The Asi Delta and the Asi Valley Archaeological Project in 2004 Samanda and Antakya Surveys

Transkript

1 Asi Deltas ve Asi Vadisi Arkeoloji Projesi: Samanda ve Antakya Yüzey Araflt rmalar 2004 The Asi Delta and the Asi Valley Archaeological Project in 2004 Samanda and Antakya Surveys Hatice PAM R - Gunnar BRANDS Asi Nehri Vadisi ve Asi Deltas Arkeoloji Projesi, y llar aras nda Chicago Oriental Institute ve Mustafa Kemal Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Klasik Arkeoloji Anabilim Dal ile ortaklafla bafllat lm fl ve yürütülmüfltür y l ndan itibaren ise baflkanl m alt nda ba ms z bir proje olarak yürütülmektedir. Proje, Amik Ovas Tunç Ça ve Demir Ça yerleflimlerinin Akdenize aç lan kap - s olan Asi Deltas ile Amik Ovas aras ndaki kültürel ba lant y sa layan do al bir geçit olan Yukar Asi Vadisi ndeki (Amik Ovas ile Asi Deltas aras nda kalan kesime verilen ad) ve Asi Deltas ndaki yerleflim dokusunu araflt rma amaçl uygulanan bir projedir. Bronz Ça ndan slami Dönem e kadar evredeki yerleflim dokusunun belirlenmesinin amaçlanmas n n yan s ra, kronolojik s ra içersinde Sabuniye, Al Mina, Seleukeia Pieria ve Antiokheia gibi etki merkezi konumundaki yerleflimlere ait mimari kal nt lar n belgelenmesi ve bu yerleflimlerin topografik ve antik yerleflim planlar n n ç kar lmas, k y çizgisinin de ifliminin Delta daki yerleflimler üzerindeki etkilerinin belirlenmesine yönelik paleoco rafik araflt rmalar yap lmas da hedeflenmifltir y llar aras nda Asi Deltas nda toplam 55 yerleflim noktas saptanm fl, k y de iflim çizgisinin tespitine yönelik paleoco rafik araflt rmalar gerçeklefltirilmifltir. Bu yerleflim yerlerinden Asi Nehri yata n n kuzey yan nda yer alan Al Mina ve Sabuniye yerleflimlerinde yüzey buluntular n n de erlendirilmesine yönelik arkeolojik yüzey araflt rmas uygulanm fl, Sabuniye nin topografik haritas ç kar lm flt r. Deltan n kuzeyinde ise Hellenistik Dönem de kurulmufl olan liman flehri Seleukeia Pieria da mimari an tlar n tespitine yönelik yüzey araflt rmalar gerçeklefltirilmifltir. Bu döneme ait araflt rma sonuçlar yay nlanm flt r Y l Asi Nehri Deltas ve Asi Vadisi yüzey araflt rmas 15 Temmuz-27 A ustos 2005 tarihleri aras nda The Asi River Valley and the Asi Delta Archaeological Project was initiated and conducted together with Chicago Oriental Institute by Mustafa Kemal University between 1998 and As of 2002, the project has been undertaken independently, under the direction of the author. The project aims at researching the settlement pattern in the Asi Delta and the Upper Asi Valley [the section between the Amik Plain and the Asi Delta], which is a natural passageway facilitating the cultural connection between the Amik Plain and the Asi Delta, which was the gate of the Amik Plain Bronze Age and Iron Age settlements that opened into the Mediterranean. In addition to identifying the settlement pattern from the Bronze Age through to the Islamic Period, it has been among our goals to document the architectural remains of important centres such as Sabuniye, Al Mina, Seleucia Pieria and Antiochia, and to prepare topographic and ancient settlement plans, as well as conducting paleogeographic surveys to identify the effects of changes in the coastline on the settlements in the delta. Between 1998 and 2001, 55 settlements were located in the Asi Delta and paleogeographic surveys were conducted in order to identify the changes in the coastline. At Al Mina and Sabuniye, which are on the northern bank of the Asi River bed, archaeological surveys were conducted in order to evaluate the surface finds and a topographic map of Sabuniye was prepared. The surveys at Seleucia Pieria, the port city founded in the north of the delta during the Hellenistic Period, aimed at identifying the architectural monuments and the results were published. The 2004 survey campaign of the project was conducted from July 15 th to August 27 th at three important sites: Antiochia extending to the intersection point of the Asi 103

2 Valley and the Amik Plain, at Sabuniye and at Seleucia Pieria (Map 1) on the east-south slopes of the Asi Valley. Work at Sabuniye Sabuniye is located on a natural hill on the north bank of Asi River, 5 km inland from the sea. The site was discovered by the British archaeologist L. Woolley in 1936 during his excavations at Al Mina and 3 sounding trenches were dug. L. Wooley claimed that the settlement at the mound began in the MBA and that it was inhabited by the Greek colonists and merchants active at Al Mina; however, his conclusions remain disputed. Har. 1 / Map. 1 Hatay li, Samanda ve Antakya Merkez ilçelerinde Asi Vadisi nin 3 büyük yerleflim alan nda Asi Vadisi nin Amik Ovas ile kesiflti i noktada uzanan Antiokheia da, Asi Vadisi nin do u-güney yamaçlar nda, Sabuniye ve Seleukeia Pieria da (Har. 1) gerçeklefltirilmifltir. Sabuniye Çal flmalar K y çizgisinden 5 km. içerde Asi Nehri nin kuzey yan nda do al bir tepenin üzerinde uzanan Sabuniye 1936 y l nda ngiliz arkeolog L. Woolley taraf ndan keflfedilmifl, Al Mina kaz çal flmalar s ras nda burada yapt deneme amaçl 3 sondaj kaz s gerçeklefltirilmifltir. L. Woolley höyükteki yerleflimin Orta Tunç Ça nda bafllad n ve Al Mina da faaliyet gösteren Yunanl kolonist ve tüccarlar taraf ndan iskan edildi ini ileri sürmüfltür, ancak görüflleri bugün halen tart fl lmaktad r y l ndan sonra gözlerden uzak kalan Sabuniye de , 2002, ve 2003 y llar nda yürütülen yüzey araflt rmalar sonucunda höyü ün yeri yeniden tespit edilmifl, yüzey buluntular toplanarak de erlendirilmifl ve höyü ün topografik haritas ç kar lm flt. Bu y lki çal flmada L. Woolley in 1936 y l nda araflt rma amaçl açt sondaj çal flmalar ndan arta kalan 2 kesit profil ve tepenin ete inde ya mur ve erozyon nedeniyle aç lm fl bir kesitin çizim çal flmalar gerçeklefltirildi. Bu iki kesit üzerindeki yüzey buluntular n n ilk genel de erlendirmesi, Forgotten after 1936, Sabuniye was surveyed from 1999 to 2003 after it was re-identified, surface finds were collected and evaluated, and a topographic map of the mound was prepared. This year s work included drawings of 2 trench profiles left from Woolley s excavations and another profile formed by erosion and rainfall. The first general evaluation of the surface finds on these two profiles showed that settlement began in the LBA. Among the surface finds, a cylindrical seal of soft white limestone, a Mitanni seal of the 14 th century BC, numerous Cyprian white-slip wares (LBA II) and Late Mycenaean pottery show that this mound had an important place in eastern Mediterranean trade. Research to be carried out on the Sabuniye Höyü ü will further clarify whether the mound connecting the Amik Plain cultures with the Mediterranean and Aegean cultures developed as a commercial station or as a port city that was related to the contemporaneous Tell Atchana in the Amik Plain. Work at Seleucia Pieria Our work at Seleucia Pieria on the northern end of the Asi Delta included elevation drawings of the monumental remains, the documentation of the burial chambers in the East Necropolis, geophysical surveys (geomagnetometer and geo-radar) in order to identify any buried monumental remains in the area to the east of the inner harbour, and geodesic measurements in order to draw a map of the ancient city. The elevation drawings of the architectural remains of the ancient city were initiated in 2002 and continued in The work carried out by architect S. Biçer covered the ground plan and elevation drawings of the granary adjoining the inner harbour and the eastern pier of the outer harbour that is dated to the 4 th century. The Harbour Gate, so-called in travel accounts since the 104

3 Res. 1 / Fig. 1 höyü ün Geç Tunç Ça ndan bafllayan bir yerleflime sahip oldu unu göstermektedir. Yüzey buluntular aras nda beyaz yumuflak kireçtafl ndan silindir bir mühür,.ö. 14. yy. Mitanni mührü, önemli miktarda K br s beyaz astarl lar (Geç Tunç II) ve Geç Miken serami i höyü ün Do u Akdeniz ticareti içersinde önemli bir yere sahip oldu unu göstermektedir. Sabuniye Höyü ü nde yap lacak araflt rmalar Amik Ovas ile Akdeniz ve Ege Kültürleri aras nda ba lant noktas oluflturan höyü ün, bir ticaret üssü mü yoksa Amik Ovas ndaki ça dafl olan Tell Atçana ile iliflkili bir liman flehri olarak m biçimlendi ini, daha iyi aç a ç karacakt r. Seleukia Pieria Çal flmalar Asi Deltas n n kuzey ucunda yer alan Seleucia Pieria da yüzey araflt rmas kapsam nda çal flmalar m z antik kentin an tsal kal nt lar n n rölöve çizimleri, Do u Nekropol alan ndaki mezar odalar n n belgelenmesi ve iç liman n do usundaki alanda toprak alt ndaki olas an tsal kal nt lar n tespitine yönelik jeofizik (jeomanyetometre ve jeoradar) ve kentin antik yerleflim plan n n yap lmas na yönelik jeodezi ölçümleri olarak gerçeklefltirilmifltir y l nda bafllat lan antik kentin mimari kal nt lar - n n rölöve çal flmalar na devam edilmifltir. Mimar S. Biçer taraf ndan yürütülen mimari rölöve çal flmas nda iç limana bitiflik tah l ambar olan Granarium ve kentin d fl liman olarak adland r lan 4. yy. liman n n ayaklar ndan do u aya n plan ve kesit rölöveleri çizilmifltir. 18 th century, which is a main gate with double towers, was cleaned of undergrowth and garbage, and its plan and elevations were prepared (Fig. 1). Documentation of the rock tombs in the necropoli also continued this year. In the East Necropolis, 25 rock-cut burial chambers and 1 sarcophagus were documented. As it was the first year of the geophysical (geomagnetometer and georadar) and geodesic surveys, the area, thought to be the agora, to the east of the inner harbour was selected for experimental purposes. The results of this one-day of work conducted by B. Ullrich and C. Meyer are very promising; therefore, we have decided to continue it in Work to prepare the topographic plan of the city was initiated by Prof. Dr. U. Wefferling. Upper Asi Valley and Harbiye Area The Asi River leaves the Amik plain near the city centre of Antakya and passes by the Habibün Neccar Mountain and flows through a deep valley for 15 km before reaching the Asi Delta. The great portion of the valley bed was surveyed, beginning from the delta over previous years. In 2004, the 8 km-long valley bed between the Harbiye area and Antakya city was surveyed, only on its eastern bank, starting from 0 level and reaching hills of 300 meters. The starting point of the survey was Harbiye, ancient Daphne, which is located at an altitude of 180 m, about 8 km south of Antakya city, in the south of the Upper Asi Valley. The Antakya and Environs Research Group had 105

4 Res. 2 / Fig. 2 Kentin an tsal kal nt lar ndan olan ve 18. yy. dan itibaren seyahatnamelerde Liman Kap s olarak adland r lan çift kuleli ana kap n n içi bitki ve çöplerden ar nd r larak rölöve ve kesit çal flmas yap lm flt r (Res. 1). An tsal kal nt lar n n bafll calar n oluflturan nekropol alanlar nda kaya mezar an tlar n n belgelenme çal flmalar na bu y l da devam edilmifltir. Kentin do usunda uzanan Do u Nekropol olarak adland rd m z alanda toplam 25 adet kaya mezar odas, 1 adet lahit mezar n belgeleme çal flmas gerçeklefltirilmifltir. Jeofizik (jeomanyetometre ve jeoradar) ve Jeodezi ölçüm çal flmas na ilk kez bu y l bafllan lmas nedeniyle deneme amaçl olarak seçilen iç liman n do usundaki agora ya da pazar alan olarak adland r lan alanda gerçeklefltirildi. B. Ullrich ve C. Meyer taraf ndan gerçeklefltirilen bir günlük çal flman n umut verici sonuçlar vermesi nedeniyle 2005 y l çal flma döneminde bu çal flman n devam edilmesine karar verildi. Kentin topografik yerleflim plan n n ç kar lmas na yönelik olarak Prof. Dr. U. Wefferling taraf ndan çal flmalar bafllat lm flt r. Yukar Asi Vadisi ve Harbiye Mevkii Asi Nehri, Antakya kent merkezinin yak nlar nda Amik Ovas Düzlü ü nün bitti i, Habib in Neccar Da n n bafllang c nda, ova düzlü ünü terk eder ve derin bir vadi yata n n içinden 15 km. kadar akt ktan sonra Asi Deltas düzlü üne ulafl r. Önceki y llarda vadi yata n n deltadan itibaren büyük bir k sm taranm flt yüzey araflt rmas nehir yata n n do u taraf nda, Harbiye Mevkii nden Antakya ya kadar, yaklafl k 8 km. uzunlu undaki conducted sounding excavations at Harbiye from 1932 to Surveys were conducted in the Karyer and Yedi Sultan quarters of Harbiye, now a wide and modern settlement. 8 rock-cut burial chambers in a bad state of preservation, large blocks with profiles belonging to a monument scattered about and two monumental watermills of the Noria type in the river bed, were documented (Fig. 2). Field surveys on the terraces yielded few Hellenistic but numerous Roman and Late Roman surface finds. As a result, small scale village and/or farm settlements based on an agrarian economy were identified in the valley bed as well as nearby rock-cut burial chambers, as at other sites surveyed in previous years. The finds collected from the Asi Valley bed and from Harbiye indicate the Hellenistic Period at the earliest. Surveys in Antakya The last site of our work in the 2004 season included the following surveys in Antakya: systematic surveys in order to identify the remains just outside the eastern fortifications; architectural work on the fortifications; mapping work in order to draw the plan of the ancient city; and, geophysical measurements in order to identify any buried remains. The necropolis of the ancient city extends over the low hills to the east of the Habibün Neccar Mountain, east and northeast of the ancient city, and from outside the fortifications to Narl ca at the beginning of the Amik Plain. Many rock-tombs are endangered, as this area is 106

5 vadi yata n n 0 noktas ndan hafif yükselerek 300 m. ye ulaflan tepeliklere kadar uzanan alan üzerinde yürütülmüfltür. Araflt rman n bafllang ç noktas olan Harbiye, Hellenistik ve Roma Dönemi ndeki ad yla Daphne, Antakya n n yaklafl k 8 km. kadar güneyinde, Yukar Asi Vadisi nin güney taraf nda vadi yata ndan itibaren alçak tepelerle yükselen tepenin üst k sm nda denizden yaklafl k 180 m. yüksekte uzanmaktad r. Harbiye de y llar aras nda Antakya ve Çevresi Araflt rmalar Grubu taraf ndan yap lm fl olan sondaj kaz lar gerçeklefltirilmifltir. Genifl, modern bir yerleflim içeren Harbiye de araflt rma, Karyer ve Yedi sultan Mahallesi nde yürütülmüfl; 6 adet kayaya ifllenmifl ve oldukça tahrip olmufl kaya mezar odalar, mimari bir an ta ait profilli büyük boyutlu mimari bloklar toprak yüzeyine da lm fl halde ve nehir yata nda 2 adet Noria tipinde an t de irmen belgelenmifltir (Res. 2). Teraslarda yap lan yüzey taramalar nda az Hellenistik ancak bol miktarda Roma ve geç Roma yüzey buluntular tespit edilmifltir. Sonuç olarak, Vadi yata nda tar msal ekonomiye dayanan küçük ölçekli küçük köy ve/veya çiftlik yerleflimleri tespit edilmifl, geçen y llardaki bulunan yerleflimlerde oldu u gibi bu alan n yak nlar nda kaya mezar odalar tespit edilmifltir. Asi Vadisi yata ve Harbiye de ele geçen buluntular en erken Hellenistik evreyi iflaret etmektedir. Antakya Yüzey Araflt rmas Çal flma alan m z n son yerleflimi olan Antakya da yüzey araflt rmas, antik kentin do usunda flehir surlar n n hemen d fl ndaki kal nt lar n tespitine yönelik sistematik yüzey taramas, kentin flehir surlar üzerinde mimari çal flma ve antik kentin flehir plan n n ç kar lmas na yönelik haritalama, toprak alt nda var olmas muhtemel mimari yap kal nt lar n n tespitine yönelik olarak jeofizik ölçümleri gerçeklefltirilmifltir. Antik kentin do u ve kuzeydo usunda uzanan, flehir surlar d fl ndan Amik Ovas n n bafllang c nda yer alan Narl ca ya kadar olan, Habibün Neccar Da n n do usundaki alçak tepeler üzerinde antik kentin nekropol alan uzanmaktad r. Modern tahribat tehdidi alt ndaki alan n ayn zamanda koruma s n rlar n n d fl nda olmas nedeniyle bir çok kaya mezar an t yok olma tehlikesi tafl maktad r. Bu nedenle bu alandaki tüm an tlar n ve mimari kal nt lar n tespitine yönelik olarak yüzey araflt rmas yürütülmüfltür. Bu çal flma sonucunda kaya mezar odas, nifl ve lahitten (teknesi kayaya oyulmufl yar ba ml lahit) oluflan toplam 120 adet kaya an t belgelenmifltir. Res. 3 / Fig. 3 not within the protection areas and is under threat. Therefore, these surveys aimed to document and identify all the monuments and architectural remains in this area. We managed to document 120 rock monuments including rock-cut burial chambers, niches and sarcophagi (semi-independent ones, whose basins are carved from the rock). No systematic archaeological research has been conducted in Antakya following the archaeological work by Princeton University from 1932 to The settlement map of the ancient city has been mainly based on the ancient sources and the fortifications have been placed on the map accordingly. The work on the fortifications aims to identify the restorations of the city at various times, its expansion or shrinkage in certain periods and establish architectural and archaeological documentation. This work will yield the history of the settlement/ city and the city map based on recovered archaeological data. For this purpose, a team under the direction of Prof. Dr. G. Brands initiated the photographic documentation of the fortifications, their architectural and technical study, and made the preliminary drawings for a preliminary evaluation. For the first time, the previously 107

6 y llar aras nda Princeton Üniversitesi baflkanl nda yap lan arkeolojik çal flmalar n d fl nda antik kente yönelik sistematik bir araflt rma günümüze dek yap lmam fl, bugüne dek antik kentin yerleflim haritas büyük ölçüde antik kaynaklara dayand r larak yap lm fl ve kenti çevreleyen surlar bu bilgilere dayand r larak harita üzerinde yerlefltirilmifltir. fiehir Surlar üzerinde yürütülen çal flma ile kentin çeflitli evrelerde restorasyonu veya flehrin belirli dönemlerde genifllemesi ve/veya daralmas na ba l olarak yeniden infla edilen duvarlar - n n mimari ve arkeolojik bak mdan incelenmesi amaçlanm flt r. Bu çal flma ile elde edilecek veriler yerleflim/ kent tarihini ayd nlatacak, arkeolojik bilimsel verilere dayal olarak kentin yerleflim plan n ç kartacakt r. Bu amaçla Prof. Dr. G. Brands baflkanl nda bir ekip kentin flehir surlar n n foto raflanarak, mimari ve teknik bak mdan inceleme ve taslak çizimleri ile ilk de erlendirilme çal flmalar n gerçeklefltirmifltir. lk kez kuzey flehir surunun bugüne kadar ulafl lamayan noktalar na belgeleme amaçl ulafl lm fl ve foto raflama ve belgeleme çal flmas yap lm flt r. Habibün Neccar Da ndan do an Hac Kürüfl Deresi (antik Parmenius) üzerinde infla edilmifl olan su sisteminin bir parças olan antik su bendi, günümüzdeki ad ile Demirkap n n (Res. 3) foto raflama ve belgeleme çal flmas yap ld. fiehir Surlar ve Demirkap üzerindeki, teknik ve mimari de erlendirmeler ve çizim çal flmas ile flehir surlar üzerinde gelecek y l yap lacak olan mimari an tlar n fotogrametri destekli mimari çizimleri için ön haz rl k çal flmalar gerçeklefltirilmifltir. inaccessible points of the north fortifications have been accessed and photographs were taken and evidence documented. The ancient water dam, today known as the Demirkap (Fig. 3), on the ancient water system on the Hac Kürüfl Creek (the ancient Parmenius), springing from the Habibün Neccar Mountain has been photographed and drawings of it made. Technical and architectural evaluations and drawings of the fortifications and of the Demirkap were made. Preliminary and preparatory works were carried out for the architectural drawings, supplemented by photogrammetry of the monuments on the fortifications, to be carried out in the next season s campaign. Prof. Dr. U. Wefferling has mapped the ancient remains using a Leica RTK-GPS system based on gridding, in order to prepare a city map of Antiochia to scientific standards. Geomagnetometer and geo-radar measurements were made in four areas by B. Ullrich and C. Meyer in order to identify possible buried remains. Antiokheia n n bilimsel standartlara uygun olarak flehir yerleflim plan n n ç kar lmas na yönelik olarak Prof. Dr. U. Weferling taraf ndan kareleme esaslar na dayal Leica RTK-GPS sistemi kullan larak antik kal nt lar n harita üzerine yerlefltirme çal flmas yap ld. Antik kentin toprak alt yerleflim kal nt lar n n tespitine yönelik seçilmifl 4 alanda jeomanyetometre ve jeoradar ölçümleri B. Ullrich ve C. Meyer taraf ndan gerçeklefltirilmifltir. 108