HACİZDE İSTİHKAK. İcra ve İflas Kanunu m.97 - m.99. Stj. Av. Şeyma ÇELİK

Transkript

1 HACİZDE İSTİHKAK İcra ve İflas Kanunu m.97 - m.99 Stj. Av. Şeyma ÇELİK

2 İcra takibinin amacı, alacaklının alacağını, borçlunun hacze kabil mallarının haczedilip paraya çevrilerek alabilmesidir. Bir borçlunun borcu için, ne kadar yakını olursa olsun üçüncü bir kişinin malvarlığına dahil unsurlar haczedilemez. Buna rağmen borçlunun malları haczedilirken aslında üçüncü bir kişiye ait olan mallar da haczedilmiş olabilir. Böyle bir durumda bazen borçlu bazen de bizzat mal üzerinde hak sahibi olan üçüncü kişi bu malların üzerindeki haklarının haciz tutanağına geçirilmesini isteyebilir. Bu çekişmeli mallara istihkak iddia edilen mallar denir. İstihkak iddia edilen bu malların hacizden kurtarılması için başvurulan yola da istihkak davası denir. İstihkak davası ile borçlunun borcu için haczedilen malın, iddia edildiği gibi üçüncü kişiye ait olup olmadığı incelenerek mal üzerindeki haczin haklı olup olmadığına karar verilecektir. İcra müdürünün haciz konusu malın kimin elinde haczedildiğini belirlemesi, istihkak prosedürü bakımından önem taşır. Çünkü bu ayrıma göre istihkak davası açacak taraf, yani ispat külfeti altıda kalan taraf belirlenecektir. İcra ve İflas Kanunu, haczedilen malın borçlunun elinde (İİK m. 97), üçüncü kişinin elinde (İİK m. 99) veya borçlu ile üçüncü kişinin birlikte elinde bulundurmaları halleri bakımından ayrı ayrı istihkak prosedürleri öngörmüştür.

3 HACİZLİ MALIN BORÇLUNUN ELİNDE OLMASI (İİK m.97) (Üçüncü Kişi Tarafından Açılan İstihkak Davası) Borçlunun elinde bulunan bir mal haczedilirken, borçlu o malın başkasına ait olduğunu iddia ederse veya borçlunun elinde iken haczedilen mal üzerinde üçüncü kişi bir mülkiyet veya rehin hakkı iddia ederse icra müdürü bu iddiayı haciz tutanağına geçirir. (İİK m.96,i) Bir malın haczedildiğini öğrenen üçüncü kişi haczi öğrendiği tarihten itibaren yedi gün içinde istihkak iddiasında bulunmalıdır, aksi halde aynı takipte bu iddiasını ileri sürme hakkını kaybeder. (İİK m.96,iii) İstihkak iddiası iki şekilde ileri sürülebilir: 1-Haciz Sırasında 2-Haczin öğrenildiği tarihten itibaren yedi gün içinde İcra müdürü üçüncü kişinin istihkak iddiasını her iki tarafa da yani alacaklıya ve borçluya bildirerek bu istihkak iddiasına karşı itirazları olup olmadığını bildirmek üzere alacaklı ve borçluya üç günlük süre verir.

4 I.İSTİHKAK İDDİASINA İTİRAZ EDİLMEMESİ Alacaklı veya borçlu, üç gün içinde üçüncü kişinin istihkak iddiasına itiraz etmezlerse istihkak iddiasını kabul etmiş sayılırlar. (İİK m.96,ii) Bu durumda mal üzerinde üçüncü kişinin hak sahibi olduğu kabul edilir. Yani üçüncü kişinin iddiası mülkiyet ise, mal üzerindeki haciz kalkar ve mal üçüncü kişiye verilir. Üçüncü kişinin iddiası rehin hakkı ise, mal bu rehin hakkı ile yükümlü olarak haczedilmiş sayılır.

5 II.İSTİHKAK İDDİASINA İTİRAZ EDİLMESİ İİK. 97/I e göre; Alacaklı ve borçlu kendilerine verilen üç günlük sürede üçüncü kişinin istihkak iddiasına itiraz ederse, icra müdürü bu konuda bir karar veremez ve dosyayı hemen icra mahkemesine vermekle yükümlüdür. Bunun için itirazda bulunanların bir istemine gerek yoktur. İcra müdürünün, istihkak iddiası üzerine 97.maddeye göre işlem yapmaması, süresiz şikâyet konusu olur. Dosyayı alan icra mahkemesi ilk önce takibin devamı veya ertelenmesi hakkında karar verir. İcra mahkemesi kural olarak takibin ertelenmesine karar verir ve bu halde üçüncü kişiden teminat alınır. Ancak burada önemli olan bir husus şudur; icra mahkemesi yalnızca istihkak iddia edilen mal hakkındaki takip işlemlerinin ertelenmesine karar verir. Başka mallar varsa onlar yönünden takip devam eder. İstihkak iddiasının kötü niyetle yapıldığı veya üçüncü kişini dayandığı delillerden istihkak iddiasının haksız oluğu kanısına varılırsa, icra mahkemesi takibin devamına karar verir.

6 İSTİHKAK DAVASI Davanın Açılması Üçüncü kişi, takibin ertelenmesi veya devamına ilişkin mahkeme kararının kendisine tefhim veya tebliğinden itibaren yedi gün içinde aynı icra mahkemesinde istihkak davası açabilir. Üçüncü kişi, bu yedi gün içinde istihkak davasını açmazsa haciz koyduran alacaklıya karşı iddiasından vazgeçmiş sayılır. (İİK m. 97,VI) Alacaklı artık o istihkaka konu malın satılmasını isteyebilir. Davanın yedi gün içinde açılması gerekse de, üçüncü kişi bu kararın tebliğini beklemeden de dava açabilir. Üçüncü kişiye az önce anlatılan şekilde istihkak talebinde bulunma imkânı verilmemişse, üçüncü kişi haczi öğrendiği andan itibaren 7 gün içerisinde istihkak davası açabilir. Ancak mal satılmışsa ve bedeli henüz alacaklıya verilmemişse de dava bu bedel üzerinden yürütülür. Bedeli alacaklıya ödenmiş ise, üçüncü kişi borçluya karşı sadece sebepsiz zenginleşme davası açabilir.

7 Taraflar ve İspat Yükü Üçüncü kişinin açmış olduğu istihkak davasında davalı taraf haciz koydurmuş olan alacaklıdır. Şayet borçlu da üçüncü kişinin istihkak iddiasına itiraz etmişse yani malın kendisine ait olduğunu itiraz ederek ileri sürmüşse açılacak istihkak davasında davalı olarak gösterilir. Davacı ise istihkak iddiasında bulunan üçüncü kişidir. Burada önemli olan husus; malın borçlunun elindeyken haczedildiğinin ve üçüncü kişinin istihkak iddiasında bulunduğunun, yani İİK nun 97. maddesine göre haciz işlemi yapıldığının haciz sırasında tutanağa geçirtilmesidir. Çünkü mal borçlunun elinde haczedildiği için mülkiyet karinesi borçlu, dolayısıyla alacaklı lehinedir. Bu nedenle de dava açma ve ispat külfeti üçüncü kişiye yüklenmiştir. Yani haczi yapılan mal veya mallar borçlu elinde ise, istihkak davasını üçüncü kişi açar. Üçüncü kişi malı ne suretle iktisap ettiğini ve malın borçlunun elinde bulunmasını gerektiren sebepleri ve olayları göstermek ve bunları ispat etmekle yükümlüdür. (İİK m. 97/a,I)

8 MALIN ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN ELİNDE BULUNMASI (İİK m. 99) (Alacaklı Tarafından Açılan İstihkak Davası) Haczedilen menkul mal, borçlunun elinde olmayıp da üzerinde mülkiyet veya diğer bir ayni hak iddia eden üçüncü kişi elinde bulunabilir. Bu durumda alacaklı, malların borçluya ait olduğu iddia edebilir. Bunun üzerine icra müdürü, takip konusu alacak için üçüncü kişilerin elinde bulunan malları haczeder, haczedilen mallar hakkında üçüncü kişilerin iddialarını ve haczin İİK m. 99 a göre yapıldığını haciz tutanağına yazar. Haczedilen menkul mal, üzerinde mülkiyet veya diğer bir ayni hak iddia eden üçüncü kişi elinde bulunduğu bu durumda, üçüncü kişi yedieminliği kabul ettiği takdirde bu mal muhafaza altına alınmaz.

9 Bunu takiben icra müdürü, üçüncü kişi aleyhine icra mahkemesinde istihkak davası açmak üzere alacaklıya yedi günlük bir süre verir. Ancak alacaklı bu sürenin verilmesini beklemeden de dava açabilir. Burada yedi günlük dava açma süresi ( m.97 de olduğu gibi icra mahkemesi tarafından değil) doğrudan icra dairesince verilir Alacaklı yedi gün içerisinde dava açmazsa üçüncü kişinin istihkak iddiasını kabul etmiş sayılır ve malın üzerinden haciz kalkar. Burada istihkak davasını açması gereken taraf alacaklı taraftır. Çünkü mülkiyet karinesi üçüncü kişi lehinedir ve üçüncü kişinin elinde bulunan malların borçluya ait olduğunu da ispat edecek taraf alacaklı taraftır. Karinenin lehine olduğu davalı üçüncü kişi, istihkak iddiasını dayandırdığı mülkiyet veya rehin hakkının varlığını ispat zorunda değildir. Karinenin aksini iddia eden alacaklı, üçüncü kişi elinde iken haczedilen menkul malın borçluya ait olduğunu veya üçüncü kişinin o mal üzerinde rehin hakkının bulunmadığını ispat yükü altındadır. Yani davacı; alacaklı, davalı ise; malı elinde bulunduran üçüncü kişidir. İcra ve İflas Kanunu m.99 a göre açılan istihkak davası, açılmasındaki ve taraflarındaki özel durumlar dışında kalan hususlarda İcra ve İflas Kanunu m.97 deki hükümler uygulanır. Yalnız bu davada tazminata ilişkin hükümler(iik m.97,xiii, XV) uygulanmaz.

10 İİK. 97 ve İİK. 99 Arasındaki Fark ve Benzerlikler Mal üçüncü kişinin elinde ise İİK m. 99 a göre haciz işlemi yapıldığı, mal borçlunun elinde ise İİK m.97 ye göre haciz işlemi yapıldığı tutanağa geçirilmelidir. İİK m. 99 a göre, alacaklıya dava açmak için verilecek yedi günlük süre, icra dairesince verilecektir. Burada İİK m.97 deki gibi icra müdürü üçüncü kişinin istihkak iddiasında bulunmasını takiben "istihkak iddiası hakkında karar verilmek üzere" dosyayı icra mahkemesine gönderemez.

11 İİK m. 99, 97. maddeye göre daha basit olarak düzenlenmiştir. 99. maddede gerek alacaklıya ve gerekse borçluya istihkak iddiasına karşı itirazları olup olmadığını bildirmek hususunda tebligat çıkarılmasına ve üç günlük süre verilmesine gerek yoktur. İİK m. 99 a göre yani haczedilen malın üçüncü kişinin zilyetliğinde olduğu durumda üçüncü kişinin istihkak iddiasını ileri sürmesi ile, bir karara gerek olmaksızın icra takibi duracaktır. Ancak İİK m.97 ye göre, icra takibinin durması bakımından icra mahkemesinin karar vermesi gerekir.

12 İİK m.99 da yedi günlük dava açma süresi, alacaklının haczi öğrendiği tarihten değil icra müdürünün süre verdiğini alacaklıya tefhim veya tebliğ ettiği tarihten itibaren işlemeye başlar. İİK m.97 de de kural olarak tefhim ve tebliğ tarihi esas alınmış ancak kendisine istihkak talebinde bulunma imkânı tanınmamış üçüncü kişilere bedelin alacaklıya verilmemiş olması kaydıyla haczi öğrenme tarihlerinden itibaren bedel üzerinde istihkak davası açabilme hakkı da tanınmıştır. İİK m. 99 a göre, istihkak davasını alacaklının açması ve bu davada husumeti üçüncü kişiye yöneltmesi gerekir. İİK m.97 ye göre istihkak davası açıldığında ise davacı üçüncü kişi, davalı ise alacaklı ya da alacaklı ve borçlu taraftır.

13 İİK m. 99 da istihkak davasının hangi usule göre inceleneceği ve davada ispat yükünün kime ait olacağı düzenlenmemiş olmakla beraber, İİK m.97 nin 11. fıkrasında belirtilen davanın basit yargılama usulüne göre bakılması, İİK m. 99.madde çerçevesinde açılacak davalarda da aynen uygulanır. İİK m.99 da, İİK m.97 de öngörüldüğü gibi bir tazminat düzenlenmemiştir. Doktrinde ve yasada açık bir hüküm bulunmadığından, dava sonucunda tazminata hükmedilemeyeceği, buna karşı, mahkemede ayrıca açılabilecek bir davada, eğer koşulları oluşursa tazminat istenebileceği belirtilmiştir.

14 MALI BORÇLU İLE ÜÇÜNCÜ ŞAHSIN BİRLİKTE ELDE BULUNDURMASI Borçlu ile üçüncü kişinin menkul bir malı birlikte elde bulundurmaları halinde dahi, mal borçlunun elinde sayılır. Buna göre, bu halde de istihkak davasını açmak külfeti, borçlu ile birlikte malı elinde bulunduran üçüncü kişiye düşer. Buna karşın, davayı alacaklı da açmış olabilir. Alacaklının bu davayı açmış olması halinde, dava sırf bu nedenle reddedilemez. Davayı kim açmış olursa olsun, davada ispat külfeti üçüncü kişiye aittir. Üçüncü kişi, İİK m. 97 ye göre, alacaklıya karşı açacağı istihkak davasında yasal karinenin (Bir taşınır malı elinde bulunduran kimse onun maliki sayılır.) aksini ispat etmekle yükümlüdür. Bu yüzden de, üçüncü kişi haczedilen mala borçlunun malik olmadığını ve kendisinin gerçek malik olduğunu ispat edecektir.

15 İİK m. 97/a da öngörülen karineye karşılık aynı maddenin 3. cümlesinde de üçüncü kişi yararına bir karine getirilmiştir. Bu hükme göre, "Birlikte oturulan yerdeki mallardan nitelikleri itibariyle kadın, erkek ve çocuklara aidiyetleri açıkça anlaşılanlar veya örf ve adet, sanat, meslek veya meşgale icabı olanlar bunların farz olunur". Bu hükümle, maddede belirtilen üçüncü kişilere malın kendilerine ait olduğunun ispatı açısından kolaylık getirmiştir. Buna göre örneğin, borçlunun evindeki bir kürk mantonun borçlunun karısına ait olduğu varsayılırsa kürk manto yine borçlunun elinde sayılır ve istihkak davası borçlunun karısı tarafından açılır fakat davada ispat yükü alacaklıya düşer.

16 Kaynakça Prof. Dr. Baki KURU-Prof. Dr. Ramazan ARSLAN-Prof. Dr. Ejder YILMAZ, İcra ve İflas Hukuku Ders Kitabı, Ankara: Yetkin Yayınları, 2014 Prof. Dr. Hakan PEKCANITEZ-Prof. Dr. Oğuz ATALAY-Prof. Dr. Meral SUNGURTEKİN ÖZKAN-Prof. Dr. Muhammet ÖZEKES, İcra İflas Hukuku Ders Kitabı, İstanbul: Vedat Kitapçılık,