AMERİKA NIN YENİ SAVAŞI: TALİBAN IN ÖNLENEMEZ YÜKSELİŞİ VE AFGANİSTAN DA DEVLET İNŞASININ SINIRLARI

Transkript

1 74 > ABD yönetimi, Afganistan dan bir an evvel çekilmek istese de, bunu nasıl yapabileceğini net olarak belirleyebilmiş değil. > Yrd. Doç. Dr. Sabri Çiftçi Kansas State University AMERİKA NIN YENİ SAVAŞI: TALİBAN IN ÖNLENEMEZ YÜKSELİŞİ VE AFGANİSTAN DA DEVLET İNŞASININ SINIRLARI America s New War: The Inevitable Rise of Taliban and the Limits of State-building in Afghanistan Abstract 2010 marks the ninth year of the Afghan War. Contrary to the preliminary expectations aiming to make the US and the world a safer place free of terroristic threat, no such outcome is realized. Afghanistan was given a secondary importance by the American administration during the Bush era. Obama, on the other hand, made it clear that Afghanistan and Pakistan would be given top priority during his presidency. Following the American withdrawal of combat forces from Iraq, US policy in Afghanistan is revised once more. As early as in 2009, Obama started a new surge in Afghanistan by implementing the McChrystal Plan. This plan required a counter-insurgency (COIN) strategy and combined a military and state-building approach. Recently, Obama replaced McChyrstal with Petraeus at the height of the war. This change reflects the new approach the US administration is taking: weakening the Taliban and other insurgent forces in the short-term followed by a state building activity. US position is not clear, however, as the widespread corruption, the increasing strength of Taliban, local dynamics of this country, and the failing state in Pakistan complicate the situation. In this commentary, I discuss the current situation and the new US policy in Afghanistan.

2 > 75 Obama, 2011 ortalarından itibaren asker sayısının azaltmayı ve ABD de seçim yılı olan 2012 itibarıyla muharip güçleri çekmeyi düşünmektedir. Bu, aslında Irak ta uygulanan planın bir tekrarı. Fakat ABD yönetiminin bu konuda net bir politika oluşturabildiğini söylemek mümkün değil. Giriş Afganistan ın işgalinin dokuzuncu yılı geride kalırken ülkeye barış ve istikrarın geldiğini söylemek güç. ABD nin Irak tan muharip güçlerini çekmesi dünya kamuoyunda Afganistan ı biraz daha ön plana çıkaracak. McChrystal ın görevden alınması ile işbaşına gelen Petraeus bölgede izlenecek yeni politikaların habercisi. Bu politikalar bir yandan direniş karşıtı stratejilerle Taliban ı zayıflatmak bir yandan da Afganistan da yeni bir devlet inşa etmek fikrine dayanıyor. Bu yazıda Afganistan daki mevcut durumun özeti verildikten sonra ABD yönetiminin kısa ve uzun vadeli stratejileri tartışılacak. Daha sonra bu stratejilerin neler olduğu ve nasıl uygulanması gerektiği konusunda ABD yönetiminin henüz net bir tavır geliştiremediği ve Afganistan da güvenlik ve devlet inşasının birbirinden ayrılmaz iki süreç olduğu ortaya konacak. Yazı, Amerikan yönetiminin çıkmazları ve bölgenin geleceğine yönelik genel bir değerlendirme ile son bulacak. 11 Eylül den Günümüze Afganistan ABD nin Irak tan muharip güçlerini çekmesinin ardından Afganistan konusu hem dünyada hem de ABD de ana gündem maddesi oldu. Amerikan yönetimi ve uluslararası güçlerin müdahalesinin üzerinden dokuz yıl geçti. Geçen süre zarfında ne El-Kaide ile mücadelede kayda değer bir başarı kazanıldı ne de Afganistan da güvenli ve istikrarlı bir ortam oluşturulabildi. Afganistan, 2001 yılındaki müdahalenin ardından ortaya çıkan durum ile kıyaslandığında, daha az güvenlik, daha çok yolsuzluk, artan uyuşturucu ticareti ve geleceğe dair bir belirsizlik ortamı ile karşı karşıya. Üstelik savaşın temel gerekçesi olan ABD nin ve dünyanın daha güvenli bir yer haline getirilmesi amacına ulaşma yönünde ciddi bir adım atıldığını söylemek de güç. Çünkü El-Kaide Afganistan da zayıflatılırken Yemen, Irak ve Pakistan da giderek gücünü arttırıyor. Pew Research Center tarafından yapılan küresel tutumlar anketlerine göre Pakistan halkının sadece yüzde 17 si ABD hakkında olumlu bir algıya sahip iken bu oranın El-Kaide için daha yüksek olduğu görülüyor (yüzde 18). 1 Afganistan da uluslararası koalisyona verilen destek ise yüzde 90 seviyesinden yüzde 50 nin altına gerilemiş durumda. 2 Gelinen bu noktada ABD ve uluslararası koalisyonun stratejilerini daha iyi değerlendirebilmek için Afganistan daki mevcut durumu yakından incelemek gerekiyor. Hâlihazırda bu ülkedeki durumu anlayabilmek çok kolay değil. ABD ve NATO güçleri bir yana bırakılacak olursa çok parçalı etnik yapı, yerel aşiretler, Karzai yönetiminin etkisizliği, yolsuzluk, uyuşturucu tacirleri, savaş lordları, Taliban, Hakkani ağı ve El-Kaide gibi unsurlar ülkeyi çok parçalı karmaşık bir bulmacaya dönüştürüyor. Afganistan da zengin bir etnik mozaik olduğu biliniyor. En kalabalık grup olan Peştun kabileleri nüfusun yüzde 40 tan fazlasını oluşturuyor ve genel olarak Afganistan ın güneyinde yer alıyor. Bunun yanısıra Özbekler, Hazaralar, Tacikler ve Türkmenler yoğun olarak ülkenin kuzeyinde bulunan azınlıklar. Peştun kabilelerinin desteklediği Taliban a karşı bir alternatif olarak ileri sürülen ve yukarıda sıralanan etnik grupların desteğini alması umulan Kuzey İttifakı nın tutarlılık ve süreklilik arzeden bir koalisyon olduğunu söylemek güç. Bunun farkında olan Taliban, uluslararası güçlerin ve Afganistan hükümetinin dolduramadığı otorite boşluğunu kullanarak, bazen El-Kaide ve Hakkani ağı ile,

3 76 > ABD, Afganistan da merkeziyetçi bir devlet inşasında ısrar ediyor. Ancak ülkenin sosyal yapısı buna elverişli değil. bazen de yerel aşiretler ve uyuşturucu tacirleri ile işbirliğine girerek Güney Afganistan ın yanısıra Batı Afganistan da en önemli güç haline geldi. Taliban ın ortaklarına uyuşturucu tacirlerini de eklemek gerekiyor. Aslında direnişçi gruplar, yerel aşiretler ve uyuşturucu tacirleri arasında kurulan ittifakları ülkenin dört bir yanında görmek mümkün. Örneğin, Kabil e giden yolları güneyden kontrol eden ve Pakistan sınırında yer alan Host bölgesi, Hakkani ağı, Zedran aşireti, kereste tacirleri ve El-Kaide militanları arasında oluşan karmaşık koalisyonların kontrolünde. Afganistan ın Kuzeybatı ucunda yer alan Herat bölgesi ise İsmail Han ın militanlarının etkisinde bulunmakta. Bu bölge 1995 yılında İsmail Han a karşı Taliban ve Raşit Dostum ittifakına sahne olmuştu. Afganistan da yerel düzeyde ortaya çıkan bir diğer ittifak da Helmand bölgesinde Taliban, İshakzai kabilesi ve haşhaş tacirleri arasındaki işbirliğinde görülmektedir. Afganistan da mevcut durumu daha iyi analiz etmek için savaşın seyrini değiştiren direnişçilerin bu başarısının ardında yatan nedenleri irdelemek

4 > 77 ABD, aslında hiç istemediği ve planlamadığı bir savaş yürütüyor Afganistan da. Görüldüğü kadarıyla da bu konuda net bir politika belirlemiş değil. ABD nin durumu giderek 1930 larda Filistin de çıkmaza giren İngiltere nin durumuna benzemeye başlıyor. gerekiyor. Direnişçi gruplardan en önemlisi olan Taliban ın sunduğu en önemli iki değer güvenlik ve sosyal hizmetlerdir yılından beri Taliban ve diğer direnişçi gruplar etkileyici bir kampanya ile Afganistan da durumu tersine çevirdiler ve savaşa yeni bir boyut kazandırdılar. Ülkenin yerel dinamiklerini Afgan hükümetinden ve uluslararası koalisyonun ortaklarından daha iyi anlayan ve kullanan Taliban savaşçılarının sayısı 2001 yılındaki müdahaleden sonra binlerle ifade edilirken, bugün yirmi binli rakamlardan bahsedilmekte. 3 Özellikle 2009 yılında yürütülen kampanya ile Taliban, Afganistan ın büyük bir bölümünü kontrol eder duruma geldi. Taliban ın kazanma stratejisi, Kabil in etrafını kuşatarak uluslararası koalisyon güçlerini dar bir alana sıkıştırırken eşzamanlı olarak geniş bir alanda güvenlik ve sosyal hizmetleri tedarik ederek meşru bir zemin kazanmak olarak özetlenebilir. Bazı gözlemciler, aslında, savaşta Taliban ın geri çevrilemez bir avantaj kazandığını 4 ve Obama yönetiminin ve uluslararası koalisyonun Taliban ile görüşmekten başka çarelerinin olmadığını ileri sürmekte. 5 Yazının ilerleyen bölümlerinde Obama yönetiminin Taliban ın kazanma stratejisine karşı geliştirdiği yeni plana değineceğiz. Afganistan da mevcut durumun daha iyi anlaşılması için Karzai hükümetinin konumuna da bir göz atmak gerekiyor. Karzai nin liderliğindeki Afgan hükümetinin yaygın bir meşruiyet ve desteğe sahip olduğunu söylemek güç. Karzai nin yolsuzluk ağlarına bulaştığı, kardeşi Veli Karzai nin ise Kandahar bölgesinde uyuşturucu tacirleri, yerel örgütler ve direnişçi güçlerle karanlık ilişkiler kurduğu biliniyor. Aslında Karzai ve Şerzai aileleri Kandahar da ekonomik ve politik patronaj ağlarını kontrol etmekte ve NATO, BM ve ABD yönetiminden aldıkları kontratlarla uluslararası aktörleri de bu yolsuzluk ağının bir parçası haline getirmektedirler. 6 Bu ortamda, Taliban ve direnişçilerin iki ayaklı bir strateji geliştirdiği görülüyor. Taliban, bir yandan Afgan hükümetinin yolsuzluklara bulaştığı ve işgalci güçlerin taşeronluğunu yaptığı propagandasını etkin bir biçimde yürütmekte, bir yandan da hükümet organlarının yolsuzluk ilişkilerinden dolayı halka sunamadığı güvenlik ve sosyal hizmetleri sağlayarak tekrar Afganistan ın en geniş meşruiyet tabanına sahip siyasal gücü olma yolunda hızla ilerlemektedir. Kabil konferansı dünyaya Afganistan daki tek meşru gücün Karzai hükümeti olduğu mesajını verirken, olayların gelişimi ortaya tam tersi bir tablo çıkarmaktadır. Amerikan yönetiminin çıkmazlarından birini oluşturan bu durum, geliştirilen yeni politikaları da derinden etkilemektedir. Afganistan daki mevcut durumu daha iyi anlayabilmek için son olarak Pakistan daki gelişmeleri ve bu gelişmelerin Afganistan a yansımalarını da değerlendirmemiz gerekiyor. Afganistan da son dokuz yıldır yaşanan gelişmeler Pakistan ı derinden etkilemekte deki müdahalenin ardından Afganistan-Pakistan sınırını kullanan Taliban ve diğer radikal İslamcı grupların Pakistan a sızdığı biliniyor. Ayrıca Keta Konseyi olarak bilinen yeni Talibanının sadece Afganistan değil, Pakistan daki radikal İslamcı öğeler ve El-Kaide ile dirsek temasında olduğu da biliniyor. Pakistan istihbarat örgütü ile Taliban arasında kurulan ilişki ise denklemi daha da karmaşık

5 78 > hale getiriyor. Deobandi Medreselerinde eğitim gören İslamcı öğeler hem Pakistan hem de Afganistan coğrafyasında aktif bir kampanya yürütürken, bu öğeler arasında yaşanan ideolojik, kültürel, coğrafi ve direnişçi etkileşimler her iki ülkenin kaderini birbirine bağlıyor. Pakistan da başarısız bir devlet ile; Afganistan da ise aslında henüz devlet olamamış bir yapı ile karşı karşıya olduğumuz biliniyor. Bu ortamda direnişçi öğeler, Taliban, El-Kaide, İslamcı hareketler ve aşiretler, hem güvenlik hem de ideolojik kaygılarla bir araya gelerek Afganistan da yaşanan savaşın niteliğini değiştirmekte ve savaşı her iki ülkeye de yaymaktadırlar. Bunun farkında olan Karzai, Eylül ayı içerisinde Zerdari ile görüştü. Görüşmede ele alınacak konular arasında ticaret antlaşmaları ve Pakistan a Iran ve Orta Asya dan petrol ve doğal gazı taşıyacak bir enerji koridorunun açılması yer alıyor. Fakat asıl tartışmalı konu Pakistan istihbarat servisi ve ordusu ile Taliban arasındaki ilişki. Karzai daha önce defalarca, Pakistan ın direnişçi Taliban militanlarını himaye ettiğini açıklamış ve bu konuda Pakistan hükümetini suçlamıştı. 7 Aslında Zerdari nin ve Pakistan Halk Partisinin kendi ordusu ve istihbaratı ile sancılı bir ilişkisi var. Pakistan ordusu her ne kadar kendi ülkelerinde faaliyet gösteren Taliban militanlarına karşı harekete geçmiş olsa da Afgan Talibanına karşı herhangi bir harekât gerçekleştirmedi. Karzai son bir yıldır Taliban ve diğer direnişçi gruplarla görüşmek istiyor. Bu yüzden Zerdari ye bu konuda işbirliği önerisinde bulunması ve çatışmacı bir üsluptan kaçınması beklenebilir. Afgan ve Pakistanlı liderlerin başlatacağı bir işbirliği süreci, ABD ve uluslararası koalisyonun izleyeceği politikaları da yakından etkileyecektir. Terörle Mücadeleden Devlet İnşasına: ABD nin Afganistan Politikası ABD uçakları 11 Eylül saldırılarının ardından Afganistan ı bombalarken George W. Bush Amerika nın temel hedefini, El-Kaide yi ortadan kaldırarak Amerika yı ve dünyayı daha güvenli hale getirmek olarak açıklıyordu. Geride kalan dokuz yılın ardından bu hedefe ulaşıldığını söylemek mümkün değil. El-Kaide Kuzeydoğu Afganistan da zayıflatılsa da ortadan kaldırılamadı. Ayrıca bu örgüt Yemen ve Irak gibi ülkelerde giderek güçlenirken Batı ülkeleri de dahil olmak üzere dünyanın her tarafında sempatizan kazandı. Bunun yanısıra Amerikan müdahalesi Afganistan ve Pakistan ı istikrarsızlığa sürükledi. Bu noktaya gelinmesinde Afganistan cephesinin George W. Bush döneminde ikinci plana itilmesinin etkili olduğu söylenebilir. Aslında bu dönem boyunca, Irak ın gölgesinde kalan Afganistan da ABD yönetiminin amacının ne olduğu çok açık değildi. Bush yönetimi Afganistan da düşük yoğunluklu bir savaş stratejisi izlemeyi tercih etmiş ve kaynaklarını daha çok Irak a yöneltmişti yılından itibaren Taliban ve diğer direnişçi unsurlar giderek güçlenmeye ve ülkenin kontrolünü ele geçirmeye başladılar. Obama daha başkan seçilmeden önce, 2008 deki seçim kampanyası sırasında Afganistan ve Pakistan ı dış politikasının en önemli konusu haline getireceğinin sinyallerini verdi. Obama başkan seçildikten sonra Bush döneminde benimsenen terörizm karşıtı (counter-terrorism) stratejinin yerine direniş karşıtı (counterinsurgency ya da COIN) bir strateji benimsedi. General McChrystal in hazırladığı rapor doğrultusunda Afganistan daki Amerikan ve NATO askerlerinin sayısı arttırıldı yılının sonuna kadar Afganistan daki yabancı askerlerin sayısının 150,000 sınırına ulaşması bekleniyor. Aslında COIN stratejisi Afganistan da güvenliğin sağlanması için asker ve polis güçlerinin toplamının 400,000 seviyesinde olmasını öngörüyor yılı sonu itibarıyla NATO güçleri tarafından eğitilmiş 250,000 Afgan asker ve polis kuvveti olması bekleniyor. İyimser tahminler bu sayının 150,000 civarında bir kısmının iyi eğitilmiş ve güvenliği yabancı güçlerle birlikte sağlayabilecek elemanlardan oluşacağı beklentisi içinde. 8 COIN stratejisine vurgu yapanların gözden kaçırdıkları çok önemli bir husus var. O da Afganistan da süregiden savaşın çözümünün asker veya polis sayısının arttırılması olmadığı gerçeği. ABD yönetiminin bu gerçeği Irak savaşında çok iyi anlamış ve tecrübe etmiş olması gerekiyor. Bundan hareketle McChyrstal, raporunda şu gerçeğin altı çizilmişti: Eğer 10 Taliban üyesi

6 > 79 ile karşılaşır ve bunların ikisini öldürürüseniz, geriye sekiz düşman kalmayacaktır. Tam aksine 20 düşmanınız daha olacaktır; öldürdüğünüz iki kişinin arkadaşları ve akrabaları. 9 Taliban, El- Kaide veya diğer direnişçi güçleri destekleyen her Afgan vatandaşının başına bir güvenlik mensubu dikilemeyeceğine göre, uzun vadeli çözüme başka bir strateji ile ulaşılması gerekmektedir. COIN planı güvenliği sağlayan askeri ve emniyet güçlerinin sayısının arttırılmasının yanısıra, altyapı yatırımları, hükümet reformu, ekonomik kalkınma ve direnişçi güçlerle müzakereyi de öngörmekteydi. 10 Fakat görünen o ki, bazı çevreler ısrarla askeri çözümler üzerinde durmaya devam ediyor. Obama nın ve genel olarak Amerikan dış politika yapıcılarının kafasının bu konuda çok karışık olduğunu söyleyebiliriz. Askeri çözümler ve devlet inşası arasında bir politika belirlemeye çalışan Obama, başkanlık görevini devraldığı 2009 yılından beri Afganistan politikasını birkaç kez değiştirdi. COIN planı uygulanırken general McChyrstal ı görevden alarak yerine Irak ta önemli bir aşama kaydedilmesinde kilit rol oynayan general Petraeus u atadı. Bu değişiklik aslında askeri çözümlerin uzun vadeli olamayacağını, Afganistan ın yeniden inşasında devlet ve kurum oluşturma çabasının daha fazla önem taşıdığı anlayışına ulaşıldığını gösteriyor. Fakat yukarıda söz edilen kafa karışıklığı tam da devlet inşasının nasıl gerçekleştirileceği konusunda ortaya çıkıyor. Bu konuda Amerikan dış politika çevrelerinden karışık sinyaller alınıyor. Mesela eski Hindistan büyükelçisi Robert Blackwill bir B Planı ından bahsediyor. Bu plana göre Afganistan ın ikiye bölünmesi ve Peştun ağırlıklı güney bölgelerinin Taliban kontrolüne verilmesi konuşuluyor. 11 Bu plan Biden ın minimalist yaklaşımlarıyla da örtüşür gibi görünüyor. Fakat B Plan ının çok destek bulduğunu söylemek güç. Başka bir yaklaşım ise devlet inşasına başlanabilmesi için güvenlik ve tek meşru otorite oluşturulması önşartlarının sağlanması gerektiği fikrine dayanıyor. Afganistan daki mevcut durumu değerlendirirken Taliban ın yerel dinamikler ve ideolojik propaganda ile yeni bölgeler kazanma ve Kabil i kuşatarak savaşı kazanma stratejisi üzerinde durmuştuk. Güvenlik ve tek meşru otorite şartını ileri sürenler, Taliban ın kazanımlarını tersine çevirmek için benzer bir karşı-stratejinin harekete geçirilmesi gerektiğini savunuyorlar. Bu karşı-stratejinin başarıyla uygulandığı yer McChyrstal planının odaklandığı ilk şehir olan Helmand bölgesindeki Marja şehri. Marja uzunca bir süre Taliban ın kontrolünde kalan ve saldırılar için merkez üs olarak kullanılan bir şehir oldu. Ayrıca uyuşturucu ticaretinde de önemli bir yeri bulunan Marja, Taliban direnişinin finansmanı açısından da kilit konumdaydı. Şubat ayında Amerikan ve Afgan güçlerinin başlattığı müşterek operasyon sonucunda Marja şehri Afgan ve NATO güçlerinin kontrolüne geçti. Taliban bu şehri artık bir üs olarak kullanamıyor. Bunun sonucunda komşu bölgelerdeki saldırılar ciddi olarak azalmış durumda. Taliban ın kazanma stratejisine tersine çevirme amacı güden ve bu direniş hareketini tam kalbinden vurarak zayıflatmayı amaçlayan bu harekât aslında tam olarak amacına ulaşamadı. Güvenliğin sağlanması beklenen sonucu doğurmadı. Bir başka deyişle Marja koalisyon güçlerinin kontrolüne geçmiş olsa da tek meşru otorite olarak Afgan devleti bu şehre yerleşemedi. Bölgeye yeterli idari personel gönderilemedi; Marja şehrine okuma yazması olmayan ve yolsuzluklara bulaşmış bir kişi vali olarak atandı; ayrıca buraya gönderilen emniyet güçleri yetersiz kaldı. 12 Marja örneği, asker sayısına ve askeri müdahalelere dayalı güvenlik inşası çözümlerinin yetersiz olduğunu bir kez daha göz önüne sermekte. Askeri çözümlere sosyal ve siyasal reformlar eşlik etmediği müddetçe bir sonuca ulaşmak mümkün görünmüyor. Bu noktada Amerikan dış politika çevrelerinde sorulan soru, kurum oluşturma ve devlet inşası sürecinde ne yapılması gerektiği. Bush döneminde Afganistan da düşük yoğunluklu bir savaş ile terörü engellemeye yönelik bir strateji izlendiği için, Irak taki durumun aksine, siyasal kurumlar aracılığıyla devlet inşa etme gibi bir amaç benimsenmemişti. Fakat Afganistan da yaşananlar, Pakistan ve dolayısıyla bütün Güney Asya yı istikrarsızlığa sürükleme riski taşıdığından Obama yönetimi uzun vadeli politikalar açısından devlet inşası projesine ağırlık verdi. Bu-

7 80 > nun nasıl yapılacağı konusunda da bir belirsizlik durumu ile karşı karşıyayız. Kimileri yolsuzlukla mücadeleden başlamak gerektiğini ileri sürüyor. Yalnız yolsuzluk ağına en çok bulaşan kesimlerden biri Karzai hükümeti. Bunun yanısıra, Afgan emniyet güçlerinin de bu ağların bir parçası olduğu bilinmekte. Karzai Eylül ayında hapse atılan bir danışmanının ceza almasını önledi. Bu gelişmeler karşısında, Obama yönetimi yolsuzlukla mücadelede Karzai ye fazla güvenmemesi gerektiğini biliyor. 13 Fakat Karzai yi bypass ederek onu yabancılaştırmak ve Taliban a karşı yürütülen kampanyayı sabotaj etmek de Amerikan yönetiminin işine gelmiyor. Amerika bir yandan Karzai yi eleştirirken bir yandan da Kabil konferansının ardından Afganistan da tek meşru gücün Karzai yönetimi olduğu mesajını veriyor. 14 Afganistan da devlet inşası sürecinde ABD nin en büyük çelişkisi de söz konusu güvensizlik ve alternatifsizlik arasında sıkışmış olmasından kaynaklanıyor. Bu yüzden devlet inşası sürecinde yolsuzlukla mücadelenin şimdilik ikinci plana atılması gerektiğini savunanlar da var. Ulus-devlet inşasına yönelik politikalarda da bir netlik olduğunu söylemek mümkün değil. Şu an hakim olan görüş Afganistan da merkeziyetçi üniter bir devlet kurmak. En azından uluslararası konferanslarda ABD nin ortaya koyduğu öneri bu. Fakat Afgan tarihine ve bu ülkedeki sosyal yapıya bakılırsa merkeziyetçi bir anlayışın Afganistan da uygulanmasının efektif bir strateji olmadığı kolayca anlaşılacaktır. Yukarıda Afganistan ın mevcut durumu özetlenirken yerel aşiretlerle işbirliği yapmanın, kontrolün sağlanması açısından ne kadar önemli olduğuna değindik. En azından yerel aktörleri dikkate almadan merkezi bir hükümetin işlevsel olabilmesi pek mümkün görünmüyor. Yerel aktörleri dikkate alan bir strateji Taliban la masaya oturmayı da öngörüyor. 15 Konunun uzmanlarından Berman, Fransa da merkeziyetçi ulus-devlet oluşturma süreci ile Afganistan arasında paralellikler kurarak özgün bir strateji önermektedir. Berman a göre Fransa da merkezi bir iktidar oluşturulması uzun zaman almış ve çok sancılı olmuşu. Daha da önemlisi, bu süreçte merkezi hükümet yerel güçlerle işbirliğine yönelmiş, bunları doğrudan karşısına almak yerine söz konusu aktörlerin yerel düzeydeki politik ve ekonomik patronaj ağlarına dokunmamış; ama bu antlaşmalar neticesinde merkezi hükümet ile çatışmanın maliyetini arttırmıştı. Fransa da ortaçağ ve yeniçağlarda var olan etnik çeşitlilik ve adem-i merkezi yapı göz önüne alındığında yerel güçlerle varılan bu uzlaşma uzun vadede başarıya ulaşmıştır. Afganistan ın bugünkü durumu, Fransa da 10. Yüzyıldan 20. Yüzyıla kadar uzanan tarihsel kesit ile önemli benzerlikler göstermektedir. Bundan hareketle Berman, Afganistan da etnik unsurlar ve yerel aktörlerle çatışmak yerine bunları uzun vadede sisteme bütünleşmiş etme yönteminin başarı şansının daha yüksek olduğunu ileri sürmektedir. Karzai dahil bazı kesimler Taliban ve diğer yerel aktörlerle işbirliğinin gerekli olduğunu, ABD nin Afganistan dan çıkış stratejisinin federal bir Afganistan devleti inşası olduğunu söylemektedir. 16 Fakat ABD yönetimini henüz bu noktaya geldiğini söyleyemeyiz. Sonuç Kısaca özetlemek gerekirse, Obama nın başkanlığı ve Irak tan muharip güçlerin çekilmesi ile ABD nin Afganistan politikası yeni bir dönemece girdi. Bush döneminde, Afganistan da düşük yoğunluklu bir savaş sürdürerek terörü engellemeye yönelik bir strateji izleyen ABD, McChyrstal planı ile direniş karşıtı geniş bir kampanya izlemeye başladı. Taliban ın etkileyici bir gerilla savaşı, ideolojik propaganda ve yerel ittifaklarla ülkedeki en önemli güç haline gelmesi, Obama yönetimini yeni politikalar geliştirmeye itti. Gelinen noktada, 2010 yılının sonuna kadar asker sayısının arttırılarak önce Taliban ın zayıflatılması ve güvenliğin sağlanması; ardından da sosyal ve siyasal reformlara yeni bir devlet inşasına gidilmesi planlanmakta. Bu plandan hareketle Obama, 2011 ortalarından itibaren asker sayısının azaltmayı ve ABD de seçim yılı olan 2012 itibarıyla muharip güçleri çekmeyi düşünmektedir. Bu, aslında Irak ta uygulanan planın bir tekrarından ibaret. Fakat ABD yönetiminin bu konuda net bir politika oluşturabildiğini söy-

8 > 81 lemek mümkün değil. Bir yandan Afganistan ın dokusuna uymayan merkeziyetçi bir yapı oluşturulmak istenmekte, diğer yandan da yerel düzeyde kapasite artırımının önemi vurgulansa da bu konuda somut bir adım atılmamaktadır. Yolsuzlukla mücadele ön plana çıkartılırken, Karzai ye mahkûm olunması bu çabaları boşa çıkartmaktadır. Bir yandan Taliban ile mücadele edilirken diğer yandan da Taliban liderleri ile görüşülmesi gündeme gelmektedir. Bu çelişkiler arasında, Pakistan a gereken önem verilmemektedir. Uluslararası koalisyonu oluşturan ortakların kısa vadede askerlerini çekeceklerini duyurmaları, ABD yi daha da zor durumda bırakmaktadır. ABD, aslında hiç istemediği ve planlamadığı bir savaş yürütüyor Afganistan da. Görüldüğü kadarıyla da bu konuda net bir politika belirlemiş değil. ABD nin durumu giderek 1930 larda Filistin de çıkmaza giren İngiltere nin durumuna benzemeye başlıyor. Bu yüzden de Afganistan ve Güney Asya nın geleceği çok karanlık görünüyor. 1 Weihua, Chen. Hardly feeling safer nine years later, Eylül 14, China Daily, 2 O Hanlon, Michael Staying Power, Foreign Affairs, September/October Hoh, Matthew. The Case for a new Way, Eylül 14, 2010, Huffington Post, com/matthew-hoh/the-case-for-a-new-way-. 4 Dorronsoro, Gilles. Afghanistan Will Only Get Worse, Eylül 15, The New York Times, Felbab-Brown, Vanda. Kabul and International Partners: Still Struggling over the Basic Design, Temmuz, 20, O Hanlon, Michael, Staying Power 7 Gal, Carlota ve Kevin Drew. Pakistan and Afghan Leaders to Meet, Eylül 16, The New York Times By 8 O Hanlon, Michael, Staying Power; Boot, Max. Afghanistan: The Case for Optimism, Eylül 2, 2010, 9 Evan Thomas, McChrystal s War Newsweek, 26 Eylül 2009, 10 Bob Woodward, McChrystal: More Forces or Mission Failure, 21 Eylül 2009, 11 Boot, Max. Afghanistan: The Case for Optimism 12 Boot, Max. Afghanistan: The Case for Optimism ; O Hanlon, Michael, Staying Power 13 Mazzetti, Mark ve Rod Nordland. U.S. Debates Karzai s Place in Fighting Corruption, Eylül 15, The New York Times, 14 Felbab-Brown, Vanda. Kabul and International Partners: Still Struggling over the Basic Design 15 Berman, Sheri From the Sun King to Karzai, Foreign Affairs, March/April 2010; Chipman, John, A Strategy for Afghanistan, Eylül 11, The New York Times, com/2010/09/11/opinion/11iht-edchipman.html). 16 Felbab-Brown, Vanda. Kabul and International Partners: Still Struggling over the Basic Design ; Chipman, John, A Strategy for Afghanistan DİPNOTLAR