Gurbetde. Aykırı. Konuşmalar. 15 Tarihi Röportaj FARUK ARSLAN

Transkript

1 Gurbetde Aykırı Konuşmalar 15 Tarihi Röportaj FARUK ARSLAN 1

2 12 Nisan 1969'de Ankara'da doğdu. Aslen Çorumludur. 3 yıllık GATA Sağlık Astsubay Hazırlama Okulu'ndan mezun oldu. Azerbaycan Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü nü bitirdi. Hazar'ın Statüsü konusunda tez yazarak 1997'de Uluslararası Hukukçu unvanını kazandı. Kanada da Centennial College'den 2008 de Sosyal Toplumcu diplomasıyla mezun oldu. Toronto da York Üniversitesi nde Sosyoloji bölümünde yüksek eğitim gördü ve 2011 de tamamladı. Arslan, Karabağ, Çeçenistan ve Abhazya savaşlarını yakından takip etti. Hazar'ın enerji rezervleri ile ilgili yazdığı 3 binden fazla haber ve makale Türk ve yabancı basında yayımlandı. Azerbaycan Zaman gazetesinde muhabirlik, haber müdürlüğü ve köşe yazarlığı yaptı. CHA Azerbaycan temsilciliğini 3 yıl yürüttü. 2 yıl süresince Türkiye'de yayımlanan Zaman gazetesinde Bakü Mektubu adlı köşeyi yazdı. Azerbaycan'da yayımlanan ilk çocuk gazetesi Tomurcuk'un kurucularından oldu. Zaman gazetesinde 2000 yılı sonuna kadar Ankara'da diplomasi, dış politika ve enerji muhabirliğini yürüttü. 14 ülkede basılan Zaman gazetesine yönelik özel araştırma dosyaları hazırladı. Türk dünyası özel muhabirliği yaptı. Azerbaycan Gazeteciler Cemiyeti, Ankara Diplomasi Muhabirleri Derneği ve Kanada Etnik Gazeteciler Derneği üyesidir de Kanada da Zaman gazetesi temsilciliği görevini üstlenirken, Toronto muhabiri olarak çalıştı. Kanada Türkleri nin posta ile dağılan ücretsiz haber dergisi Sunrise'ı kurdu ve bir yıl boyunca editörlüğünü üstlendi periyodunda Ali Alperen mahlasıyla sırasıyla Gündüz, Muhalif, Gelecek gazetesi, Hür Gelecek gazetelerinde ve 2009 dan beri Milli Ocak ta köşe yazısı yazdı yılında Metafizik Magazin dergisinde yazıları yayımlandı den beri Kanada da beş bin tirajla yayımlanan ve ücretsiz dağıtılan Canada Türk te 2006 dan beri köşe yazısı yazıyor den beri ise, internet medyasında aralıksız köşe yazılarıyla haberciliğini sürdürüyor. Evli ve iki çocuk babası olan Arslan, Kanada ve Türkiye vatandaşı olarak Kanada da gazetecilik yaşamına devam ediyor. Arslan, iyi derecede İngilizce, Almanca ve Azerbaycan Türkçesi biliyor. Yayımlanmış Eserleri: Matrix in 11 Eylül Kurgusu Hazar ın Kurtlar Vadisi: Petrol İmparatorluğunda Güç Savaşları Net Kırılma: Evenjelik Harbin Kurgusu Petrol Satrancı veya Hazar da Petrol Kurdu Kanada ya Gelmenin Yolları-Kurtar Bizi Kanada Mesih in Hızır ı Barnaba: Hristiyanlığın Gizli Tarihi Keşmir de Hz. İsa Efsanesi September 11 Fiction of Matrix (English) Vadi nin Şifresi Çözülüyor veya Kurtlar Vadisi Fenomeni Esra rlı Sosyolojik Tahliller Karakutu Ergenekon un Karanlık İsmi: Tuncay Güney Mason Bektaşiler Eşekler Sınıfı: Askeri Okulda İrtica Paranoyası İlk Muhacirler Azerbaycan Kanadalı Müslümanlar, Mühtediler, Türkler Narratives on Canadian Muslims, Reverts, Turks (English) Tevhid Havarisi Barnaba Sociological Writings in the Canadian Perspective (English) Merchant Splitting and Processing Plant: Business Plan (English) Teşkîlât-ı Ergenekon Türkistan ve Ötesi : Gezdiklerim, Gördüklerim, Duyduklarım Gurbetde Aykırı Konuşmalar: 15 Tarihi Röportaj 2

3 Konuştuklarım Önsöz...Nasıl gazeteci oldum? 12 Nisan 2005 Aksiyon da Haydar Aliyev Röportajım, Aliyev le geçen Karabağlı ve Petrollü Yıllar Ebulfez Elçibey: Türkiye ile birleşmeliyiz Bahtiyar Vahapzade: Babam Türklerin geleceğini bildirdi... 18/06/2011 Namık Kemal Zeybek: Turancılık davasını kaybettik Ahmet Özhan: Ehli Beyt ve Hacı Bektaş Veli nin yolu Mevlana yoluyla aynıdır Aralık 2007 Tuluyhan Uğurlu: Konserime gelmeyen, siyasetin ruhunu anlayamaz Prof. Dr. Mümtaz er Türköne: Patronlarımız Askeri Darbe İstemiyor /05/2010 Dr. Fuad Şahin: Kanada'da yaşamak cihattır...13 Temmuz 2007 Prof. Dr. Tözün Bahçeli: Türkiye Türklerindir söylemi kalkacaktır Waterloo'ya Türk yönetici: Prof. Dr. Feridun Hamdullahpur...03/09/2009 Prof. İbrahim Dinçer : Ahbap-çavuş ilişkisini aşıp takım oluşturmalıyız Şubat 2008 Dimitri Kitsikis: Modern Osmanlı Kuruluyor...13/12/2007 Amerikalı Dr. Jill Carroll'a göre Gülen Devrimizin Düşünürü..12/12/2007 Roman Katolik Papazı Damien MacPherson : Katolikler, kurtuluş kapsamını genişletti...23 Nisan 2008 Ontario Eyalet Liberal Milletvekili Tony Ruprecht: Gülen, hepimizin kahramanıdır...1 Ağustos

4 ÖNSÖZ Nasıl gazeteci oldum? 12 Nisan 2005 Eşim Bakülü bir Azeri olduğu için kendimi hep 'Odlar (Ateşler) Diyarı'nın bir parçası addetmişimdir. Azerbaycanla ünsiyetimin başlangıç tarihi 20 Ocak 1990 Bakü katliamıdır. Bu katliam olmasaydı hayatımın akışı başka türlü cereyan edecekti, belki de gazeteci olmayacaktım. Neden mi? Son 13 yılını Türk dünyasına vermiş biri için tuhaf olacak ama, bu olaydan önce böyle bir ülkenin varlığından habersiz idim. Resmi tarih onlardan bahsetmiyordu, Sovyet demirperdesine ek olarak dış Türkleri dışlayan rejimimiz gözümüzü perdelemişti. 27 Ocak 1990 Şadırvan/İzmir vaazında bu olayı anlatırken bayılan Fethullah Gülen kanımı dondurmuş, birden 'kardeşlerin zulüm görürken sen rahat içindesin' diyen vicdanımın sesine kulak vermiş, tüm dünyevi arzuları bir kalemde silerek beni hızla çeken bu ülkeye gitmenin yollarını aramaya başlamıştım. İstanbul'da ücret almadan Bulgaristan ve Romanya'dan gelen ilk öğrencilerin belletmenliğini yapmış, Moğolistan'dan gelmiş Kazak Türklerine ve yetişkinlerden oluşan Çeçenlere Türkçe öğretmiştim. 1991'in sonlarında İstanbul'a gelen bir Azeri heyet, ' Ne olur gel, size her türlü imkanı sağlarız' dediğinde bir saniye bile düşünmemiştim. Azerbaycan macerasına başlarken hayır-duasını eksik etmeyen Fethullah Gülen, Azerbaycan ve Orta Asya da yayımlanacak Zaman gazetelerini kurmaya giden 19 kişilik ekibimizden bekar olanlara orada akrabalık ilişkisi kurun demişti. 5 bekar gazeteci arkadaşım deneselerde yerli gelin bulamadılar, içlerinde akrabalık tavsiyesini yerine getiren tek kişiydim. Bunun için dört deneme yaptığımı kabul etmeliyim... Azerbaycan ın Eğitim Bakanı Mısır Merdanov ve suikasta kurban giden Prof. Dr. Ziya Bunyadov cinayetiyle ilgili 1998 de haksız yere görevden alınan İçişleri eski bakanı Nizani Gocayev yakın akrabalarım olmuştu. Azerbaycan Meclis Başkanı Murtuz Elaskerov, AMİP Lideri İtibar Memmedov ve SOCAR Başkan yardımcısı Salmanov ise uzak akrabalarımdı. Milli Küreken ( damat) olarak çağrılıyordum. Faruk ismi Azerbaycan da olmaması nedeniyle yeni ismim Ferruhtu yılı başında İstanbulda vize aldığımız Sovyet Konsolosluğu, bir haftalık vize vermişti, üstelik Bakü yerine Sibirya'daki kentlere giriş vizesi yazmıştı. Rüşvetle ilk tanışmamda o günlerde Hakkari otobüs terminaline benzeyen Bakü havaalanında bu sayede oldu. Rus polisi parayı seviyordu. 7 günlük vize ile geldiğim Azerbaycan'da tam 7 yıl kaldım. Savaş muhabirliği ve bölge gazete bürolarını kurma görevim nedeniyle Azerbaycan'ın her kentini en az 20 defa dolaştım, Bakü'nün her sokağı bana avucumun içi kadar yakındır. 8 değişik Azeri şivesini anlarım, en sevdiğim Şirvan lehçesini mükemmel kullanırım, Bakü'de Uluslararası İlişkiler okumam uluslararası hukuk masteri yapmam nedeniyle akademik ve edebi Azeri diline de hakimim. Azerbaycan'dan Türk medyasına 5 binden fazla haber yazdım, Televizyon ve radyolara konuştum; yerli Azeri basınında yazdığım Kril ve Azeri Latini alfabesinde haber ve makale sayısıda 3 bin civarındadır. 7 yıl boyunca hergün yayımlanan tüm gazeteleri okudum, en iyi haber ajansları Turan ve Şark'dan gelen bilgilerle gıdalandım. Röportaj yapmadığım siyasi lider ve politik fıgür yoktur diyebilirim. Azerbaycan'da girmediğim hiç bir delik, tanımadığım kimse, eski Sovyet ülkelerinde gezmediğim yer olmadığı kanısındayım. Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev'i arasında yurtiçi ve yurtdışında adım adım izledim. Bu nedenle sürekli Azeri televizyonunda görünmemden dolayı gittiğim heryerde Azeriler bana bizden biri şeklinde yaklaşmıştır yılı sonuna kadar Bakü'ye iki defa gittim. Aliyev, her Türkiye'ye geldiğinde beni arkasında 4

5 buldu. Rahmetli Elçibeyle olan yakın ilişkilerim Aliyev tarafından hep şüphe ile karşılanmış, muhaliflerle yaptığım röportajlar kızgınlığını hep artırmıştı. Azeri mentalitesinde muhalif ses, hain demektir. ABD Başkanı Bush'un dediği gibi ' Ya bizdensin, ya onlardan' kuralı geçerlidir. Hiç kimseye siyasi olarak taraf olmamamın avantajını çok iyi kullandım. Türkiye'den Aliyev'i devirmenin moda olduğu dönemde ve devletin her kesiminin bulaştığının ortaya çıktığı bir sırada Azerbaycan'ın eski Dışişleri Bakanı Hasan Hasanov'in bir gün yüzüme şöyle haykırdı: ' Seni çok araştırdık, sen temizsin'. Azerbaycan dış politikasına vukufiyetim nedeniyle Hasanov un kendi adına sormadam demeç yazma izni verdiği tek gazeteciydim. Tüm bunlar doğruları yazmamı hiçbir zaman engellemedi. Merhum Azerbaycan Devlet Başkanı Haydar Aliyev'i tam 5 yıl adım adım izlerken, Kurt politikacının Hazar'daki kurtların dansını nasıl idare ettiğini gözlemledim. Derin konuları cesur yazılarıyla kaleme alan gazetecilerin kaderi ajanlıkla suçlanmaktı. Hele yurtdışında görev yapıyorsa şüpheci bakışlar üzerinde toplanırdı.' 007 Türk James Bond'u' lakabını bana 7 yıl Azerbaycan Zaman gazetesinde aynı haber merkezini paylaştığım Azeri meslekdaşım Aziz Mustafa takmıştı. Delili ise, 1998'de Amerikan Kongresi'nin Sovyetleri yıkmak için kurduğu Azatlık ( Liberty) Radyosu'nun beni Türkiye'de yayımlanan yukarıdaki haftalık Bakü Mektubu köşe yazımı esas göstererek ' Türk ajanı' olarak suçlamasıydı. Almanca ve İngilizce bilmem, koyu bir Türk milliyetçisi olmam nedeniyle emindi: Ben silah yerine kalemini kullanan 'Türk James Bond' idim. Diğer Azeri meslekdaşım İmran bey ise, Türkiye'nın petrol çıkarlarını amansızca savunduğum için adımı ' Baku-Ceyhan profesörü' olarak koymuştu. Ankara'daki Rus diplomatlara görede kesinlikle MİT hesabına çalışan biriydim; hatta bir ara CIA olduğumdan şüphelendiklerini hissettirdiler. 1994'den itibaren Azeri petrollerine yapılan yatırımlar ve Bakü-Ceyhan boru hattı ana haber kalemim haline gelmişti. Yazdığım 3000'e yakın petrol haberi ile Türkiye'de isim yaparken, yabancı basın tarafından bağımsız kaynak olarak kabul edilmeye başlandım. Azeri dostlarıma göre, bu projenin gerçekleşmesi benim takibim olmadan mümkün olmazdı. Hem İngilizlerin oyunları, hem Aliyev'in, hem Amerikalıların oyunlarını ortaya çıkarmak; Rusları ve İranlıları rezil etmek ve Türkiye'nin yaptığı hatalara zamanında müdahele etmek görevimdi. Bu arada haftada beş gün çıkan Zaman gazetesinin haber merkezini idare etmek, haftada Azerbaycan Zaman'a üç köşe yazısı sunmak, CHA temsilcisi olarak Türkiye'ye günde beş haber yazmak, haftada Türkiye Zaman'a bir köşe göndermek rutin işlerimdi. Başta BBC Azerice servisinin olmak üzere saygın yabancı haber ajanslarının haber doğrulayan bağımsız kaynağı haline gelmiştim. Tam bir ' Newsman', haber adamı, 'haber manyağı' olup çıkmıştım. Gürcistan, Ermenistan ve Rusya haberleri avucumun içi kadar yakındı. Türk televizyon ve radyolarına konuşan Türk gazeteci olmak aynı bir heyecan veriyordu. Azerbaycan Lideri Haydar Aliyev'in içerideki ve dışarıdaki temaslarını, programlarını izlemek kısa sürede Azerbaycan Cumhurbaşkanlığında kredi oluşturmuştu. Aliyev, yurt dışına götüreceği muhabirleri özenle seçerdi. Masraflar karşılandığı için bu tüm gazetecilerin arzusuydu. Yabancı gazeteci olarak Aliyev heyetindeki tek muhabirdim. Azeri meslekdaşlarıma göre, Aliyev heyetindeki tüm gazeteciler mutlaka ajandı. Azatlık Radyosu için çalışan rahmetli Elmira Ahmetli, Azeri istihbaratı, Elmira Akındov Rus istihbaratı, şu anda milletvekili olan Amerika'nın Sesi Radyosu temsilcisi Rafael Hüseynov güya CIA adına çalışıyordu. Geriye kalan bendenizde Azeri dostlarıma göre MİT adına çalışıyor olmalıydım ki, Aliyev beni de yanına yaklaştırıyordu. Aliyev, KGB'nin eski elemanı olarak hala Andrapov tarzı bir diktatör polis-isthbarat rejimi yönetirken, yanına istihbaratçı olmayan birini almazdı onların mantığına göre. En yakın Azeri dostlarım bile' Bizim MİT dindar, milliyetçi birini eleman yapmaz' şeklinde kendimi savunmamı anlayamıyor, gerekçemi komik bularak bıyık altından gülüyordu. Azeri meslektaşlarım artık bana ' 007 Türk James Bond'u diyordu cumhurbaşkanlığı seçiminde Aliyev'in seçim fotoğraflarını ve aile albümü için özel 5

6 fotoğraflarını çekmek için Zaman Gazetesi'nden Kemal Kazaz ve beni kullanması, iddialara tüy dikti. Aliyev'in 35 yıllık özel fotoğrafçısı bile beni kıskanmış, özel fotolar için götürüldüğümüz özel yerlere kendisinin bile götürülmediğini söylemişti. Aliyev fotoları beğenmiş, Alman ve Rus fotoğrafçıların çektiklerini beğenmeyerek bizimkileri hem seçimde kullanmış hemde büyütürek her tarafda astırmıştı. Diktatör Aliyev'le ilişkileri korumak için belki bu gerekliydi, ama herşeyinde bir sınırı vardı. Aliyev'i en çok kızdıran Elçibey, İsa Kamber ve Azeri muhalefeti ile olan dostluklarım idi. 'Türk James Bond'u takılmalarını makaraya sararken, beni şok eden teklifi aldım. Aliyev'in sadece kendisine bağlı özel bir istihbarat teşkilatı daha vardı. Basını izlemekle görevli özel eleman bir gün beni odasına çağırdı. Aliyev, kendisine bağlı özel istihbarat elemanıı olmamı istiyor, düzenli rapor istiyordu. 2. Abdülhamit'in Yıldız İstihbaratı gibi sistem kuran Aliyev, sağlamalı istihbarat yapar, resmi istihbarat bilgilerini kendine bağlı, kimliği sadece kendince bilinen özel elemanlarına teyit ettirmeden inanmaz, çalıştığı adamlar hakkında kalın dosyalar tutardı. Benim tarafsız, dürüst, rüşvet yemiyen her olayı derinlemesine araştıran özelliklerim dikkatini çekmişti. İlk talep edilen raporlar, rüşvet alarak haber-şantaj yapan Azeri gazetecilerin listesi ve sivil toplum örgütü adı altında Hıristiyan misyonerlikte bulunan 38 den fazla yabancı kuruluşların rüşvetle satın aldığı yerel yöneticilerin isimleriydi. Azerbaycan'dan 'Gazeteci-Ajan' olmamak için Temmuz 1998'de süratle ayrıldım. Daha doğrusu, benim Aliyev e ajanlık yapmaya başladığım iftirasını atan idarecimin işgüzarlığı ile acilen tayinim çıkartıldı. Güya beni koruyorlardı. Bana iftira atan kardeşim 1999 yılına Ankara Zaman a gelip gözyaşları içinde helallık istemese, iftirayı fark edemiyecek kadar saftım. Kıskançlık, hırs ve kindarlık iyi insanlarda da bulunur. İnsanlar hakkında hüsnü zan eder, iyi düşünürüm. Bu bir hadistir ve müslümanın ibadetidir. O arkadaşımı afv ettim mi? Ben helal etsem bile ulvi heyetin kutsi şahsi maneviyesi afv etmiyebilir... Çünkü ben Azerbaycan a dönmeye değil ölmeye gelmiştim. Bu hakikatı samimiyetle bana tayin mektubumu uzatan Zaman Gazetesi Genel Müdürü Hüsyein Gülerce ve Ankara temsilcisi Hidayet Karaca nın yüzüne söyledim. Kaderinizden kaçamazsınız ama ihlaslı halis niyet sevabını ihmal etmemelisiniz... ' 007 Türk James Bond' lakabının Ankara'da üç yıl süren diplomasi muhabirliği yıllarımda beni gölge gibi takip ettiğini söylemeliyim. Diplomasi muhabirinin işi gücü Ankara'da diplomatik misyonlarda çalışan pek çok resmi ve diplomat gözüken gayriresmi yabancı ajanla lüks otel lobilerindeki resepsiyonlarda, büyükelçiliklerde, özel yemeklerde laklak etmektir. Öğretim görevlisi, Başbakanlık müşaviri, bürokrat, iş adamı, emekli büyükelçi, asker veya danışman görüntüsünde pek çok MİT elemanı kendileri ne kadar çaktırmasada haber kaynağımdı. Bu bilgileri kullanmak maharet ister. Spekülatif bilgi ile gerçek bilgiyi birbirinden ayırmak bazen çok güçleşir, yanılgılara düşer veya hedef saptırmaya yönelik politikalara alet olduğunuzu hissedersiniz. Ama sağlam muhakeme yaparak sizi yönlendirmeye çalışanları kendi silahları ile vurursunuz. Tersini yazarsınız. MİT, eleman olarak benim gibileri değil yüzde yüz emredileni yapanları seçer; kimi kullanacağını iyi bilir. Azeri dostlarıma göre, Sovyetler Birliği'nde yaşasam kesinlikle KGB tarafından keşfedilirdim. MİT'in KGB gibi olmadığı gerçeğine asla inanmadılar. Herşey Azeri istihbaratının kapılarını gazetecilere açması ile başlamıştı. '' Bütün gazeteci arkadaşlarımı devletimizin hesabına ajanlık yapmaya, istihbarahat birimlerimizle işbirliğine çağırıyorum '' diye gayet samimi ve ciddi bir teklifi bizatihi Azerbaycan Güvenlik Teşkilatı başkanın ağzından işittiğimde kulaklarıma inanamaştım doğrusu. Etrafıma şöyle bir bakındım; 60'a yakın meslekdaşımın istisnasız hepsi gülüyordu. Tarihler 5 Nisan 1998'i gösteriyordu. Tarihinde ilk defa Azeri istihbarat teşkilatı kapılarını gazetecilere açmıştı. İçlerindeki tek yabancı gazeteci bendim. 'Ajanlık kötü bir şey değildir ' diye devam eden yetkili ağız konuşmasını şöyle 6

7 sürdürdü : '' Gazeteciler içtimai-siyasi devlet adamıdır. Siz heryere maşallah bizden daha hızlı giriyorsunuz; yazdıklarınızla kamuoyu oluşturuyor, devlet sırrı olması gereken hassas konuları bile irdeliyor, döküp saçıyorsunuz. Aynı vatan için çalışmıyor muyuz, o halde gelin yazılmaması gereken konuları tesbit ettiğinizde bize bilgi verin; ülkemizde iç barış ve istikrar bozulmasın,gereken önlemleri biz hemen yılanı-çiyanı uyandırmadan alabilelim. Sansasyon için ülkenizi dağıtmayın. Siz yazıp çizdikten sonra kimseyi yerinde bulamıyoruz. Telefonları dinliyoruz, ama herkesin telefonunu dinlemeye kimsenin gücü yetmez. En vatansever gazeteci vatanı hesabına çalışandır. Unutmayın yazdıklarınızı okuyan yabancı istihbarahat birimleri aleyhimize planlar hazırlıyor. Gelin elele çalışalım.'' Azerbaycan Güvenlik teşkilatını gezen Azeri meslekdaşlarıma yapılan ajanlık teklifini dinleyen tek yabancı, aslında kardeş, dost ülke olmamız itibarıyla yabancı olmayan tek Türkiyeli gazeteciydim. Demokrasi ve basınla şeffaflığın bu kadar ilerlediğine gerçektende şaşmamak elde değildi. Azeri meslekdaşlarımız cesurca, dudakları uçuklatan sivri sorularını çekinmeden Güvenlik Teşkilatının başkanı Namık Abbasov'a yöneltirken, tabii herkes eskiden olduğu gibi bir elin daha sonra kendilerini tutup, karanlık dehlizlerde işkenceye tabi tutmayacağından emindi. Aklıma birden ajan filmlerinin tartışılmaz gözdesi 007 James Bond geldi; acaba o da gazetecilik yapmış mıydı? Soğuk savaş döneminde KGB'yi modern teknolojiyi de kullanarak çevik zekasıyla atlatan, binbir tehlikeden sıyrılan, görevini hep başarıyla tamamlayarak İngiliz kraliçesine bağlılığını ifade eden meşhur ajanla gazetecilerin mesleki özellikleri arasında bağlantı kurmaya çalıştım. Amerikan çıkarlarını korumak için dünyanın dörtbir yanında özgür basını destekleyen ve önemli noktalarda bulundurduğu yerli, yabancı ve tabii ki Amerikalı gazetecileri bir nevi istihbarahat elemanı gibi kullanan, bazen onları operasyonlarının içine iten CIA'de acaba gazetecilere aktif ajanlık teklifinde bulunmuş muydu? Ya KGB; yabancı ülkelere gönderilen Tass ajansının muhabirleri aynı zamanda ajan mıydı acaba? Sovyetler döneminde içerde ve dışarda çalışan gazetecilerin acaba kaçta kaçı aynı zamanda ajandı? Peki, dünyadaki bu tecrübeden elbette yararlanan MİT, Türk basınında çalışan gazetecilerle nasıl bir işbirliği yapıyor; bilgi alışverişinde bulunulan gazeteciler hangi kıstaslarla seçiliyor; ajanlık yapan vatansever meslekdaşlarımız kimlerdi acaba? Acabalı sorularım tükenmedi. Dalgın, dalgın bu tip ilginç sorularıma kendi kendime cevap ararken yukarıdaki ifadelerin sahibi Namık Abbasov, kendisinin 20 yıl gazetecilik yaptığını, emekli oluncada yine gazeteci olacağını samimi duygularla mütebessüm bir çehreyle açıkladı. Gerçek bir vatansever olan Abbasov, Azeri meslekdaşlarımıza önemli bir hatırlatmada bulunmayı ihmal etmedi : '' KGB'de Sovyetlerle beraber gitti, şimdi içinde olduğunuz bina ve teşkilat bağımsız Azerbaycan için çalışıyor; hala KGB diye bize şüpheli bakanlar, lekelemeye çalışanlar uyanın. Ülkesi için ajanlık yapmak şereftir; provokotörlük yapmayın, vatanınız için çalışın.'' Doğrusu çok etkilendim, Abbasov'a hak verdim. Azerbaycan'ın bağımsızlığını korumasında önemli bir görevi başarıyla eda eden bu teşkilat artık tamamen Milli. Topraklarında Rus üssü ve askeri bulundurmayan tek BDT ülkesi olan Azerbaycan'ın istihbarahat alanındaki başarısında da kuşkusuz Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev'in rolü büyüktü. Teşkilatın müzesini gezerken Haydar Aliyev'le ilgili iki stand çok ilgimi çekti; zaten mihmandarımızda uzun uzun anlattı Aliyev'in istihbarahat alanındaki başarılarını. 1960'larda teşkilata Aliyev'in başkanlık etmesinden başlayarak 1985'e kadar ordu ve teşkilatda çalışan personelin Azerileştirilmesi zirveye ulaşmış, 1993'den itibaren ise tamamen milileşmişti. Çalışan Rus personel yolcu edilmiş teşkilat yüzde 70 oranında Azerileşmişti. Halen Kafkaslarda karışıklıklar sürererken Azerbaycan'da istikrar ve barışı bozmak isteyen güçler kötü emellerin bu nedenle hayata geçiremiyordu. Aliyev ülkesinin her noktasına hakim olması sayesinde, karşı istihbaratı anında elde ediyordu. Kafkas ve Orta Asya ülkelerinde Azerbaycan'da ki kadar gibi hür ve bağımsız yayın organları yok; 7

8 anlayacağınız burada muhalif sesler düğer eski Sovyet ülkelerine nazaran susturulmuyor, demokratik bilinç ise süratle gelişiyordu. Türkiye'de olduğu gibi yazılmayan hiç bir şey kalmıyordu. Abbasov basın mensuplarına soruyordu : '' Herşeyi yazmanıza göz yumuyoruz, daha ne istiyorsunuz. Şok açıklamalar mı? '' Azerbaycan Güvenlik Teşkilatında geçirdiğim 5 saati inanın hiç unutamayacağım. Şok açıklamalar yapmayacağını söyleyen Abbasov, en azından beni şok etmişti. Gazetecilikle ajanlık arasında fazla bir fark olmadığını öğrendim o gün. Gazetecilere herkesin niye şüpheyle baktığını şimdi daha iyi anladım. Ajan olmak yada olmamak işte bütün mesele buydu! Sovyet anlayışına göre gazeteci ajan demekti. KGB'nin patrolu olmuş Yevgeni Primakov bir gazeteci değilmiydi? Çek Cumhuriyeti'nin başkenti Prag'dan yayın yapan Amerikan Kongresi'nin maliyeleştirdiği Azatlık ( Liberty ) radyosu, Namık Abbasov'un şok girişimine şok yaklaşımım üzerine ertesi gün Faruk Arslan'ı MİT ajanı ilan ediyordu. Sadece beni değil, Bakü'de Hürriyet gazetesinin temsilciliğini yapan İrfan Sapmaz'da güya MİT ajanıydı! İşin tuhaf tarafı bu duyuruyu yapan Azatlık radyosunun Azerbaycan masası şefi Mirza Hazar'dı. Mirza Hazar, Guba kentinden Bir Dağ Yahudi'siydi. Azerbaycan'da onun MOSSAD ve CIA'ya çalıştığı iddiaları ayyuka çıkmıştı. İpin ucu kaçırılmış haber bültenlerine haber veren haberciler, Aliyev aleyhtarı olduğu sürece ekmek yiyordu. Mirza Hazar, Bakü'de muhalif görüşlere sahip 9 acar muhabire haber karşılığı yüksek ücretler ödeyerek Aliyev rejimini yıkmaya çalışıyordu. Tuhaf ama gerçek. İçlerinde tek tük Aliyevciler Elmira Ahmedova ve Rusça masasına çalışan Elmira Akındov ise Rus istihbaratına çalışıyordu. Oysa para kaynağı olan ABD ve Amerikan petrol şirketleri Aliyev'den petrol payları kopartabilmek için ülkelerinin dış politikasını bile değiştirmişti. Kim kimin adamıydı, kim kime çalışıyordu? Belli değildi. Neler oluyordu? Kafkaslarda oyunlar ve aktörler karmakarışıktı. Çünkü Kafkas politikaları petrole endeksliydi. Petrol çok can alan, ülkeleri karıştıran, darbelerin, suikastların gerekçesi olan kara bir nesneydi. O nesne Kafkasları fokur fokur kaynatıyordu. Acabalı sorularıma MİT eski müsteşarı Mehmet Eymür, azılı düşmanı ANAP lideri Mesut Yılmaz'ın cumhurbaşkanı seçilmemesi için Şubat 2000'de ikamet ettiği ABD'den web sitesi açınca cevap bulabildim. Eymür "Genel Yayın Yönetmenleri" de dahil bazı gazetecilerin MİT'e çalıştıkları iddiasıyla birlikte "Daha 20 kadar Ajan Gazeteci var" sözleri, ajans gazetecilik mefhumunu ilk kez lügatımıza ciddi biçimde girdirdi. Eymür, Fatih Altaylı'nın MİT ajanı olduğunu ifşa ederken diğerlerinin isimlerini vermemeyi tercih etmişti. TGC Başkanı Nail Güreli'nin rahatsızlık duyduğuna dair MİT'e mektup göndermesinin ardından MİT Müsteşarı Şenkal Atasagun nihayet beklenen tarzda açıklamasını yaptı. Atasağun'a göre, MİT'in kullandığı gazeteci yoktu! Atasagun'un bu açıklaması başında bulunduğu örgütün ajanlarını deşifre etmemeye yönelikti yılında ABD'de yaşanan benzer bir "ajan gazeteciler" tartışması CIA ile yakın ilişkiler içerisinde bulunan MİT'in uygulamalarına da ışık tutuyordu.tartışmanın kaynağını, Richardson&Murtha yasa tasarısı oluşturuyordu. Tasarı ile, CIA'nın gazetecileri kullanmasını tamamen yasaklaması hedefleniyordu. Dönemin CIA Başkanı John Deutch'un, istisnai hallerde kullanıma izin verilmesi için Dış İlişkiler Komisyonu'na başvurması ile durum değişti. Tasarıya, CIA'nın istisnai hallerde özel izinle gazetecilerin kullanabilmesi hakkı eklendi.14 bin üyeli Profesyonel Gazeteciler Derneği, CIA'nın gazetecileri kullanma isteğine, gazetecilerin güvenli çalışma ortamlarını zayıflattığı için büyük tepki gösterdi. Bu gerçeği somut örneklerle de ortaya koydular. Ancak, bütün bu itirazlar tasarının yeni haliyle 1997 yılında yasalaşmasını önleyemedi. Böylece CIA'nın ajan gazeteciler kullanması için, 19 yıl aradan sonra yasal kılıf da hazırlanmış oldu. Zira ABD de, CIA'nın gazetecileri "ajan" olarak kullanması, 1977 yılında Senato İstihbarat Komitesi'nin soruşturması ile yasaklanmıştı. Senatör Frank Church başkanlığındaki Komite, 1976 yılı itibariyle CIA'nin 50'yi aşkın gazeteciyi "ajan" olarak kullandığını ortaya çıkarmıştı. Komite soruşturması, CIA'nın 8

9 kullandığı gazeteciler arasında, yayın yönetmenleri, editörler, muhabirler ve yurt dışı temsilciler olduğunu gösterdi. Ajan gazeteciler arasında, Watergate skandalı ile öne çıkan Washington Post muhabiri Ben Bradlee, Pulitzer ödüllü Miami News muhabiri Hal Hendrix, önde gelen basın sendikacısı Joseph Alsop da vardı. CIA'nın ajan yelpazesi, Radio Liberty, Washington Post, New York Times, Reuters, Associated Press, Newsweek, CBS gibi dünyaca tanınmış yayın kuruluşlarına kadar yayılmış durumdaydı. CIA, ajan gazetecileri bazen kamuoyu oluşturmakta, bazen de istihbarat toplamakta kullanmıştı. Üstelik sadece Watergate skandalında olduğu gibi yurt içinde değil, Musaddık darbesinde olduğu gibi yurt dışında da gazeteciler yaygın olarak kullanıldı. Basına sızan resmi belgelere göre CIA İran'da Musaddık'ı devirmişti; Dışişleri Bakanı Albrihgt bu nedenle geçte olsa Nisan 2000'de özür diliyordu. Musaddık olayı konusunda New York Times'ın yayınladığı resmi belgelerde, basının nasıl kullanıldığına dair de net bilgiler veriliyordu.cia, Musaddık hükümetinin azli için Şah Rıza Pehlevi'ye görevden alma yazısı yazdıramayınca, bunu kendisi Kraliyet tarafından yazılmış gibi kaleme aldı. Ardından da, Associated Press ve Newsweek dergilerini kullanarak yayınlattı. New York Times'ın Tahran muhabiri Kenneth Love'ın belgeyi yayınlarken kullandığı, "İran gazetelerinde ertesi gün yayınlanacak" ifadesi ise, işin oyun boyutunun en açık delili idi. Bu arada CIA'nın Musaddık darbesi sırasında bir İran gazetesinin patronunu, 45 bin dolar vererek satın aldığını da belirtmekte fayda var. CIA'nın "ajan" gazetecilere düşkünlüğü ortadaydı. Şüphesiz, gazetecileri kullanan tek örgüt de CIA değil. İngiliz MI6'nın yine kendi belgelerine dayanarak, Endonezya'daki Sukarno darbesi için Reuters, BBC ve Observer yayın kuruluşlarını kullandığı ortaya çıkmıştı. Hatta KGB'nin bir Türk gazeteciyi, Afganistan savaşı sırasında mücahitler hakkında bilgi toplamak için gönderdiği de, KGB arşivleri açılınca günyüzüne çıktı. Hele Türkiye'de 28 Şubat sürecinde yakından şahit olduğumuz, her gün gizli bir kaset veya rapor yayınlayan "düğmeci" ve "tetikçi" gazetecilerden sonra, Atasağun'un"ajan gazeteci yok" iddiası biraz havada kalıyordu. Bu insanların deşifresi için yeni Mehmet Eymür'ler beklemek yerine, bir gün MİT'in de arşivlerini açmasını beklemek daha güvenli olabilir.. Kimbilir, belki MİT de bir gün açılır... Atasağun'un açıklamasından sonra www. atin.org ünvanlı web sayfasında yayımlanmasına rağmen yukarıdaki sözlerin kendisine ait olmadığını ileri süren Eymür, " Ne MİT'in elemanlarını açıklamak gibi bir misyona talibiz, ne de medyanın saygıdeğer emekçilerine dil uzatmak gibi anlamsız bir tavrın içine gireriz. Yazdıkarımız kimi rahatsız ediyor, kim üstüne alınıyorsa muhatabımız o dur. " ifadelerini kullanıyordu. Eymür'e göre, işbirliği ile satılmak arasındaki fark şuydu: " Daha önce de belirtmiştik. Biz her Türk vatandaşının ( basın mensupları dahil) Milli İstihbarat Teşkilatını sevmesini ve milli birlik ve bütünlük için ona hizmet vermesini arzuluyoruz. Gelişmiş toplumlarda basın-istihbarat işbirliğinin bir çok misali var. ABD'de büyük tartışmalardan sonra İstihbarat Teşkilatı'nın basın mensuplarını "faaliyet elemanı" olarak kullanması yıllar önce yasaklandı. Buna karşın, mesela sadece "Terör Konusunda" faaliyet gösteren "Haber Ajansları" var. Bunların mensupları, o konuda uzmanlaşmış kişiler. İstihbarat teşkilatları bu kişilerin bilgi ve belgelerinden, tecrübelerinden açık bir şekilde yararlanıyorlar. Bazen istihbarat teşkilatlarının ulaşamadığı bilgilere onlar ulaşıyorlar. Kimse bu işbirliğini onur kırıcı ve şerefsiz bir davranış olarak algılamıyor. İnsanlar istihbarat teşkilatlarının, devletin vazgeçilmez ve önemli bir unsuru olduğuna inanıyorlar. "Bu tartışmaları ilgi ile izleyen Azeri Büyükelçi Memmed Nevruzoğlu'de Atasağun'un ciddi olup olmadığnı merak ediyor ve ekliyordu: " Sovyet döneminde Itar Tass'ın tüm muhabirleri KGB ajanıydı. Önemli olan içte değil dışta istihbarat yapabilmek. Bunun içinde para lazım. " İstihbarat pahalı bir işti. Türk basınında elbette MİT ile birlikte çalışan ve servisleri emir telakki ederek spekülasyon, provakasyon yapan gazeteciler vardı. Bir istihbarat adına çalışmak gazetecinin 9

10 tarafsızlığına, bağımsız düşünceye leke düşürürdü. MİT- gazeteci ilişkileri şeffaf olmalıydı; kapalı kapılar arasında gelip giden dosyalar varsa bunun adına gazetecilik değil Türkçe muhbirlik denirdi. (Azerice muhbirlik gazetecilik anlamına geliyor. ) Açık bilgiyi medyada yazmak istihbaratçılık değildi, yazmadan jurnallemek veya kasıtlı yönlendirme yazmak ise gazetecinin işi olamazdı. Gazetecilerin yolu ajanlarla kesiştiği için tehlikeli bir kavşakta duruyorlardı. Hiç bir zaman ' 007 Türk James Bond' olmadım, 'Azeri Bond'luğundanda kaçtım; sadece gerçekleri arayan, cesur, tarafsız, bağımsız bir gazeteci-yazardım. MİT'in 007 Türk James Bond'u Yeşil kod adlı şu anda Albay olması gereken Mahmut Yıldırım ve Susurlukta mefta olan Abdullah Çatlı gibilerdi. Burada itiraf etmek zorundayım ben hiç bir örgüt, şirket, devlet veya istihbarat hesabına çalışmayan, çalışmamış, çalışmayacak kadar özgür bir gazeteciyim. Bu nedenle bağımsız kaynak olarak yabancı ajanslar Bakü'de görev yaparken hep görüşüme başvurdu. BBC, hatta beni ajan ilan eden Azatlık radyosu. Azeri kardeşlerimin sandığı gibi MİT elemanı kesinlikle değilim. CIA' ya, Rus istihbaratına çalıştığımda iddia edildi. Şükür Allah'a bir tek MOSSAD ajanı diyen çıkmadı. Gurbetde Aykırı Konuşmalar da, 1992 ile 2011 arasında aykırı insanlarla gurbet ellerde yaptığım 15 aykırı konuşmalara, röportajlara yer veriyorum. Yurt dışına çıkınca insanlar daha serbest konuşur. Bunların arasında politikacı, yazar, şair, akademisyen, ses sanatçıları, gurbetçi akademisyenler, Amerikalı ve Kanadalı yabancılar bulunuyor. Rahmetli Azeri lider Haydar Aliyev ile yaptığım tarihi röportaj, Aliyev le geçen Karabağ diplomasisi ve bol petrol konsorsiyumlu yıllarım, araştırmacılara kaynak teşkil ediyor... Rahmetli lider Ebulfez Elçibey ile ölmeden önce son yaptığım vasiyet gibi röportaj: Türkiye ile birleşmeliyiz. Rahmetli Azeri şair Bahtiyar Vahapzade ile geçen 7 yılın sırları, hatıraları. Türk dünyasının saygın politikacısı Namık Kemal Zeybek, değerli sanatçılar Ahmet Özhan, Tuluyhan Uğurlu ve son yıllarlın katalizör aydını Prof. Dr. Mümtaz er Türköne ile sıra dışı konuşmalar. Yarım yüzyıla yakın ömrünü gurbetde geçirmiş başarılı akademisyenlerimiz; Prof. Dr. Fuad Şahin, Prof. Dr. Tözün Bahçeli, Prof. Dr. Feridun Hamdullahpur ve Prof. İbrahim Dinçer dan müthiş tesbitler... Kanadalı yabancı akademisyen Prof. Dr. Dimitri Kitsikis, din adamı Dr. Damien MacPherson ve politikacı Prof. Dr. Tony Ruprecht den tarihe not düşen önemli açıklamalar. Ve Amerikalı Dr. Jill Carroll'a göre Fethullah Gülen... Sorumun cevabına dönecek olursam, nasıl gazeteci olduğumu inanın ben de daha çözemedim... Belki de bu sorunun cevabı röportajlarımda gizli... Gazeteci Yazar Faruk Arslan Toronto, Kanada 20 Haziran

11 Aksiyon da Haydar Aliyev Röportajım, Aliyev le geçen Karabağlı ve Petrollü Yıllar Bakü, Azerbaycan 22 Ocak 1997 de Aksiyon un 112. sayısında yayınlanan Kafkasya nın yükselen yıldızı Azerbaycan konulu kapak çalışması yazmam, kardeş ülke Azerbaycan da geniş yankı uyandırdı. Bu röportajda Haydar Aliyev, sadece özgeçmişinde yer alan bir ifadenin değişmesini istedi. Nahçıvan ın Ordubat rayonunda doğmadığını, bu ibarenin silinmesini rica etti. Çok basit bir dilekti, hemen sildik. Nedenini yıllar sonra öğrenecektim. Aliyev, Ermenistan ın Sisiyan köyünde doğmuştu. Ülkesine pek çok hizmetleri dokunan global bir liderdi Aliyev. Elbette yanlışları vardı, olması kaçınılmazdı. Sovyet eğitiminden geçmişti, idare ettiği halkı yönetmek için demir yumruk olmak gerekiyordu. Söz konusu röportaj, Aralık 1996 da Lizbon da yapılan AGİT zirvesinde Aliyev in elde ettiği büyük diplomatik başarı sonrasına rastlar. Aliyev, Türkiye den bir uçak dolusu gazeteciyi Bakü ye getirerek zaferini açıklamak ister. Bu hamle ile Türk kamuoyunu yanına çekmek arzusundadır. Ancak Türk gazeteciler, bir türlü zaferin ne olduğunu anlayamamıştı. Tam 8 saat ayakta konuşan Aliyev, kimseye derdini anlatamadı. Sadece kendini dinleyen gazetecileri hitabetiyle, karizmasıyla mest etti. Tekrar Akisyon daki kapak dosyamıza dönelim. Aslında 7 sayfanın hepsini tek başıma yazmak zorunda kalmıştım! Aliyev ile röportajı, Türkiye den on gazeteci ile birlikte Cumhurbaşkanlığı sarayında 25 Aralık 1996 da yapmıştık. Hürriyet Gazetesi yazarı Ferai 11

12 Tınç, Sabah, Cumhuriyet ve Milliyet gazetelerinden muhabirler, STV den Saim Orhan, STV Bakü Bürosundan Tahir Karanfil ve kameraman Murat Erkan salondaydı. Kimse bu görüşmeyi haberleştirmedi, köşe yazısı yazmadı, röportajı yayınlayan olmadı. Çünkü Aliyev, Türk muhabirlerin işine gelir biçimde konuşmamıştı. Komünizmi övmedi, yeni baştan bir ülke kuruyordu. İş başa düşmüştü. Aksiyon dergisi, Azerbaycan ı ve Orta Asya Türk cumhuriyetlerini, liderleriyle tanıtmayı amaçlayan bir karar almıştı. Aksiyon un o dönemde koordinasyonu sağlayan idarecisi Ahmet Kemerli ye şükran borçluyuz. İlk defa kapak dosyası yazacaktım. Heyecanlıydım. Türkiye nin Bakü Büyükelçisi Osman Faruk Loğoğlu ve Azerbaycan Dışişleri Bakanı Hasan Hasanov yurt dışındaydı. Kısa sürede yetiştirmem istendiği için onlara ulaşamamıştım ama onlar olmadan kapak dosyası tamamlanamazdı. Hem büyükelçi hemde Hasanov, bana çok güvenirdi, kendi ağızlarından demeç yazsam kızmazlardı. Hatta Hasanov, bir gün Sen Azerbaycan dış politikasını benden daha iyi biliyorsun. Benim adıma demeç yazabilirsin ama eğer yanlış bir şey yazarsam inkar ederim demişti. Onun adına demeç yazmaya izinli iki muhabirden biriydim. Büyükelçi Loğoğlu, kendi demecini Aksiyon da okuduğunda uzun süre güldü ve: Faruk, bundan güzelini söyleyemezdim. Benim ne diyeceğimi biliyorsun. Bravo! demişti. Bu kadar itiraf yeter! Azerbaycan ın, Sovyet Rusya nın idaresinden kurtulup bağımsızlığını kazandığı andan bugüne değin geçen kısa zaman diliminde, bölgesinde kendinden söz ettiren bir ülke konumuna nasıl geldiğine ve bu konumuna gelmede büyük gayreti olan, artık rahmetli olmuş Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev e ilişkin değerlendirmelerin yer aldığı kapak dosyamızı, ülkede yayınlanan birçok gazete manşetine taşıdı. Azerbaycan Cumhurbaşkanı nın Dış Politila Müşaviri Vefa Guluzade nin sevinci halen gözlerimin önünde. Aylarca Aksiyon un bu sayısını masasından kaldıröadı, odasına her gelene gösterdi, yurt dışında tanıttı. Panorama adlı gazete Aksiyon un haberini Azerbaycan hakkında yedi sayfa başlığıyla okuyucularına duyururken, Türkiye için Azerbaycan mevzuu yeni değildir değerlendirmesini yaptı. Dünyanın bütün olaylarından mufassal malumatlar ile zengin olup ve devrin matbuatları arasında yer alan Aksiyon Dergisi nin Azerbaycanlı nın gönlünde ayrı bir yeri olduğuna değinen Yeni Azerbaycan Gazetesi ise olayı Kafkasya nın Yükselen Yıldızı AZERBAYCAN başlığıyla okuyucularına duyurdu. Bu dosya ile, Azerbaycan hakikatlerinin dünyadaki Türkçe konuşan okuyuculara ulaştığını dile getiren gazetenin haberinde, lik bir rakamla tiraj patlaması yapan dergi sayfalarında ictimai, siyasi ve iktisadi hayatımızda son dönemlerde baş gösteren değişikliklere de değinmeden geçememiş deniliyor. Halk Gazetesi ise, Türkiye de haftalık olarak yayınlanan ve en çok satılan dergiler arasında yer alan Aksiyon dergisi, sayfalarında Türk dünyasına, Türkdilli ülkelerin siyasi, iktisadi ve medeni yaşantılarına yer ayırıyor şeklinde bir yorum yaptı. Gazetenin haberinde şu ayrıntılar göze çarpmakta: Müellifler Cebrail Çilesiz, Enis Öznük ve Faruk Arslan ın kaleme aldıkları makalede vatanımızın bugününe ve geçmişine seyahat edilip, düçar olduğumuz faciaların sebepleri araştırılıyor. Haydar Aliyev in dili ile Azerbaycan ın iktisadi, medeni, ilmi kudreti ve zengin hayat yoluna ışık tutulup onun miletimizin kurtuluşu için gösterdiği faliyetleri anlatılmakta. Nefis güzel tertibatda, enfes resimler ile basılan sayfalarda Türkiye nin Bakü deki Sefiri Osman Faruk Loğoğlu nun, Türkiye İş Adamları ve Sanayicileri Beynelhalk Cemiyetinin Başkanı Ercan Turan ın Azerbaycan ın bugünkü durumu hakkındaki görüşleri de yer almakta. Türkiye Azerbaycan münasebetlerini hususi olarak vurgulayan ülke rehberimiz bu münasebetlere yüksek kıymet verip, kardeşlik ve dostluk hislerinin ölmezliğini savunmakta. 12

13 Aliyev in diplomatik başarısı Ermenistan ı kısa sürede karıştırmıştı. Ermenistan Cumhurbaşkanı Levon Ter Petrosyan ı istifa ya zorlayan kansız darbeyi Türk basını anlayacak seviyede değildi. Petrosyan, Azerbaycan ın toprak bütünlüğün, resmen tanımış ve çözüm için iki aşamalı AGİT planına olur vermişti. Bu kolay olmayacaktı. Netice itibariyle olayı yazmak yine Aksiyon da Taşnakların Kansız Zaferi başlığıyla bana düştü: Fotografta Haydar Aliyev e AGİT Lizbon zirvesinden sonra takdim ettiğim Katiyetin Tentenesi manşetli gazetemizi veriyorum. Aliyev oldukca memnun. 22 Aralık Karabağ sorununun çözümünde asıl engel teşkil eden Taşnakların legalleşerek yönetimi tamamıyle ele geçirmesi, Karabağ da dört yıldır süren ateşkes ve barış sürecini, 1998 de başladığı noktaya getirmişti. Aslında herşey 1890 da Taşnak adı altında Ermenilerin örgütlenerek Osmanlı tebası altında 500 yıl beraber yaşadıkları Türklerden ayrılmak istemeleri ve Büyük Ermenistan hayaline kapılmalarıyla başladı. Özellikle 1905 ve 1918 yıllarında Doğu Anadolu da gerçekleştirdikleri katliamlar, milleti sadıka unvanı kazanmış Ermeni halkına olan güveni yok etti te 1,5 milyon Ermeni nin toplu olarak sürgün edilmesi (Ermenilerin soykırım iddiasına neden olan olay), o dönemde Osmanlı yı rahatlattı. Ancak, Azerbaycan, Karabağ ve şimdiki Ermenistan arazisine yerleşen Ermeniler daha sonraları Sovyetlerin çatısı altında devletleşecekti te Kars Anlaşması yla Ermeniler Karabağ a özerklik koparmayı başardılar. Dahası, Nahcıvan ile Azerbaycan ı birleştiren Zengezur Azeri bölgesi de Ermenistan a verilerek Türkiye ile bağlantı tamamen kopartıldı e kadar Ermenistan da Ermenilerle beraber yaşayan 250 bin Azeriyi kötü bir sürpriz bekliyordu. Sevan gölü (Göğgöl) çevresinde en güzel mekanlarda Ermenilerle birlikte yaşamış bu Azeriler, Taşnaklar tarafından otobüslere, trenlere doldurularak kovuldular. Azeriler de Azerbaycan da yaşayan Ermenileri geri gönderdi. Artık iki milletin bir arada yaşaması imkansız hale gelmişti. Ermenistan Milli Harekatını, 1998 e kadar iktidarı ele geçiren 11 kişi yönetiyordu. Levon Ter 13

14 Petrosyan onlardan biriydi. Petrosyan ın yönetime gelişi Ermenistanlı olmasındandı. Aslında harekatı yönlendirenlerin tamamına yakını Karabağ Ermenisiydi. Petrosyan ı deviren radikal kesimin tamamının Karabağlı olması, Ermenistan ın Karabağ ı değil, Karabağ ın Ermenistan ı ilhak ettiğini gösteriyor. Petrosyan da 1 Aralık 1989 da Ermenistan Parlamantosu nu Karabağ ı ilhak kararı alması için zorlamış, halkı örgütlemişti da bu nedenle bir yıl Moskova hapishanesinde yattı. 7 dili anadili gibi konuşan Petrosyan, Taşnaklar sayesinde savaş için örgütlediği orduyu Karabağ dışına da taşarak Azerbaycan ın 6 kentini işgal ettirmek için kullandı. Ülkesinde 30 bin askeriyle iki Rus üssü konuşlandıran, Rusya ile askeri işbirliği anlaşması yapan da Petrosyan dı. Peki, onu kim devirdi? Moskova mı, Taşnakların desteğini almış Karabağlılar mı? 1991 ve 1996 da yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerini Petrosyan, söz konusu haraketin adayı olarak kazanmıştı. Ancak Petrosyan 28 Aralık 1994 te Taşnak partisini, terör eylemlerinde bulunduğu ve dış ülkelerden yardım aldığı gerekçesiyle kapattırdı. Zaten yüzde 52 oy alarak kılpayı cumhurbaşkanı olan Petrosyan a karşı Taşnaklar ana muhalefetin başkanı Vazgen Manukyan ı desteklemiş, adayları kazanamayınca 26 Eylül 1996 da parlamantoyu basmışlardı. Seçimde sahtekarlık yapıldığını öne sürerek anayasa mahkemesine başvuran Manukyan, hem muhalefetten hem de ABD deki Ermeni lobilerinden destek aldıysa da sonuç elde edemedi. Petrosyan, bu olaydan sonra İçişleri Bakanı ve Güvenlik Teşkilatı Başkanı silahdaşı Karen Şahnazaryan ı görevinden azledip Karabağlı Serj Sarkisyan ı bu göreve getirerek ilk hatasını yaptı. Başbakan Grant Bagranyan ın istifasının ardından ise Petrosyan, Mayıs 1996 da bu göreve Karabağ ın sözde cumhurbaşkanı seçilmiş Robert Koçaryan ı getirerek ikinci hatasını yaptı. Karabağ harekatının lideri olan şimdi Erivan da ipleri ele geçiren Robert Koçaryan ı Petrosyan, muhalefetle iyi dialoğu olduğu için tercih etmişti. Aliyev in başarılı mekik diplomasisi neticesinde uluslararası baskıya dayanamayan Petrosyan, barıştan başka yol olmadığını kavramış, ancak Karabağlı Ermenileri nasıl ikna edeceğini şaşırmıştı. Karabağ sorununun çözümünde AGİT MİNSK Grubu nun sunduğu iki aşamalı plana sıcak bakan ve ortak bir deklarasyona Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev le beraber 10 Eylül 1997 de Strassbourg da imza atan Petrosyan a karşı darbe süreci geniş bir platforma yayılarak başlatıldı. Petrosyan ın başka çözüm yolu yok demesi üzerine Taşnaklar yine terörle sahneye çıktı. Erivan ve Hankendi nde sürekli mitingler düzenleyen muhalif gruplara Ermeni basını ve dışarıda Ermeni lobisi de eşlik etti. Ermenistan Güvenlik Konseyi ni toplayan Petrosyan güvenlik birimlerini seferber etti. Terör olaylarının Erivan ile Hankendi arasında AGİT in Karabağ planı konusunda görüş ayrılığından kaynaklandığı belirtilse de, Petrosyan ın yakın çevresine karşı düzenlenmiş terör olaylarını Taşnakların işlediğini herkes iyi biliyordu. Karabağ liderleri bu iddialara sert tepki göstererek Erivan a ültimatom verdi. Petrosyan ın en yakın adamı olan Erivan Valisi Vano Sıradekyan ın istifası üzerine işin ciddi olduğunun farkına varıldı. Dışişleri Bakanı Aleksandr Arzumanyan ın istifa etmesi ve parlamentoda 50 milletvekilinin muhalefete geçmesinin ardından, kendisine karşı darbe düzenleyen üçlü grubu; Başbakan Robert Koçaryan, İçişleri Bakanı ve Güvenlik Teşkilatı Başkanı Serj Sarkisyan ve Savunma Bakanı Vazgen Sarkisyan ı yanına çağıran Petrosyan, kan dökülmeden istifa edeceğini açıkladı. Ve ertesi gün 3 Şubat ta Ermenistan Televizyonu ndan istifa ettiğini duyururken, barış çağrısında bulunmayı ihmal etmedi. Petrosyan, savaş partisinin kazandığını ifade ediyordu. Ermenistan Meclis Başkanı Babken Aratsiyan ve yardımcılarının Petrosyan ın istifasının parlamentoda onaylanmasının ardından istifa etmeleri ve yeni Meclis Başkanı seçtirilen Koçaryan ın müşaviri Hosrov Artunyan ın cumhurbaşkanlığı vekilliğini Koçaryan a teslim 14

15 etmesi, Ermenistan a bundan sonra Koçaryan takımının yani Karabağlıların hükmedeceğini gösteriyor. 16 Mart ta yapılacak cumhurbaşkanlığı seçiminde Koçaryan aday olmayabileceğini açıklasa da bu, kanunların hali hazırda imkan vermemesinden kaynaklanıyor. Koçaryan Azerbaycan vatandaşı. Kanuna göre ise cumhurbaşkanı adayının en az 10 yıl Ermenistan vatandaşı olması gerekiyor. Meclis in anayasada değişiklik yapması Koçaryan ı aday yapabilecek. Koçaryan, beklenenin aksine savaş kararı almadı; Petrosyan ın imzaladığı anlaşmaların ve Karabağ da AGİT MİNSK Grubu sürecinin devam edeceğini duyurdu. Bakü de Haydar Aliyev de barıştan yana tavır koydu. AGİT sürecine ümidini ve güvenini ifade etti. Koçaryan üç dönem arka arkaya başkanlık yaparak sorunun çözümünü tıkadı ve cumhurbaşkanlığı yine 2006 da Karabağlı bir Ermeni olan Serj Sarkisyan a bıraktı. KARABAĞ SAVAŞI NASIL BAŞLADI? 1918 de Azerbaycan da 30 bin Azeri yi katleden Ermenilerin Büyük Ermenistan hayali Karabağ da başlamıştı. 15 bin mevcuduyla Azerbaycan ın yardımına giden Türk ordusu Mondros Mütarekesi nedeniyle geri dönerken, Mehmet Emin Resulzade başkanlığında doğunun ilk demokratik cumhuriyeti kuruldu. Kızılordu nun 1920 de Bakü yü işgalinin ardından Ruslar, Ankara hükümetiyle 1921 de Kars anlaşmasına imza atarak Nahçıvan ı Türkiye garantörlüğüne verirken, Karabağ ın özerklik statüsü ile Azerbaycan a bağlanması şartını pazarlık yaparak kabul ettirdiler. Ruslar, SSCB nin dağılma sürecini Karabağ ı Azerbaycan dan kopartma girişimi ile başlattılar. 15 Haziran 1988 de Ermenistan Meclisi nin Karabağ ı ilhak kararından sonra Ermeniler tarafından Karabağ ormanlarının yok edilmesi nedeniyle miting düzenleyen iki Azeri gencin öldürülmesiyle ilk kıvılcım ateşlendi. Bakü de oluşan tepkiler, Karabağ ı kimseye vermeyiz şeklini alınca, Ermeniler, Ermenistan da yaşayan 250 bin Azeri yi ülkeyi terke zorlayarak tek milletli devlet projelerini başlattılar. Azeriler in cevabı Azerbaycan da yaşayan 200 bin Ermeni yi göndermek oldu. Temmuz 1989 da Azerbaycan Halk Cephesi kuruldu; bu yıl sonuna kadar 216 Azeri Karabağ da hayatını kaybetti. Ermeni tarafını tutan Gorbaçov, Bakü Azatlık Meydanı nı dolduran bir milyonu aşkın Azeri nin tepkisini kırmak amacıyla olağanüstü durum ilan etti. 20 Ocak 1990 da Bakü ye giren tanklar eşliğinde özel eğitim görmüş, uyuşturucu almış Rus komando birliği, 441 kişiyi katlederken 600 ü aşkın kişiyi de yaraladı. Artık Karabağ da iki toplumun beraber yaşama ihtimali ortadan kalkmıştı. 13 Ocak 1992 de Azerbaycan Meclisi aldığı kararla Kurtuluş Savaşı nı başlattı. Karabağ a giren Ermeniler, 30 bin Karabağ Azerisi ni göçe mecbur etti. Ermeniler, 366. Rus Alayı nın yardımıyla 26 Şubat ta 7 bin nüfuslu Hocalı kasabasını işgal ederek savaşı resmileştirdiler. Savaş sonunda Azerbaycan topraklarının yüzde 20 sini kaybetmişti. 1,5 milyon Azeri, göçmen ve mülteci oldu. Savaş sırasında 35 bin Azeri genci şehit olurken, 5 bin genç de esir düştü, her kentte bir şehitler mezarlığı kuruldu. Göçmenler ülkenin her köşesine yerleştirildi, bir milyonu aşkın göçmen neredeyse 20 yılı çadırlarda geçirdi. Azerbaycan ın savaştan gördüğü maddi zarar 40 milyar dolar. Manevi zararı hesaplamak ise mümkün değil. AGİT SÜRECİ 3 Ekim 1993'te Haydar Aliyev in cumhurbaşkanı seçilmesinin ardından başlayan barış süreci, Agdam ın işgalinden sonra Aliyev in BM ve AGİT e başvurusuyla başladı. 16 Mayıs 1994 te Bişkek protokolüne imza atan Ermeni ve Azeri tarafı ateşkes konusunda anlaştı te yapılan AGİT zirvesinden tarihi bir karar çıktı: AGİT in ilk barış gücü Karabağ da konuşlandırılacak. Ancak bu kararın uygulama mekanizması kalıcı barış maddelerinde uzlaşılamaması nedeniyle bir türlü belirlenemedi. Aliyev in girişimleri sonucu AGİT Minsk 15

16 grubu kuruldu. Grubun Rus eşbaşkanı Vlademir Kazimirov un oyalama taktikleri sonucu, 2 yılda hiç bir ilerleme sağlayamayan Minsk Grubu nun çalışmaları, eşbaşkanlığına ABD nin getirilmesiyle ivme kazandı. 2 Aralık 1996 da Lizbon da gerçekleştirilen AGİT zirvesinde Aliyev, veto hakkını son dakikaya kadar kullanarak, Karabağ sorununun çözüm prensiplerini Ermenistan dışında 52 ülkeye onaylattı. Buna karşılık Ermenistan Minsk Grubu na Fransız eşbaşkan tayin edilmesini sağlayarak durumu lehine değiştirmeye çalışsa da, Bakü nün ısrarı üzerine ABD li eşbaşkan görev başına getirildi. Minsk Grubu nun Rus, Amerikan ve Fransız eşbaşkanları bir yandan hızlı bir çalışma sergilerken, diğer yandan Minsk Grubu başkanlığına getirilen ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Strobe Talbott, Karabağ için son ve alternatifsiz olarak nitelenen çözüm planını taraflara sundu. ABD nin devreye girmesinde Azeri petrollerinden pay alması büyük rol oynadı. Fransa ya da petrol payları veren Aliyev, petrol kartını kullanarak, bu yıl yapılan G 7 Denver zirvesinden de Azerbaycan lehine karar çıkmasını sağladı. Aliyev in ABD ye düzenlediği 10 günlük resmi ziyaret ve ABD li petrol şirketleriyle imzalanan 10 milyar dolar tutarındaki anlaşma, ABD nin Kafkas politikasında önemli değişiklikler yapmasına neden olması hasebiyle, bölgedeki nüfuzuna darbe vurulduğunu anlayan Rusya nın tedirgin olmasına yol açtı. AGİT in sunduğu ve Bakü nün kabul ettiği çözüm planı şöyle: 6+2 formülüne esasen işgal altındaki Azeri toprakları iki aşamalı koşulsuz boşaltılmalıdır. İlk aşamada 6 kent (Kelbecer, Agdam, Gubatlı, Zengilan, Fizulu, Cebrail) boşaltılırken, göçmenler yurtlarına dönmeli, oluşturulacak tampon bölgeye çok uluslu AGİT barış gücü yerleştirilmelidir. İkinci aşamada Karabağ a en yüksek statü verilir (Tataristan modeli: Dışişleri ve savunma dışında tamamen özerk), Şuşa ve Laçin boşaltılır. Karabağ ile Ermenistan ı birleştiren Laçin geçidini AGİT gücü korur. Ermeni ordusu, Karabağ polisine çevrilir. Karabağ da bulundurulması gereken silah miktarı AKK anlaşması çerçevesinde Ermenistan a tanınan miktarı geçemez. Ermenistan, Azerbaycan ın toprak bütünlüğünü tanır. İki ay önce sunulan sözkonusu çözüm paketini hemen kabul eden Bakü, şimdi MİNSK Grubu tarafından söz verildiği gibi 1997 yılı sonuna kadar kalıcı barış konusunda Ermeni tarafının ikna edilmesini bekliyor. Geçen hafta tarafların plana ilişkin cevabını almaya gelen MİNSK Grubu nun üç eşbaşkanı, Erivan ve Hankendi ne 10 gün daha süre tanıdı. AGİT planının iki aşamalı formülüne Erivan sıcak bakarken, Hankendi savaş ihtimalini öne sürüyor. Yukarı Karabağ Ermenileri, bağımsızlık iddialarından vazgeçmiyor. Bundan sonra; uluslararası baskılar nedeniyle Karabağ ın bağımsızlığını tanımamış olan Ermenistan ın doğrudan Bakü Hankendi görüşmelerinin başlamasını teklif etmesi muhtemel. Ancak Bakü, Hankendi ni muhatap almıyor. Azerbaycan ın petrolüyle ABD nin dış politikasını satın aldığını öne süren Ermenistan ın Rusya ile askeri müttefiklik anlaşması imzalaması aslında Azerbaycan ı ve Türkiye yi hedef alıyor ve bu Kafkaslar da ABD ile Rusya arasında bir nüfuz savaşının artık başladığını gösteriyor. Rusya nın Karabağ için sunduğu çözüm planı aslında ABD ninkinden farklı değil. Rusya nın AGİT barış gücünün çoğunluğunun Rus askerlerinden oluşturulması yönündeki ısrarı büyük bir handikap olarak değerlendiriliyor. Rusya, Kafkasya da hakimiyetini Ermenistan ı maşa olarak kullanarak sürdürmek istiyor; Ermenistan da konuşlandırdığı 3 üs ve 10 bin Rus askerinden, 2 üssü Türkiye Ermenistan sınırını koruyor. ABD ise topraklarında Rus askeri ve üssü bulundurmayan, petrol zengini Azerbaycan ı kendine partner seçti. ALİYEV' E SUİKAST VE PLANLI YÜKSELİŞİ! Son Sovyet Lideri Gorboçov, Ermeni yardımcısı Agabekyan'ın tavsiyesine uyarak Sovyet lideri olmaya namzet Aliyev'i bertaraf etmişti. Onu kalp hastası diye diskalifiye 16

17 etmişler ve Moskova'da kimse ile görüştürmeyerek göz hapsinde tutmuşlardı. Eşi Zarife hanımı kaybedince Aliyev 1987'de vatana dönmeye karar verdi. Ancak Ruslar ona Bakü'yü de dar etti. Ayrıca Halp cephesi Aliyev i bunamış ihtiyar olarak görüyor, Bakü yü terketmesini istiyordu. Aliyev ancak 1990'da Nahçıvan milletvekili olarak yurduna dönerek Rus tahakkümünden kurtulabilmişti. Bir evi bile yoktu, bacısının evinde kalıyordu, tek koruması Beyler kapısında yatıyordu. Ruslar yinede Aliyev'in peşini bırakmamış Polütbüro'da görev yaparken işlediği suçları (!) ortaya çıkarmak için Rusya Başsavcısı Cudin'i görevlendirmişti. Cudin, Sovyetler için çeşitli rutin dışı işlerin altına da imza atmış Aliyev hakkında tam 116 ayrı dava açılacak biçimde soruşturma yapmıştı. Eğer Aliyev, Rusya'da kalıp iktidar mücadelesinde bulunsaydı, bu dosyalar bir bir ortaya çıkartılacak Aliyev'in siyasi karizması bitirilecekti. Aliyev, hem Ruslara duyduğu kini henüz boşaltamamıştı, intikamını almak için fırsat kolluyordu. Rus tilkisinin kafasında dolaşan 40 tilkinin ne olduğunu bilecek kadar kurnaz olan Aliyev, bu özellikleri nedeniyle tekrar ilgi odağı oluyordu. Rus ayısı ile ancak kurnaz tilki Aliyev başa çıkabilirdi. Üstelik ELçibey'in Aliyev'e Sovyet dönemiinden kalma bir diyet borcu vardı. Elçibey 70'li yıllarda üniversite hocası iken etrafına Turanizm idelojisini açıklamış, bu durum Moskova ve KGB'nin dikkatini çekmişti. Elçibey hapsi boylarken Aliyev Komünist Parti Birinci Sekreteri olarak Azeri lideriydi. Ayrıca KGB generalı olarak tüm Kafkas Aliyev'e bağlıydı. Aliyev, Elçibey 1.5 yıl cezasını çektikten sonra halkın yoğun teveccühünüde gözönüne alarak Moskova'nın Elçibey'i affetmesini sağlamış Bayıl hapishanesinden erken salınmasını temin etmişti. Elçibey, bu olaydan sonra 1990'da kadar 11 yıl Aliyev'in portresini başının üstüne asmış onu Türk büyüğü olarak saymıştı. Üniversite camiasının Elçibey'e desteği ve bir talabe fraksiyonu olan ve 80'li yılarda oluşan Yurt Hareketi, onu bir lider olarak ortaya çıkarmıştı. Bu yıllarda Aliyev, Moskova idi ve Elçibey güçlerinin arasına ajanını sokmaya ihmal etmemişti. Ne olurdu ne olmazdı. ya gerçekten Elçibey'in 1972'de dediği gibi Sovyetler dağılır ve bu kuruluş yıkılırsa... Aliyev'in adamı Etibar Memmedov'dan başkası değildi. Moskova'da iken Azerbaycan'daki halk haraketini izlemiş Memmedov'u içine sokarak günü gününe bilgi almıştı. Halk Cephesi iktidar olurken Etibar'a çok istediği başbakanlık görevi verilmemiş, bir köşeye atılmıştı. Aliyev'in ajanı olduğunu biliyorlardı. Azerbaycan Milli İstiklal Partisi'ni kuran Memmedov, ikinci adam olmaya mahkum bir politikacı olarak kalmıştı. Kimseye yaramamıştı. Ona istediği kemiği kimse vermiyordu. Elçibey, bu kadar kurt arasında sakallı olması nedeniyle muhalifleri tarafından 'keçibey' diye anılıyordu. Ama o hiç bir zaman Abdurrahman Çelebi olarak görülmek istemedi. Aliyev'i Bakü'ye getirmek içn uçak gönderirken ' Keçibey'in yerini kolay kolay yerinden edilemeyecek bir 'Kurt'un alacağını pekala biliyordu. DARBE PLANI BP'DEN İDDİASI! Türk istihbaratının gizli belgelerine dayanan The Sunday Times Gazetesi, BP şirketinin daha fazla petrol elde edebilmek için Azerbaycan'da Haydar Aliyev'i iktidara getiren darbecilerle 'petrole karşı silah' anlaşması yaptığını 26 Mart 2000 günkü nüshasında iddia etti. Gazeteye göre, BP, Ermenistan'a karşı savaşan Azerileri silahla donattı. The Sunday Times Gazetesi'ne göre, 1993 yılında demokratik olarak seçilmiş Cumhurbaşkanı Ebulfeyz Elçibey'e karşı gerçekleştirilen ve Haydar Aliyev'i iktidara taşıyan ayaklanmanın ardında, aralarında BP'nin bulunduğu 'petrol şirketleri' yer alıyordu. MİT'e göre, Azerbaycan'da 1993'teki Devlet Başkanı Elçibey'in devrildiği darbenin arkasında İngiliz petrol şirketi BP vardı. İngiliz Sunday Times gazetesi Türk Milli İstihbarat Teşkilatı'nın Azerbaycan'da 1993 yılında Ebulfeyz Elçibey'e karşı yapılan darbenin arkasında dev petrol şirketlerinin olduğunu anlatan raporunu ele geçirdi. Rapora göre, bugünkü Devlet Başkanı Haydar Aliyev'i iktidara getiren darbenin perde arkasında İngiliz petrol şirketi BP ve Amerikan Amoco vardı. Ruslar 17

18 kendi oyununu oynamıştı. MİT'in raporuna göre, komisyoncular seçimle işbaşına gelmiş Azeri hükümetinin önde gelen yetkililerine Elçibey'e karşı Aliyev'e desteklemeleri için rüşvet verdiler. Bir MİT yetkilisinin söylediğine göre, BP Azerbaycan ile çok iyi bir petrol anlaşması yapmak istiyordu yılında bağımsızlığını kazanan Azerbaycan, sahip olduğu 200 milyar varil petrol rezervi ile uluslararası şirketlerin iştahını kabartıyordu. Azerbaycan pazarından pay kapmak isteyen petrol şirketleri kısa sürede Azeri mafyasıyla kol kola hareket etmeye başladılar. MİT belgelerine göre Azeri petrolünde daha fazla pay almak isteyen BP, 40 kişinin ölümüne yol açan darbenin ardından Ebulfeyz Elçibey'i indirerek KGB kökenli Haydar Aliyev'i iktidara geçirdi. Aliyev, iktidara gelince ilk iş olarak BP'nin başını çektiği konsorsiyumla "yüzyılın anlaşması" denilen 5 milyar sterlinlik anlaşmayı imzaladı. BP ve Amoco böylece Azeri petrolünü işletme hakkına sahip oldu. Eski bir MİT görevlisi, BP yöneticileriyle petrole karşılık silah konusunda pazarlıklar yaptığını anlatıyordu.. MİT görevlisi düzenlenen toplantıda aralarında BP'nin de bulunduğu petrol şirketlerinin Aliyev'e ve Azerbaycan başbakanına Ermenistan'a karşı destek önerdiklerini savunuyordu. BP'li yetkililer Kolombiya'dan getirtecekleri silahlar ve paralı askerler ile Azeriler'i Ermenistan'a karşı savaşında destekleyeceği sözü verdi. İddiaları BP de doğruladı. Sabah gazetesinde yayınlanan bu haber aynı gün içinde MİT tarafından yalanlansa da Sunday Times gazetesinde yayınlanan belgenin BP yetkilileri tarafından kabul edilmesi oldukça ilginçti darbesinin temelinde bağımsızlık yanlıları ile Moskova yanlıları arasındaki çatışmalardan yatıyordu. Bağımsız Azerbaycan'ın şair ruhlu devlet adamı Elçibey liderliğindeki bir grup ülkenin milli kaynaklarının dost ülkelerle özellikle Türkiye ile paylaşılmasını ve bu sayede uluslararası güçlere karşı bir denge oluşturulmasını savunuyordu. Moskova yanlısı diğer grup ise buna karşı çıkıyordu.18 Haziran 1993 günü Cumhurbaşkanlığı binasına baskın planları hazırlandı. Milli ordu kurulması konusunda Elçibey'le anlaşmazlık yaşayan Hüseyinov'un askerleri Gence'de isyan çıkardı. İsyanın üzerine çekilmeye zorlanan Elçibey, Bakü'yü terk etti. Ulusal Meclis Başkanı Aliyev Cumhurbaşkanı olurken Hüseyinov da başbakanlığa atandı. 11 Haziran'da Nahçıvan'a giden BP şirketinin yetkilisi Peter Welsy ve hemen ardından ABD'nin Bakü Büyükelçi vekili Robert Fin Aliyev'in yükselişini takdis etmek için, aynı gün Nahçıvan a gidiyordu. Fransız büyükeilçi Jan Perren'de Fin'le birlikte Aliyev'i Bakü'ye göreve çağırıyordu. Eliçey'den ayrılarak AMİP partisini kurmuş Etibar Memedov'da aynı fikirdeydi; Aliyev'le görüştükten sonra aynı teklifi yapıyordu..memmedov vasıtasıyla Halk cephesine gizli destek veren Aliyev şimdi meyvelerini topluyordu. Sovyetlerin yıkılacağını fark eden Aliyev, geleceğe yatırımı yapmıştı. İşte Memmedov'da bu kritik günlerde Aliyev'e bağlılıklarını sunuyordu. Zaten Elçibey, ona istediği makamları bir türlü vermemişti. O'na ajan, gizli Aliyevci gözüyle bakmışlardı. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'de çözümü Aliyev'in bulacağına inanıyordu. Nahçıvan'a 100 milyon dolarlık kredi açarak Aliyev'in konumunu güçlendirmişti. Zaten Elçibey'e hiç ısınamamıştı. Ayrı dünyaların insanlarıydılar. 12 Haziran'da Demirel'den mesaj getiren Azerbaycan Kültür Derneği temsilcileri Mehmet Genkerli, Yahya Taşdelen, Fahreddin Gülseven, Ahmet Karaca ve Mustafa Taşkın'ı kabul eden Aliyev artık kararını vermişti. 13 Haziran'da İsa Kamber'in Meclis başkanlığından istifası Aliyev'in dönüş yolunu açmıştı. Aliyev, Bakü'ye gelecek Meclis başkanı seçilecek ve ipleri eline alacaktı. Formül bulunmuştu. Ancak Azerbaycan Kültür Derneği temsilcileri hesaplarını Elçibey'in kalışı üzerine yapmıştı. Evdeki hesap çarşıya uymayacaktı. Kurt keçiyi yiyecekti! 1998 yılında Amoco ile evlendikten sonra dünyanın en büyük petrol şirketi olan BP, Aliyev tarafından petrol görüşmelerini yürütmek için atanan Azeri yetkilinin kendilerinden 360 milyon dolar rüşvet istediğini itiraf etmişti. The Sunday Times Gazetesi, Türk Hükümeti'nin Azerbaycan'daki darbeyle ilgili gizli belgelerini ele geçirdiğini iddia etmesi bir oyun muydu? Gazeteye göre üst düzey bir Türk güvenlik yetkilisi Bakü'deki darbeyi MİT Başkanı'na şöyle rapor etti; 'İstihbarat çalışmalarımız sonucunda iki petrol devi, BP ve 18

19 Amoco'nun, darbenin ardında yer aldıkları anlaşılmıştır.' Türk istihbaratının gizli belgelerine dayanan İngiliz gazetesine göre aracılar, darbe öncesinde Azeri Hükümeti'nin demokratik bir şekilde seçilmiş yetkililerine para ödediler. Gazeteye açıklama yapan bir Türk istihbarat subayına göre BP, bu sayede daha iyi bir petrol anlaşması yapmayı umuyordu. Aracılarla yürütülen pazarlıklar sonucunda anlaşma, 'petrole karşılık silah' anlaşmasına dönüştü. Bu gizli anlaşmadan sadece birkaç ay sonra Batılı petrol konsorsiyumu ile Azerbaycan Yönetimi arasında imzalanan 5 milyar dolar değerindeki 'yüzyılın anlaşmasında' BP başı çekti. Anlaşmaya darbeyle iktidara gelen Azeri Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev imza attı. Azeri petrolünde stratejik çıkarları olan İngiltere ve ABD, Aliyev'in iktidara gelmesini memnuniyetle karşıladılar. 'Petrole karşılık silah anlaşmasının' görüşüldüğü toplantıya katıldığını belirten Türk askeri istihbarat yetkilisi şu bilgiyi veriyordu: 'Toplantıda anlaşıldığı kadarıyla BP, Exxon, Amoco, Mobil ve TPAO'nun üst düzey yetkilileri bulunuyordu. Konu her zamanki gibi petrol hakları ve Azerilere silah ve paralı asker sağlanmasıydı. Tüm petrol şirketi temsilcileri, BP dahil, Azeri Cumhurbaşkanı ve Başbakanı'na Ermenistan'a karşı yürütülen savaşta yardım teklif ettiler. Hazar petrollerini üretip ihraç etmeyi üstlenen AIOC konsorsiyumunun ana ortağı olan BP-Amaco'nun Türkiye Temsilcisi Peter Henshaw: "Başkan Elçibey görevden ayrıldığında BP ve ortaklarıyla Hazar petrolleri üzerine bir anlaşma imzalamak üzereydi. Onun görevi bırakmasından elde edebileğimiz ve elde ettiğimiz bir çıkar da yoktur." diye kendilerini savunuyordu. Azerbaycan'ın Ankara Büyükelçisi Mehmet Novruzoğlu ise "Haber doğru değil. Öncelikle Haydar Aliyev bir darbeyle işbaşına gelmedi. Elçibey, Nahcivan'a uçak gönderip üç kere davet etti. İkincisi, Elçibey sürgünde değil: Bakü'de, Halk Cephesi Partisi'nin başında. Üçüncüsü, Aliyev işbaşına gelmeden önce darbe girişiminde bulunan Suret Hüseyinov, Moskova'nın adamıydı. Önce Rusya'ya kaçtı, şimdiyse Bakü'de hapiste. Bu haber acaba MİT'i zor durumda bırakmak için mi yazıldı?" diye soruyordu. MİT yapması gereken şu açıklamayı yaptı: "Milli İstihbarat Teşkilatı'nın "The Sunday Times" gazetesince iddia edilen içerikte bir raporu kesinlikle yoktur. Bu tür haberlerin, sözde MİT raporlarına veya bir MİT yetkilisine atfen üretilmesinin ardında, halen çok iyi bir düzeyde olan Türkiye-Azerbaycan ilişkilerini bozmaya çalışmak amacının yattığı değerlendirilmektedir." Türk-Azeri ilişkilerinin bozulması en çok Bakü-Ceyhan hattının engellenmesini isteyenlerin işine yarayacaktı. Bakü-Ceyhan engellenirse, muhtemelen Hazar geçişli Türkmen doğal gaz hattı projesi de yatacaktı. Kafkasya ve Orta Asya cumhuriyetlerinin Türkiye üzerinden batıya açılması stratejisi ortadan kalkacaktı. Amerikan politikaları iflas edecekti. Nitekim Azerbaycan eski Meclis Başkanı Resul Guliyev'de BP'nin darbedeki rolünü değerlendirirken, " Petrol anlaşmaları için rüşvet verilip alınmış olabilir. Ancak Aliyev'i getirmek için BP'nin Elçibey'i safdışı ettiği mantıksız " yorumunu yapıyordu. Çünkü BP ve Amoco zaten Elçibey-Özal pazarlığı ile çerçevesi belirlenen petrol anlaşmasında yüzde 30 pay alıyorlardı. Oysa daha sonra BP'nin alacağı pay yüzde 17 ile sınırlı kalacaktı. O halde iddiaları ortaya atan yine Rus istihbaratıydı. Bakü'deki İngiliz Büyükelçiside bu görüşü savunuyordu. ENKAZ DEVRALDI Tekrar Elçibey'den hemen sonrasına dönelim. Aliyev'e Elçibey, gerçekten berbat durumda bir ülke bırakmıştı. Aliyev 15 Haziran'da Bakü'ye gelirken yanında ne koruma ordusu ne de sonradan etrafını çevirecek çıkarcıların hiç biri yoktu. Bakü Bine havaalanı kurtarıcısını küçük bir halk topluluğu ile karşılamıştı. Aliyev'in arkasında sadece yanından hiç ayrılmayan gönüllü koruması, bir Yezidi Kürdü olan akrabası Beyler bulunuyordu. Aliyev'in gelişiyle gizli Rus darbesi oyunu tutmadı. Ruslar Elçibey'in Aliyev'i Bakü'ye davet etmesini 19

20 hiç ama hiç beklemiyordu. Bir şeyi daha unutmuşlardı. Süleyman Demirel. Elçibey, ne yapacağını bilemez halde kıvranırken, Demirel'e akıl danışmıştı. Demirel'in Elçibey'e verdiği akıl Aliyev'in Nahçıvan'dan Bakü'ye getirtirilerek Meclis başkanı yapılmasından ibaretti. Demirel Aliyev ile 'lara dayanan dostluğunu hiç unutmamıştı. Aliyev, Türkiye'de görev yapan bir Sovyet elemanı iken Başbakan Süleyman Demirel ile tanışmıştı. Birlikte çektirdikleri o günü yansıtan fotoğraf KGB arşivlerinin tozlu raflarında günyüzüne çıkacağı günü bekliyordu. Elçibey ile Demirel'in frekans ayarları ise birbirini hiç tutmamıştı. Demirel'in verdiği tavsiye Elçibey'in son güvendiği mercii Türkiye'yi den gözden çıkarmasına yol açmıştı. Elçibey umutsuzdu, kırgındı, çaresizdi. Ankara bile ona güvenmiyordu. Bakü'ye gelen Aliyev, parlamentonun ilk oturumunda oybirliği ile hemen Meclis başkanı seçilmişti. Hüseynov, Aliyev'e ' olur ' vermişti, ancak hala Elçibey'in istifasını istiyordu. Elçibey, kararsızdı. Türkiye'ye mi sığınsındı, yoksa başka bir ülkeye mi bilemiyordu. Aliyev'le 8 saat süren uzun bir görüşme yaptı. Yanına kimseyi almamış, Aliyev ile başbaşa görüşmüştü. Bu görüşmenin sır perdesi hiç aralanmadı. Elçibey, 17 Haziran gece yarısı saat 03 : 00 'da kendisini bekleyen uçağa istikamet Nahçıvan emrini verdi. Sonra birden fikir değiştirdi. O gün ilk önce gizlice Ankara'ya gitti. Ancak liderler onla görüşmeye yanaşmıyordu. DYP Milletvekili Ayvaz Gökdemir'le konuyu bir gece tartıştı. Elçibey sürekli konyak içiyor, muhataplarına iyi bir lider izlenimi vermiyordu. Sürekli ' ben bitdim, ben tükendim ' diyor, muhataplarının gözünden iyice düşüyordu. Ona ülkesine dönmesi ve bir süre beklemesi tavsiye edildi. Elçibey tekrar Nahçıvan'a oradan Ordubat ilçesindeki dede baba yurdu Keleki'deki evine yerleşti. Bu arada Aliyev Hüseynov'u ikna etmiş, Gence'de kardeş kanı dökenlerin cezasız kalmayacağı güvencesini vermişti. Ayrıca Halk Cephesi dönemi de kapanacak, ülke yeni cumhurbaşkanını seçecekti. Ve Hüseynov Başbakan olacaktı. Elçibey'in gidişi ile Hüseynov'un şehre girişi bir olmuştu. Basının karşısına birlikte çıkan Aliyev ve Hüseynov alınan kararları çıklarken sorulara hep Aliyev'in cevap vermesi dikkat çekiyordu. Hüseynov'a sorulan sorulara bile Aliyev, sözü alarak kendisi cevap veriyordu. Hukuk fakültesini dışarıdan rüşvet vererek bitirmiş Hüseynov'un konuşma yeteneği zayıftı; iyi bir askerdi, ama asla politikacı değildi ve asla olamayacaktı. Elçibey, Meclis'in dön çağrılarına kulak vermeyip ülkeyi buradan yöneteceğim diye ısrar edince yetkileri elinden alındı. Elçibey'e Meclis oybirliği ile güvensizlik gösterdi. Haydar Aliyev, Cumhurbaşkanı'nın selahiyetlerini hayata geçirmeye başladı. Aliyev, akılcı davranarak isyancı Suret Hüseynov'u ve taraftarlarını yatıştırmak için onu başbakanlığın yanı sıra ordunun ve iç güvenlik teşkilatının başına getirdi. Çünkü Hüseynov milli kahraman ünvanına sahip, halk nazarında iyi bir imaja sahip iyi bir asker, ama kötü bir politikacıydı. Bunu kısa sürede kendisi de anlayacaktı. Ancak Elçibey istifa etmedi. Görev süresinin Eylül 1997'de biteceğini hep savundu; bu tarihe kadarda Bakü'ye dönmeyerek tezini savunacaktı. Elçibey, dünya diplomasi tarihine yeni bir başkanlık modeli kazandırdı! Elçibey döneminin Dışişleri Bakanı Tevfik Kasımov'da görevini üç ay dondurduğunu açıklayarak, diplomasiye yeni bir yöntem kattı. Aliyev şaşkına dönmüştü. Ruslar, Azerbaycan'ı parçalamak için bir yandan Ermeni işgaline askeri destek veriyor bir yandanda ülkeyi bölmek için azınlıkları tahrik ediyordu. Kuzeyde Lezgisiztan devleti kurulması için Rus istihbaratı açık prim vermişti. Lezgilerin bir kısmı Dağıstan'da bir kısmı Azerbaycan'ın Kusar kentinde yaşıyordu. Ermeni istihbaratı ile Lezgi terör örgütü Sadval'ı işbirliği yaptıran Rus istihbaratı, bu bölgeyi Azeri topraklarından kopartmak için düğmeye basmıştı. Kuzeyde Lezgiler ayaklanıyordu. Güneyde Farslarla akraba Talışlar, Mugam-Talış Cumhuriyeti kurmak istediklerini açıkça ifade eder olmuşlardı. Başkanları Ali Kiram Hümbetov iyice gemiyi azıya almıştı. Zakatala, Balaken kentlerinde Avarlar bile özerk bölgeden bahsediyordu. Ülkenin eski Savunma Bakanı Rahim Gaziyev, Rus silah mafyası ile işbirliği halinde silah ticareti yaparak kendi cep çıkarları hesabına ülkeyi 20