TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş.

Transkript

1 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. EKONOMİK GELİŞMELER ÖZET DEĞERLENDİRME RAPORU ŞUBAT 2009/II HAZIRLAYANLAR Mustafa ŞİMŞEK Fulya BAYRAKTAR Mustafa TOSUN EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ Şubat 2009

2 Şubat ayının ikinci ve üçüncü haftalarında ekonomide yaşanan gelişmeler ve bunun piyasalara yansımaları, açıklanan son veriler doğrultusunda aşağıda özetlenmiştir. * Yurtiçi Piyasaları Etkileyen Gelişmeler TCMB Para Politikası Kurulu, 19 Şubat 2009 tarihli toplantısında; Banka bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo-Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan kısa vadeli faiz oranlarının indirilmesine karar vermiştir. a) Merkez Bankası borçlanma faiz oranı %13 ten %11.50 ye, borç verme faiz oranı ise %15.50 den %14 e indirilmiştir. b) Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası nda saat arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı %9 dan %7.5 e, borç verme faiz oranı ise %18.50 den %17 ye indirilmiştir, c) Açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla gecelik ve bir haftalık vadelerde tanınan borçlanma imkânı faiz oranı %14.50 den %13 e indirilmiştir. Kurul tarafından yapılan açıklamaya göre; son dönemde açıklanan veriler iktisadi faaliyetteki yavaşlamanın sürdüğüne işaret etmektedir. Uluslararası kredi piyasalarındaki ve küresel ekonomideki sorunlar devam etmektedir. Bu çerçevede iktisadi faaliyetteki toparlanmanın zaman alacağı ve enflasyon üzerindeki aşağı yönlü baskıların süreceği düşünülmektedir. Ayrıca, petrol ve diğer emtia fiyatlarındaki birikimli düşüşler enflasyonu olumlu etkilemektedir. Bu doğrultuda, önümüzdeki dönemde enflasyondaki düşüşün hızlanacağı ve yılsonu hedefine öngörülenden daha önce ulaşılacağı tahmin edilmektedir. Ayrıca Kurul, finansal sistemdeki akışkanlığın ve kredi piyasalarının etkin bir şekilde çalışmasının önemine dikkat çekmiş ve bu doğrultuda döviz likiditesi ile ilgili ek düzenlemelerin devreye sokulması konusunda mutabık kalmıştır. T.C. Merkez Bankası tarafından, 20 Şubat 2009 tarihinde yapılan Basın Duyurusu na göre; bankalararası döviz piyasasında döviz likiditesi akışkanlığının artırılmasını sağlayarak finansal sistemdeki akışkanlığı ve kredi piyasalarının etkin çalışmasını desteklemek üzere Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nca çeşitli önlemler alınmaktadır. Bu doğrultuda, Merkez Bankası nca bankacılık sistemine sağlanan döviz likidite koşullarının tekrar düzenlenmesine karar verilmiştir. Bu çerçevede, duyuru tarihinden geçerli olmak üzere; a) Bankaların, Döviz ve Efektif Piyasaları Döviz Depo Piyasası nda kendilerine tanınan borçlanma limitleri çerçevesinde ABD doları ve euro cinsinden Merkez Bankası ndan alabilecekleri döviz depolarının vadesinin 1 aydan 3 aya uzatılmasına, * Rapor 20 Şubat 2009 tarihinden önceki gelişmeleri içermektedir. 1

3 b) Buna paralel olarak bankaların söz konusu piyasada kendi aralarında gerçekleştirdikleri karşılaşan işlemlerde daha önce 1 aya kadar olan vadenin 3 aya kadar uzatılmasına, c) Merkez Bankası taraflı işlemlerde borç verme faiz oranının ABD doları için %7 den %5.5 e, euro için %9 dan %6.5 e düşürülmesine karar verilmiştir. Devlet Bakanı Kürşad Tüzmen, Türk Eximbank'ın TL kredilerinin faiz oranlarında yaklaşık 3 puana varan indirim yaptığını ve TL kredilerinin faiz oranlarının %10 ile 15 aralığında olduğunu bildirdi. Tüzmen, Türk Eximbank'ın küresel kriz nedeniyle daralan dış talep sonucunda ihracattaki düşüşün telafisi ve ihracatçılara uygun koşullu finansman desteği sağlanması amacıyla faiz indirimi kararı aldığını söyledi. Bakan Tüzmen, bankanın ayrıca ihracat yapan firmaların tahsilâtlarda yaşadıkları gecikmeleri ve sektörden gelen talepleri dikkate alarak, firmalara likidite gücü kazandırılmasını teminen doğrudan kullandırmış olduğu kısa vadeli kredilerde vadeleri 3'er ay süreyle uzattığını bildirdi. ABD'nin Ankara Büyükelçisi James Jeffrey, Türkiye ile ABD arasındaki işbirliğinin Barack Obama'nın başkanlığı döneminde de "kesinlikle devam edeceğini" söyledi. İşbirliğinin özellikle kriz döneminde büyük bir önemi bulunduğuna vurgu yapan Jeffrey, Türkiye ve dünya genelindeki birçok ülkenin zor bir durumla karşı karşıya olduğunu ifade etti. Jeffrey, Türkiye'de işsizlik oranının arttığını ve üretimin yavaşladığını, ekonomik alandaki kötü gidişata son vermek için işbirliğinin şart olduğunu kaydetti. JP Morgan tarafından 19 Şubat 2009 tarihinde yayınlanan bir raporla Türkiye'nin 2009 yılı cari açığına ilişkin beklentiler aşağı çekildi. JP Morgan, Türkiye'de iç talepte yaşanan gerilemenin yanı sıra enerji fiyatlarında yaşanan beklentilerin üzerindeki düşüşün bu yıl Türkiye'de daha düşük ve daha kolay finanse edilebilir boyutlarda bir cari açık oluşacağına işaret ettiğini belirtti. IMF programına ilişkin beklentilerin halen güven unsuru olmaya devam ettiğini hatırlatan JP Morgan, 2009 yılında cari açığın 15.6 milyar dolar ile GSYİH'nin %2.5'i oranında olacağını öngördü. Kurumun bir önceki beklentisi Türkiye'de cari açığın GSYİH'ye oranının %3.2 oranında ve 19.5 milyar dolar olacağı yönünde idi. Uluslararası Piyasalardaki Gelişmeler Dünya Bankası, mali krizin insani krize dönüşeceği endişesini taşıyan hükümetler için 2009'un büyük ekonomik zorlukların yaşanacağı bir yıl olacağını bildirdi. Dünya Bankası ndan yapılan yazılı açıklamaya göre, banka tarafından hazırlanan "Şartlı Nakit Transferleri: Mevcut ve Gelecekteki Yoksulluğun Azaltılması" başlıklı raporda, ailelere bebeklerini düzenli olarak sağlık kliniklerine götürmeleri veya çocuklarını okula devam ettirmeleri gibi taahhütler karşılığında nakit yardımı sağlayan şartlı nakit transfer programları değerlendirildi. Raporda, özellikle daha önceki gıda ve akaryakıt krizlerinden etkilenen ve mali krizin insani bir krize dönüşebileceği endişesini taşıyan hükümetler için bu yılın büyük ekonomik zorlukların yaşanacağı bir yıl olacağı öngörüsünde bulunuldu ve 2

4 "Yoksul ailelere yönelik iyi tasarlanmış güvenlik ağlarına ve nakit transferi programlarına olan talep tüm dünyada giderek artıyor" denildi. Dünya Bankası, küresel ekonomik kriz yüzünden gelişmekte olan ülkelerde 53 milyon kadar insanın yoksul kalacağı uyarısında bulundu. Dünya Bankası'nın raporuna göre, ekonomik kötüleşme, gelişmekte olan ülkelerde yoksulluğu azaltma konusunda sağlanan kazanımların birçoğunu geri alacak. Dünyada gelişmekte olan 107 ülkenin %40'ının küresel ekonomik krize "ziyadesiyle maruz kaldığı" tahmininde bulunan Dünya Bankası, zengin ülkelere gelişmekte olan ülkelere yardım için kurtarma paketlerinin %0.7'sini ayırmaları çağrısında bulundu. Raporda, küresel ekonomik krizin, muhtemelen 46 milyon insanı günlük 1.25 dolar olan yoksulluk sınırının altında ve 7 milyon insanı da günlük 2 doların altında yaşamaya mahkûm edeceği ifade edildi. ABD Temsilciler Meclisi, Başkan Barack Obama'nın sunduğu 787 milyar dolarlık ekonomik teşvik paketini onayladı. Senato ve Temsilciler Meclisi tarafından uzlaşmayla miktarı belirlenen paket, Temsilciler Meclisi'ndeki oylamada kabul edildi. ABD Çalışma Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, Ocak ayında tarım dışı istihdamdaki azalış 598,000 ile beklentilerin oldukça üzerinde açıklandı. Beklentiler verinin 525,000 kişi azalması yönündeydi. Ayrıca Aralık ayında 524,000 azalış olarak açıklanan veri 577,000 azalış olarak revize edildi. İşsizlik oranı ise Ocak ayında beklentilerin üzerinde yıllık bazda %7.6 olarak açıklandı. Aralık ayında %7.2 olarak gerçekleşen verinin Ocak ayında %7.5 olması bekleniyordu. ABD Ticaret Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, küresel krizin etkisiyle ihracat ve ithalatın daralmasıyla, ABD nin dış ticaret açığı Aralık ayında gerileyerek milyar dolar seviyesinde gerçekleşti. Beklentiler verinin 36 milyar dolar olması yönündeydi. Açıklamada ayrıca Kasım ayında milyar dolar olarak açıklanan dış ticaret açığı milyar dolar olarak revize edildi. Dış ticaret açığı, 2007 yılı Aralık ayında ise milyar dolar seviyesindeydi. Açıklanan verilere göre, Aralık ayında ihracat bir önceki aya göre %6 azalışla milyar dolar, ithalat %5.5 azalışla milyar dolar oldu. ABD de perakende satışlar Ocak ayında bir önceki aya göre %1, dalgalı seyreden otomobil fiyatları hariç tutularak hesaplanan çekirdek perakende satışlar %0.9 artarak beklentilerin aksine yükseldi. Beklentiler perakende satışların bir önceki aya göre %0.8, çekirdek perakende satışların ise %0.5 gerilemesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca Aralık ayında %2.7 düşüş olarak açıklanan perakende satışlar %3 düşüş olarak, %3.1 düşüş olarak açıklanan çekirdek perakende satışlar %3.2 düşüş olarak revize edildi. ABD de, konut başlangıçları verisi Ocak ayında beklentilerin üzerinde %16.8 gerileyerek 466,000 e geriledi. Beklentiler verinin 530,000 e gerilemesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca Aralık ayında %15.5 düşüş olarak açıklanan veri %14.5 düşüş olarak revize edildi. ABD de konut başlangıçları Ocak ayı itibariyle geçen yılın aynı dönemine göre %56 gerilemiş durumda bulunuyor. ABD de, sanayi üretimi Ocak ayında bir önceki aya göre %1.8 azalırken, kapasite kullanımı %72 oldu. Beklentiler sanayi üretiminin %1.5 azalması, kapasite kullanımının ise %72.4 olması yönündeydi. Açıklamada ayrıca Aralık 3

5 ayında %2 düştüğü açıklanan sanayi üretimi %2.4 düşüş olarak, %73.6 olarak açıklanan kapasite kullanımı %73.3 olarak revize edildi. ABD de üretici fiyatları endeksi (ÜFE) Ocak ayında beklentilerin üzerinde %0.8 yükseldi. Aralık ayında %1.9 düşüş gösteren verinin Ocak ayında %0.2 artması bekleniyordu. Açıklamaya göre, enerji fiyatları Aralık ayında %9.1 gerilemesinin ardından Ocak ayında %3.7 artış gösterdi. Açıklanan son veriyle birlikte Aralık ayında yıllık bazda %0.9 gerileyen ÜFE, Ocak ayında %1 geriledi. Gıda ve enerji fiyatları hariç tutularak hesaplanan çekirdek ÜFE ise Ocak ayında bir önceki aya göre beklentilerden daha fazla %0.4 artış gösterdi. Aralık ayında %0.2 artan verinin Ocak ayında %0.1 artması bekleniyordu. Çekirdek ÜFE nin yıllık artışı ise Aralık ayındaki %4.3 seviyesinden Ocak ayında %4.2 ye geriledi. ABD de öncü göstergeler endeksi Ocak ayında %0.4 artarak beklentilerin üzerinde açıklandı. Beklentiler verinin bir önceki aya göre değişmemesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca Aralık ayında %0.3 artış olarak açıklanan veri %0.2 artış olarak revize edildi. Avrupa Merkez Bankası'nın (ECB) Şubat ayı bülteninde büyümeye yönelik risklerin net bir şekilde aşağı yönlü olduğu ve önümüzdeki bir kaç çeyrek daha ekonomik büyümedeki gevşemenin devam etmesinin beklendiği ifade edildi. "Euro Bölgesi'nin ve ticaret ortaklarının ekonomileri önemli bir gerileme sürecinin içinde bulunuyor. Büyümeye yönelik bu baskılar aynı zamanda enflasyonist tehlikenin de önemli ölçüde azalmasını sağlıyor" değerlendirmesinin yapıldığı raporda ayrıca, ekonomik görünümün yüksek derecede belirsizlikler içerdiği, ECB'nin gelişmeleri yakından izlemeye devam edeceği belirtildi. Avrupa Birliği istatistik Kurumu Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesi sanayi üretimi Aralık ayında %2.6, yıllık bazda ise %12 gerileyerek beklentilerin üzerinde düşüş gösterdi. Beklentiler verinin aylık bazda %2.1, yıllık bazda %8.9 gerilemesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca Kasım ayında aylık bazda 1.6 düştüğü belirtilen veri %2.2 düşüş olarak, yıllık bazda %7.7 düştüğü açıklanan veri %8.4 düşüş olarak revize edildi. Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesinde GSYH 4. çeyrekte geçici verilerle rekor seviyede %1.5 daralarak beklentilerden kötü açıklandı. Beklentiler verinin %1.3 daralması yönündeydi. Euro Bölgesi ekonomisi 4. çeyrekte yıllık bazda ise %1.2 daralarak Euro bölgesi için verilerin yayınlandığı 1995'ten beri ilk kez küçüldü. Üçüncü çeyrekte %0.6 büyüme gösteren verinin 4. çeyrekte %1.1 daralması bekleniyordu. IMF in son yayınlanan tahminlerine göre, Euro bölgesi ekonomisinin, 2009 yılında %2 daralması, 2010 yılında da %0.2 büyümesi bekleniyor. Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Aralık ayında Euro bölgesinde 0.7 milyar euro dış ticaret açığı verildi. Euro bölgesinde 2007 yılı Aralık ayında 3.9 milyar euro dış ticaret açığı verilmişti. Açıklanan rakamlara göre, Euro bölgesinde ihracat Aralık ayında 2007 yılının aynı ayına göre %2 azalış göstererek milyar euroya, ithalat ise %5 azalış göstererek milyar euroya geriledi. Açıklamada ayrıca Kasım ayında 7 milyar euro açık olarak açıklanan veri 5.8 milyar euro açık olarak revize edildi. Almanya Mannheim merkezli ZEW araştırma enstitüsünün analist ve kurumsal yatırımcılar arasında yaptığı araştırmaya göre, Alman yatırımcılarının Avrupa nın en büyük ekonomisi olan Almanya ya ilişkin güven eğilimleri Şubat ayında -5.8 ile 4

6 beklentilerden oldukça iyi açıklandı. Ocak ayında -31 olan verinin Şubat ayında - 28 değerini alması bekleniyordu. ZEW endeksi bir önceki aya göre gelişme göstermesine rağmen hala eksi seviyelerde bulunuyor. Negatif rakamlar kötümserlerin sayısının iyimserlerden fazla olduğunu gösteriyor. İngiltere Ulusal İstatistik Bürosu tarafından yapılan açıklamaya göre, İngiltere'de tüketici fiyatları endeksi Ocak ayında aylık bazda %1 düşerken, yıllık bazdaki artış %2.7 seviyesinde gerçekleşti. Beklentiler verinin Ocak ayında aylık bazda %0.7 azalması ve yıllık artışın %3 olarak gerçekleşmesi yönündeydi. Veri Aralık ayında aylık bazda %0.4 azalmış ve yıllık artış %3.1 seviyesinde gerçekleşmişti. Japonya Merkez Bankası (BOJ), gösterge faiz oranını beklentilere paralel olarak %0.1 seviyesinde değiştirmeden bıraktı. BOJ toplantısı ardından yapılan açıklamada, BOJ un 1 trilyon yen (10.7 milyar dolar) değerinde şirket tahvili alacağı ve derinleşen durgunluk nedeniyle kredilerde güçlük çekilmemesi için kredi programlarını genişleteceği belirtildi. İsveç Merkez Bankası (Riksbank) gösterge repo faiz oranını %1'e indirdi. Riksbank yaptığı açıklamada, küresel ekonomik krizle birlikte işsizliğin artmasını ve üretimin düşmesini önlemek amacıyla %2 olan gösterge repo faiz oranının %1'e çektiğini bildirdi. Banka geçen yıl aralık ayında gösterge faiz repo oranını 175 baz puan indirmişti. Roma'daki G-7 toplantısı sırasında, Japonya ile Uluslararası Para Fonu (IMF) arasında 100 milyar dolarlık bir kredi anlaşması imzalandı. Japonya Maliye Bakanı Shoichi Nakagawa ve IMF Başkanı Dominique Strauss-Khan arasında imzalanan anlaşma, IMF'ye 100 milyar dolara kadar kredi sağlanmasını öngörüyor. Strauss-Khan anlaşma sonrasında yaptığı değerlendirmede, sağlanan ek krediden memnuniyetini belirterek, "İmzalanan anlaşma, Japonya'nın dünyanın ekonomik sorunlarına çok taraflı bir yaklaşımı desteklemede önemli bir rol üstlendiğini göstermektedir" dedi. 5

7 Son Açıklanan Veriler TÜİK tarafından açıklanan, 2005=100 temel yıllı Aylık Sanayi Üretim Endeksi, 2008 yılı Aralık ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre % Aylık Sanayi Üretim Endeksi Değişimi (2005=100) 25.0 %17.6 oranında azalarak olmuştur. Sanayinin alt sektörleri düzeyinde, bir önceki yılın aynı ayına göre madencilik ve taşocakçılığı sektörü endeksi %2.0 oranında azalış gösterirken, imalat sanayi sektörü endeksi %19.9, elektrik, elektrik, gaz ve su Aylar sektörü endeksi ise %5.3 oranında azalmıştır. Ana Sanayi Grupları Sınıflamasına göre de; Aramalı İmalatının %23.0, Dayanıklı Tüketim Malı İmalatının %16.3, Enerjinin %7.6 ve Dayanıksız Tüketim Malı İmalatının %6.7 oranında düştüğü görülmektedir yılı Aralık ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre İmalat Sanayi Üretim Endeksi alt gruplarındaki en yüksek düşüş %57.3 ile Radyo, TV, Haberleşme Teçhizatı ve Cihazları İmalatında gerçekleşmiş olup, bunu %52.2 ile Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı Römork imalatı ve %38.0 ile de Kok Kömürü Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri İmalatı izlemektedir. TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre; 2008 yılı Ocak ayında %80.3 düzeyinde olan üretim değeri % İmalat Sanayi KKO ağırlıklı İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (KKO), 2009 yılı Ocak ayında %63.8 olarak gerçekleşmiştir İşyerlerinin tam kapasite ile 76.2 çalışmamasının nedenleri olarak, önem sırasına göre; talep yetersizliği ilk sırada yer alırken, hammadde yetersizliği, mali imkânsızlıklar, işçilerle ilgili meseleler ve enerji Aylar yetersizliği diğer nedenler olmuştur. KKO, 2008 yılı Aralık ayında %64.7 seviyesindeydi yılı Ocak ayında, bir önceki aya göre, işyerlerindeki üretim miktarı %2.0, hammadde fiyatları %0.3 oranında artış gösterirken, satış miktarı %4.9 azalış göstermiş, satış fiyatlarında ise değişiklik olmamıştır yılı Şubat ayında, üretim ve satış miktarlarının %1.2 oranında, hammadde fiyatlarının %0.2 oranında azalması, satış fiyatlarının ise %0.2 oranında artması beklenmektedir. TÜİK tarafından açıklanan geçici verilere göre; 2008 yılı Aralık ayında bir önceki yılın aynı ayına göre ihracat miktar endeksi %12.3 oranında, ithalat miktar 6

8 endeksi %25.7 oranında azalış gösterirken, ihracat birim değer endeksi %9.6 ve ithalat birim değer endeksi de %5.9 oranında azalmıştır. Ana sektörler itibarıyla, Aralık ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre ihracat miktar endeksleri; tarım ve ormancılık sektöründe %27.4, balıkçılık sektöründe %105.3 artış, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %25.1 ve imalat % Dış Ticaret Hadleri (%) Aylar sanayii sektöründe ise %13.8 oranında düşüş göstermiştir. İthalat miktar endeksleri de aynı dönemde; tarım ve ormancılık sektöründe %3.3, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %19.1, imalat sanayii sektöründe ise %27.8 oranında gerileme kaydetmiştir. Aralık ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre ihracat birim değer endeksleri; tarım ve ormancılık sektöründe %18.2, balıkçılık sektöründe %1.2, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %18.1 ve imalat sanayii sektöründe %9.1 oranında azalmıştır. İthalat birim değer endeksleri de aynı ayda, tarım ve ormancılık sektöründe %0.7, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %3.9 oranında artış, imalat sanayii sektöründe ise %7.1 oranında azalış göstermiştir. Bu gelişmelerden sonra, 2008 yılının Ekim ayında keskin bir hareketle ithalat lehine dönen dış ticaret hadleri, Kasım ayından sonra Aralık ayında da, bir önceki aya göre ihracat fiyatlarının (%-0.44) ithalat fiyatlarına göre (%-4.24) daha az düşmesi nedeniyle, bir önceki aya göre 3.6 puan artışla, 93.4 seviyesinde ihracat lehine devam etmesine sebep olmuştur. TÜİK tarafından açıklanan, Hanehalkı İşgücü Araştırması 2008 Kasım Dönemi (Ekim, Kasım, Aralık 2008) Sonuçları na göre; 2008 yılı % Aylık İşsizlik Oranı (%) 13 Kasım döneminde, kurumsal olmayan çalışma çağındaki 12 nüfus geçen yılın aynı 11 dönemine göre 757 bin kişi 10 artarak 50 milyon 268 bin 9 kişiye ulaşmıştır. İstihdam 8 edilenlerin sayısı, geçen yılın 7 aynı dönemine göre 448 bin kişi artarak 21 milyon 315 bin kişiye yükselirken, işgücüne katılma oranı %48.4 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye genelinde işsiz sayısı, geçen yılın aynı dönemine göre 645 bin kişi artarak 2 milyon 995 bin kişiye yükselirken, işsizlik oranı 2.2 puanlık artış ile %12.3 seviyesinde, tarım dışı işsizlik oranı da %15.4 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde, istihdam edilenlerin %25.8 i tarım, %19.8 i sanayi, %5.8'i inşaat, %48.6 sı da hizmetler sektöründedir. Önceki yılın aynı dönemi ile 7

9 karşılaştırıldığında, tarım sektörünün istihdam edilenler içindeki payının 0.8 puan, hizmetler sektörünün payının 0.2 puan arttığı, buna karşılık sanayi sektörünün payının 0.8 puan, inşaat sektörünün payının ise 0.2 puan azaldığı görülmektedir. T.C. Merkez Bankası tarafından, Ödemeler Dengesine ilişkin yayınlanan son verilere göre; 2007 yılı Aralık ayında 5,220 milyon dolar olarak gerçekleşen cari işlemler açığı, bu yılın Aralık ayında %42.5 oranında azalarak 3,003 milyon dolara düşmüştür. Alt kalemler itibarıyla bakıldığında; ödemeler dengesi tablosundaki dış ticaret açığı bir önceki yılın aynı ayına göre %45.4 oranında düşerek 2,630 milyon dolara gerilemiş, gelir dengesinden kaynaklanan net giderler %22.7 oranında artarak 913 milyon dolara yükselmiştir. Ayrıca, hizmetler dengesindeki net gelirler 400 milyon dolar olarak, cari transferlerden kaynaklanan girişler ise %52.7 oranında düşerek 140 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu gelişmeler sonucunda 2008 yılının Ocak-Aralık döneminde cari açık, bir önceki yılın aynı dönemiyle karşılaştırıldığında %8.4 oranında artmış ve 38,219 milyon dolardan 41,416 milyon dolara yükselmiştir yılının Ocak-Aralık döneminde gerçekleşen 41,416 milyon dolarlık cari açığın finansmanına baktığımızda, finans hesaplarında gerçekleşen net sermaye girişinin, bir önceki yılın aynı dönemine oranla %0.4 oranında azalarak 36,489 milyon dolar olarak gerçekleştiği görülmektedir. Bu dönemde gözlemlenen başlıca gelişmeler şu şekilde özetlenebilir; Doğrudan yatırımlar kalemindeki net sermaye girişi, bir önceki yılın aynı dönemine göre %24.1 oranında azalarak 15,133 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Bir önceki yılın aynı döneminde 717 milyon dolar net sermaye girişi olan portföy yatırımlarında, bu dönemde milyon dolar net çıkış gerçekleşmiştir. Ticari ve nakit krediler ile mevduatlardan oluşan diğer yatırımlar kaleminde ise bir önceki yılın aynı döneminde 23,997 milyon dolar net giriş gerçekleşmişken, bu dönemde 25,077 milyon dolar net giriş olmuştur. Bu gelişmeler sonucu resmi rezervler, 2007 yılında 8,032 milyon dolar artmışken, bu yılın aynı döneminde 1,057 milyon dolar düşüş göstermiştir. Maliye Bakanlığı ndan yapılan açıklamaya göre; Merkezi Yönetim Bütçesi, 2009 yılı Ocak ayında yaklaşık 3 milyar TL açık vermiştir yılı Ocak ayındaki bütçe dengesi -0.5 milyar TL dir yılı Ocak ayında faiz dışı denge 0.8 milyar TL olarak gerçekleşirken, bütçe harcamaları 18.8 milyar TL, bütçe gelirleri ise yaklaşık 15.8 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Faiz harcamalarının 3.8 milyar TL olduğu bu ayda, vergi gelirleri 13.8 milyar TL ile merkezi yönetim bütçe gelirlerinin yaklaşık %87.3 ünü oluşturmuştur. Hazine Müsteşarlığı ndan yapılan açıklamaya göre; 2009 yılı Ocak ayı itibarıyla, Merkezi Yönetim Brüt Toplam Borç Stoku, milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Toplam borç stokunun milyar TL tutarındaki kısmı (%65.2) Türk Lirası cinsinden, milyar TL tutarındaki kısmı (%34.6) döviz cinsinden ve geriye kalan 0.8 milyar TL tutarındaki kısmı ise (%0.2) dövize endeksli borçlardan oluşmaktadır yılı Ocak ayı itibariyle merkezi yönetim toplam borç stokunun %54.5 i iç piyasaya, %16.9 u ise kamu kesimine olan iç borçlardan oluşurken, dış borçların ağırlığı %28.6 olarak gerçekleşmiştir. İç borç stokunun alacaklılara göre dağılımına baktığımızda; 2007 yılında %73.8 olan piyasa payının, 2008 yılının Temmuz ve Ağustos ayları hariç, sürekli artış gösterdiği, Kasım ayında %75 e ve Aralık ayında da %76.1 e ulaştığı 8

10 görülmektedir yılı Ocak ayında ise iç borç stokunun piyasa payı %76.3 olarak gerçekleşmiştir yılında 25.7 ay olan iç borç stokunun ortalama vadeye kalan gün sayısı ise, 2008 yılı genelinde kısalmış ve 2008 yılı Kasım ayı itibariyle 24.3 ay, Aralık ayında 23.9 ay olarak gerçekleşmiştir yılı Ocak ayında iç borç stokunun vadeye kalan gün sayısı ise 23.3 aydır. Hazine Müsteşarlığı ndan yapılan açıklamaya göre; 2009 yılı Ocak ayı Hazine nakit gerçekleşmelerine ilişkin geçici sonuçlar alınmış olup, bu sonuçlara göre; nakit bazda toplam 16.3 milyar TL gelir elde edilmiş, 14.4 milyar TL faiz dışı harcama yapılmıştır. Toplam 3.8 milyar TL faiz gideri ödemesinden sonra, Hazine nakit dengesi 1.9 milyar TL açık vermiştir. TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre; 2009 yılının Ocak ayında, yeni kurulan şirket ve kooperatif sayısı, geçen yılın aynı ayına göre %34.7 oranında azalarak 6,001 den 3,920 ye düşmüştür. Kapanan şirket ve kooperatif sayısı da bir önceki yılın aynı ayına göre yaklaşık %1.8 oranında artarak 1,640 tan 1,670 e yükselmiştir. Türkiye İstatistik Kurumu ve T.C. Merkez Bankası işbirliği ile yürütülen Aylık Tüketici Eğilim Anketi ne göre, 2008 yılının Aralık ayında olan Tüketici Güven Endeksi, 2009 yılının Ocak ayında, bir önceki aya göre %2.37 oranında artarak değerine yükselmiştir. Ankete göre, güven endeksindeki artış, tüketicilerin gelecek dönem satın alma gücü, gelecek dönem genel ekonomik durum, gelecek dönem iş bulma olanakları ve mevcut dönemin dayanıklı tüketim malı satın almak için uygunluğuna ilişkin değerlendirmelerinin iyileşmesinden kaynaklanmaktadır. T.C. Merkez Bankası nın mali ve reel sektörden katılımcılarla gerçekleştirdiği 2009 Yılı Şubat Ayı II. Dönem Beklenti Anketi sonuçlarına göre; Türkiye ekonomisinin 2009 yılında %0.4 küçüleceği, tüketici fiyatlarının %7.10 oranında artacağı, cari işlemler açığının 22,989 milyon dolar ve dolar kurunun TL civarında gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Önümüzdeki 12 ve 24 ay sonrasının yıllık TÜFE beklentileri ise sırasıyla %6.88 ve %6.44 düzeyindedir. 12 ay sonrası için, 6 ay vadeli hazine bonosunun yıllık bileşik getirisi %13.15, 5 yıl vadeli, 6 ayda bir ödemeli devlet tahvillerinin yıllık bileşik getirisi de %14.82 olarak beklenmektedir. Şubat II. Dönem Beklenti anketi kapsamında, bir önceki dönem anket sonuçlarına göre; dolar kuru, hazine bonosunun yıllık bileşik getirisi ve devlet tahvillerinin yıllık bileşik getirisi dışındaki tüm ekonomik göstergelerin düşeceği tahmin edilmektedir. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemlerindeki Gelişmeler 30 Ocak 13 Şubat 2009 döneminde Merkez Bankası Analitik Bilânçosu aktif büyüklüğü, 0.3 oranında genişleyerek 114,310 milyon YTL düzeyine yükselmiştir. Bu dönemde Dış Varlıklar kalemi 5.1, İç Varlıklar kalemi de %16.65 oranında artış göstermiştir. Bilânçonun pasif kalemleri incelendiğinde ise bu dönemde Merkez Bankası Toplam Döviz Yükümlülüklerinin %2.0 oranında yükseldiği görülmektedir. Toplam Döviz Yükümlülükleri kaleminin alt ayırımına bakıldığında, Dış Yükümlülükler kaleminin %1.14, İç Yükümlülükler kaleminin ise %2.52 düzeyinde artış kaydettiği göze çarpmaktadır. Kamu maaş ödemeleri öncesinde artan nakit ihtiyacına bağlı olarak, bu dönem Rezerv Para kalemi ve Emisyon Hacminde sırasıyla %4.48 ve %2.95 oranlarında 9

11 artışlar kaydedilmiştir. Öte yandan geçen dönem itibariyle 6,820 milyon TL düzeyinde bulunan Merkez Bankası nın politika araçlarının oluşturduğu Diğer Merkez Bankası Parası kalemi, bu dönem %49.28 oranında azalarak 3,459 milyon TL seviyesine gerilemiştir. Diğer Merkez Bankası Parası kaleminin alt başlıklarından birisi olan ve Ocak ayı sonu itibariyle 920 milyon YTL düzeyinde bulunan Açık Piyasa İşlemleri kalemi de % oranında azalış göstererek -1,160 milyon TL seviyesine gerilemiştir. Diğer bir ifade ile Ocak sonu itibariyle Merkez Bankası, Açık Piyasa İşlemleri yoluyla piyasaya 920 milyon TL tutarında borçlu iken, bu dönemde piyasadan 1,160 milyon TL düzeyinde alacaklı konuma geçmiştir. Merkez Bankası nın bir diğer politika aracı olan Kamu Mevduatı kalemi ise %21.71 oranında azalış göstererek 4,619 milyon TL seviyesine gerilemiştir. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemleri (Milyon TL.) Değişim Son Yıl Dönem AKTİFLER 104, , ,310 9, DIŞ VARLIKLAR 89, , ,247 28, İÇ VARLIKLAR 15,160-3,375-3,937-19, PASİFLER 104, , ,310 9, TOPLAM DÖVİZ YÜKÜMLÜKLERİ 52,676 57,190 58,334 5,658 1, DIŞ YÜKÜMLÜKLER 19,998 21,501 21,746 1, İÇ YÜKÜMLÜKLER 32,678 35,689 36,588 3, Döv. Ol. Takip Ol. Mev. 14,349 14,450 16,742 2,393 2, Bankaların Döviz Mevduatı 18,329 21,239 19,846 1,517-1,393 2.MERKEZ BANKASI PARASI 51,927 57,084 55,976 4,049-1, REZERV PARA 45,619 50,264 52,517 6,898 2, Dolaşıma Çıkan Banknot 27,624 32,267 33,220 5, Bankalar Mevduatı 17,848 17,724 19,158 1,310 1, Diğer Kalemler DİĞER MB PARASI 6,308 6,820 3,459-2,849-3, APİ den Doğan Borçlar 3, ,160-5,131-2, Kamu Mevduatı 2,337 5,900 4,619 2,282-1,281 TCMB Brüt Döviz Rezervleri (Milyon $) 70,552 67,962 67,043-3, Kaynak: TCMB Geçen dönem 3.41 milyar dolar azalış kaydeden TC Merkez Bankası brüt rezervlerindeki gerilemenin, bu dönemde ivme kaybetmekle birlikte devam ettiği görülmektedir. 30 Ocak 13 Şubat 2009 döneminde TCMB brüt döviz rezervleri, 919 milyon dolar azalarak 67,043 milyon dolar seviyesine gerilemiştir. Tahvil-Bono Piyasası Şubat ayının ilk haftasını %15.17 düzeyinden kapatan piyasanın gösterge kâğıdı niteliğindeki 3 Kasım 2010 itfa tarihli tahvilin yıllık bileşik faizi, ayın ikinci haftasının ilk günlerinde TC Merkez Bankası nın PPK toplantısından faiz indirim kararı çıkacağı beklentisi paralelinde düşüş kaydetti. Bu süreçte %15 seviyesine kadar gerileyen gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, ilerleyen günlerde ABD Senatosu nda kabul edilen ekonomik destek paketinin piyasalarca bazı açılardan eksik bulunmasına bağlı olarak yükselişe geçti. Şubat ayının ikinci haftasını %15.20 düzeyine yükselerek kapatan gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, uluslararası borsalarda hâkim olan satış baskısına paralel olarak yükselişi ayın üçüncü haftası içerisinde de sürdürdü. Bu süreçte %15.64 düzeyine kadar yükselen gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, TC Merkez Bankası nın beklentilerin üzerinde almış olduğu faiz indirim kararı ve faiz indirimlerinin devam 10

12 edeceği yönündeki beklentilere bağlı olarak piyasaya gelen yoğun alımlar sonucunda, Şubat ayının üçüncü haftasının ortasından Gösterge tahvilin yıllık bileşik getirisi itibaren hızlı bir gerileme itfa tarihli tahvil kaydetti. Özellikle haftanın son iki işlem gününde etkili olan alımlarla gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, Şubat ayının üçüncü haftasını % seviyesine gerileyerek kapatırken, iki haftalık süreçte 39 baz puan düşüş göstermiş oldu. Tarih Döviz Piyasası Getiri oranı (%) Şubat ayının ilk haftasını TL düzeyinden kapatan dolar, ayın ikinci haftasının ilk günlerinde TL ABD Dolar Denge Kuru alternatif piyasalara gelen 1.72 alımlara bağlı olarak gerileme 1.70 kaydetti. TC Merkez Bankası 1.68 gösterge kurları itibariyle TL seviyesine kadar 1.62 gerileyen dolar, hafta 1.60 ortasından ibaren IMF ile 1.58 sürdürülmekte olan görüşmelerin sonuçlanmaması ve TC Tarih Merkez Bankası PPK toplantısından faiz indirim kararı çıkacağı beklentisinin öne çıkmasına bağlı olarak yönünü yukarıya çevirdi. Şubat ayının ikinci haftasını TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle TL düzeyinden kapatan dolar, Şubat ayının üçüncü haftasında da paritedeki gerileme, TC Merkez Bankası nın beklentilerin üzerinde almış olduğu faiz indirim kararı ve IMF ile yapılan görüşmelerdeki tıkanıklığın sürmesi gibi nedenlere bağlı olarak yükselişine devam etti. Şubat ayının üçüncü haftasını TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle TL düzeyine yükselerek kapatan dolar, bu dönemde TL karşısında %4.73 oranında değer kazanırken, euronun değer kazancı ise %2.98 olarak gerçekleşmiştir. Şubat ayının ilk haftasını seviyesinden kapatan /$ paritesi, ABD de onaylanan ekonomiyi canlandırma paketinin beklentileri karşılayamaması nedeniyle Şubat ayının ikinci haftasının ilk günlerinde TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle düzeyine kadar yükseldiyse de ilerleyen günlerde Euro bölgesinden gelen olumsuz büyüme verisine bağlı olarak gerileme gösterdi. Şubat ayının ikinci haftasını TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle seviyesinden kapatan paritedeki gerilemenin, global ekonomiye ilişkin olumsuz veri akışının devam etmesine paralel olarak finansal piyasalara yönelik güvensiz ve risk algılamasının artması sonucu, yatırımcıların rezerv para olan dolara yönelmesine bağlı olarak, Şubat ayının üçüncü haftası içerisinde hızlanarak sürdüğü görüldü. TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle 1.26 seviyesine kadar gerileyen parite, Şubat ayının üçüncü haftasını da düzeyinden kapattı

13 İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Şubat ayının ilk haftasını 26,735 seviyesinden kapatan İMKB Bileşik Endeksi, ayın ikinci haftasının ilk işlem İMKB Bileşik Endeksi gününde, ABD hükümetince hazırlanan ekonomiyi canlandırma paketine yönelik olumlu beklentilerle 27, puana kadar yükseldiyse de ilerleyen günlerde düşüş trendine girdi. IMF ile devam eden görüşmelerde yaşanan pürüzler ve ABD Senatosu nda onaylanan ekonomik destek Tarih paketinin beklentileri karşılamamasına bağlı olarak hafta sonuna kadar etkili olan satışlar sonucunda Şubat ayının ikinci haftasını 25,200 puana gerileyerek kapatan Bileşik Endeks, gerilemesini ayın üçüncü haftasında da sürdürdü. Küresel piyasalarda finans sektörüne yönelik artan kaygılar ve global ekonomiye ilişkin olarak devam eden makro ekonomik veri akışının yanı sıra yurtiçinde de IMF ile sürdürülen görüşmelerdeki belirsizliğin etkisiyle yoğunlaşan satışlarla, Şubat ayının üçüncü haftasını 23,579 puana gerileyerek kapatan Bileşik Endeksin bu dönem içerisindeki değer kaybı %11.1 olarak gerçekleşirken, yabancı portföylerin piyasa içerisindeki payı da %67.12 düzeyinden %64.10 seviyesine gerilemiştir. Türk Bankacılık Sektörü Gelişmeleri E ndeks Ocak 4 Şubat 2009 döneminde 9 oranında gerileyerek milyar TL seviyesine inen bankacılık sektörü toplam mevduat hacminin, bu dönemde %2.2 genişleyerek 477 milyar TL düzeyini geçtiği görülmektedir. Bankacılık Sektörü İle İlgili Seçilmiş Göstergeler (Milyon TL.) Değişim (%) Yıl Sonuna Göre Dönem MEVDUAT VE FONLAR TOPLAM MEVDUAT VE FONLAR 469, , , Vadeli 404, , , Vadesiz 65,096 60,684 67, KREDİLER TOPLAM KREDİLER 373, , , TL 264, , , YP 108, , , YP Krediler/Toplam Krediler (%) Krediler * /Mevduat (%) Takipteki Alacaklar (Brüt) 13,550 14,708 15, Takipteki Alacaklar / Krediler (%) Menkul Değerler Portföyü 194, , , MDP/ Mevduat (%) (*): Krediler=Toplam Krediler+Takipteki Alacaklar (Brüt) Kaynak: BDDK Bankacılık sektörü toplam mevduat hacminin alt ayrımına bakıldığında ise vadeli mevduatlarda kaydedilen 9 oranındaki artışa karşılık, vadesiz mevduatlarda %10.7 düzeyine ulaşan genişleme göze çarpmaktadır. Dönem sonu tarihinin kamu maaş ödemeleri sonrasına rastlaması hususu göz önüne alındığında, 12

14 vadesiz mevduatlarda gerçekleşen yüksek oranlı bu artış, arızi bir durum olarak değerlendirilmektedir. 21 Ocak 4 Şubat 2009 döneminde 9 oranında daralarak 370 milyar TL seviyesinin altına gerileyen bankacılık sektörü toplam kredi hacminin, bu dönem 8 artış göstererek 372 milyar TL düzeyini geçtiği görülmektedir. Toplam kredilerin alt ayrımına bakıldığında ise TL kredilerin 3, yabancı para cinsinden kredilerin ise %2.1 düzeyinde genişleme kaydettiği göze çarpmaktadır. Ancak döviz sepetinin aynı dönem itibariyle %2.2 oranında değer kazandığı hususu göz önüne alındığında, yabancı para cinsinden kredilerdeki artışın, esasen döviz kurlarındaki yükselişten kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Yaklaşık 5.5 aylık bir süredir düzenli olarak artış gösteren bankacılık sektörü takipteki alacaklar hacminin, genişlemesini bu dönemde ivme kaybetmekle birlikte devam ettirdiği görülmektedir. Bankacılık sektörü takipteki alacaklar hacmi, bu dönem %2.3 oranında artış kaydederek 15 milyar TL düzeyini geçerken, takipteki alacakların kredilere oranı da %3.9 seviyesine yükselmiştir. 21 Ocak 4 Şubat 2009 döneminde %4.3 oranında genişleme göstererek 208 milyar TL ye ulaşan bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacminin, artışını bu dönem de ivme kaybetmekle birlikte sürdürdüğü görülmektedir. Bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacmi, bu dönemde 8 düzeyinde artarak 209 milyar TL sınırını geçerken, toplam mevduat hacminin, menkul değerler portföyüne göre daha yüksek bir oranda artış kaydetmesi nedeniyle MDP/Mevduat oranı %43.8 seviyesine gerilemiştir. İletişim Bilgileri Oktay Küçükkiremitçi Müdür /2340 oktay.kucukkiremitci@kalkinma.com.tr Mustafa Şimşek Müdür Yardımcısı /2340 mustafa.simsek@kalkinma.com.tr Fulya Bayraktar Kıdemli Uzman /2356 fulya.bayraktar@kalkinma.com.tr Mustafa Tosun Kıdemli Uzman /2355 mustafa.tosun@kalkinma.com.tr 13

15 MAKRO EKONOMİK GÖSTERGELER 2008 Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Tem. Ağust. Eylül Ekim Kasım Aralık GSYİH (Milyon $) 526, , Büyüme Oranı (1998 fiyatlarıyla) * * * İmalat Sanayi KKO (%) İşsizlik Oranı (%) Enflasyon (ÜFE) (%) (yıllık) Enflasyon (TÜFE) (%) (yıllık) TÜFE Bazlı Reel Kur Endeksi Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) -31,893-37,684-3,865-4,292-5,160-4,800-5,529-4,001-2, , ,003 - Dış Ticaret Dengesi (Milyon $) -54,041-62,800-4,953-5,383-6,525-6,830-7,704-7,962-8,201-5,070-5,215-2,678-3, İhracat-FOB (Milyon $) 85, ,262 11,073 11,429 11,364 12,475 11,773 12,595 11,050 12,811 9,727 9,393 7, İthalat-CIF (Milyon $) 139, ,063 16,026 16,812 17,889 19,305 19,477 20,557 19,251 17,881 14,942 12,071 11,271 - Karşılama Oranı (%) İhracat/İthalat Bütçe Gelirleri (Milyon TL) 171, ,617 17,628 13,779 17,562 19,212 18,544 17,920 26,447 13,788 15,107 17,990 15,140 15,830 - Vergi Gelirleri (Milyon TL) 137, ,832 15,177 10,920 12,902 16,902 12,691 13,778 18,920 11,827 13,044 15,752 12,014 13,825 - Diğer Gelirler (Milyon TL) 33,756 36,785 2,452 2,858 4,660 2,309 5,852 4,142 7,528 1,961 2,063 2,237 3,126 2,004 Bütçe Harcamaları (Milyon TL) 175, ,501 16,608 18,649 18,638 15,823 14,566 21,237 20,437 23,215 15,178 21,375 23,937 18,796 - Faiz Harcamaları (Milyon TL) 45,945 48,732 4,714 4,753 4,166 1,681 1,142 7,436 8,140 5,022 2,013 5,440 1,871 3,783 - Faiz Hariç Harcamalar (Milyon TL) 129, ,769 11,893 13,895 14,472 14,141 13,424 13,801 12,297 18,193 13,165 15,935 22,066 15,013 Bütçe Dengesi (Milyon TL) -3,995-13,883 1,021-4,870-1,076 3,389 3,978-3,317 6,010-9, ,385-8,797-2,967 - Faiz Dışı Denge (Milyon TL) 41,951 34,848 5, ,090 5,070 5,120 4,119 14,150-4,404 1,942 2,055-6, Merkezi Yönetim Toplam 178, , , , , , , , , , , , , ,839 İç Borç Stoku (Milyon $) Merkezi Yönetim Toplam 66,576 67,117 67,765 67,819 67,271 70,645 71,251 71,451 69,697 70,889 68,194 67,724 69,748 68,443 Dış Borç Stoku (Milyon $) *: Çeyrek dönemler itibariyledir. Kaynak: TÜİK, TCMB, Hazine Müsteşarlığı, DPT 2009 Ocak 14