SOSYAL KONTROLÜN YENİ BİÇİMİ OLARAK ÖZEL GÜVENLİK BİRİMLERİ: SİTE YERLEŞİMLERİNDE YAŞAYANLAR ÜZERİNDE KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZ, ANKARA ÖRNEĞİ

Transkript

1 T.C. KARA HARP OKULU SAVUNMA BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ GÜVENLİK BİLİMLERİ ANABİLİM DALI SOSYAL KONTROLÜN YENİ BİÇİMİ OLARAK ÖZEL GÜVENLİK BİRİMLERİ: SİTE YERLEŞİMLERİNDE YAŞAYANLAR ÜZERİNDE KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZ, ANKARA ÖRNEĞİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Per. Yzb. Mustafa DEYAN Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Ayça GELGEÇ BAKACAK ANKARA

2

3 TEZİN TARİHİ : TEZ TANITIM FORMU TEZİN TİPİ : Yüksek Lisans Tezi TEZİN BAŞLIĞI : Sosyal Kontrolün Yeni Biçimi Olarak Özel Güvenlik Birimleri: Site Yerleşimlerinde Yaşayanlar Üzerinde Karşılaştırmalı Bir Analiz, Ankara Örneği TEZİN YAPILDIĞI BİRİM : Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstitüsü Güvenlik Bilimleri Anabilim Dalı SPONSOR KURULUŞ : - DAĞITIM LİSTESİ : Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstitüsü Tez Hazırlama, Onay, Dağıtım ve Muhafaza Esasları Kılavuzunda Belirtilen Yerlere TEZİN ÖZETİ : Özel güvenlik hizmeti, devletin tarihsel süreçteki evrimi sonucunda kamusal olmayan alanlarda güvenliğin gerçek kişilere devredilmesiyle ortaya çıkmıştır. Bu araştırma ile site şeklindeki yerleşkelerde yaşayan bireylerin özel güvenlik görevlilerini nasıl algıladıkları ve site girişlerinde yapılan kontroller neticesinde bireylerde meydana gelen davranış değişiklikleri sosyal kontrol teorisi çerçevesinde ele alınarak ortaya konulmuştur. Böylelikle sitelerde çalışan özel güvenlik görevlilerinin bireyler üzerinde oluşturduğu kontrol algısının ne düzeyde olduğunun tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla katılımcılardan görüşme tekniği ile elde edilen verilerin betimsel analizi yapılarak çeşitli bulgulara ulaşılmıştır. ANAHTAR KELİMELER : Sosyal Kontrol, Özel Güvenlik Görevlileri, Site Yaşamı, İktidar ve Güvenlik, Kentleşme, Küreselleşme. SAYFA SAYISI : 161 GİZLİLİK DERECESİ : Tasnif Dışı

4 T.C. KARA HARP OKULU SAVUNMA BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ GÜVENLİK BİLİMLERİ ANABİLİM DALI SOSYAL KONTROLÜN YENİ BİÇİMİ OLARAK ÖZEL GÜVENLİK BİRİMLERİ: SİTE YERLEŞİMLERİNDE YAŞAYANLAR ÜZERİNDE KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZ, ANKARA ÖRNEĞİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Per. Yzb. Mustafa DEYAN Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Ayça GELGEÇ BAKACAK ANKARA

5 KARA HARP OKULU SAVUNMA BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE Mustafa DEYAN ın, Sosyal Kontrolün Yeni Biçimi Olarak Özel Güvenlik Birimleri: Site Yerleşimlerinde Yaşayanlar Üzerinde Karşılaştırmalı Bir Analiz, Ankara Örneği konulu tez çalışması, jürimiz tarafından GÜVENLİK BİLİMLERİ AnaBilim Dalında YÜKSEK LİSANS tezi olarak kabul edilmiştir. Başkan Doç.Dr. Aslıhan ÖĞÜN BOYACIOĞLU Üye (Danışman) Yrd. Doç.Dr. Ayça GELGEÇ BAKACAK Üye Yrd. Doç.Dr. Rahşan BALAMİR BEKTAŞ ONAY Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım.... /... / 2014 Önder Haluk TEKBAŞ Prof.Dr.Y.Müh.Alb Enstitü Müdürü

6 TEŞEKKÜR Tez çalışmasına başlayabilmem için 2011 yılında geçirdiğim beyin kanaması, devamında kısmi felç ve sonrasında teşhis edilen hastalığımın tespit ve tedavisinde insanüstü gayretlerini esirgemeyen sırasıyla Gazi Üniversitesi Beyin ve Sinir Cerrahisi Bölümü, TSK Rehabilitasyon ve Bakım Merkezi ve Gülhane Askeri Tıp Akademisi Hastanesinin tüm çalışanlarına ve bu süreçte beni yalnız bırakmayan tüm arkadaş ve tanıdıklarıma; Tez çalışmasında; her şeyden ve herkesten önce, değerli fikirleri ve yapıcı eleştirileriyle beni yönlendiren tez danışmanım Yrd. Doç. Dr. Ayça GELGEÇ BAKACAK a; başta Kara Harp Okulu Komutanı Tümgeneral Yılmaz UYAR, Savunma Bilimleri Enstitüsü Müdürü Prof.Dr.Y.Müh.Alb. Önder Haluk TEKBAŞ ve başta Güvenlik Bilimleri Anabilimdalı Başkanı Yrd.Doç.Dr.Öğ.Alb. Ertan EROL olmak üzere tüm Enstitü çalışanlarına; tezimi baştan sona birkaç kez okuyarak hatalarımı gideren ve düzeltmelerle devamlı destek veren Topçu Yzb. Ali KAHYA ya; büyük bir özveriyle, kısa zamanda tez çalışmamı okuyarak savunma yapmamı sağlayan jüri üyelerine; anlattıkları derslerle, askerlik hayatımda farklı bir dönem geçirmemi sağlayan bütün hocalarıma; tüm sınıf arkadaşlarıma; değerli vakitlerinden fedakarlık yaparak benimle mülakat yapmayı kabul eden ve görüşlerini paylaşan tüm katılımcılara; Beni bugünlere getiren, yaşamımın her anında beni destekleyen, kararlarıma her zaman saygı duyan ve bana huzurlu bir ortamı sağlayan, emeklerini ömrüm boyunca ödeyemeyeceğim Annem e ve Babam a; yoğun çalıştığım dönemlerde beni anlayışla karşılayan ve çalışmalarım boyunca benden yardım ve desteğini bir an olsun esirgemeyen, her ne kadar kendisini ihmal etmiş olsam da beni asla ihmal etmeyen, bana karşı sınırsız özveride bulunan ve sabır gösteren, çalışma stresiyle gerildiğim anlarda beni sükunetle karşılayan ve üzerimdeki yükleri hafifletmek için elinden gelenin fazlasını yapan sevgili Eşim Şefika DEYAN A ve dünyanın en sevimlisi olan biricik Oğlum Harun a teşekkürlerimi sunarım. i

7 T.C. KARA HARP OKULU SAVUNMA BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ GÜVENLİK BİLİMLERİ ANABİLİM DALI ANKARA 2014 SOSYAL KONTROLÜN YENİ BİÇİMİ OLARAK ÖZEL GÜVENLİK BİRİMLERİ: SİTE YERLEŞİMLERİNDE YAŞAYANLAR ÜZERİNDE KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZ, ANKARA ÖRNEĞİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Mustafa DEYAN ÖZET Devletin ortaya çıkışıyla başlayan ve günümüze kadar süren değişime, devletin toplumu kontrol altına almak amacıyla kullandığı güvenlik güçleri de maruz kalmıştır. Neo-liberal politik iklimde müdahaleci kimliğinden sıyrılan devlet, toplumsal düzeni sağlama işlevinin bir bölümünü özel sektöre devretmiştir. Devletin yetkilerini devretmesi olarak görünen özel güvenlik hizmeti, aslında kamusal alanda yapılan gözetleme ve kontrol uygulamalarının özel alanda kesintiye uğramasından dolayı bulunan çözüm yoludur. Özel güvenlik görevlileri özel alanların gözetlenememesinden kaynaklanan kör noktaları görünür hale getirmektedirler. Bunun yanı sıra yaptıkları kontrollerle düzenin devamlılığını sağlamaktadırlar. Özel güvenlik hizmeti, devletin özel alanlarda güvenlik hizmetini girişimcilere bırakmasıyla ortaya çıkmış ve zamanla toplum tarafından kabul görmüştür. Devletin en önemli görevi olan güvenlik hizmetinin özel sektöre ii

8 devredilmesinin toplum tarafından kolayca kabul edilmesi ilgi çekicidir çünkü devletin esas görevi toplumu korumaktır.. Küreselleşen kentlerde meydana gelen aşırı nüfus artışı ve güvencesiz ortam, artan suça maruz kalma korkusu nedeniyle güvenlik adına topluma sunulan çözümlerin kabul edilmesini kolaylaştırmıştır. Toplumun çoğunluğu tarafından benimsenen normların kabulü esnasında kullanılan parametreler, sosyal kontrol teorisinin araştırma alanına girmektedir. Olayların topluma açıklanmasında kullanılan kavramlar, önem arz etmektedir. Kısacası algı yönetimi sosyal kontrol teorisinin merkezinde yer almaktadır. Araştırma, özel güvenlik görevlilerinin görev yaptığı alanlardan biri olan site şeklindeki yerleşkelerde yapılmıştır. Bireylerin kendini en çok güvende hissettikleri mekan olarak tanımladıkları ev, araştırmanın önemini ortaya koymaktadır. Araştırmada, nitel araştırma yöntemlerinden tanımlayıcı/betimleyici analiz (yöntem) kullanılmıştır. Katılımcılarla yapılan görüşmeler sonucunda, özel güvenlik görevlilerinin görev yaptıkları sitelerde düzeni sağladıkları ve yaptıkları kontrollerde bireylerde davranış değişiklikleri meydana getirdikleri sonucuna ulaşılmıştır. Özel güvenlik görevlilerinin devletin ulaşamadığı noktalara ulaşabilen ve düzen sağlayan yeni kontrol araçları oldukları sonucuna ulaşılmıştır. Özel güvenlik hizmeti, bireyler tarafından düzen sağlayıcı olarak tanımlanmalarından ve toplumda var olan suça maruz kalma korkusunu azalttığından dolayı talep edilmektedir. Bu araştırmanın, özel güvenlik hizmetinin değerlendirilmesi amacıyla yerel yönetimlere ve özel güvenlik şirketlerine katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir. Anahtar Kelimeler : Sosyal Kontrol, Özel Güvenlik Görevlileri, Site Yaşamı, İktidar ve Güvenlik, Kentleşme, Küreselleşme. Tez Yöneticisi Sayfa Sayısı : 161 : Yrd. Doç. Dr. Ayça GELGEÇ BAKACAK iii

9 T.R. TURKISH MILITARY ACADEMY DEFENSE SCIENCES INSTITUTE SECURITY SCIENCES DEPARTMENT ANKARA 2014 PRIVATE SECURITY UNITS AS A NEW TYPE OF SOCIAL CONTROL: COMPARATIVE ANALYZE ON GATED- COMMUNITY RESIDENTS, ANKARA SAMPLE MASTER S THESIS Mustafa DEYAN ABSTRACT Change that began from the time of occurrence of the state to the present day, security forces that state used to control society has been also subjected. With politics of neo-liberalism, the state assigned some tasks private entrepreneurs about private security service so that welfare-state identity finished. Private security service seems as if state handing own authority, but in fact it is a solution for blockage of surveillance and control practices in private areas. Private security guards supervise blind spots where can not be supervised because of private property. In addition to that, they sustain order by checking. When state handed security task to entrepreneurs in private areas, private security service occured and accepted by society in time. Easily acceptance of handing security task from state to entrepreneurs by society is remarkable because security is the most important task of the state. The parameters, which used for adopting norms to the most of the society, are in the study field of social control theory. The concepts, used for iv

10 explaining events, are very important. Shortly, perception management is at the center of the social control theory. This study has been done at the gated-communities where one of the sector private security guards works for. Individuals identify their homes as the safest space, because of this reason study is becoming more important. In the study, descriptive method, one of the qualitative research methods, has been used. As a result of interviews with participants, private security guards sustain order in guarded-gated-communities and enforce individuals change their behaviours. Private security guards are new control mechanisms that maintain order and reach the points that state can not afford. Individuals identify private security service as a key factor to maintain order and decreasing fear of crime, so that they demand it. This study may be useful private security companies and municipalities to evaluate private security service. Keywords : Social Control, Private Security Guards, Gated- Communities Lifestyle, Authority and Security, Urbanization, Globalization. Advisor : Assist. Prof. Ayça GELGEÇ BAKACAK Number of Pages :161 v

11 İÇİNDEKİLER TEŞEKKÜR... İ ÖZET... İİ ABSTRACT... İİİ İÇİNDEKİLER... İV KISALTMALAR LİSTESİ... Xİİİ ÖN SÖZ... XİV GİRİŞ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM ARAŞTIRMANIN KAPSAMI VE YÖNTEMİ 1. ARAŞTIRMANIN KONUSU ARAŞTIRMANIN AMACI ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ ARAŞTIRMANIN SORULARI ARAŞTIRMANIN KAPSAM VE SINIRLILIKLARI ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ... 7 a. Katılımcılar... 8 b. Veri Toplama ve Değerlendirme Tekniği... 8 İKİNCİ BÖLÜM GÜVENLİĞİN EVRİMİ 1. DEVLET, OTORİTE VE GÜVENLİK İLİŞKİSİ a. Devlet ve Güvenlik b. Devlet, Güvenlik ve Rıza c. Devlet ve Güvenlik Gücünün Evrimi (1) Geleneksel Devlet ve Güvenlik (2) Modern Devlet ve Güvenlik (3) Liberal Devlet ve Güvenlik (4) Refah Devleti ve Güvenlik vi

12 (5) Neo-liberal Devlet ve Güvenlik POLİSTEN ÖZEL GÜVENLİĞE a. Devletin Güvenlik Hizmetini Devri b. Özel Güvenliğin Gelişimi c. Gözetleme ve Özel Güvenlik ç. Özel Güvenlik Görevlileri ve Kameralar ÜÇÜNCÜ BÖLÜM GÜVENLİK VE KENTLEŞME 1. KENTLEŞME a. Küreselleşmenin Kentleşmeye Etkisi b. Kentleşme ve Güvenlik c. Kentleşme ve Suç Korkusu KENTLEŞME VE GÜVENLİK ÇERÇEVESİNDE GÜVENLİKLİ SİTELER a. Sitenin Mekan Olarak Değerlendirilmesi b. Sitenin Davranışlara Etkisi c. Site ve Sosyal İlişkiler ç. Siteler ve Toplumsal Ayrışma DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SOSYAL KONTROLÜN YENİ BİÇİMİ OLARAK ÖZEL GÜVENLİK BİRİMLERİ: SİTE YERLEŞİMLERİNDE YAŞAYANLAR ÜZERİNDE KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZ, ANKARA ÖRNEĞİ VERİLERİN ANALİZ EDİLMESİ 1. GÜVENLİK KAVRAMI, SİTE YAŞAMI VE ÖZEL GÜVENLİK GÖREVLİSİ ALGISI a. Güvenlik (1) Güvenlik Kavramının Tanımlanması (2) En Güvenli Yer (3) Evde Yalnız Olmak (4) Evde Karşılaşılabilecek En Kötü Durum ve Hırsızlık vii

13 (5) Güvenlik için Ücret Ödeme b. Site Yaşamı (1) Sitede Yaşamanın Farkı (2) Risk ve Sitenin Risklerden Uzaklaştırması c. Özel Güvenlik Görevlisi Algısı (1) Özel Güvenlik Görevlisinin Fiziksel Tarifi (2) Güvenlik Görevlilerinin Üniforma Giymeleri (3) Güvenlik Görevlilerinin Cinsiyeti (4) Güvenlik Görevlilerinin Yetkileri Hakkında Sahip Olunan Bilgi (5) Polis ve Zabıtanın Yetkileri Hakkında Sahip Olunan Bilgi (6) Güvenlik Görevlileri ve Polisin Yetkilerinin Karşılaştırılması (7) Özel Güvenlik Görevlilerinin Silah Taşıması (8) Güvenlik Görevlilerinin Devleti Temsil Etmesi (9) Yaşanan Evin Seçilmesinde Özel Güvenlik Görevlilerinin Varlığının Etkisi (10) Güvenlik Görevlilerinin Caydırıcılığı (11) Özel Güvenlik Görevlisi Olmama Durumu (12) Özel Güvenlik Görevlilerinin Sitede Çalışma Şekli (13) Güvenlik Görevlilerinin Görevli Olmadığı Yerlerde Yarattığı Güven Hissi ÖZEL GÜVENLİK GÖREVLİSİ KONTROLÜ VE ÖZEL HAYATA MÜDAHALE a. Güvenlik Görevlilerinin Kontrolü (1) Rahatsız Olma (2) Çeki-Düzen Verme (3) Hoşlanma (4) Sıradan Bir Uygulama b. Ayrıntılı Arama (1) Rahatsız Olma (2) Güvenliği Sağlar c. Kimlik Bilgilerinin Kayıt Edilmesi ve Özel hayata Müdahale (1) Özel Hayata Müdahale Değil (2) Fişleme ç. Veri Tabanından Sabıka Kaydının Kontrol Edilmesi viii

14 d. Çocukların Güvenlik Görevlileri Tarafından Gözetlenmesi e. Çat Kapı Ziyaretler ÖZEL GÜVENLİK GÖREVLİLERİ VE KAPALI DEVRE KAMERA SİSTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI a. Kameraların Takibi ve İzlenme Endişesi b. Kameraların Binadaki Konumu ve Ses Kaydetmesi c. Kameraların Caydırıcılığı ç. Güvenlik Görevlileri ve Kameraların Kıyaslanması BEŞİNCİ BÖLÜM SONUÇ VE DEĞERLENDİRME KAYNAKÇA EKLER ix

15 KISALTMALAR LİSTESİ AVM MOBESE ÖGG SSCB T.C. TSK : Alış-Veriş Merkezi : Mobil Elektronik Sistem Entegrasyonu : Özel Güvenlik Görevlisi : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği : Türkiye Cumhuriyeti : Türk Silahlı Kuvvetleri x

16 ÖN SÖZ Güvenlik ihtiyacı, insanın dünya üzerinde var olmasıyla birlikte ortaya çıkan en temel ihtiyaçların başında gelmektedir. Bu temel ihtiyacı karşılayabilmek adına, toplumlar çoğu zaman özgürlüklerini feda etmek zorunda kalmışlardır. İlk devletin kuruluşundan günümüze kadar geçen süreçte, devlet yapısında özellikle ekonominin etkili olduğu değişimler yaşanmıştır. Devlet modelindeki değişimler, doğal olarak güvenlik güçlerinin yapısına ve toplumla olan ilişkilerine de yansımıştır. Söz konusu değişim sürecine paralel olarak toplumun yaşam alanları değişime uğramış ve şehir yaşamı ortaya çıkmıştır. Şehirlerin nüfusunun artması, belirsizlik ortamına neden olmuş ve yeni güvenlik sorunları ortaya çıkarmıştır. Kalabalık ve karmaşık olan şehirler, devletin tüm noktaları kontrol altında tutmasını zorlaştırmıştır. Bu durum yeni risk tanımlamalarını ve yeni güvenlik önlemlerinin alınmasını zorunlu hale getirmiştir. Devletin kamusal alanda her noktayı gözetleyebilmesine karşın, özel alanları gözetleyememesi, yine devlet tarafından güvenlik açığı olarak değerlendirilmiştir. Devlet, bu karmaşayı çözmek amacıyla, uyguladığı politikalarla toplumun gelir düzeyine göre tabakalaşmasını desteklemiştir. Toplumsal tabakalaşmanın en çarpıcı göstergesi gelir durumuna göre farklılaşan yerleşim birimleridir. Site şeklindeki yerleşimler toplumsal ayrışmanın doruk noktasıdır. Ancak devlet tarafından gözetlenememektedir. Bu sorun özel güvenlik görevlileri tarafından yapılan kontrollerle aşılmaktadır. Özel güvenlik görevlileri devletin ulaşamadığı özel alanlara nüfuz edebilen yeni sosyal kontrol aygıtları olarak belirmektedir. xi

17 GİRİŞ Güvenlik ihtiyacı, insanoğlunun tarih sahnesinde belirmesiyle birlikte ortaya çıkmıştır. İnsanoğlunun kendinden başkaları ile birlikte yaşamaya başlamasıyla güvenlik ihtiyacı, toplumun devamlılığı için temel şart olma konumunu korumuş ancak devlet tarafından toplumu kontrol etmek için kullanılmıştır. Devletin üç temel öğesinden biri olan toplum, güvenliği sağlandığı sürece devletin egemen gücüne itaat etmektedir. Devlet ve birey arasındaki ilişkinin belirleyicisi olan güvende olma ihtiyacı, zamanla devlet tarafından farklı boyutlarda kullanılmıştır. Bireyin özgürlüğü ve devletin bekası arasındaki seçim yapma durumunda karar vericinin devlet olması aslında söz konusu denklemin sonucunu daha baştan ortaya koymaktadır. Devletin tarih içindeki evrimi, temelde ekonomi eksenli olmuştur. Devletin ekonomiyi yönetme şekli, devletin güvenlik güçleri kanalıyla toplumu kontrol etme biçimiyle benzeşmektedir. Müdahaleci devlet müdahaleci güvenlik güçlerini, liberal devlet toplumu uzaktan izleyen güvenlik gücünü ortaya çıkarmıştır. Kısacası devlet, güvenlik güçlerinin topluma nasıl müdahale edeceğine karar verirken, bireyin devlet ekonomisindeki rolünü göz önüne almaktadır. İdeal devleti kurma serüveninde, toplumda kabul gören normların nasıl oluşturulduğu konusu, sosyal kontrolün ilgi alanına girmektedir. Yani sosyal kontrol, bireylerin toplumda ortaya koydukları istekleri gerçekten kendi istedikleri midir, yoksa başkaları tarafından mı o şekilde istemeleri sağlanmaktadır sorusunun cevabını aramaktadır. Sosyal kontrol, özellikle şehirde oluşan karmaşık toplum yapısını kontrol altına almak adına ortaya konan eylemleri incelemesiyle birlikte ilgi odağı haline gelmiştir. Gün geçtikçe daha da artan dünya nüfusu özellikle şehirlerde yoğunlaşmaktadır. Nüfusun bu şekilde şehirlerde yoğunlaşması ise beraberinde barınma, iş ve en önemlisi güvenlik sorunlarını getirmektedir. Sayıca kabaran toplumda bireyler, kendilerine benzeyenlerle beraber olmayı 1

18 tercih eder hale gelmektedirler. Benzeme ölçütü olarak sosyal statü, ırk veya harcama düzeyi gibi unsurlar başı çekmektedir. Şehirlerde ortaya çıkan site şeklindeki yerleşkeler, içinde oturanların birbirine benzediği düzen adacıkları meydana getirmektedir. Sitelerin fiziksel yapısına ek olarak istihdam edilen özel güvenlik görevlileri izolasyonun doruğa oluşmasına neden olmaktadır. Kendi başına kontrol mekanizması olan sitelere, özel güvenlik görevlileriyle yeni boyut kazandırılmakta ve site içindeki homojen yapının devamlılığı hedeflenmektedir. Özel güvenlik görevlisi, sosyal kontrol mekanizması olarak sitenin düzenini korumakta ve site dışındaki tehlikeli dünya dan gelebilecek tehditleri engellemektedir. Bu araştırmada, sitede yaşayan bireylerin güvenlik algıları, site yaşamının farklılığı, özel güvenlik görevlisi algısı, özel güvenlik görevlisinin yaptığı kontroller esnasındaki davranış değişiklikleri sosyal kontrol teorisi ışığında ortaya konulmaya çalışılmıştır. Böylelikle sitelerde görev yapan özel güvenlik görevlilerinin bireyler üzerinde oluşturduğu kontrol algısının düzeyinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın birinci bölümü, araştırmanın kapsam ve yöntemine ayrılmıştır. Bu bölümde; araştırmanın konusu, amacı, önemi, araştırma soruları, kapsam ve sınırlılıkları ile katılımcılar ve veri toplama ve değerlendirme tekniği hususları açıklanmıştır. İkinci bölümde devletin ortaya çıkışı ve günümüze kadar geçirdiği evrim süresince güvenlik konusunun değişimine yer verilmiştir. Bu kapsamda, devletin esas görevi olan toplumun güvenliğini sağlama işlevinin toplumdaki yansımaları irdelenmiştir. Devlet tekelinde bulunan güvenlik hizmetinin neo-liberalizmin etkisiyle bazı alanlarda özel güvenlik görevlilerine devredilmesinin gerekçeleri açıklanmıştır. Son olarak özel güvenlik görevlilerinin gözetleme görevi üzerinde durulmuştur. Araştırmanın üçüncü bölümünde, kentlerin meydana gelişi ve küreselleşmenin etkisiyle birlikte kimi zaman devletlerin önüne geçmesi sonucu oluşan kaos ortamını düzenlemek amacıyla yapılan girişimler sosyal 2

19 kontrol anlayışına göre ele alınmıştır. Ayrıca toplumsal tabakalaşmanın sonuçlarından biri olan siteler konusu detaylandırılmıştır. Araştırmanın dördüncü bölümü saha araştırmasına ayrılmıştır. Güvenlikli sitede ve güvenlik görevlisi olmayan sitelerde yaşayan farklı yaş, eğitim, gelir gruplarından katılımcılardan yarı-yapılandırılmış görüşme tekniği ile toplanan veriler betimsel analize tabi tutularak çeşitli bulgulara ulaşılmıştır. Analiz kapsamında, özel güvenlik görevlilerinin katılımcılar üzerinde oluşturduğu kontrol algısı ortaya konulmuştur. Son olarak beşinci bölümde, elde edilen bulgular ve literatür araştırması ışığında ulaşılan sonuçlar özetlenerek genel bir değerlendirme yapılmıştır. Yapılan çalışma neticesinde ulaşılan sonuçlara göre, öncelikle yaşanan sitelerin başlı başına bir sosyal kontrol aracı olduğu, ancak istenen izolasyonu tam olarak sağlayamadığı, bu nedenle istihdam edilen özel güvenlik görevlilerinin söz konusu ayrışmayı tamamladığı sonucuna ulaşılmıştır. Benzer kişilerle beraber yaşama arzusunun yanında en baskın itici güç olan suça maruz kalma korkusunun kişileri sitelerde yaşamayı tercih etmeye ittiği ve özel güvenlik görevlilerinin site girişlerinde yaptığı kontrollerin bu sebeplerle kolaylıkla kabul gördüğü sonucuna ulaşılmıştır. En ilgi çekici nokta olarak, güvende olma adına katılımcıların siteye girmek isteyen yabancıların sabıka kaydı sorgulaması nı kabul etmeleri öne çıkmaktadır. Bu araştırma sonucunda elde edilen bulguların ve yapılan değerlendirmelerin, yeni bir kolluk gücü olan özel güvenlik görevlilerinin kontrol mekanizması olarak belirmesinden kaynaklanan durumun yerel yönetimler ve resmi kolluk güçleri açısından katkıda bulunabileceği değerlendirilmektedir. 3

20 BİRİNCİ BÖLÜM ARAŞTIRMANIN KAPSAM VE YÖNTEMİ 1. ARAŞTIRMANIN KONUSU Araştırmanın konusunu, sosyoloji bilimi ışığında; sitelerde görev yapan özel güvenlik görevlilerinin bireyler üzerinde oluşturduğu kontrol etkisinin analiz edilmesi oluşturmaktadır. Özel güvenlik görevlileri günlük yaşamın birçok noktasında gözle görünür hale gelmekte ve ne derece etkili oldukları tartışılmaktadır. Özel güvenlik görevlilerinin görev yaptıkları alanların niteliği, bireyler üzerindeki etki derecesini oldukça etkilemektedir. Halka açık parkta görevli olan güvenlik görevlisi ile havaalanı girişlerinde görev yapan güvenlik görevlileri arasında tartışmasız bir etki farkı bulunmaktadır. Devletin resmi kolluk gücü olan polis için aynı durum söz konusu olmazken özel güvenlik görevlisi açısından oluşan bu fark, özel güvenlik görevlisinin tetiklediği kontrol algısının mekansal farklılığını ortaya koymaktadır. Bireylerin kendini en çok güvende hissetmek istediği mekan evidir. Bu noktadan hareketle, site çevresinde görev yapan özel güvenlik görevlilerinin oluşturduğu güven hissi ve site içinde oluşan kontrol önem kazanmaktadır. 2. ARAŞTIRMANIN AMACI Bu araştırma ile sitelerde görev yapan özel güvenlik görevlilerinin bireylerde tetikledikleri güven duygusu ve site içinde kurulan düzenin devamlılığındaki rolü hakkında genel bir değerlendirme yapılmıştır. Devletin toplumun devamlılığını sağlamak amacıyla, tekelinde bulundurduğu güvenlik hizmetini bazı alanlarda devretmesiyle ortaya çıkan özel güvenlik hizmeti, görüntü olarak devletin egemen gücünü paylaşması gibi görünürken, aslında özel güvenlik görevlileri toplumda düzeni devam ettiren yeni aktörler olarak ortaya çıkmıştır. Sitelerin başlı başına sosyal kontrol araçlarından biri olması ve özel güvenlik görevlilerinin tamamlayıcı etkisi sosyal kontrol yaklaşımı çerçevesinde ele alınmıştır. Elde edilen bulguların değerlendirilmesi sonucunda özel güvenlik görevlilerinin sosyal kontrol işlevlerinin ne şekilde 4

21 gerçekleştiğinin ortaya konması ve böylelikle de çalışmanın, özel güvenlik hizmetinin kullanımına dair geri besleme sağlayıcı nitelikte olması amaçlanmıştır. 3. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ Devlet, toplumun huzur ve güven içinde yaşayabilmesinin teminatı olarak görülmektedir. Devlet söz konusu güven ortamını sağlayabilmek amacıyla bazı güvenlik birimlerini kullanmaktadır. Polis, çok uzun yıllardan beri bu birimlerin başında gelmiş ve zamanla değişimlere maruz kalmıştır. Devletin zaman içinde bazı alanlarda güvenliği gerçek kişilerin kurduğu özel güvenlik şirketlerine bırakması devletin varoluş mantığı açısından aykırılık teşkil ediyor gibi görünmektedir. Öte yandan gözetleme, devletin toplumda güvenliği sağlamak amacıyla kullandığı araçlardan bir diğeri olarak belirmektedir. Kamusal alanlarda gözetleme çeşitli araçlarla kesintisiz olarak devam etmektedir. Ancak özel alanlarda bu durum kesintiye uğramaktadır. Bu bağlamda, zaman içinde kalabalık hale gelen ve kontrolü zorlaşan şehirlerde ortaya çıkan toplumun tabakalaşmasının sonuçlarından biri olan sitelerde güvenliğin sağlanması önem kazanmaktadır. Sitelerin tercih edilmesinde başrol oynayan etkenlerden bir diğeri de suça maruz kalma korkusudur. İşgal ettiği alan ve barındırdığı nüfus bakımından birbirine benzeyen bireylerin meydana getirdiği sitelerin gözetlenememesi, devlet için kör nokta teşkil etmektedir. Devlet, kör noktayı aydınlatılabilmek için suça maruz kalma motivasyonundan faydalanarak özel güvenlik çözümünü sunmuştur. Özel güvenlik hizmeti, her ne kadar başında özel kelimesi bulunsa da aslında devletin devam ettirmek istediği toplum düzeninin sağlanması için faydalanılan bir aygıt olarak belirmektedir. Bu nedenle, özel güvenlik görevlilerinin sitelerde meydana getirdiği kontrol algısının önemli olduğu değerlendirilmektedir. 4. ARAŞTIRMANIN SORULARI Araştırmanın yanıt aradığı en temel problem, sitelerde görev yapan özel güvenlik görevlilerinin bireyler üzerinde meydana getirdiği kontrol 5

22 algısının ve davranış değişikliklerinin ortaya konmasıdır. Bu temel araştırma problemi çerçevesinde belirlenen sorular şu şekildedir: a. Güvenlik nasıl tanımlanmaktadır? Site yerleşimi bireylere kendini sitede oturmayanlardan farklı hissettiriyor mu? Sitede yaşayan bireyler özel güvenlik görevlisini nasıl algılamaktadır? b. Özel güvenlik görevlisinin site girişinde yaptığı kontroller esnasında bireylerde davranış değişikliği meydana geliyor mu? Bireyler özel güvenlik görevlisinin yaptığı kayıt işlemlerini özel hayata müdahale olarak değerlendiriliyor mu? c. Özel güvenlik görevlileri ile güvenlik kameraları arasında nasıl bir kıyaslama yapılıyor? 5. ARAŞTIRMANIN KAPSAM VE SINIRLILIKLARI Bu araştırmada güvenlikli sitede ve güvenliği olmayan sitede oturan bireylerin özel güvenlik görevlisi algısı ve özel güvenlik görevlisi kontrollerinin meydana getirdiği davranış değişiklikleri sosyal kontrol teorisine göre analiz edilmiştir. Araştırma, özel güvenlik görevlilerinin sitelerde yaşayan bireylerde meydana getirdikleri kontrol algısı olmasından dolayı sadece sitede yaşayan kişiler katılımcı olarak seçilmiştir. Katılımcılar farklı gelir, eğitim ve statü gruplarından oluşmakta, ancak güvenlikli sitede ve güvenliksiz sitede yaşayan katılımcılar kendi aralarında gelir bakımından benzeşmektedir. Araştırmada görüşlerine başvurulan katılımcıların tümü şu an itibariyle Ankara merkezinde ikamet eden ve kentli statüsündeki bireylerdir. Yani araştırma Ankara ilini kapsamaktadır. Güvenlikli sitede yaşayan katımcıların yaşadıkları siteler, sahip oldukları çocuk parkı, spor alanları gibi kolaylık tesisleri ve ek aidat ücretleri nedeniyle çevresindeki yerleşimlerden ayrılmaktadır. Güvenlik görevlisi olmayan siteler ise çevresindeki sitelere kira ücreti ve dizayn olarak benzeyenlerin arasından seçilmiştir. Seçim ölçütünün bu şekilde 6

23 belirlenmesindeki maksat, güvenlikli sitelerin farklılığını net olarak ortaya koymaktır. Araştırmada, katılımcıların bulunması veya görüşmelerin kayda alınması gibi hususlarda önemli derecede bir sorunla karşılaşılmamıştır. Katılımcıların tümü görüşmelerin kayda alınmasına rıza göstermişlerdir. 6. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ Bu çalışmada, nitel araştırma yöntemlerinden mülakat tekniği aracılığıyla tanımlayıcı/betimleyici analiz (yöntem) kullanılmıştır. Bireylerin özel güvenlik görevlilerinin kendilerinde meydana getirdiği sosyal kontrol etkisini ortaya koymak adına öncelikle güvenlik kavramını nasıl tanımladıkları ve yaşadıkları sitenin kendilerinde hissettirdiği farklılıkları belirtmeleri amaçlanmıştır. Böylelikle bireylerin güvenlik hakkındaki bilgi düzeyleri ölçülmüştür. Araştırmada seçilen katılımcılardan güvenlikli sitede oturanların yaşadığı siteler, çevresine göre daha maliyetli olmasından kaynaklı oluşan izolasyondan faydalanılarak katılımcılara bu farklılık hakkında detaylandırıcı sorular yöneltilmiştir. Lüks olarak nitelendirilen sitelere karşın, güvenlik görevlisi olmayan siteler çevresine benzer maliyette olanlardan seçilerek toplumsal farklılaşmanın derecesi katılımcılar üzerinden ortaya konmaya çalışılmıştır. Tez üç aşamadan oluşmaktadır. Birinci safhada sosyal kontrol teorisi hakkında literatür taraması yapılmış ve bu konuda ağırlıklı olarak yabancı kaynaklar gözden geçirilmiştir. Kaynakların taranmasından sonra tespit edilen problem sahalarına ilişkin araştırma soruları oluşturulmuştur. Bu sorularla çalışmanın çerçevesi belirlenmiştir. Ardından sosyal kontrol teorisi çerçevesinde; güvenlik ve kontrol, suç korkusu, küreselleşme, gözetleme ve toplumsal ayrışma gibi kavramlar tanımlanmıştır. Sosyal kontrol teorisinin tarihsel gelişimi ayrı bir bölüm olarak ele alınmamıştır. Bunun yerine söz konusu kavramların, sosyal kontrol teorisinde tanımlanması yoluna gidilmiştir. Tüm bu kavramsal bilgiler 7

24 ışığında araştırma soruları oluşturulmuş ve katılımcılara yöneltilecek soruları içeren görüşme formu hazırlanmıştır. İkinci safhada alan çalışması yapılmıştır. Bu safhada sitelerde oturan katılımcılardan yarı yapılandırılmış görüşme tekniği ile bilgi toplanmıştır. Görüşmeler esnasında katılımcıların beyanlarına göre yönlendirici sorular sorulmuştur. Üçüncü ve son safhada ise, görüşmeler sonucu elde edilen veriler, betimsel analize tabi tutulmuş ve bulgulardan elde edilen sonuçların değerlendirilmesi yapılmıştır. a. Katılımcılar Araştırma konusuyla ilgili yeterli çalışma yapılmadığından dolayı, katılımcılardan elde edilecek birincil veriler önem arz etmektedir. Bu nedenle araştırmacının kendisinin yönettiği görüşme tekniği kullanılmıştır. 20 katılımcı ile derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Katılımcılar farklı yaş, eğitim, meslek, gelir gruplarından seçilerek sosyo-demografik farklılıkların analize katılması sağlanmıştır. Katılımcılara ulaşmada herhangi bir sorunla karşılaşılmamıştır. Katılımcıların tümü Ankara ilinde ikamet etmektedir. Katılımcılara ait ayrıntılı bilgiler EK-B de sunulmuştur. b. Veri Toplama ve Değerlendirme Tekniği Özel güvenlik görevlilerinin çalıştığı alanlardan biri olan sitelerin seçilmesindeki maksat, güvenliğin en çok istenen mekanlardan birinin ev olmasıdır. Evlerin güvenliğini sağlayan özel güvenlik görevlileri çoğunlukla site şeklindeki yerleşkelerde çalışmaktadır. Güvenliği olmayan sitelerde yaşayan katılımcıların seçilmesinin nedeni, kendilerinin özel güvenlik görevlisinden neler beklediklerini ortaya koymaktır. Katılımcıların tamamı sorulara samimi ve tarafsız olarak yanıtlamışlardır. 8