarınca uluslararası barış ve güvenliğin tehdit edildiğine inandığında Güvenlik Konseyi nin dikkatini çekebilir. Genel Sekreter ve ona bağlı olarak görev yapan uluslararası personel, uyruğu altında bulundukları ülkeden direktif alamazlar. Örgütte bugün Genel Sekreterlik görevini, Ban Ki-moon yürütmektedir. Merkezi New York ta bulunan örgütün, son olarak Güney Sudan ın katılmasıyla birlikte, toplam üye devlet sayısı 193 tür BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÖRGÜTÜNÜN FAALİYETLERİ Ekonomik ve Sosyal Yardım Faaliyeti: Örgütün genel amaçları çerçevesinde, özellikle az gelişmiş ülkelere yönelik işbirliği ve yardım faaliyeti önem taşımaktadır İnsan Hakları ve Bağımsızlaşma Hareketine Katkı: Genel Kurul ile Ekonomik ve Sosyal Konsey in kurduğu İnsan Hakları Komisyonu nun önemli normatif faaliyeti denetim sistemiyle de güçlendirilmiştir Aralık 1948 de Genel Kurulda kabul edilen İnsan Hakları Evrensel Bildirisi, bağlayıcı olmamakla birlikte, son derece önemli bir belgedir. Birleşmiş Milletler örgütü ayrıca ırkçılığa karşı kararlı bir mücadele vererek, özellikle zamanında Güney Afrika Birliği nin apartheid (ırk ayrımı) politikasını kınamış ve bazı yaptırımlar uygulamıştır Kodifikasyon Çalışmaları: Uluslararası Hukuk Komisyonu, İnsan Hakları Komitesi, Silahsızlanma Komisyonu gibi alt organların hazırladıkları sözleşme taslakları, daha sonra örgütün Genel Kurulunda veya bu amaçla toplanan bir uluslararası konferansta kabul edilmiş bulunmaktadır Silahsızlanma: BM Genel Kurulu, 1946 dan beri, silah indirimi ile nükleer denemeler ve silahların kısıtlanması yönünde kararlar almaktadır. Örneğin, 3 Aralık 1965 tarihli kararla bütün nükleer denemelere son verilmesi istenmiştir. 12 Melda Sur, a.g.k., s Melda Sur, a.g.k., s

9 1.3. TÜRKİYE NİN BİRLEŞMİŞ MİLLETLER DEKİ ROLÜ 1945 yılında Birleşmiş Milletler örgütünü kuran 51 devletten biri olan Türkiye, barış gücü ve barışın inşasından dünyanın dört bir yanındaki yoksul insanların yaşamlarını iyileştirmeye kadar teşkilatın bir çok görevinin yerine getirilmesinde önemli rol oynamaktadır. Elli yılı aşkın bir süredir Türkiye de hükümet, özel sektör, medya, kadın sivil toplum kuruluşları, STK lar, üniversiteler ve sivil toplumun diğer temsilcileri ile birlikte ulusal vizyon ve önceliklerin uygulanması için çalışmaktadır. Türkiye de BM Sistemine bağlı 11 kuruluş faaliyette bulunmaktadır. Bu kuruluşlar Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Uluslararası Göç Örgütü (IOM), Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA), Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR), Birleşmiş Milletler Enformasyon Merkezi (UNIC), Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF), Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Örgütü (UNIDO), Dünya Gıda Programı (WFP) and Dünya Sağlık Örgütü (WHO) nden oluşmakta; Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu (IMF) nun da Türkiye de temsilcilikleri bulunmaktadır. 14 Türkiye, 2009 yılında, iki senelik bir süre için, BM Güvenlik Konseyi geçici üyeliğine seçilmiş ve konseydeki görevini 1 Ocak 2011 tarihi itibariyle tamamlamıştır Erişim Tarihi:

10 2. BÖLÜM: BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÖRGÜTÜNDE TOPLUMSAL CİNSİYET VE KADIN OLGUSU Birleşmiş Milletler, evrensel niteliği ile uluslararası toplumun ortak iradesini en geniş şekilde ortaya koyabileceği tek kuruluş olarak; sosyal kalkınma, sürdürülebilir kalkınma, çevre, gıda, sağlık, doğal kaynaklar gibi meselelere çözüm üretmek için çaba gösteren bir örgüttür. Çatışmaların önlenmesi, yoksullukla mücadele, ekonomik ve sosyal eşitsizliklerin giderilmesi, refahın artırılması ve yaygınlaştırılması amacıyla yürüttüğü faaliyetlerin yanında, kuruluşundan bu yana kadın sorunları yla da yakından ilgilenmiş, özellikle toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadının statüsü konularına özel ihtimam göstermiştir yılında kabul edilen ilk uluslararası yasal doküman olan "İnsan Hakları Bildirgesi" kadın-erkek eşitliği prensibinin uluslararası planda kabulünün BM tarafından ilanı anlamını taşımaktadır yılında BM içinde Kadının Statüsü Komisyonu kurulması ve bugüne kadar BM tarafından dört defa Dünya Kadın Konferansı düzenlenmesi de bu ilginin göstergesidir. Kadınların yaşam koşullarının iyileştirilmesi ve kendi hayatları üzerinde daha fazla söz sahibi olabilmeleri için konumlarının güçlendirilmesi BM nin uzun vadeli amaçlarından biridir. Birleşmiş Milletler kadınlar üzerine ilk Dünya Konferansı nı 1975 te Meksika da düzenlemiştir. Bu konferansla birlikte, Beijing Dünya Konferansı (1995) ve Dünya Kadınlar 10 Yılı ( ) sırasında iki Dünya Konferansı nda kadın haklarını geliştirme ve cinsiyet eşitliğini teşvik etme gündeme alınmıştır. 15 Birleşmiş Milletler örgütü nezdinde, toplumsal cinsiyet ve kadın olgusuna nasıl yaklaşıldığına ve neler yapıldığına, öncelikle EKOSOK (Ekonomik ve Sosyal Konsey) düzleminde kurulmuş olan BM Kadının Statüsü Komisyonu (KSK) incelenerek başlanacak, sırasıyla UNDP ve UNFPA içerisinde aynı konuda neler önerildiğine bakılacak, ardından yeni bir çatı örgütlenmesi olan BM Kadın Ajansı (UN Women) detaylı bir şekilde incelenecektir. BM Genel Sekreteri Ban Ki-moon un 2008 yılında başlatmış olduğu Kadına Yönelik Şiddeti Durdurma Kampanyası na değinildikten sonra, Bin Yıl Kalkınma Hedefleri nde kadın 15 Erişim Tarihi:

11 olgusunun ele alınışı irdelenecektir. Ve son olarak, Birleşmiş Milletler örgütünün söz konusu kadına yönelik oluşumları nın Türkiye deki yansımaları ile çalışmamız son bulacaktır EKONOMİK VE SOSYAL KONSEY (ECOSOC/EKOSOK) TARAFINDAN YÜRÜTÜLEN ÇALIŞMALAR 2010 yılında, EKOSOK Yıllık Bakanlık İncelemeleri, toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadınların güçlendirilmesiyle ilgili olarak, uluslararası anlamda kabul edilmiş hedefler ve taahhütlerin uygulanması konusuna odaklanmıştır. Bu incelemeler, EKOSOK un Binyıl Kalkınma Hedefleri ile ilgili olarak toplumsal cinsiyet eşitliği üzerinde yoğunlaşmasına ve kapsamlı stratejiler geliştirmesine yardımcı olmaktadır Birleşmiş Milletler Kadının Statüsü Komisyonu (UNCSW/BMKSK) Birleşmiş Milletler örgütünün altı temel organından biri olan Ekonomik ve Sosyal Konsey e bağlı olarak oluşturulan Kadının Statüsü Komisyonu, 21 Haziran 1946 yılında 11(II) sayılı EKOSOK kararıyla kurulmuştur. 17 Komisyon bugün, Birleşmiş Milletler Kadın Ajansı (UN Women) na da bağlı olarak çalışmalarını yürütmektedir. Komisyon, sadece toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadınların ilerlemesine adanmış olan temel küresel karar alma organıdır. Her yıl üye devletlerin temsilcileri, cinsiyet eşitliği konusunda kaydedilen ilerlemeleri değerlendirmek, sorunları tespit etmek, küresel standartlar oluşturmak ve toplumsal cinsiyet eşitliği ile tüm dünyada kadınların güçlendirilmesini teşvik eden somut politikalar üretmek için, New York taki BM Genel Merkezinde toplanmaktadır. Komisyonun asıl amacı; siyasi, ekonomik, sivil, sosyal ve eğitsel alanlarda kadın haklarının geliştirilmesi konusunda konseye öneriler ve raporlar hazırlamaktır. Komisyon aynı zamanda, kadın hakları alanında acil dikkat gerektiren sorunlar hakkında konseye tavsiyelerde bulunur. 18 Komisyonun görevi; bölgesel ve küresel düzeyde eşitlik, kalkınma ve barış hedeflerinin teşvik edilmesi, kadınların ilerlemesi için önlemlerin izlenmesi ile ulusal ve alt-bölgesel ilerlemelerin gözden geçirilerek 16 Erişim Tarihi: Erişim Tarihi: Erişim Tarihi:

12 değerlendirilmesi işlevlerini içerecek şekilde, ECOSOC un kararı ile 1987 yılında genişletilmiştir. ECOSOC, 1996 yılında Komisyonun görevlerini şöyle sıralamıştır: Kaydedilen ilerlemeler ve Pekin Deklarasyonu 19 uygulamalarında karşılaşılan sorunlar konusunda Konsey i bilgilendirmeli ve Konsey e tüm bunların gözden geçirilmesi ve değerlendirilmesinde yardımcı olmalı, BM faaliyetleri içerisinde bir toplumsal cinsiyet eşitliği bakış açısının sağlanmasına destek vermeli ve konuyla ilgili diğer alanlarda harekete geçirici rolünü geliştirmeli, Birleşmiş Milletlerin, sistem çapında ihtiyaç duyduğu konuları belirlemeli, Üzerinde durulması ve somut tavsiyeler üretilmesi gereken kadın-erkek eşitliğini ya da kadınların durumunu etkileyen güncel konuları, yeni eğilimleri ve yaklaşımları tespit etmeli, Eylem Platformu nun (Platform for Action) uygulanmasını desteklemek için kamuoyu bilincini korumalı ve geliştirmelidir. Kadının Statüsü Komisyonu nun temel çıktıları, her yıl belirlenen öncelikli temalara sadık kalmaktadır. Bu önceden belirlenmiş çıktılar, zorluklar ve engeller kadar ilerlemelerin de değerlendirilmesini içermektedir. Özellikle, hükümetler, hükümetler arası kuruluşlar, sivil toplum örgütleri ve diğer ilgili paydaşların, ulusal, uluslararası, bölgesel ve yerel düzeyde faydalanabilecekleri somut önerileri kapsamaktadırlar. Ek olarak, komisyon, Filistinli kadınların durumundan, HIV/AIDS ile ilgili çalışmalara kadar oldukça geniş bir kapsamda çalışmalar yürütmektedir. 20 Pekin Süreci ve Ötesi: BM Kadının Statüsü Komisyonu; 1975 Meksika, 1980 Kopenhag, 1985 Nairobi ve 1995 Pekin olmak üzere, dört uluslararası kadın konferansı düzenlemiştir. Bu konferansların sonucunda, 1995 yılında Pekin de, uluslararası anlamda uygulanmak üzere somut adımlar ve tavsiyeler içeren bir Eylül 1995 tarihinde Çin'in başkenti Pekin de gerçekleştirilen Dördüncü Dünya Kadın Konferansı'nda kabul edilmiş ve Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nun 15 Eylül 1995 tarihindeki 16. Kurul toplantısında onaylanmıştır Erişim Tarihi:

13 sözleşme hazırlanmıştır. Toplumsal cinsiyet eşitliği, Pekin de Dördüncü Dünya Kadın Konferansı tarafından 1995 yılında kadın ve erkekler arasında eşitliği teşvik etmek için bir strateji olarak kabul edilmiştir. Komisyonun 56. Dönemi içerisinde, 2012 yılı için belirlemiş olduğu öncelik; kırsal bölgelerde açlık ve yoksulluk içerisinde yaşayan kadınların güçlendirilmesidir. 21 Komisyonun nihai hedefi, toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamaktır UNDP (UNITED NATIONS DEVELOPMENT PROGRAMME)/(BM KALKINMA PROGRAMI) TARAFINDAN YÜRÜTÜLEN ÇALIŞMALAR Kadınların Güçlendirilmesi (Empowering Women) UNDP, toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadınların güçlendirilmesi konusuna, yalnızca insan hakları temelli değil; aynı zamanda sürdürülebilir kalkınma ve Binyıl Kalkınma Hedeflerini gerçekleştirebilmenin bir yolu olarak yaklaşmaktadır. Bu amaçla şu noktalara odaklanmaktadır: Toplumsal Cinsiyet ve Yoksulluğun Azaltılması: Dünyadaki en yoksul 10 kişiden 6 sı; ailenin birincil bakımını yapan, gıda üreticisi olan, toprağı işleyen, tahılları öğüten, gerekli suyu taşıyan ve yemek pişiren kadınlardır. Bu, taşınması kolay bir yük değildir. Kenya da kadınlar yalnızca su taşırken, günlük kalori alımlarının %85 ini yakmaktadırlar. Dünyadaki kadın nüfusunun %75 i, herhangi bir banka kredisi alamıyorlar çünkü ücretsiz veya sigortasız işlerde çalışıyorlar ve kendilerine ait herhangi bir mülkleri bulunmuyor. İşte bu; nüfusun yarısını oluşturan kadınların, niçin dünya serveti nin %1 ine sahip olabildiklerini açıklıyor. 23 Kadın-erkek eşitliği, bir sosyal adalet meselesinden çok, temel bir insan hakları konusudur. Ve toplumsal cinsiyet eşitliğinin ekonomik anlamda da iyi etkileri mevcuttur. Kadınlar, eğitime erişimde eşit haklara sahip olurlarsa, iş hayatında tam anlamıyla temsil edilirlerse ve ekonomik karar alma süreçlerine 21 Erişim Tarihi: ECOSOC 1997/2 tarihli kararı. Erişim Tarihi: nder_and_poverty.html Erişim Tarihi:

14 katılımları artarsa, yoksulluğa karşı çok önemli bir itici güç konumunda olurlar. Erkeklerle eşit haklara sahip olan kadınlar, daha eğitimli, daha sağlıklı; toprak, iş ve finansal kaynaklara erişimde daha şanslı olacaklardır. Kadınların, ev içi karar alma süreçlerindeki kontrolünün artırılması, çocukların daha iyi bir geleceğe sahip olmalarında ve gelecek nesillerin yoksulluğunun azaltılmasında da önemli rol oynar. Toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadınların güçlendirilmesi, Bin Yıl Kalkınma Hedeflerinin başarılmasında da merkezi bir konudur. Ancak; toplumsal cinsiyet eşitliği alanında olumlu gelişmeler olsa da, endişe verici durumlar da halen mevcuttur. Gelişmekte olan dünyada, kız çocuklarının okullaşma oranları endişe vericiyken, kadınların üçte ikisi de ya gayrı resmi sektörlerde ya da ev içinde ücretsiz şekilde çalışmaktadırlar. Parlamenter temsil oranlarının artışına rağmen, kadınların yasama organlarındaki temsil oranı halen 1/4 oranındadır. Toplumsal cinsiyet eşitliği, kapsamlı, demokratik, şiddetten arınmış ve sürdürülebilir kalkınma için bir koşuldur. UNDP, şu nedenlerle ulusal ortaklarıyla işbirliği içerisinde çalışmaktadır: Kadınları planlama, bütçeleme ve siyasi karar alma süreçlerine dâhil etmek, Kadınların ve kız çocukların ekonomik hak ve fırsatlarını teşvik etmek, HIV ve AIDS ın toplumsal cinsiyet boyutuna dikkat çekmek, Toplumsal cinsiyete duyarlı verilerin toplanması ve analiz edilmesini güçlendirmek, Eğitim ve sağlık gibi yaşamsal hizmetlere ulaşımın, kadın-erkek, kız çocuk-erkek çocuklar arasında eşitlenmesi sağlamak UNFPA (BİRLEŞMİŞ MİLLETLER NÜFUS FONU) TARAFINDAN YÜRÜTÜLEN ÇALIŞMALAR BM Nüfus Fonu, üreme ve cinsel sağlık hizmetlerine evrensel erişim hakkı ile anne ölüm oranların azaltılması konusunda, BM Binyıl Kalkınma Hedeflerine ulaşma hedefiyle çalışmalar yürüten bir uluslararası temsilciliktir. Ayrıca, yoksulluğun azaltılması, her gebeliğin isteğe bağlı, sağlıklı ve güvenli bir şekilde 24 dg_strategies.html Erişim Tarihi:

15 yaşanması ve gençlerin HIV/AIDS ten korunmaları konularında, hükümetleri destekler. 25 Toplumsal Cinsiyet Eşitliği: Kalkınmanın Dönüm Noktası: Toplumsal cinsiyet eşitliği, her şeyden önce bir insan hakkıdır. Kadınlar, korkudan arınmış bir şekilde, onurlu ve güvenli yaşam hakkına sahiptirler. Kadınların güçlendirilmesi; yoksulluğun azaltılması ve kalkınma için vazgeçilmez bir araçtır. 26 Güçlenmiş kadın, tüm aile ve toplumların sağlığı ve verimliliğine katıda bulunurken, yeni nesiller için umutları da geliştirir. 27 Kadın Sünnetinin Durdurulması: Kadın sünneti, kadın genital organının kesilmesini de içeren, bir dizi zararlı uygulamaya verilen addır. Her yıl, çoğunluğu on beş yaşın altında olan üç milyon kız çocuğuna bu uygulamanın yapıldığı tahmin edilmektedir. Bu, oldukça köklü bir gelenektir ve ısrarla sürdürülmektedir çünkü kadın sünneti, altında toplumsal cinsiyet yapıları ve iktidar ilişkilerinin yattığı bir tür sosyal düzen olgusudur. Reformcular, onlarca yıldır, kadın ve kız çocukları için zararlı olan bu yaygın geleneği sona erdirmek için uğraşmaktadırlar. Ancak şimdi, yeni bir yaklaşım sayesinde, Afrika ve bazı Arap ülkeleri genelindeki topluluklar, bu uygulamaya karşı ayaklanmış; derinlere kök salmış bu toplumsal normu devirmeye çalışmaktadırlar. 28 Dünya Genelinde Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin Desteklenmesi: Toplumsal cinsiyet eşitliği, aynı toplumu paylaşan kadın ve erkeklerin eşit fırsat, hak ve sorumluluklara sahip olması anlamına gelmektedir. Ancak, cinsiyete dayalı ayrımcılık ve şiddet, kadınların fırsatlara ulaşmalarını baltalamak ve onların temel insan haklarını kullanmalarını önlemek suretiyle, yaşamın her alanına yayılmış haldedir. Tüm dünyada, kadınlar erkeklere göre politik anlamda daha az aktifken ve aile içi şiddet kurbanı olmak konusunda onlardan sayıca fazladırlar. 30 yıldan fazla bir süredir, UNFPA, yasal siyasal reformları destekleyerek, toplumsal cinsiyete duyarlı verilerin toplanmasına yardımcı olarak ve kadınların güçlenmesine ve sağlıklı üremelerinin korunmasına yardımcı projeleri jahia01 Erişim Tarihi: Erişim Tarihi: Erişim Tarihi: Erişim Tarihi:

16 destekleyerek, toplumsal cinsiyet sorunlarına büyük ilgi göstermektedir Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansı ve diğer uluslararası antlaşmalarla UNFPA, dünya çapında farklı toplumların kültürel hassasiyetlerini dikkate alarak toplumsal cinsiyet dengesizliklerini düzeltmeye çalışır. 29 UNFPA, erkekleri bu sürece dâhil etmenin gerekli olduğuna inanır. Bu nedenle UNFPA, HIV/AIDS in önlenmesinden, aile hayatına daha fazla erkek katılmasına kadar farklı hedeflere ulaşabilmek için, askerler ve dini liderler gibi farklı erkek gruplarının UNFPA destekli projelere katılmalarını desteklemektedir. 30 UNFPA, dünya çapında erken evlilik, namus cinayetleri ve cinsiyete dayalı kürtaj (bebeğin cinsiyetine göre) gibi kadınlara zarar verebilecek uygulamaların karşısında durur. 31 Bu noktada, yine UNFPA içerisinde, toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanabilmesinin bir yöntemi olarak kabul edilen mücadeleye erkeklerin katılımı başlığından bahsetmek gerekmektedir: o Erkeklerin katılımı önemli 32 : Açıkçası, toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması ve üreme sağlığı programlarının başarıya ulaşabilmesi için, erkeklerin sürece dahil edilmeleri gerekmektedir. Bazı araştırmalar, erkeklerin de bizzat dâhil olmak istediklerini gösterir ki güven ve iletişim üzerine inşa edilmiş fikirlerin karşılıklı olarak daha tatmin edici olacağını düşünmekteyiz. UNFPA nın sahadaki çalışmaları da gösterir ki, üreme sağlığı, anne ölümleri ve kadına yönelik şiddete dikkat çekilmesinde, erkekler önemli bir müttefiktirler. 33 Burada bahsedilen, toplumsal cinsiyet normlarının doğru aktarımı konusunda erkeklerin de bilinçlenmelerini sağlamanın ve özellikle HIV/AIDS yayılımını azaltmak için erkeklerin evliliğe (tek eşliliğe) yönlendirilmesinin önemini vurgulamaktır. UNFPA, kadına yönelik şiddetin önlenmesi için, kadınların bilinçlenmesi kadar, erkeklerin de eğitilmesi gerektiğini düşünmektedir. Yine yukarıda belirtilmiş olan dünya çapında farklı toplumların kültürel hassasiyetler inin ne anlamda kullanıldığı muğlak kalmış bir noktadır Erişim Tarihi: Erişim Tarihi: Erişim Tarihi: Erişim Tarihi: Erişim Tarihi:

17 Buraya kadar incelenen birimler, Birleşmiş Milletler Kadın örgütlenmesi (ajansı) (UNWomen)nin resmiyet kazanmasına kadar yoğun bir şekilde faaliyet göstermiş olan birimlerdir. BM Kadın biriminin kurulmasıyla birlikte bahsedilen alanlarda çalışmalar bu yeni birimde toplanmış olsa da, UNDP ve UNFPA, kendi uzmanlık alanları dâhilinde toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadın odaklı çalışmalarına devam etmektedir. UNDP ve UNFPA nın Türkiye içerisinde yürüttüğü toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadın sorunları odaklı çalışmalarına, ilerleyen bölümlerde yer verilecektir. 16

18 3. BÖLÜM: BİRLEŞMİŞ MİLLETLER KADIN ÖRGÜTÜ (UN WOMEN) Kadınların eğitimli olduğu ve güçlendirildiği yerlerde ekonomiler daha üretken ve güçlü olur. Kadınların tam anlamıyla temsil edildiği yerlerde toplumlar daha barışçıl ve istikrarlı olur 34 UN Women, Birleşmiş Milletler örgütü Genel Kurulu tarafından cinsiyet eşitliği ve kadınların güçlendirilmesi amacıyla Temmuz 2010 da oluşturulan yeni bir birimdir. Dünya çapında cinsiyet eşitliği ve kadınların güçlendirilmesini savunan en önemli araç olması hedeflenen bu yeni oluşum, üye ülkelerin ulusal öncelikleriyle ve uluslararası politikalarla uyum içinde cinsiyet eşitliğine ulaşma çabalarına destek verme amacını taşımaktadır. Birleşmiş Milletler e üye ülkeler, 64. Genel Kurul da BM nin yeniden düzenlenme gündeminin bir parçası olarak örgütün cinsiyet eşitliği ve kadınların güçlendirilmesi alanındaki çabalarını hızlandırmak için tarihi bir adım atarak, BM sisteminde önceden ayrı olarak hareket eden dört birimi birleştirme kararı almıştır. Cinsiyet eşitliği ve kadınların güçlendirilmesine odaklanan Kadınların İlerlemesi Birimi (DAW), Kadınların İlerlemesi için Uluslararası Araştırma ve Eğitim Enstitüsü (INSTRAW), Cinsiyet Konuları ve Kadınların İlerlemesi Özel Danışman Ofisi (OSAGI) ve Birleşmiş Milletler Kadınlar için Kalkınma Fonu ndan (UNIFEM) oluşan UNWomen, kadınlar ve kız çocuklarına karşı ayrımcılığın ortadan kaldırılması, kadınların güçlendirilmesi, kalkınmanın yararlanıcıları ve ortakları olarak kadın-erkek eşitliğinin sağlanması, insan hakları ve insanlık eylemleri konularında çalışacaktır. UN Women ülke düzeyinde ulusal ortaklara teknik ve finansal destek sunarak önceliklerini belirlemelerine yardımcı olurken, bir yandan da cinsiyet eşitliği faaliyetlerini güçlendirmeleri ve koordine etmeleri konusunda BM ülke ekiplerine destek sağlayacaktır. UN Women ın oluşturulması, BM nin ülkelerin kendilerinin belirledikleri ihtiyaç ve önceliklerine daha iyi cevap verebilmesine ve BM sisteminin daha etkili ve kapsamlı bir şekilde işlemesine katkıda bulunacaktır Erişim Tarihi: Erişim Tarihi:

19 2010 yılı, 1995 Kadınlar Hakkında Dördüncü Dünya Konferansı nda kabul edilen Pekin Bildirgesi ve Eylem Platformu nun 15. yıldönümü ile Güvenlik Konseyi nin 2000 yılında kadınlar, barış ve güvenlik üzerine aldığı 1325 sayılı kararın 10.yıldönümüne denk geliyor. Sekiz Binyıl Kalkınma Hedefi nin gündeme alınmasının üzerinden de 10 yıl geçti. Üçüncü Binyıl Kalkınma Hedefi, cinsiyet eşitliğini yaygınlaştırmaya ve kadınları güçlendirmeye odaklanırken, şimdilerde cinsiyet eşitliğinin hem kendi içinde bir hedef olduğu hem de diğer Binyıl Kalkınma Hedefleri ne ulaşılması için bir araç olduğu konusunda fikir birliği bulunuyor. UN Women ın çalışmaları, Pekin Eylem Platformu ve 2009 da 30. yıldönümünü kutlayan Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW) ile çerçevelenecek. UN Women büyük ölçüde gönüllü katkılar ve BM bütçesi tarafından finanse edilecek. Üye ülkeler tarafından bu oluşuma yapılması planlanan yatırım en az 500 milyon Amerikan Doları, yani DAW, INSTRAW, OSAGI, ve UNIFEM in toplam bütçelerinin 2 katı. UNWomen, Ocak 2011 e kadar faaliyete geçecek. 36 UN Women ın yürüttüğü çalışmalar şu şekilde başlıklara ayrılmaktadır: Dünya Kadınlarının İhtiyaçlarının Karşılanması: Onlarca yıl içerisinde Birleşmiş Milletler, Pekin Deklarasyonu ve Eylem Platformu ve Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW) 37 gibi simgesel antlaşmalarla birlikte, toplumsal cinsiyet eşitliği konusunda önemli ilerlemeler kaydetmiştir. Cinsiyet eşitliği yalnızca temel bir insan hakkı değil, aynı zamanda çok büyük sosyo-ekonomik etkileri bulunmaktadır. Kadınların güçlendirilmesi, ekonomilerin gelişmesi, verimlilik ve büyümenin teşvik edilmesinin yakıtıdır. Ancak cinsiyet eşitsizliğinin her toplumda derinleşmiş izleri vardır. Kadınlar, insana yakışır işlere erişim eksikliği, mesleki ayrımcılık ve ücretlerde farklılık gibi olgularla karşı karşıyadır. Temel eğitim ve sağlık hizmetlerine erişimleri çoğunlukla engellenmiştir. Dünyanın her yerinde kadınlar ayrımcılığa ve şiddete maruz kalmaktadırlar. Ekonomik ve siyasi karar alma süreçlerinde temsil oranları çok düşüktür. 38 Birleşmiş Milletler, uzun yıllar boyunca, yetersiz finansman ve cinsiyet konularına odaklanan tek bir birliğe sahip olmama gibi engellerden dolayı, küresel anlamda cinsiyet eşitliği çalışmaları yürütmede zorluklar yaşamıştır. BM Kadın, tüm bu zorlukların üstesinden gelmek için yaratılmıştır. Küresel, bölgesel 36 Erişim Tarihi: Birleşmiş Milletlerce 1979 da kabul edilen ve Türkiye nin 1985 yılından bu yana taraf olduğu Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW) Birleşmiş Milletler bünyesinde yer alan sekiz tane temel insan hakları sözleşmesinden biridir. Sözleşmeye 2002 yılı itibariyle taraf olan devletlerin sayısı 170'tir. Alıntı: Erişim Tarihi: Erişim Tarihi:

20 ve yerel düzeyde kadınlar ve kız çocukları için güçlü bir ses oluşturarak, onların güçlü ve dinamik şampiyonu olacaktır. 39 Birleşmiş Milletler Şartı nda benimsenen eşitlik ilkelerine dayanarak, BM Kadın, şunlar için çalışmaktadır: Kadın ve kız çocuklarına yönelik ayrımcılığın ortadan kaldırılması Kadınların güçlendirilmesi Kalkınma, insan hakları, insani eylem, barış ve güvenliğin ortakları ve paylaşımcıları olarak kadın ve erkekler arasında eşitliğin sağlanması. BM Kadın; BM Genel Kurulu, Ekonomik ve Sosyal Konsey ve Kadının Statüsü Komisyonu tarafından belirlenen siyasi direktifler temelinde örgütün operasyonel faaliyetlerini denetleyen Yürütme Kurulu (Executive Board) tarafından yönetilir. Yönetim Kurulu, BM genelinde cinsiyet konusunda çalışan diğer kuruluşlarla koordineli bir şekilde çalışmalarını yürütmektedir. BM Kadın Yürütme Kurulu, dünya çapında dönüşümlü olarak hizmet veren 41 ülkenin temsilcilerinden oluşur. 41 yönetim kurulu üyesi şu şekilde seçilir: Afrika dan 10, Asya dan 10, Doğu Avrupa dan 4, Latin Amerika ve Karayipler den 6, Batı Avrupa dan 5 ve katılımcı ülkelerden 6 üye şeklinde oluşturulur ODAK ALANLARI Tüm insani kalkınma ve insan hakları konularının, toplumsal cinsiyet boyutları vardır. BM Kadın, kadınların eşitliği için temel öncelik alanları belirlemiştir ve bu şekilde ilerleme kilidini açabileceğine inanmaktadır. Kadına Yönelik Şiddet: Bu temel kadın hakları ihlali, tüm ülkeleri etkilemekte ve yayılmaya devam etmektedir. Kadınlar, yasalarca desteklenmiş önleyici ve koruyucu hizmetlere sahip olmalıdırlar. 41 Barış ve Güvenlik: Tecavüzün bir savaş silahı olarak kullanılmasıyla birlikte, modern çatışmaların yükünü kadınların çekmek zorunda olduğuna dair bir uluslararası kabul vardır. Kadınlara yönelik belirli tehditler tanımlanmalı ve durdurulmalıdır ve kadınlar, barış görüşmeleri ve yeniden yapılanma görüşmelerinin merkezinde yer almalıdırlar Erişim Tarihi: Erişim Tarihi: Erişim Tarihi: Erişim Tarihi: