TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş.

Transkript

1 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. EKONOMİK GELİŞMELER ÖZET DEĞERLENDİRME RAPORU EKİM 2009/II HAZIRLAYANLAR Mustafa ŞİMŞEK Fulya BAYRAKTAR Mustafa TOSUN EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ Ekim 2009

2 Ekim ayının ikinci ve üçüncü haftalarında ekonomide yaşanan gelişmeler ve bunun piyasalara yansımaları, açıklanan son veriler doğrultusunda aşağıda özetlenmiştir. * Yurtiçi Piyasaları Etkileyen Gelişmeler TCMB Para Politikası Kurulu, 15 Ekim 2009 tarihli toplantısında; Banka bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo-Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan kısa vadeli faiz oranlarının indirilmesine karar vermiştir. a) Merkez Bankası borçlanma faiz oranı %7.25 ten %6.75 e, borç verme faiz oranı ise %9.75 ten %9.25 e indirilmiştir. b) Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası nda saat arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı %3.25 ten %2.75 e, borç verme faiz oranı ise %12.75 ten %12.25 e indirilmiştir, c) Açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla gecelik ve bir haftalık vadelerde tanınan borçlanma imkânı faiz oranı %8.75 ten %8.25 e indirilmiştir. Kurul tarafından yapılan açıklamaya göre; son dönemde açıklanan veriler, Kurul un iktisadi faaliyette gözlenmekte olan toparlanmanın yavaş ve kademeli olacağına ilişkin görüşünü teyit etmiştir. Dış talep ve yurt içi yatırım talebi zayıf seyrini sürdürmektedir. Tüketim talebinin ikinci çeyrekte sergilediği kayda değer yükselişten sonra daha zayıf bir seyir izlemesi beklenmektedir. İstihdam verilerinde ise sınırlı bir iyileşme gözlenmekle birlikte, bu durumun kalıcı olup olmayacağının izlenmesi gerekmektedir. Bu çerçevede enflasyonun düşük seyrini uzun bir süre koruyacağı tahmin edilmektedir. Kurul, para politikasının aşağı yönlü esnekliğini uzun bir süre koruması yönündeki görüşünü teyit etmiştir. Ayrıca, iktisadi faaliyette belirgin bir toparlanma gerçekleşmemesi halinde kısa vadede ölçülü faiz indirimlerine devam edilmesinin gerekeceği değerlendirmesinde bulunmuştur. T.C. Merkez Bankası tarafından yapılan basın duyurusuna göre; küresel piyasalarda yaşanan krizin etkisiyle bankacılık sektörünün yurtdışından fonlama imkânlarının daralması ve artan ihtiyatlılık nedenleriyle kredi arzı azalmış, belirsizliklere ve yavaşlayan iktisadi faaliyete bağlı olarak kredi talebi gerilemiş, sonuç olarak kredi piyasası küçülmüştür. Bu dönemde aracılık maliyetlerini azaltmak ve piyasaya kalıcı likidite sağlamak amacıyla, Merkez Bankası tarafından, şimdiye kadar alınan önlemlere ek olarak, hâlihazırda %6 olan Türk parası zorunlu karşılık oranı 1 puan azaltılarak %5 düzeyine indirilmiştir. Hazine Müsteşarlığı tarafından yapılan basın duyurusuna göre; Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin (KOBİ ler) finansman imkanlarına daha kolay ulaşmalarının sağlanması, halihazırda var olan kefalet sisteminin etkin bir şekilde çalışması ve reel sektörün desteklenmesi amacıyla, 24 Haziran 2009 tarihinde * Rapor 23 Ekim 2009 tarihinden önceki gelişmeleri içermektedir. 1

3 Resmi Gazete de yayımlanan 5909 sayılı kanunla, 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun a geçici bir madde eklenmiş ve kredi garantisi veren kredi garanti kurumlarına 1 milyar Türk Lirası na (TL) kadar nakit kaynak aktarmak ve/veya özel tertip Devlet iç borçlanma senedi ihraç etmek için yetki alınmıştır. Uluslararası Para Fonu (IMF) Birinci Başkan Yardımcısı John Lipsky, Türkiye ekonomisinin, gelecek yıldan itibaren başlayacak olan ekonomik toparlanma süreci sonucunda, yeniden güçlü büyümeye geçebileceğini, çünkü dinamik bir ekonomisi bulunduğunu söyledi. Türkiye ekonomisinin, diğer gelişmekte olan ülkeler gibi mevcut küresel krizden olumsuz etkilendiğini, küresel krizin etkileri sebebiyle, ekonomi küçülürken, dış talepteki azalma sonucu ihracatın da azaldığını ifade eden Lipsky, küresel krizin en olumsuz etkilerinin Türkiye ekonomisinde bu yıl görülmeye devam edeceğini, küresel ekonomideki toparlanmaya paralel olarak, Türkiye ekonomisinin de, gelecek yıldan itibaren hızlı bir toparlanmaya ve toparlanma süreci sonucunda da, dinamik ekonomisi nedeniyle, yeniden güçlü büyümeye geçebileceğini vurguladı. Tüm gelişmekte olan ülkeler gibi, Türkiye'nin de işsizlik sorunuyla uğraşmak zorunda kalacağını belirten Lipsky, işsizlikle mücadelede kısa ve uzun vadeli ekonomik tedbirlerin önemine dikkat çekti. Lipsky, Türkiye'nin işsizlik sorununu çözmek için öncelikle yeniden ekonomik büyüme sağlaması gerektiğinin altını çizdi. Uluslararası yatırım kuruluşu HSBC tarafından hazırlanan raporda, Türkiye'ye ilişkin birçok belirsizlikler bulunduğu yorumu yapılırken ağırlık tavsiyesinin nötr olduğu belirtildi. 14 Ekim 2009 tarihli gelişmekte olan piyasalar raporunda, Türkiye'de hisse senedi piyasalarının genel olarak faiz oranlarına karşı hassas olduğu ve hisse senedi beklentilerinin faiz oranı tahminlerine bağlı olduğu vurgulandı. Değerlendirmede, TCMB'nin faiz oranlarının yıl sonuna kadar %6.5'e indirmesinin beklendiği, 2010 yılında ise 300 baz puanlık bir artış öngörüldüğü vurgulandı. Raporda, Türkiye ekonomisinin 2010 yılında %2.9, 2011 yılında da %4.1 büyümesinin beklendiği kaydedildi. Kamu İktisadi Teşebbüsleri ve Bağlı Ortaklıklarının, 2010 Yılına Ait Genel Yatırım ve Finansman Programının Tespiti Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı, Resmi Gazete'de yayımlandı. Karara göre kamu teşebbüsleri, 2010 yılı faaliyetlerini, uygulanan ekonomik politikalar ile program çerçevesinde belirlenen ilkelere uygun olarak yürütecek. Tüm işletmecilik faaliyetlerinde verimliliği artıracak ve maliyetleri düşürecek tedbirler alınacak. Etkin bir insan kaynakları politikası izlenecek. Bu çerçevede, tüm personelin kamu teşebbüsü içinde rasyonel bir şekilde dağıtılması ve atıl duran personelin eleman açığı bulunan diğer hizmet birimlerine kaydırılması sağlanacak. Stokta tutulacak mal ve hizmet üretimine ilişkin envanter miktarı ile üretilen nihai ürün miktarı, 2010 yılı ile takip eden yıllarda yapılması öngörülen mal ve hizmet satışı dikkate alınarak optimum seviyede belirlenecek. Atıl durumda olan gayrimenkuller tasfiye, satış, kiralama veya bedelli devir gibi usullerle değerlendirilecek. Üretilecek mal ve hizmetlere yönelik tedarik edilecek ham madde miktarı ve fiyatı ile üretilen mal ve hizmetlerin miktar ve fiyatları, Programda yer alan hedefleri sağlayacak şekilde tespit edilecek. AR-GE ve inovasyon faaliyetlerine gereken özen gösterilecek. Piyasa koşullarında daha kaliteli ve düşük maliyetli mal ve hizmet üretmek amacıyla, bilgi ve iletişim altyapısı ile organizasyon yapıları yeniden düzenlenecek. 2

4 "Katılım önceyi yardım enstrümanı" aracılığıyla aday ve potansiyel aday ülkelere mali destek sağlayan Avrupa Birliği, bu yıl milyon EUR düzeyinde bulunan Türkiye'ye ayırdığı kaynağı gelecek yıl milyon EUR a yükseltme kararı aldı. AB Komisyonu'nun onay için üye ülkelere ve Avrupa Parlamentosu'na gönderdiği katılım öncesi yardım tebliğinde, Türkiye'ye 2011 yılında milyon EUR, 2012'de milyon EUR ve 2013'te milyon EUR tahsis edildi. AB'nin 2010 yılı bütçesinden Türkiye'ye ayrılan milyon EUR un milyon EUR u geçiş yardımı ve kurumsal yapılanma, 9.6 milyon EUR u sınırötesi işbirliği, 238 milyon EUR u bölgesel kalkınma, 63.4 milyon EUR u insan kaynaklarını geliştirme ve milyon eurosu kırsal kalkınma için kullanılacak. Avrupa Birliği (AB) Komisyonu, Türkiye'nin Uluslararası Para Fonu (IMF) kaynağı kullanmadan küresel krizi tek başına göğüsleyebilmesinin "en büyük başarı" olduğunu belirtti. "Türkiye'de büyüme ve ekonomik kriz: Çalkantılı dönem geride mi kalıyor?" başlıklı raporunda II. Dünya Savaşı'ndan bu yana Türk ekonomisini analiz eden AB Komisyonu, 2002 yılına kadar "zayıf ve kırılgan" kalan Türkiye'nin ekonomik göstergelerde son 7 yıldan sonra gerçek anlamda AB'yi yakalama sürecine girdiğini bildirdi. Raporda, küresel kriz süresince Türkiye'de ihracat ve sanayi üretiminin, son aylardaki toparlanmayla birlikte gelişmekte olan diğer ülkelerin ortalamasına kıyasla genelde daha iyi performans gösterdiği belirtildi. Anayasa Mahkemesi, Gelir Vergisi Kanununda yer alan yatırım indiriminde süre sınırlaması, ücretlilerin de %35'lik vergi tarifesine dâhil olması ve geçici 67. maddede dar mükellefler için öngörülen tevkifat hükümlerini iptal etti. Mahkeme, bu çerçevede, Gelir Vergisi Kanununun 103. maddesinde yer alan vergi tarifesindeki %35'lik orana ücretlilerin de tabi olması hükmünü iptal ederken, iptal kararının Resmi Gazete'de yayımından 6 ay sonra yürürlüğe girmesini öngördü. Mahkeme, yatırım indirimiyle ilgili geçici 69. maddede yer alan 2006, 2007 ve 2008 ibarelerini de iptal etti. Bu şekilde yatırım indirimiyle ilgili süre sınırlaması da ortadan kalktı. Mahkeme, yatırım indirimiyle ilgili iptalin, kararın Resmi Gazete'de yayımıyla birlikte yürürlüğe girmesine hükmetti. Bir diğer iptal kararını da Gelir Vergisi Kanunu'nun geçici 67. maddesindeki dar mükelleflerle ilgili hüküm oluşturdu. Bu şekilde anılan maddede, tam mükelleflerle, dar mükellefler arasında var olan tevkifat oran farklılığı kaldırıldı. Uluslararası Piyasalardaki Gelişmeler ABD Çalışma Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, ABD de tüketici fiyat endeksi (TÜFE) Eylül ayında bir önceki aya göre beklentilere paralel olarak %0.2 artış gösterdi. Gıda ve enerji fiyatlarının hesaplama dışı tutulduğu çekirdek TÜFE ise Eylül ayında yine %0.2 artış gösterdi. TÜFE, Ağustos ayında bir önceki aya göre %0.4, çekirdek TÜFE %0.1 artış göstermişti. Yıllık bazda bakıldığında ise TÜFE Ağustos ayındaki %-1.5 seviyesinden Eylül ayında %-1.3 seviyesine yükseldi. Çekirdek TÜFE nin yıllık artışı ise Ağustos ayındaki %1.4 seviyesinden Eylül ayında %1.5 seviyesine yükseldi. ABD Ticaret Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, ABD de dış ticaret açığı Ağustos ayında milyar USD olarak, beklentilerin altında gerçekleşti. 3

5 Temmuz ayında milyar USD olarak gerçekleşen verinin Ağustos ayında 33 milyar USD olması bekleniyordu. Dış ticaret açığı, geçen yıl aynı dönemde milyar USD seviyesindeydi. Açıklanan verilere göre, Ağustos ayında ihracat bir önceki aya göre %0.2 artarak milyar USD seviyesine yükselirken, ithalat %0.6 azalarak milyar USD seviyesine geriledi. ABD de, New York eyaletindeki üretim büyümesini gösteren New York FED İmalat Endeksi Ekim ayında değerini alarak 2004 yılının Mayıs ayından bu yana en yüksek seviyeye ulaştı. Eylül ayında değerini alan verinin Ekim ayında 18 değerini alması bekleniyordu. ABD de, Philadelphia FED Endeksi Ekim ayında 11.5 seviyesinde gerçekleşerek beklentilerin altında açıklandı. Eylül ayında 14.1 olarak gerçekleşen verinin Ekim ayında 12 olarak gerçekleşmesi bekleniyordu. Philadelphia FED endeksinin sıfırın üstünde bir değer alması bölgede üretim faaliyetinin arttığı anlamına gelmektedir. ABD de, perakende satışlar Eylül ayında bir önceki aya göre %1.5 azalırken, dalgalı seyreden otomobil fiyatları hariç tutularak hesaplanan çekirdek perakende satışlar %0.5 artış gösterdi. Beklentiler perakende satışların bir önceki aya göre %2.1 azalması, çekirdek perakende satışların ise %0.2 artış göstermesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca Ağustos ayında %1.1 artış olarak açıklanan çekirdek perakende satışlar %1 artış olarak, %2.7 artış olarak açıklanan perakende satışlar %2.2 artış olarak revize edildi. ABD de, sanayi üretimi Eylül ayında bir önceki aya göre %0.7 artarken, kapasite kullanımı %70.5 oldu. Beklentiler sanayi üretiminin %0.2 artması, kapasite kullanımının ise %69.7 olması yönündeydi. Açıklamada ayrıca Ağustos ayında %0.8 arttığı açıklanan sanayi üretimi %1.2 olarak, %69.6 olarak açıklanan kapasite kullanımı %69.9 olarak revize edildi. Sanayi üretimi, Ağustos ayı itibariyle bir yıl öncesine göre %6.1 gerilemiş durumda bulunmaktadır. ABD de, konut başlangıçları verisi Eylül ayında beklentilerin altında %0.5 artarak 590,000 seviyesinde gerçekleşti. Beklentiler verinin 610,000 seviyesinde gerçekleşmesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca Ağustos ayında %1.5 artış olarak açıklanan veri %1 azalış olarak revize edildi. ABD de konut başlangıçları Eylül ayı itibariyle geçen yılın aynı dönemine göre %28 gerilemiş durumda bulunuyor. ABD de üretici fiyatları endeksi (ÜFE) Eylül ayında aylık bazda beklentilerin üzerinde %0.6 azalış gösterdi. Ağustos ayında aylık bazda %1.7 artış gösteren verinin Eylül ayında değişim göstermesi beklenmiyordu. Açıklanan son veriyle birlikte Ağustos ayında yıllık bazda %4.3 gerileyen ÜFE, Eylül ayında %4.8 geriledi. Gıda ve enerji fiyatları hariç tutularak hesaplanan çekirdek ÜFE ise Eylül ayında bir önceki aya göre %0.1 azalış gösterdi. Ağustos ayında %0.2 artan verinin Eylül ayında %0.1 artması bekleniyordu. ABD de, öncü göstergeler endeksi Eylül ayında seviyesinde açıklandı. Altı aydır yükselişini sürdüren endeks, ABD ekonomisinin iyileşmeye başladığına işaret sayılmaktadır. Yüzde 1 artış gösteren endeksin %0.8 artması bekleniyordu. Avrupa Birliği İstatistik Kurumu Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesi sanayi üretimi Ağustos ayında aylık bazda %0.9 artarken, yıllık bazda %15.4 düşüş gösterdi. Beklentiler verinin aylık bazda %1 artması, yıllık bazda ise %15.5 gerilemesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca Temmuz ayında 4

6 aylık bazda %0.3 düştüğü açıklanan veri %0.2 artış olarak revize edilirken, yıllık bazda %15.9 düştüğü açıklanan veri revize edilmedi. Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesinde tüketici fiyatları Eylül ayında aylık bazda değişim göstermezken, yıllık bazda %-0.3 seviyesinde gerçekleşti. Ağustos ayında yıllık bazda %-0.2 seviyesinde gerçekleşen verinin daha önce geçici verilere göre Eylül ayında %-0.3 seviyesinde gerçekleştiği açıklanmıştı. Beklentiler de bu oranın revize edilmemesi yönündeydi. Enerji ve gıda fiyatlarının dahil edilmediği çekirdek enflasyon ise Eylül ayında aylık bazda %0.2 artarken, yıllık bazdaki artış %1.1 olarak gerçekleşti. Çekirdek enflasyon bir önceki ay aylık bazda %0.3 artış göstermiş, yıllık artış oranı ise %1.2 olmuştu. Almanya merkezli ZEW araştırma enstitüsünün analist ve kurumsal yatırımcılar arasında yaptığı araştırmaya göre, Alman yatırımcılarının Avrupa nın en büyük ekonomisi olan Almanya ya ilişkin güven eğilimleri Ekim ayında 56 değerini alarak beklentilerin altında açıklandı. Eylül ayında 57.7 değerini alan verinin Ekim ayında 58.3 değerini alması bekleniyordu. ZEW in açıkladığı bir diğer endeks olan cari durum endeksi ise Ekim ayında değerini alarak beklentilerden kötü açıklandı. Eylül ayında -74 değerini alan verinin Ekim ayında -69 değerini alması bekleniyordu. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD)'nin, 30 üyesi için hesaplanan öncü göstergeler endeksi Ağustos ayı için 99.2 değerini aldı. Temmuz ayında endeksin değeri 97.7 seviyesinde idi. OECD'nin açıklamasında, Fransa ve İtalya'da açıklanan endeks değerlerinin, denge noktası olan 100 puanın üzerine çıkarak ekonomide büyümeye işaret ettiği ifade edilerek, diğer bölgelerde endeks değerlerinde artışlar yaşandığı belirtildi. OECD'nin bileşik öncü göstergeler endeksi Ağustos ayında euro bölgesi için de değerini aldı. Temmuz ayında seviyesindeki endeks, iki ay arka arkaya 100 puanın üzerinde kalmayı başarmış oldu. Fransa ve İtalya'nın izlediği güçlü performans, euro bölgesi endeks değerini yukarı çeken en önemli unsur oldu. Endeksin değeri temmuz ayında Fransa için ve İtalya için seviyesinde iken, Ağustos ayında Fransa için ve İtalya için değerini aldı. G-7 ülkeleri yani Fransa, Kanada, Japonya, Almanya, İtalya İngiltere ve ABD için ortak endeks değeri ise söz konusu dönemler itibarıyla 97.5 seviyesinden 99.1 seviyesine yükseldi. İngiltere'de endeksin değeri 99.1'de 100.7'ye yükselirken, Almanya ve Kanada da endeksin 100 puanın üzerine çıktığı ülkeler arasında yer aldı. Hindistan için endeksin değeri 97.9'dan 98.8'e yükselirken, Brezilya'da 97.6'dan 98.0'a ve Japonya'da 95.7'den 97.0'a yükseldi. Japonya Merkez Bankası (BOJ), gösterge faiz oranını beklentilere paralel olarak %0.1 seviyesinde değiştirmeden bıraktı. BOJ en son Aralık ayındaki toplantıda %0.3 seviyesinde olan gösterge faizi %0.1 seviyesine indirmişti. 5

7 Son Açıklanan Veriler TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre; 2008 yılı Eylül ayında %79.8 olan üretim değeri ağırlıklı İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (KKO), 2009 yılı Eylül ayında, geçen yılın aynı ayına göre 9.7 puan azalırken, bir önceki aya göre 0.4 puan artarak %70.1 olarak gerçekleşmiştir. İşyerlerinin tam kapasite ile çalışmamasının nedenleri olarak, önem sırasına göre; iç talep yetersizliği ilk sırada yer alırken, bunu dış pazarda talep yetersizliği, mali imkânsızlıklar, yerli mallarda hammadde % İmalat Sanayi KKO Aylar yetersizliği, ithal mallarda hammadde yetersizliği ve işçilerle ilgili meseleler izlemiştir. KKO, 2009 yılı Ağustos ayında %69.7 seviyesindeydi yılı Eylül ayında, bir önceki aya göre, işyerlerindeki üretim miktarı %5.5 oranında, satış miktarı %7.3 oranında, satış fiyatları %0.2 oranında artarken, hammadde fiyatları %0.1 oranında azalmıştır yılı Ekim ayında üretim miktarının %2.5, satış fiyatlarının %0.1 artması, hammadde fiyatlarının %0.8 oranında artması beklenirken, satış miktarının %1.6 azalması beklenmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan, Hanehalkı İşgücü Araştırması 2009 Temmuz Dönemi (Haziran, Temmuz, Ağustos 2009) Sonuçları na göre; 2009 yılı % Aylık İşsizlik Oranı (%) Temmuz döneminde, kurumsal 17.0 olmayan çalışma çağındaki nüfus geçen yılın aynı 14.0 dönemine göre 881 bin kişi artarak 51 milyon 714 bin 11.0 kişiye ulaşmıştır. İstihdam 10.0 edilenlerin sayısı, geçen yılın aynı dönemine göre 50 bin kişi artarak 22 milyon 213 bin kişiye yükselirken, işgücüne katılma oranı %49.3 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye genelinde işsiz sayısı, geçen yılın aynı dönemine göre 842 bin kişi artarak 3 milyon 267 bin kişiye yükselirken, işsizlik oranı 2.9 puanlık artış ile %12.8 seviyesinde, tarım dışı işsizlik oranı da %16.3 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde, istihdam edilenlerin %26.9 u tarım, %18.6 sı sanayi, %6.3'ü inşaat, %48.2 si de hizmetler sektöründedir. Önceki yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında, tarım sektörünün istihdam edilenler içindeki payının 1.6 puan, hizmetler sektörünün payının 0.2 puan arttığı, buna karşılık sanayi sektörünün payının 1.8 puan azaldığı, inşaat sektörünün payının ise değişmediği görülmektedir. 6

8 T.C. Merkez Bankası tarafından, Ödemeler Dengesine ilişkin yayınlanan son verilere göre; 2008 yılı Ağustos ayında 3,019 milyon USD açık veren cari işlemler hesabı, bu yılın Ağustos ayında 127 milyon USD fazla vermiştir. Cari işlemler hesabının fazla vermesinde, alt kalemler itibariyle; ödemeler dengesi tablosundaki dış ticaret açığının, bir önceki yılın aynı ayına göre %45.3 oranında düşerek 3,485 milyon USD ye gerilemesi, hizmetler dengesi kaleminden kaynaklanan net gelirlerin %3.5 oranında artarak 3,989 milyon USD ye yükselmesi, gelir dengesinden kaynaklanan net giderlerin %18.5 oranında azalarak 521 milyon USD ye gerilemesi ve cari transferlerden kaynaklanan net girişlerin %1.4 oranında artarak 144 milyon USD olarak gerçekleşmesi etkili olmuştur. Sonuç olarak, bu yılın Ocak-Ağustos döneminde cari açık, bir önceki yılın aynı dönemiyle karşılaştırıldığında %81.2 oranında azalarak 34,935 milyon USD den milyon USD ye gerilemiştir. Finans hesaplarında, bir önceki yılın Ocak-Ağustos döneminde 36,840 milyon USD net sermaye girişi gerçekleşmişken, bu yılın aynı döneminde 857 milyon USD tutarında net sermaye girişi olmuştur. Bu dönemde gözlemlenen başlıca gelişmeler şu şekilde özetlenebilir; Doğrudan yatırımlar kaleminde bu yılın Ocak-Ağustos döneminde gerçekleşen net sermaye girişi, bir önceki yılın Ocak- Ağustos dönemine göre %53.7 oranında azalarak 4,995 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. Bir önceki yılın aynı döneminde 1,317 milyon USD net sermaye girişi olan portföy yatırımlarında, bu dönemde 1,820 milyon USD net giriş gerçekleşmiştir. Ticari ve nakit krediler ile mevduatlardan oluşan diğer yatırımlar kaleminde ise bir önceki yılın aynı döneminde 27,402 milyon USD net giriş gerçekleşmişken, bu dönemde 6,596 milyon USD net çıkış olmuştur. Bu gelişmeler sonucu resmi rezervler, 2008 yılının Ocak-Ağustos döneminde 2,668 milyon USD artmışken, bu yılın aynı döneminde 638 milyon USD azalış göstermiştir. Hazine Müsteşarlığı ndan yapılan açıklamaya göre; 2009 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla, Merkezi Yönetim Brüt Toplam Borç Stoku, milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Borç stokunun milyar TL tutarındaki kısmı (%70) Türk Lirası cinsinden, milyar TL tutarındaki kısmı (%29.9) döviz cinsinden ve geriye kalan 0.4 milyar TL tutarındaki kısmı ise (%0.1) dövize endeksli borçlardan oluşmaktadır yılı Eylül sonu itibariyle merkezi yönetim brüt borç stokunun %58.8 i iç piyasaya, %15.6 sı ise kamu kesimine olan iç borçlardan oluşurken, dış borçların ağırlığı %25.6 olarak gerçekleşmiştir. İç borç stokunun alacaklılara göre dağılımına baktığımızda; 2008 yılında %76.1 olan piyasa payının, 2009 yılının ilk yarısında sürekli yükseldiği ve bu eğilimini 2009 un ikinci yarısında da devam ettirdiği görülmektedir. Ocak ayında iç borç stokunun piyasa payı %76.3 iken Haziran ayında %77.9 a yükselmiş ve Eylül ayında da %79 olarak gerçekleşmiştir yılı genelinde 23.9 ay olarak gerçekleşen iç borç stokunun ortalama vadeye kalan gün sayısı ise 2009 yılı Ağustos ve Eylül aylarında 24.2 aya yükselmiştir. Maliye Bakanlığı ndan yapılan açıklamaya göre; Merkezi Yönetim Bütçesi, 2008 yılı Eylül ayında 9.4 milyar TL açık vermişken, 2009 yılı Eylül ayında da 9.5 milyar TL açık vermiştir yılı Eylül ayında faiz dışı denge -4.5 milyar TL dolayında gerçekleşirken, bütçe harcamaları 25.4 milyar TL, bütçe gelirleri ise yaklaşık 16 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Faiz harcamalarının yaklaşık 5 7

9 milyar TL dolayında olduğu bu ayda, vergi gelirleri 12.5 milyar TL ile merkezi yönetim bütçe gelirlerinin yaklaşık %78.5 ini oluşturmuştur. Merkez Bankası tarafından bankalara duyurulan toplam karşılıksız çek sayısı, 2009 yılının dokuz ayında, geçen yılın aynı dönemine göre %39.1 artarak 1 milyon 508 bin 504'e çıktı. Merkez Bankası verilerine göre, karşılıksız çek sayısı 2008 yılının dokuz ayında 1 milyon 84 bin 429 adet idi. Türkiye İş Kurumu'nun yayınladığı Aylık İstatistik Bülteni'ne göre, işsizlik başvuruları Eylül ayında geçen yılın aynı ayına göre % oranında arttı, aynı ayda kayıtlı işgücü % oranında, kayıtlı işsiz sayısı % oranında artış gösterdi. Bültene göre, kayıtlı işsiz sayısı da 1 milyon 626 bin 66'ya çıktı. Geçen yıl aynı ayda işsiz sayısı 802 bin 800 seviyesinde bulunuyordu. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu nun (BDDK), Bankacılık Sektörü Yönetici Kesimi Beklenti Anketinde, "küresel kriz ve durgunluk nedeniyle Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) ve bütçe açığı gibi makro ekonomik göstergelerde olumsuz beklentilerin ağırlıkta olduğu, ancak bankacılık sektörü aktif büyüklüğü, kredi hacimleri, faiz oranları ve sektörün riskliliği gibi bankacılık sektörü ile ilgili beklentilerde nispi bir iyileşme olduğu" sonuçlarına ulaşıldı. TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre; 2009 yılının Eylül ayında, yeni kurulan şirket ve kooperatif sayısı, geçen yılın aynı ayına göre %5.1 oranında azalarak 3,609 dan 3,425 e düşmüştür. Kapanan şirket ve kooperatif sayısı ise bir önceki yılın aynı ayına göre %3.1 oranında artarak 635 ten 655 e yükselmiştir. Türkiye İstatistik Kurumu ve T.C. Merkez Bankası işbirliği ile yürütülen Aylık Tüketici Eğilim Anketi ne göre, 2009 yılının Ağustos ayında olan Tüketici Güven Endeksi, Eylül ayında bir önceki aya göre %0.77 oranında artarak değerine yükselmiştir. Ankete göre, güven endeksindeki artış, tüketicilerin mevcut ve gelecek dönem satın alma gücü, gelecek dönem genel ekonomik durum ve mevcut dönemin dayanıklı tüketim malı satın almak için uygunluğuna ilişkin değerlendirmelerinin iyileşmesinden kaynaklanmaktadır. T.C. Merkez Bankası nın mali ve reel sektörden katılımcılarla gerçekleştirdiği 2009 Yılı Ekim Ayı II. Dönem Beklenti Anketi sonuçlarına göre; Türkiye ekonomisinin 2009 yılında %5.5 oranında küçüleceği, tüketici fiyatlarının %5.40 oranında artacağı, cari işlemler açığının 10,921 milyon USD ve dolar kurunun TL civarında gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Önümüzdeki 12 ve 24 ay sonrasının yıllık TÜFE beklentileri ise sırasıyla %6.29 ve %6.19 düzeyindedir. 12 ay sonrası için, 6 ay vadeli hazine bonosunun yıllık bileşik getirisi %8.66, 5 yıl vadeli, 6 ayda bir ödemeli devlet tahvillerinin yıllık bileşik getirisi de %11.20 olarak beklenmektedir. Ekim II. Dönem Beklenti Anketi kapsamında, bir önceki dönem anket sonuçlarına göre; 12 ay ve 24 ay sonrası TÜFE beklenti değerleri ve büyüme beklenti değeri dışında, bütün ekonomik göstergelerin beklenti değerleri düşmüştür. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemlerindeki Gelişmeler Ekim 2009 döneminde Merkez Bankası Analitik Bilânçosu aktif büyüklüğü, %1.01 oranında daralarak 107,569 milyon TL seviyesine gerilemiştir. Bu dönemde Dış Varlıklar kalemi %2.19 oranında azalış gösterirken, İç Varlıklar kalemi -3,324 milyon TL den, -1,964 milyon TL düzeyine yükselmiştir. 8

10 Bilânçonun pasif kalemleri incelendiğinde ise bu dönemde Merkez Bankası Toplam Döviz Yükümlülüklerinin %2.08 oranında azaldığı görülmektedir. Toplam Döviz Yükümlülükleri kaleminin alt ayırımına bakıldığında, Dış Yükümlülükler kaleminin %2.22, İç Yükümlülükler kaleminin de %1.99 oranında gerileme kaydettiği göze çarpmaktadır. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemleri (Milyon TL.) Değişim Son Yıl Dönem AKTİFLER 118, , ,569-11,152-1,098 1.DIŞ VARLIKLAR 115, , ,533-6,239-2,458 2.İÇ VARLIKLAR 2,949-3,324-1,964-4,913 1,360 PASİFLER 118, , ,569-11,152-1,098 1.TOPLAM DÖVİZ YÜKÜMLÜKLERİ 66,393 59,143 57,913-8,480-1, DIŞ YÜKÜMLÜKLER 20,941 23,138 22,625 1, İÇ YÜKÜMLÜKLER 45,452 36,005 35,288-10, Döv. Ol. Takip Ol. Mev. 21,029 16,806 16,433-4, Bankaların Döviz Mevduatı 24,423 19,199 18,855-5, MERKEZ BANKASI PARASI 52,328 49,524 49,656-2, REZERV PARA 56,913 63,247 57, , Dolaşıma Çıkan Banknot 33,405 36,846 37,260 3, Bankalar Mevduatı 23,399 26,336 20,062-3,337-6, Diğer Kalemler DİĞER MB PARASI -4,585-13,723-7,727-3,142 5, APİ den Doğan Borçlar -9,890-20,364-14,482-4,592 5, Kamu Mevduatı 5,305 6,641 6,755 1, TCMB Brüt Döviz Rezervleri (Milyon $) 73,404 70,096 70,844-2, Kaynak: TCMB Bu dönemde Bankalar Mevduatının %23.82 oranında azalış göstermesine bağlı olarak, Rezerv Para milyar TL seviyesine inerken, Emisyon Hacmi ise %1.12 oranında artış göstererek milyar TL düzeyine yükselmiştir. Öte yandan Diğer Merkez Bankası Parası kaleminin alt başlıklarından birisi olan ve 02 Ekim tarihi itibariyle milyar TL seviyesinde bulunan Açık Piyasa İşlemleri kalemi, 5.88 milyar TL artış kaydederek milyar TL düzeyine çıkmıştır. Diğer bir ifade ile Ekim ayı başında Merkez Bankası, Açık Piyasa İşlemleri yoluyla piyasadan milyar TL alacaklı iken, bu dönem bu tutar milyar TL seviyesine gerilemiştir. Diğer yandan Merkez Bankası nın bir diğer politika aracı olan Kamu Mevduatı kalemi ise %1.72 oranında artış göstererek 6.75 milyar TL düzeyine yükselmiştir. Geçen dönem sınırlı bir düzeyde azalış gösteren TC Merkez Bankası brüt rezervlerinin, bu dönemde tekrar artış trendine girdiği görülmektedir Ekim 2009 döneminde TCMB brüt döviz rezervleri, 748 milyon USD artarak 70,844 milyon USD düzeyine yükselmiştir. Tahvil-Bono Piyasası Ekim ayının ilk haftasını %7.93 seviyesinden kapatan piyasanın gösterge kâğıdı niteliğindeki 03 Ağustos 2011 itfa tarihli tahvilin yıllık bileşik faizi, ayın ikinci haftasının ilk günlerinde, Avrupa piyasalarındaki olumsuz seyir paralelinde yükseliş kaydetti. Bu süreçte %8.15 düzeyine kadar yükselen gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, TC Merkez Bankası nın gerçekleştirdiği faiz indiriminin etkisiyle %8 seviyesinin altına gerilediyse de Anayasa Mahkemesi nin Gelir Vergisi Kanunu ndaki bazı maddeleri anayasaya aykırı bularak iptal etmesine bağlı 9

11 olarak hafta başındaki Gösterge tahvilin yıllık bileşik getirisi düzeyinin üzerine yükseldi Ekim ayının ikinci haftasını %8.16 düzeyinden kapatan itfa tarihli tahvil gösterge kâğıdının yıllık bileşik 8.25 faizinin, ayın üçüncü haftası içerisinde de yine dalgalı bir 8.00 seyir izlediği görüldü. Haftanın ilk günlerinde yurtiçinde 7.75 enflasyon hedefine ilişkin 7.50 olumlu beklentiler ve buna bağlı olarak piyasadaki Tarih faizlerin bir miktar daha gerileyebileceğine dair değerlendirmelerin etkisiyle tekrar %8 seviyesinin altına gerileyen gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizinin, haftanın son günlerinde uluslararası piyasalardaki satış baskısına paralel olarak yükseliş kaydettiği görüldü. Gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, Ekim ayının üçüncü haftasını %8.37 düzeyine yükselerek kapatırken, bu dönem içerisinde 44 baz puan artış göstermiş oldu. Döviz Piyasası Getiri oranı (%) Ekim ayının ilk haftasını TL seviyesinden kapatan dolar, ayın ikinci haftasının ilk günlerinde pariteye bağlı bir seyir izledi. Paritenin 1.49 düzeyinin üzerine çıkmasına bağlı olarak yurtiçinde de 1.44 TL seviyesine kadar gerileyen dolar, TC Merkez Bankası nın gerçekleştirdiği faiz indiriminin ardından yükseliş kaydederek Ekim ayının ikinci haftasını TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle TL düzeyinden kapattı. Ekim ayının üçüncü haftasının ilk günlerinde sakin bir seyir TL ABD Dolar Denge Kuru izleyen dolar, hafta ortasından itibaren alternatif piyasalarda etkili olan satışların döviz piyasasına alım yönünde yansımasına bağlı olarak yükseliş gösterdi. Bu süreçte 1,47 TL düzeyine kadar yükselen dolar, Ekim ayının üçüncü haftasını da TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle TL seviyesinden kapattı. Böylece dolar, TL karşısında dönem başındaki değerini korurken, euro TL karşısında %2 oranında değer kazanmış oldu. Ekim ayının ilk haftasını düzeyinden kapatan EUR/USD paritesi, ayın ikinci haftasında küresel borsalarda görülen yükselişler ile artan risk iştahı ve FED in faizleri bir süre daha düşük seviyelerde tutacağını belirtmesine bağlı olarak yükseliş kaydetti. Bu süreçte düzeyine kadar yükselen parite, Ekim ayının ikinci haftasını da TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle seviyesinden kapattı. Ekim ayının üçüncü haftasında da ABD nin düşük faiz politikasına devam edeceği yönündeki beklenti sürerken, düşük faizi nedeniyle dolar üzerinden yapılmaya başlanılan carry trade işlemlerinin, yüksek faizli para birimlerine olan talebi arttırdığı görüldü. Bu gelişmelerle sonucunda parite, 14.5 aylık bir aradan sonra ilk kez 1.50 seviyesinin üzerine çıkarken, Ekim Tarih

12 ayının üçüncü haftasını da TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle düzeyine yükselerek kapattı. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Ekim ayının ilk haftasını mali sektör hisselerine gelen alımların etkisiyle 50,218 seviyesine yükselerek kapatan İMKB Bileşik Endeksi, ayın ikinci haftasının ilk günlerinde de söz konusu alım İMKB Bileşik Endeksi dalgasının sürmesine bağlı olarak yükselişini sürdürdü. Bu süreçte 51,274 puana kadar yükselen bileşik endeks, ilerleyen günlerde ABD de açıklanan makro ekonomik verilerin beklentileri tam olarak karşılayamaması nedeniyle düşüş kaydetti. Ekim ayının ikinci haftasını 49,791 puana gerileyerek kapatan bileşik E ndeks endeksin, yurt dışında açıklanan 3. çeyrek bilânçolarının beklentilerden iyi gelmesinin etkisiyle Ekim ayının üçüncü haftasına yükselişle başladığı görüldü. Söz konusunu alımlarla hafta ortasında 51,317 puana kadar yükselen bileşik endeks, ABD de açıklanan olumsuz makro ekonomik verilerin etkisiyle kısa süreli bir gerileme kaydetse de uluslararası borsalarda yoğunlaşan alımların İstanbul Menkul Kıymetler Borsası na yansıması sonucunda, Ekim ayının üçüncü haftasını 51,381 puana yükselerek kapattı. Böylece bileşik endeks, bu dönem içerisinde %2.32 oranında değer kazanırken, yabancı portföylerin piyasa içerisindeki payı ise %66.84 düzeyinden %66.70 seviyesine gerilemiştir. Türk Bankacılık Sektörü Gelişmeleri 14 Eylül 05 Ekim 2009 döneminde 5 oranında azalarak milyar TL seviyesine inen bankacılık sektörü toplam mevduat hacminin, bu dönemde 9 oranında artarak 498 milyar TL düzeyine yükseldiği görülmektedir. Bankacılık sektörü toplam mevduat hacminin alt ayrımına bakıldığında ise vadeli mevduatlarda gerçekleşen 5 oranındaki genişlemeye karşılık, vadesiz mevduatlardaki artışın %3.7 düzeyinde kaydedilmesi göze çarpmaktadır. Ancak dönem sonu tarihinin, kamu maaş ödemelerini takip eden haftaya rastladığı hususu göz önüne alındığında, vadesiz mevduatlarda kaydedilen bu yükseliş, arızi bir durum olarak değerlendirilmektedir. Geçen dönem 8 oranında artış kaydederek milyar TL düzeyine yükselen bankacılık sektörü toplam kredi hacminin, bu dönemde 8 daralarak milyar TL seviyesine gerilediği görülmektedir. Toplam kredilerin alt ayrımına bakıldığında ise TL kredilerde görülen 6 oranındaki daralmaya karşılık, yabancı para cinsinden kredilerde kaydedilen azalmanın %1.2 düzeyine ulaşması dikkati çekmektedir. Ancak aynı dönem itibariyle döviz sepetinin 4 oranında değer kaybettiği hususu göz önüne alındığında, yabancı para cinsinden kredilerde gerçekleşen azalışın, esasen döviz bazında, TL kredilerdeki azalışa yakın bir gelişme gösterdiği anlaşılmaktadır. Son 14 aydır düzenli olarak artış gösteren bankacılık sektörü takipteki alacaklar hacminin, genişlemesini bu dönem de ivme kaybetmekle birlikte devam ettirdiği görülmektedir. Bankacılık sektörü takipteki alacaklar hacmi, bu dönem % Tarih

13 oranında artış kaydederek 21.2 milyar TL düzeyine ulaşırken, takipteki alacakların kredilere oranı da %5.4 seviyesine yükselmiştir. Bankacılık Sektörü İle İlgili Seçilmiş Göstergeler (Milyon TL.) Değişim (%) Yıl Sonuna Göre Dönem MEVDUAT VE FONLAR TOPLAM MEVDUAT VE FONLAR 469, , , Vadeli 404, , , Vadesiz 65,095 70,129 72, KREDİLER TOPLAM KREDİLER 372, , , TL 264, , , YP 108, , , YP Krediler/Toplam Krediler (%) Krediler /Mevduat (%) Takipteki Alacaklar (Brüt) 13,836 20,924 21, Takipteki Alacaklar / Krediler (%) Menkul Değerler Portföyü 194, , , MDP/ Mevduat (%) Kaynak: BDDK 14 Eylül 05 Ekim 2009 döneminde 4 oranında artarak 240 milyar TL seviyesine ulaşan bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacmi, bu dönemde de %3.6 genişleyerek milyar TL düzeyini geçmiştir yılbaşından beri bankacılık sektörü toplam kredi hacminin sadece 5 oranında artış kaydetmesi, faizlerde gerçekleşen düşüşlere rağmen, sektörün devlet tahvili ve hazine bonolarına olan ilgisinin giderek artan bir oranda sürmesinin temel nedeni olarak görülmektedir. Bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacmindeki bu artışa bağlı olarak, MDP/Mevduat oranı da bu dönemde %50 düzeyine yükselmiştir. İletişim Bilgileri Oktay Küçükkiremitçi Müdür /2340 oktay.kucukkiremitci@kalkinma.com.tr Mustafa Şimşek Müdür Yardımcısı /2340 mustafa.simsek@kalkinma.com.tr Fulya Bayraktar Kıdemli Uzman /2356 fulya.bayraktar@kalkinma.com.tr Mustafa Tosun Kıdemli Uzman /2355 mustafa.tosun@kalkinma.com.tr 12

14 GSYİH (Milyon $) 526, , ,311 * MAKRO EKONOMİK GÖSTERGELER Eki Kas Ara Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl ,867 * ,630 * Büyüme Oranı (1998 fiyatlarıyla) * * * İmalat Sanayi KKO (%) İşsizlik Oranı (%) Enflasyon (ÜFE) (%) (yıllık) Enflasyon (TÜFE) (%) (yıllık) TÜFE Bazlı Reel Kur Endeksi Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) -32,051-38,219-2, , ,084-1,504-1,648-2, Dış Ticaret Dengesi (Milyon $) -54,041-62,844-5,220-2,678-3,683-1, ,362-2,555-3,490-4,154-3,473-4, İhracat-FOB (Milyon $) 85, ,213 9,723 9,396 7,722 7,884 8,434 8,162 7,566 7,348 8,341 9,053 7, İthalat-CIF (Milyon $) 139, ,057 14,942 12,074 11,405 9,282 9,076 10,525 10,121 10,839 12,495 12,527 12,709 - Karşılama Oranı (%) İhracat/İthalat Bütçe Gelirleri (Milyon TL) 171, ,617 15,107 17,990 15,140 15,830 18,415 13,053 20,063 18,854 15,411 16,785 21,994 15,953 - Vergi Gelirleri (Milyon TL) 137, ,832 13,044 15,752 12,014 13,825 13,805 10,514 12,814 15,275 12,850 14,435 19,296 12,517 - Diğer Gelirler (Milyon TL) 33,756 36,785 2,063 2,237 3,126 2,004 4,611 2,539 7,250 3,579 2,561 2,350 2,697 3,436 Bütçe Harcamaları (Milyon TL) 175, ,501 15,178 21,375 23,937 18,796 25,808 21,820 21,010 19,464 17,932 23,392 23,518 25,428 - Faiz Harcamaları (Milyon TL) 45,945 48,732 2,013 5,440 1,871 3,783 9,859 4,449 3,038 4,991 1,123 5,226 8,058 4,987 - Faiz Hariç Harcamalar (Milyon TL) 129, ,769 13,165 15,935 22,066 15,013 15,950 17,372 17,972 14,473 16,809 18,166 15,461 20,441 Bütçe Dengesi (Milyon TL) -3,995-13, ,385-8,797-2,967-7,393-8, ,521-6,607-1,525-9,475 - Faiz Dışı Denge (Milyon TL) 41,951 34,848 1,942 2,055-6, ,466-4,319 2,091 4,381-1,398-1,381 6,533-4,488 Merkezi Yönetim Toplam 178, , , , , , , , , , , , , ,349 İç Borç Stoku (Milyon $) Merkezi Yönetim Toplam 66,576 67,117 68,194 67,724 69,754 68,476 67,916 68,469 69,950 71,334 70,159 72,385 73,389 74,551 Dış Borç Stoku (Milyon $) *: Çeyrek dönemler itibariyledir. Kaynak: TÜİK, TCMB, Hazine Müsteşarlığı, Maliye Bakanlığı 13