~ ILETişiM.. PAuRUMA ILETIşIMI ~ A4 TOPLUMU ~ TEKNOLOJI. Editörler. Tolga KARA i Ebru ÖZGEN. Beta

Transkript

1 ~ ILETişiM.. PAuRUMA ILETIşIMI ~ A4 TOPLUMU ~ TEKNOLOJI Editörler Tolga KARA i Ebru ÖZGEN Beta

2 Yayın No 2645 iletişim Baskı - Şubat istanbul İçİNDEKİLER ISBN Editörden... vii Copyright Bu kitabın bu basısının Türkiye'deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş.' ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanuni iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Baskı-Cilt Bela Basım A.Ş. Kapak Tasarım: Gökhan Ayrancı Net Kırtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. Şti. Taksim Cad. Yoğurtçu Faik Sok. No: 3 Taksim BeyoğıuıiST. Tel: (0-212) (Sertifika No ) i SOSYAL MEDYA i İLETİşİM Sosyal Medya, Sosyal Degişim Filiz Balta Peltekoğlu 1 Sosyal Medya ve Halkla ilişkilerde Degişen Medya Anlayışı Ebru Özgen Elektronik Perakendicilik ve Bir Reklam Mecrası Olarak Sosyal Ag Siteleri 21 Nazhm Tüzel Uralta$ &' L.Serah Bahadırlı Beta BASıM YAYıM DAGITIM A.Ş. Narlıbahçe Sokak Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - istanbul Tel: (0-212) Fax: (0-212) Mc Luhan ve Baudrillard'ın Penceresinden Sosyal Medyanın Etkisi: İfadenin Esareti, Gözetlenen Toplum ve Kayıp Kimlik Sendromu Ece Baban 57

3 iv II SOSYAL MEDYA i PAZARLAMA İLETİşİMİ 4 Sanal Dünyada e-agızdan Ağıza Pazarlama Üzerine Bir İnceleme Gresi Sanje Dahan 5 Sosyal Medya KOBİ'ler İçin Bir Fırsat mı? Facebook ve Linkedln Üzerinden Bir İnceleme Tolga Kara Sosyal Aglar ve Kişisel Gizlilik çatışması 243 Arif Yıldırım 12 Sosyal Medya Gücüyle Geleneksel Medyayı Değiştirmek Mümkün mü? Ceren Sözeri Siberalemde Çocukluğun Yeniden Üretimi 285 Gürdal Ülger v 6 Sosyal Paylaşım Aglarının Reklam ve Pazarlama Disiplinleri İçerisinde Kullanımı Necmi Emel Dilmen 129 LV SOSYAL MEDYA i TEKNOLOJİ 14 Arayüz Tasarımı ve İşletim Sistemlerinin Ekonomisi: İOS'un Getirdikleri Bilgi ve İletişim Teknolojileri Çağında Yeni Nesil Tüketim AIgısı ve Türkiye 155 Cem S. Sütçü Zeynep Kaban Kadıogıu III SOSYAL MEDYA i AG TOPLUMU 15 Sosyal İletişim Aracı Olarak Akıllı Telefonların Oluşturduğu Uygulama Toplumu Olgusu: WhatsApp Uygulaması Kültürel Kimlik Farkındalığı Yaratmada Sosyal Ağların Rolü: Manav Türkleri Üzerine Bir Araştırma 173 Deniz Yengin Erhan Akyazı &' Duygu Ateş 9 Sözlüklerdeki Sinema Sevgisi: New York'ta Beş Minare ve Çoğunluğun İnternet Sözlüklerine Yansıması 195 Nilay Ulusoy 10 Sosyal Medya: Bir Alan Çalışması Olarak Facebook'un Kullanımı 213 Gülşah Gönenli &' Pelin Hünneriç

4 Arayüz Tasarımı ve İşletim Sistemlerinin Ekonomisi: los'un Getirdikleri Doç.Dr. Cem S. Sütcü Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi ı. İŞLETİM SİSTEMLERİNİN EKONOMİK BOYUTU İşletim Sistemleri bilgisayarların vazgeçilmez bileşenlerindendir. Bilgisayarların yaygınlaşması ve çok çeşitli kullanıcı ihtiyaçlarına cevap verebilmesi açısından önemli bir yere sahiptir. İnsanların kullanıcı olarak bilgisayarlarla ilk tanışmaları işletim sistemlerinin nasıl çalıştığını öğrenerek olur. Bu nedenle, eğer kullanıcı işletim sistemini kullanırken zorlanırsa, anlayamadığı konutlar ve kullanım şekilleriyle karşılaşırsa bilgisayarlar konusunda olumsuz önyargılar geliştirmeye başlar. Bu da onun bilgisayardan beklentilerini sınırlar, önyargılar oluşturur. Bu da onun bilgisayarlardan beklentilerini sınırlar, önyargılar oluşturur. İşletim sistemleri geliştiricileri bir yandan güvenlik, hız, kapasite ihtiyaçlarını karşılamaya çalışırken bir yandan da bunları kullanıcının en ergonomik şekilde elde edebilmesinin yollarını arıyor. Dünyada en çok kullanıcıya sahip işletim sistemi Windows işletim sistemi türevieridir. Janco Associates tarafından 2011'de yayınladığı bir araştırmanın sonuçlarına göre dünyadaki işle-

5 334 SOSYAL MEDYA i AKADEMi ARAYÜZ TASARlMI VE isletilvi SiSTEM LERi NİN EKONOMis i i Sütcü 335 tim sistemi pazarının %40 ' ı Windows 7 ve Vista sistemlerinden oluşmaktadır (Janco, 2011). Tablo yılları arası dünyada işletim sistemlerinin kullanım oranları (%) Kaynak: com/#os-ww-yearly-200b-2011 Öte yandan, Windows 7 işletim sistemi yayınlandığı 22 Temmuz 2009'dan beri iki sene içinde 300 milyon satış rakamına ulaşmış ve bugüne kadar en hızlı satış yapan işletim sistemi unvanına sahip durumda (McEntegart, 2011, Lamkin, 2010, Paul, 2010). x iş l etim sistemleriyle çalışan cihaz l arın popülerligi 2010 yılında %63 iken 2011'de %36'ya düşmüş. ios ve Android'lerin payı ise %33'ten %58'e çıkmış. iphone tek başına %32'lik bir paya sahip olarak en çok kullanılan ci haz olmuş (HilaL. 2011). Yine Statcounter.com'un araştırmasının sonuçlarına göre mobil işletim sistemi kullanım oranlarında daha rekabetçi biri yapı oldugunu görüyoruz. Aşağıdaki grafik dünyadaki bu durumu oldukça çarpıcı bir şekilde ortaya koyuyor. Grafik yılları arası dünyada mobil işletim sistemlerinin kullanım oranları (%) S[<ılOJ uu( ı!r Global StoJts ~o.p II'WlIt.bı (,"!t Itim loofli.l!lu Tablo yılları arası Türkiye'de işletim sistemlerinin kullanım oranları (%) i 1- :. Kaynak: Öte yandan, Sıla Hilal'in sosyalmedya.co sitesinde yayınlanan bir yazısında belirttiğine göre işletim sistemlerine bakıldığında sadece bir senede kullanım alışkanlıklarında büyük değişiklikler olduğunu görülüyor. PC'ler yerlerini tablet bilgisayarlara ve akıllı telefonlara bırakıyorlar. Windows veya Mac OS Kaynak: bile _ os-ww-yearl y-200b-2011 Bu rakamlar, masaüstü/taşınabilir bilgisayarlarda hem de tablet bilgisayarlarda özellikle son bir yıl içinde gerçekleşen

6 336 SOSYAL MEDYA i AKADEMi ARAYÜZ TASARIMI VE İŞLE TIM Sİ STEMLERİN fn EKONOMİsİ i Sütcü 337 önemli bir değişimi simgeliyor. Ülkemizde de dünyaya paralel bir değişim söz konusu. Apple firması, 2001 yılında ipod cihazını ortaya çıkardığından beri tüketici pazarına yönelik olarak ürünler piyasaya sunuyor. iphone, ipod Touch, ipad gibi cihazlar bunun tipik örnekleri. Paralel şekilde, OS X işletim sistemini daha basit olan ios işletim sistemi ile birleştiriyor. Bu ve benzeri hareketler de bazı yorumcular tarafından Apple firmasının tüketici pazarına profesyonel/iş pazarlarına göre fazla ağırlık vermesi olarak yorumlanabiliyor. Ama Apple'ın kendisinin böyle bir açıklaması bulunmuyor (Raymand, 2011, Brinkmann, 2011). Grafik yılları arası Türkiye'de mobil işletim "'-, - sistemlerinin kullanım oranları (%) : tcou nl ıo-r (;IClbal ~r, ı t' ıc!iitkn~kos.';rhl.w""f'(itft~ lb ı~i J Kaynak: 2. DOKUNMATİK ARAYÜZ'ÜN ÖNEMİ Arayüz tasarımının temel prensibi aynı zamanda iletişimin de temel prensiplerindendir: Alıcı ve Verici ara s ında oluşan iletim kana l ının engelsiz (gürültüsüz) olması. Bu durumda, kullanıcının bir arayüzden temel beklentisi, gürültüyü azaltıp alıcıyla verici arasında akıcı bir iletişim kurmak olacaktır. Arayüz bu iletişimde "pencere" konumundadır (Diaz, 2010). As l ında en yaygın işletim sisteminin isminin "Windows" olması bu anlamda kullanılmış bir eğretilemedir. Pencere, bizim dış dünya ile bağ lantımızı sağladığı gibi i ş letim sistemi olarak da kullanıcının bilgisayarla bağlantısını sağlar. Fakat pencere eğretilemesi kullanan i ş letim sistemi mantığı da bazı kısıtlara sahiptir. Aslında, biz insanlar her şeye bir pencereden bakmayız. Onlara "dokunabilir" ve onlarla bu şekilde de etkileşime geçeriz. Bu durum, insanın düşünce yapısının "nesne yönelimli" olmasından kaynaklanmaktadır. Yani biz etrafımızdaki her şeyi somut nesneler olarak algılamaktayız. Duyu organlarımız bu prensibe göre ç alışıp beynimize ileti göndermekteler. Görmek en önemli duyumuz. İşitmek, dokunmak, koklamak ve tatmak onu izliyor. Dolayısıyla, bilgisayar ortamında bir camın arkasından olanları görmek/izlemek yeterli bir etkile şim sağlamıyar. Kullanı c ı mümkün olduğu kadar fazla duyusuyla bilgisayarla etkileşime girmek istiyor. O yüzden "dokunmak" bir sonraki aşamayı temsil ediyor İnsan -Makine etkileşim sürecinde. Bu aynı zamanda, insanın bilgisayar kullanma s ını da kolaylaştırıyar. Çünkü dokunmatik ekranlardaki "dokunma hissi" kuhanıcıda bir eşyaya dokunma hissi uyandırıyar. Bu nedenle dokunmatik ekranlı bilgisayarlarla (Steve Jobs, bu tablet PC cihazlarına "post-pc ürünleri diyor) etkileşime girebiliyor ve

7 338 SOSYAL MEDYA i AKADEMi ARAYÜZ TASARıMı VE işletim SiSTEMLERiNiN EKONOMiSi i Sütcü 339 bunu yaparken de "sezgisel" olarak hareket edebiliyor. Onlara etrafındaki nesnelere davrandığına daha yakın davranabiliyor ve bu durum onu bilgisayarltablet karşısında daha rahat ettirebiliyor. Aslında, düşünce sistemimize daha yakın bir arayüz olmasının yanında, tabletlerin bir özelliği de bilinen en eski yazılçizi ortamlarından biri olmasıdır. Zaten kağıt da zaman içinde evrim geçirerek taşınabilir boyut ve ağırlığa sahip bir tablet durumuna gelmiştir. Bilişim dünyasında, Apple firmasının ürettiği ipad ve iphone cihazlarının bu kadar ilgi görmesinin altında salt bir pazarlama başarısı olması yatmıyor. Aynı zamanda, onun nesne yönelimli mimarisi (örneğin, Cocoa Touch 1 ) ve daha fazla duyumuza hitap etmesi nedeniyle kullanımındaki sezgisellik özelliğinden kaynaklanan kolaylığı onu bu kadar popüler yapmış durumda. Üstelik kullandığı çoklu dokunmatik (multi-touch) ekran teknolojisinin patentini kimseye vermediği için bu alanda rakiplerine göre daha avantajlı. Diğer taraftan, ios teknolojisinin merkezinde bulunan "Application"2 mimarisi aynı zamanda yeni ekonomi alanında yaşanan önemli bir gelişmeye işaret ediyor. App, tekil veya çoklu, belirli görevleri yerine getirmek üzere tasarlanmış yazılımlardır. Genelolarak "program" dediğimiz diğer yazılımlardan Cocoa, Apple firmasının Mac OS X işletim sistemi için kullandığı nesne yönelimili uygulama programlama arayüzlerinden (APIs) biridir. Bu API'nin Cocoa Touch adı verilen uzantısı da Apple'ın iphone ve ipad ürün hatlarında çalışan ios işletim sistemi üzerinde uygulama geliştirirken el hareketlerini tanıma ve animasyonları hazırlamak için kullanılır ( 2 Kısaca, app deniyor. Uygulama yazılımı anlamına geliyor. temel farkı, genel amaçlı olmamasıdır (Ansca, 2011). Örneğin, MS Word programı ile yazı yazılabilir, MS Excel programı ile de tablo ve grafikler hazırlanabilir, hesaplamalar yapılabilir. Fakat, MS Excel programında da mektup yazılabilir veya MS Word programında da tablo ve grafikler oluşturulabilir ve basit de olsa hesaplamalar yapılabilir. App, bu tür programlara göre hem üzerinde çalıştığı donanım, hem de işlevleri açısından daha belirli/sınırlı özellikler taşır. Örneğin, facebook ve twitter gibi ortamlara bağlanabilmek için kullanılan App'ler başka bir işlev için kullanılamaz. Cep telefonundaki navigasyon app'i araba kullanırken yolunuzu bulmanıza yardımcı olur. Bir bilgisayarda tarayıcı yardımıyla herhangi bir gazetenin web sayfasını okuyabilirken, cep telefonu ve tabı et bilgisayarlarda her bir gazetenin haberlerini okuyabilmek için o gazetenin özel App'i cihaza in dirilip kullanılabilir. 3. ARAYÜZ KAVRAMıNıN DÖNÜŞÜMÜ Artık, yazılımlar kıyafet, yiyecek, saat, telefon gibi somut ürünleri satın alırken yaptığımız gibi alınıyor ve kullanılıyor hale gelmiş durumda. Herhangi bir "web sitesine girmek" ifadesi yerini bir "App'i çalıştırmak" olarak tanımlanıyor. Örneğin bir bankacılık işlemi yapmak için bankanın web sitesine girmiyorsunuz da o bankanın App'ini çalıştırıyorsunuz. Yapmak i s tediğiniz işle ilgili App'i indirip işinizi yapıyorsunuz. Pencereler arasında ben işimi nasıl yapacağım hangi penceredeki programı kullanacağım diye araştırmıyorsunuz. Bu ekonomi ve pazarlama açısından kullanıcıyı rahatlatan bir durum ortaya çıkarıyor. Çünkü kullanıcı bildiği işi yapabilmek için belirli bir App arıyor. Marketten alır gibi satın alıyor ve kullanıyor. Genel amaçlı yazılımların yerine bu tip uygula-

8 340 SOSYAL MEDYA i AKADEMi ARAYÜZ TASARIMI VE işletim SiSTEMLERiNiN EKONOMisi i Sütcü 341 maların yaygınlaştığını görüyoruz. O yüzden, öyle oldukları halde onlara yazılım da denmiyar. Bu durum, bir yandan işletim sisteminin mantığını değiştirirken, bir yandan da mimarisini değiştiriyor. Ama aynı zamanda yazılımlar özelinde bilişim ekonomisini de değiştiriyor. Artık yazılımlar da neredeyse "brick and mortar" statüsüne yükseliyor. Yazılıma göre daha somutlaşan ve daha kolayalınıp satılabilen, dolaylı yoldan değil, doğrudan hangi işe yarayacağı kullanı cısı tarafından sezgiselolarak anlaşılab ilen bir hal alıyor. IHS araştırma firmasının yayınladığı rapora göre, 2010 uygulama mağazası satış gelirleri itibariyle Apple firması %87.2 oranında bir paya sahip ve toplam gelirleri 1.78 milyar Dolar seviyesinde iken onu RIM firmasının Blackberry uygulama mağazası %7.7 pay ve 165 milyon Dolar gelirle izliyor, üçüncü sırada Nokia'nin OVI Suite mağazası bulunuyor. %4.9 Pazar payı ve 105 milyon Dolar gelire sahip Nokia'yı, %4.7 Pazar payı ve 102 milyon Dolar gelirle Google'ın Adroid Pazarı takip ediyor (Dilger, 2011). Benzer bir araştırma yapan Milenia Media Reklam Şirketi 2011 yılında Pazar payları ile ilgili benzer bir sonuca ulaşıyor. Apple firmasının uygulama satış gelirlerinin toplam uygulama satışları içindeki payı %47, Android platformunun %36, RIM'in Blackberry platformunun pazar payı da %7 oranında iken, Windows phone 7, symbian ve palm gibi diğer platformlarının uygulama satışlarının payı toplamda %10 olarak ortaya çıkıyor (Sande, 2011). Bu anlayış, sektörde bu döneme kadar devam eden arayüz Bu aynı geliştirme mimarisini de yaklaşımını da değiştiriyor. zamanda, kullanıcıların daha iş odaklı çalışabilme lerin i sağlayan bir sistem olabilir. Daha sezgisel ve daha fazla duyuya hitap ediyor. İletişim sürecindeki arayüzü de şeffaf yapıyor. odaklı ça Kullanıcı gürültüye fazla maruz kalmadan daha iş lışabiliyor. Bu durum, iletişim süreci açısından da önemlidir. Çünkü aracın/ortamın şeffaf olduğu bir iletişim de etkileş im artar. Enformasyon tekrarı (redundancy) azalıyor. Dolayısıyla entropi de azalıyor. Yeditepe Üniversitesi'nde Görsel İletişim Tasarımı Bölümü'nde Arayüz Tasarımı isimli yüksek lisans dersinde, Güzel Sanatlar Grafik Bölümü mezunu bir öğrencim "okuldayken bize hep kalem-kağıt ile çizim yaptırdılar. Mezun olduktan sonra da hep bilgisayar çizim yapmamız gerekiyor işleri ye tiştirmek için. Şimdi elle çizmeyi unuttum" dedi. Ben de ona, alanında oldukça popüler olan ve grafikerlerin de yoğun olarak kullandığı bir yazılım olan Photoshop programını bilgisayarında açmasını ve karşısına çıkan ekranda bulunan ve programın kullanılabilmesini sağ la yan simge, menü isim ve açıklamaları, komutlar gibi nesneleri saymasını istedim. 120'ye gelince, bu kadarı durumu açıklayabilmem için yeterli dediğimde o da programı kullanabilmesi için bilmesi gereken simge, menü ismi, komut vs, sayısına şaşırmıştı. İşte, dedim. Bir grafiker olarak işini yapabilmek için bilmen gereken, sadece bu ekranda 120'den fazla kelime veya kavram var. Bu yeni bir dil öğrenmek gibidir aslında, "Programı kullanırken hiç o gözle bakmamıştım ama evet haklısınız" dedi. Bu durum aslında şunu gösteriyor: Arayüz kullanıcının işiyle arasında bir engel gibi duruyor. Halbuki ona, örneğin okulda hocalannın öğrettiği şekildeki kolaylıkta işini yapabileceği bir ortamjarayüz sunmaı!. işini yapabilmek için bir yabancı dil öğren mek zorunda kalmamalı. Nitekim, Adobe firmasının da bu yönde bazı çalışmalar yaptığı haberleri söz konusu (Golijan, 2011).

9 342 SOSYAL MEDYA i AKADEMi ARAYÜZ TASARlMI VE i Ş LETil,, 1 SiSTEMLERiNiN EKONOMİsİ i Sütcü SONUÇ Bütün bunların şöyle sonuçları olması beklenebilir: Bilişim dünyası/sektörü her geçen gün artan bir oranda Bilişim dünyası/sektörü her geçen gün artan bir oranda etkileşimli arayüz tasarımına yönelmesi kaçınılmaz görünüyor. Bilişim sektörünün dinamikleri dolayısıyla bilişim ekonomisinin dinamikleri değişebilir. Çünkü Grafik l 'den de anlaşılacağı üzere pazar şartları ve artan rekabet daha fazla sayıda insanın daha kolay bir şekilde bilgisayar kullanmasını gerektiriyor. Bilgisayar kullanım alışkanlıklarında, hatta bilgisayarın insanların gözündeki yeri konusunda önemli dönüşümler yaşanabilir. Artık bilgisayarların kullanıldığı fark edilmeden iş yapabilmek şeffaf arayüzler sayesinde mümkün olabilir. İnsanın düşünce yapısına daha uygun (nesne yönelimli) bilgisayar sistemlerinin yaygınlaşmasıyla insan-makine etkileşimi artabileceği için, örneğin, iş ortamlarında kurum içinde bilgi yönetimi (knowledge management) daha mümkün hale gelebilecek. Apple'ın 2001 yılında ipod'dan itibaren çıkardığı bütün "tüketici elektroniği" ürünlerinde görülen taşınabilirlik, tasarım ve fiziksel görünümün ön plana çıkması durumu, aslında onların, bilgisayar ve Internet'in sahip olduğu "sanal" algısını "meta"laştırmaya yönelik gelişmeler olarak algılanmasına yol açabilir. Önce, müzik gibi sanal bir kavramı ipod cihazı özelinde metalaştırdıktan sonra ipad gibi bir cihazla da işletim sistemi, yazılım ve bilgisayar kavramlarını başarılı bir şekilde metalaştırıyor. Kendi ekonomisini yaratıyor ve Yeni Ekonomi dediğimiz kavramın daha net anlaşılmasını sağlıyor. Bilişim sektörünün, diğer aktörleri de alternatif arayışını akıllarına bile getirmeden açılan kazanç kapısından girip onu taklit yoluna gidiyor. KAYNAKÇA Ansca, 2011, Accessed Brinkmann, Ron, 2011, X vs. Pro., wordpress.com/, Accessed Diaz, Jesus, 2010, The Apple Tablet Interface Must Be Like This, l/the-apple-tablet -interfacemust-be-like-this, Accessed Dilger, Daniel Eran, 2011, Apple's rivals battle for ios scraps as app market sales grow to $2.2 billion, _ nokia _ and _googles _ android _ battle _for _ apples _ios _ scraps _ as _ app _market_ sal es _grow_ to_2_2_billion.html, Accessed Golijan, Rosa, 2011, New Photoshop apps let ipads run the Show, _ news/2011/04/11/ newphotoshop-apps-let-ipads-run-the-show, Accessed Hilal, Sıla, 2011, Ev Dışında İnternete Bağlanmak İçin Hangi Cihazlar Kullanılıyor?, Accessed Janco Associates, 2011, Browser and Operating System Market Share White Paper, Accessed

10 344 SOSYAL MEDYA i AKADEMi Lamkin, Paul, 2010, Windows 7: The fastest selling OS in history, http: //v.ıww.pocket-lint.com/news/36402/windows-7- fastest-selling-os, Accessed McEntegart, Jane, 2011, Microsoft Has Sold 300 Million Windows 7 Licences, news/windows-7 -Sales-Licences-3 00-Millian -Quarterly Revenue,12096.html, Accessed PauL, Ian, 2010, Microsoft: Windows 7 Fastest-Selling OS Ever, _7 _ fastestselling_ os _ ever.h tml Accessed Raymond, Scott, 2011, Apple is abandoning the professional market, Accessed Sande, Steve, 2011, ios gains ad share from Android in March, remains hottest app platform, com/2011/04/14fios-gains-ad-share-from-android-in-marchremains-hottest-app-pl/, Accessed

11 Kitap baskısında net görünmeyen grafiklerin büyütülmüş halde gösterimleri: (Kaynak: os-tr -yearly ) Grafik yılları arası Türkiye'de mobil işletim sistemlerinin kullanım oranları (%) (Kaynak:

12 Grafik yılları arası Türkiye de mobil işletim sistemlerinin kullanım oranları (%)