Bütçe: Devlet ve müesseselerin bir yıllık gelir ve giderlerini gösteren ve bunların uygulanma ve yürütmesine izin veren bir kanundur, Not: Siyasal

Transkript

1 Bütçe: Devlet ve müesseselerin bir yıllık gelir ve giderlerini gösteren ve bunların uygulanma ve yürütmesine izin veren bir kanundur, Not: Siyasal rejimler en yaygın olan demokrasilerin gelişmesinde bütçeler etkili olmuştur. Not: ilk bütçe deyimi Osmanlıda 1873 de kullanılmıştır Seçmen yatırımı(seçmene selam): Kaynakların kendi seçim bölgelerine yönetilmesi mantığına denir. Mali Şizofreni: Parlamenterlerin hem kamusal hem de özel çıkarlara yönetilmesini, bu farkla kişiliklerini ve tutumları ifade etmeye mali şizofreni denir. Mali hukuk: Mali araçların (giderler, gelirler, borçlar)ortaya çıkışını, biçimini içerini, uygulanışını, denetimini düzenleyen hukuk dalına MALİ HUKUK denir. Bütçenin Mali-İktisadi işlevi: İktisadi işlevi kıt kaynakları en iyi biçimde dağıtmaktır. Bütçe çiler aynı zamanda kamu harcamalarının (ücret, demirbaş, yolluk gibi)ve toplumsal amaçların (savunma, tarımsal sulama gibi)türlerini ve finansmanını belirleyecek gelir türlerini belirler. Bütçenin denetim işleri: Kamu bütçelemesinde denetim, mal, gider ve gelir işlemlerinin amaca ve yasalara uygunluğunu, kaynakların iyi kullanıp kullanılmadığını açığa çıkarmaya yarar. Adil gelir dağılım işlevi: Gelir dağılımında göreli adaleti sağlamak herkesin geçinebileceği bir gelire kavuşma olanağını yaratmak günümüz mali ve iktisadi amaçlarından birisidir. Bütçenin iktisadi istikrar İşlevi: Bütçenin ekonomik istikrarı sağlayıcı ve koruyucu bir yapıda olması toplu durum(konjektrel) dalgalanma gereklerine uygun biçimde hazırlanıp yürürlüğe konulması anlamına gelir. Not: İktisadi istikrarsızlığı önlemek hiç değilse istikrarsızlığın boyutlarını ve olumsuzluklarını azaltıcı önlemleri zamanında almak günümüzde devlet bütçesinin temel görevlerindendir. Not: bütçe Kelime kökü itibariyle denge anlamına gelir. Dengeden anlaşılması gereken ihtiyaçlar arasındaki dengedir. Not: Bütçenin kla*** işlevleri mali-iktisadi, siyasi, hukuki ve denetim işlevleridir. İstikrar işlevi çağdaş bütçe işlevlerindendir. Not: Bütçe hukuken bir yasadır. Bu yasa bütçenin hareket alanının belirleyen sınırları çizer. Kamu otoritesi bu sınırlara uymak zorundadır. Not: Kaynak tahsisi işlevi: kamu kesimi içimdeki birbirine rakip çıkar ve talepler arasında tercih yapılması ve buna ilişkin karşılıklı dengelerin gözlenmesini amaçlar. Devlet bütçesi nedir? Temel ilkeleri nelerdir? Bütçe kamu kurum ve kuruluşlarının belli bir dönem içerisinde gelir ve giderlerini tahmin eden bunların yürütülüp uygulanmasına izin veren hukuki bir belgedir. Devlet bütçesinin temel özellikleri ise anayasalarda yer alması gelir gider tahminlerini yansıtması belirli bir dönem genelde bir yıl için tekrarlanması bir kanun olarak nitelendirilmesi giderlerin yapılması ve gelirlerin toplanması için yasama organlarının yürütme organına verdiği bir ön izin olması yürütme organının bu icra programı niteliğinde olması ve uygulama sırasında ve sonrasında yürütme yargı ve yasama organı tarafından denetlenmesi olduğu söylene bilir. Kla*** anlamda devlet bütçesinden başarmasını istediği görevler: kla*** anlamda devlet bütçesinin işlevleri siyasi hukuki mali iktisadi ve denetim yönündendir. Siyasi işlev yasama organında parlamenterler ve siyasi partiler halkın isteklerini açıklamaları ile ortaya çıkmaktadır. Hükümetler vatandaşların isteklerini hükümet programları haline getirip bütçe aracılığı ile bürokrasiye uygulamayı amaçlamış ve üstlenmiş bir siyasal girişimdir. Hukuki işlev ise ilk olarak her ülkede bütçeye ilişkin temel yetkilerin ilkelerin ve hukuksal sınırlarla

2 ilgili ülkelerin anayasasını belirlenmesinde belirginleşir. Çünkü yürütme ve yasama organlarının konuyla ilişkin yetki sınırlarını çizen kuralların anayasal çerçevede uygulanmasını istenir. Ayrıca bütçe uygulamasında kamu yönetim birimleri ve vatandaşlar arasında ortaya çıkan uyuşmazlıklarda yargı organları tarafından çözümlenmektedir. Bütçenin mali iktisadi işlevleri kıt kaynakları en etkin biçimde kullanılması ve devletin giderleri için alternatif gelir kaynaklarının bulunmasını ifade etmektedir. Bütçenin denetim işlevi ise Kamu hizmetlerin amaçları en iyi gerçekleştirilecek biçimde kullanılıp kullanılmadığını ve amaçlara yönelik harcama ve gelirlerin yasalara uygun bir biçimde olup olmadığını araştırması ve sonuçların ortaya konmasını içermektedir. Modern anlamda devlet bütçesinden başarmasını beklenen görevler: kaynak tahsisinde etkinliği gelir dağılımında adaleti iktisadi istikrarı ve kalkınmayı sağlamada bir araç olarak kullanıla bileceği ile ilgilidir. Kaynak tahsisinde etkinliği sağlama kamu ve özel sektörün üretimi ile sosyal faydanın en çok olması için çalışmasını gerektirir. Sosyal faydayı en çok araştırmak için kamu kesiminin hangi ihtiyaçları karşılaması gerektiğini hangisinin özel sektöre bırakmasının doğru olacağını araştırıp bütçelerin buna göre düzenlenmesi gerekmektedir. Gelir dağılımında adaleti sağlama işlevi de piyasa ekonomisine her hangi müdahale olmadığında gelir dağılımı bozucu etkisi yaratığı dolayısıyla gelir dağılımını düzeltmede devlete bir iş düştüğü ile ilgilidir. Elbette bu adaletsizliğin giderilmesinde devlet bütçesi kullanılacaktır. İktisadi istikrarı sağlama işlevi ekonomik Konjonktürün yaratacağı olumsuz etkiyi gidermeye olarak bütçenin hazırlanması gerekmektedir. İktisadi kalkınmayı sağlama işlevi devlete ekonomik büyümeyi istenen ve istikrarlı bir biçimde tutma görevi yüklenmektedir. Bu görev devlet biçimlerinin kaynakları ve harcamalarının büyümenin ve kalkınmanın gerektirdiği biçimde kullanılması ile başarılabilir. Bazı ülkelerde ki bütçe tanımları: 1862 tarihli kamusal muhasebe yasasında bütçe devletin ve aynı esaslara göre yönetilen kamu kuruluşlarının yıllık gelir ve gider tahminlerini ön görüp yasalaştıran bir kanundur Fransız maliyeci P.Leroy Beaulie göre bütçe belir bir dönem içinde toplanacak gelirler ile yapılacak giderlerin tahmini ve karşılaştırmalı bir cetveli olduğu kadar yetkili organlar tarafından bu giderlerin yapılması o gelirlerin toplanması için verilen bir izindir Stourm a de devlet bütçesi kamu gelir ve giderlerinin mali yıla girmeden yapılan tahminle ile uygulanmasına izin veren bir parlamento tasarrufudur. Allix e göre bütçe devlerin bir süre içindeki gelir ve giderlerin tahmini olarak belirleyen gelirin toplanmasına giderlerin yapılmasına izin veren bir kanundur Salon ve Zurcher e göre belirli bir döneme ilişkin gelir ve tahminleri kapsayan ve uygulanacak kurumun özelliğine göre biçimi nitelikleri ve tastik edici üst düzey organı değişen mali belgeye bütçe denir j. Due gelecek dönem için önerilen harcamalar beklenen ve gelirler ile birlikte içinde bulunan devre ile geçmiş dönemlerde gerçekleşen harcamalar ve gelirler hakkındaki verileri açıklayan bir belge diye tanımlanır. O. Eckstein: devletin beklenen harcama ve gelirlerinin ayrıntılı bir listesidir 2.ünite Devlet bütçesinin tarihi gelişimi Bütçe hakkı: Egemenlik hakkının ulus temsilcilerine tanındığı toplumlarda meclis devlet gelir ve

3 giderleri üzerinde tasarruf yetkisine sahiptir. Bu hak bütçe hakkıdır. Not: İngiltere de vergi hakkı ilk defa kral John tarafından 1215 yılında manga carta (büyük şart) belgesinde resmen belirtilmiştir. Not: İngiltere de vergi hakkı ilk defa kesin olarak 1688 de parlamentoya tanınmıştır. Not: ABD de ilk defa vergi hakkı 1765 de pul yasasına(stamp act)karşı çıkan Amerikalılar İngilizlerin parlamentosuna kabul edilmedikleri için ödemeyeceklerini savundular. Not: Tarih de bütçe hakkı ilk defa İngiltere de tanınmıştır. Not: Fransa da yıllık bütçe hakkının ulus temsilcileri tarafından bugünkü anlamıyla kullanılmaya başlaması 1862 de olmuştur. Muhasebey-i umumiye ile Kabul edilmiştir. Not: Mali anlamda ABD deki bağımsız hareketinin başlangıcı olarak çay vergisi kabul edilir. Not: Temsilsiz vergi olmaz ilkesinin ABD savunmuştur. NOT: BAGIMSIZLIK BEYANNAMESİ DA KABUL EDİLMİŞTİR. Not: vergilerin krallık genel meclisine danışılarak alınmasını öngören ana yasal belge büyük özgürlük fermanıdır. Not: İngiltere de kral ailesinin harcamaları ile diğer kamu giderlerinin ayrılması kamu giderinin yasama organınca onaylanması ilkesinin bir örneğidir. Demokratik parlamenter sistemi ile gelişen bütçe hakkı parlamentosunun sahip olması gereken ilke: gelişmiş batı ülkelerinde bütçe hakkının ulus temsilcilerine tanınması demokratik parlamenterler rejiminin kurulması veya bağımsızlığın kazanılması ile gerçekleşmiştir. Örnek alınan tüm ülkelerde bütçe hakkının tarihi gelişiminin temelinde vergi hakkı ile kamu harcamalarının yasama organınca onaylanması ve denetimi bulunmaktadır. İngiltere de bütçe hakkı nasıl gelişmiştir: İngiltere de MAGNA CARTA ile temelleri atılan vergileme hakkı 1688 hakları bildirgesi ile kesinleşmiştir. O tarihten sonra İngiltere de vergileme yetkisine dayanan bütçe hakkı parlamentoca kullanılmaya başlamıştır. Fransa da bütçe hakkı nasıl gelişti: Fransa da genel meclislere danışılarak alınan vergileme kararlarına 1614 sonrası yapılan aykırı uygulamalar 1789 BÜYÜK DEVRİMLE sonuçlanmış ve kabul edilen anayasa ile bütçe hakkı meclise ait bir egemenlik hakkı halini almıştır. ABD de bütçe hakkı: ABD de bütçe hakkı İngiltere ye karşı verilen bağımsızlık mücadelesi sonunda elde edilmiştir da ilan edilen bağımsızlık sonrası 1791 anayasası ile ABD de bütçe hakkı yalnızca kongreye ait bir yasama yetkisine dönüşmüştür. ÜNİTE:3 DEVLET BÜTCESİNİN DAYANDIĞI TEMELLER BÜTCENİN GENELLİK İLKESİ: Devlet maliyesinin tek bir varlıkta toplanmasının gerekliliğini savunur. Buna göre gelirler bir ortak havuzda toplanıp, yine tüm harcamalar bu havuzdan yapılır. Bağışlar bütçenin genellik ilkesi içinde yer alır. Âdemi tahsis: Gelirlerin genelliği ilkesi hiçbir vergi gelirinin herhangi bir hizmete tahsis edilememesi sonucunu doğurur. Buna âdemi tahsis denir. Örnek: Taşıt alım vergisinden toplanan vergi gelirlerinin karayollarının yapılmasına tahsis edilememesi gibi. Bütçenin birlik (teklik) ilkesi Bütçenin teklik ilkesi veya bütçenin birliği ilkesi devletin bütün gelir ve giderlerinin tek bir bütçe içerisinde toplanmasıdır. Not: Bütçenin tekniği ilkesinin ayrıcalıkları KATMA BÜTÇELİ KURULUŞLARIN BÜTÇELERİ, DÖNER SERMAYELİ İŞLETMELER VE FONLARDIR. Bunun nedeni ise kamu faaliyetleri gören kuruluşların olmasıdır.

4 Bütçenin samimiyet ilkesi: Bütçe gelir ve giderlerinin gerçeğe en yakın tahmin edilmesi samimiyet ilkesinin gereğidir. Bütçenin doğruluk ilkesi: Bu ilkeye göre bütçede yer alan gelir ve gider tahminlerinin ülkenin içinde bulunduğu ekonomik koşullara uygun olması gerekir. Bütçenin anlaşılır olma ilkesi: Bu ilke bütçe tahminlerinin ve bütçe uygulama sonuçlarının incelemek isteyen herkes tarafından kolaylıkla anlaşılacağı şekilde düzenlenmesini gerektirir. Bütçenin bölüm bazında onaylanması: Bir kuruluşun bütçe tasarısı yasama organı tarafından görüşülüp onaylanırken bölümler programlar itibariyle görüşülerek onaylanması ve yasalaşmasıdır. Bu yüzden her bir bölümün ödenek miktarı yasama organı tarafından kabul edilip yine yasama organı tarafından değiştirile bilir. Bütçenin alenilik (açıklık) ilkesi: Tüm bilgiler kamuoyunun kullanımına ve bilgisine hiçbir kısıtlama olmaksızın sunulması gerekir. Halkın kendisi için yapılan harcamalardan bütçe aracılığı ile bilgi sahibi olmasına yarar. Bütçenin denklik ilkesi: Bütçede yer alan gelir ve giderler birbirlerine denk olmalıdır. Bu denklik aynı zamanda bütçenin samimiyet ve doğruluk ilkesine uyduğunu gösterir. Bütçenin önceden izin alma ilkesi: Belli bir dönemde (mali yıl) ait harcama yapma ve gelir toplama yetkisinin yasama organı tarafından o mali yıl başlamadan önce bir bütçe yasası ile yürütme organına verilmesi önceden izin alma ilkesi ile adlandırır. Bütçenin tasarruf ilkesi: En az maliyet ile en çok işin görülmesi anlamına gelir. Genellik ilkesi: Devlet maliyetinin tek bir havuzda toplanması olarak ele alınır. Buna göre tüm gelir bu havuzda toplanır ve yine tüm harcamalar bu havuzdan yapılır. Not: Tahsis ve safi usul genellik ilkesinin uygulanmasına engel olur. Âdem-i tahsis ve gayrisafi usul genellik ilkesinin olmazsa olmazlarıdır. Genellik ilkesi: tüm gelirlerin ortak havuzda toplanması ve tüm harcamaların yine bu havuzdan yapılması esastır. Gelirlerin toplanması ve giderlerin yapılmasında gayrisafi usul uygulanmalıdır. Gelir ve giderlerin ek***siz olarak bir birini mahsup etmeden veya gelir arkasından gider gider arkasına gelir gizlemeksizin bütçeye yazılması bu ilkeye dayanarak yapılır. Genellik ilkesi ayrıca belirli gelir kaynaklarının belirli giderlere tahsis etmemesini de gerektirmektedir. Bir başka değişle genellik ilkesinde Âdem-i tahsis uygulamasına ihtiyaç vardır. Birlik ilkesi (teklik): devletin bütün gelir ve giderlerinin görülmesine imkân verecek şekilde tek bir bütçenin olmasını sağlamaya çalışan bir ilkedir. Bu ilke ile devletin tüm gelir kaynakları ve gider kaynaklarının tek bir bütçede toplanması gerekmektedir. Ayrıca bu ilke kamu kuruluşlarının yürütmek istediği hizmet programları ve bunlara verilen ödenek miktarları hakkında kesin bilgi edine bilmesini ve denetimi kolaylaştıran bütçe ilkesidir. Genellik ve birlik ilkeleri haricinde devlet bütçesinin dayandığı temel ilkeler: Samimiyet ilkesi bütçe tahminlerinin gerçeğe en yakın tahmin edilmesidir. Doğruluk ilkesi gelir ve gider tahminlerinin ülkenin içinde bulunduğu ekonomik koşullara mümkün olduğunca uygun olması gerektirir. Anlaşır olur ilkesi bütçeleri incelemek isteyen herkes tarafından kolaylıkla anlaşılacağı şekilde düzenlenmesi anlamına gelmektedir. Bölüm (program) bazında onaylanma ilkesi bir kuruluşun bütçe ödenekleri yasama organında görüşülürken bölümler (programlar) itibariyle onaylanması ve yasalaşmasıdır. Yıllık olması ilkesi ise ülkenin hasat dönem, iklimler gibi doğal olayların akışı ile ekonomik faaliyetlerin hesaplanması ve planlanmasında uygun bir ölçü olarak bir yılın görülmesi nedeniyle

5 gelir ve gider tahminlerinin yıllık yapılması gerektirir. Alenilik ve açıklık ilkesi bütçe ile ilgili tüm bilgilerin kamuoyunun kullanımına ve bilgisine hiçbir kısıtlama olmaksızın sunulmasını gerektirir. Denklik ilkesi bütçenin gelir ve giderlerini birbirine eşit denk bağlamasını ve denk sonuçlanmasını gerektirir. Önceden izin ilkesi harcama yapma ve gelir toplama yetkisinin yasama organınca o mali yılbaşından önce yürütme organına verilmesidir. Tasarruf ilkesi ile belirli bir para ile en çok işin yapılması veya bir işin en az maliyet ile yapılması gerekir. Ünite 4 Bütçe sistemleri Torba (lump-sum) bütçeleme: En basit bütçeleme sistemi lump-sum veya torba bütçe olarak adlandırılır. Torba bütçelerde oldukça geniş hizmet kategorileri vardır. Ve bunlara verilmiş ödenek bulunur. Örnek bütçeler eğitim, sağılık, savunma gibi geniş kapsamlı kategorilere ayrılmıştır. Torbalama sisteminin belirli üstünlükleri vardır öncelikle hazırlanması oldukça kolaydır. Bütçe basit tutuldukça yasama ve yürütme organları arasındaki fikir ayrılıklarını çözmek kolaylaşır. İkinci üstün tarafı dikkatlerin ayrıntılardan ve dar kapsamlı konulardan daha geniş konulara geçmesi. Eleştirileri ise: Öncelikle harcamaların nelere yapıldığını bulmak zordur. İkinci olarak yapılan harcamaların etkilerini öğrenmek zordur. Örn: ödemelerin kullanımı katlanılan maliyete değiyor mu? Sorusuna yanıt verilememekte. Bir diğeri ayrıntıların bu bütçeleme sisteminde bulunmaması Bürokrasiye çok geniş takdir yetkisi vermektedir. Son eleştiri ise sosyal önceliklerin belirlenerek farklı programların bu önceliğe göre koordinasyonun sağlanmasının zor olması. Kamu kesiminde kaynak kullanma süreci: Her aşaması üç farklı bütçeleme sisteminin temelini oluşturur. Bu sistemler Harcama kalemi sistemi (kla*** bütçeleme sistemi)performans bütçeleme ve program bütçeleme sisteminin temeli oluşturur. 1.)Kla*** bütçeleme sistemi: Devletin bir yıl sonra neleri satın alacağının bir listesini yapmaktır. Örneğin: Kla*** bütçelemede kâğıt fiyatları %50 artıysa kamu kurumunun kâğıt almak için ödenek talebi de%50 artacaktır. Daha az kâğıt kullanma yoluna gidilmeyecektir. 2.) Performans bütçe sistemi: Mali yıl içinde ölçüle bilir başarılan faaliyetlerini maliyetlerini tahmin etmeye çalışır. Performans bütçe üç aşamalıdır. Birincisi: bütçeler faaliyetlere veya iş yüklerine göre sınıflandırılır. İkincisi: bu biçimde yapıldıktan sonra performans ölçümleri yapılır. Üçüncüsü: gerçekleşen maliyetlerle hedeflenenler arasındaki farklılıklar ve nedenler raporlanır. 3.)Program bütçe: Sosyal amaçlara ulaşmanın alternatif yollarını değerlendirmeye ve her sosyal fayda ve maliyetini ortaya koymayı gerektirmektedir. Programların yapılanmasında önemli olan bir konu zaman boyutunun mali yıldan(bir yıldan)daha fazla sürmesidir. Çünkü programın amacına ulaşa bilmesi için bir den daha fazla yıl gerekir. Planlama programlama bütçeleme performans bütçe sistemi: Ppbs nin temel özelliklere sistemi 1.planlamaya dayalı hizmetlerinin olması 2.planlanan amaçlara ulaşa bilmek için kamu hizmetlerinin programlar şeklinde düzenlenmesidir. 3.kamu fonksiyonel sınıflandırılması gerekir. 4.kamu yönetiminde verimliği artırması gerekir. 5.tüm analiz tekniklerini kullanarak bütçe kararlarında rasyonellik sağlamaya çalışır.

6 6.sistemin program çıktılarının girdilerle ve amaçlarla ilişki kurmaya çalışmasıdır. 7.iyi bir muhasebe ve raporlama özelliği gerekir. Yatırım (kapital, sermaye)bütçesi Yatırım bütçesinin en eski uygulama örnekleri İskandinav ülkelerinde, özellikle İsveç te görülmüştür. Not: Artırımcılık ve Eşit dağıtım ortadan kaldırmayı amaçlayan bütçeleme sistemi sıfır esaslı bütçeleme sistemidir. Not: kla*** bütçeleme sisteminin en önemli aksaklığı belirli amaçlara yönelik çıkarmanın imkânsız olmasıdır. Torba bütçeleme sistemi nedir? Torba bütçelerde ödenekler oldukça geniş kapsamlı kategorilere göre tahsis edilir. Kategoriler biraz daha ayrıntıda her bir bakanlık veya daireye göre belirler. Bu bütçe sisteminde bakanlık veya idarenin ödeneği harcayacağı yerler konusunda bir kısıtlama yoktur. Bakanlık ve daire yöneticisine harcamaları yapma konusunda oldukça fazla takdir yetkisi tanınmıştır. Harcamaların nelere yapıldığı ile ilgili bir kısıtlama olmadığında bütçe uygulaması sonunda da harcamanın nerelere yapıldığı konusunda bilginin edinebilmesin için ciddi denetim yapılması gerekir. Kla*** bütçe sistemi nedir? Kla*** bütçe sistemi kamu harcamalarının denetlenmesi israfların ve suiistimallerin önlenmesini amaçlamıştır. Sisteme tamamen kamu kesiminin satın alacağı girdileri yönetmek ve tahmin etmeye çalışılmaktadır. Bir başka değişle devletin bir yıl sonra satın alacaklarını bir listesi yapılmaktadır. Kla*** bütçeleme sistemi devletin örgüt yapısına göre ödenek tahsis etmektedir. Kuruluşun yaptığı iş ve hangi toplumsal ihtiyacı karşıladığı önemli değildir. Bir daire kurulmuş ve faal ise o daireyi belirli bir ödenek ayrılması kesindir. Performans bütçeleme sistemi: kla*** bütçede olduğu gibi kullanılan kaynaklara değil kamu kurumlarının faaliyetleri ile bunların başarmalarına göre ödenek tahsis edilmektedir. Performans bütçeleme faaliyetlerin maliyetlerini tahmin etmeye çalışır. Performans faaliyetlerin birim maliyetlerinin çıkarmaya çalıştığı için daha düşük maliyetle daha iyi hizmet üretimine olanak sağlar. Bütçe sisteminin yoğunlaştığı nokta girdilerden kaynakların faaliyetlere nasıl kullanıldığına kaymaktadır. Bunun doğal sonucu ise yöneticiler faaliyetler sonuçlarını değerlendirile bilmesi ve hesap vermelerine olanak sağlanmasıdır. Program ve planlama programlama bütçeleme sistemleri nedir? Program bütçeleme sistemi devletin öncelikle amaçlarını belirleyerek bu amaçlara yönelik tüm faaliyetlerini ve programını koordine etmeye çalışır. Kamusal amaca yönelik bu faaliyetlerin programları hangi kamu kurumunun yerine getirmekte olduğuna önem vermez. Böylece farklı kamu kuruluşlarının programlarını koordine edilmesi ile kamusal hizmetler çok daha etkin bir biçimde görülecektir. Program bütçe kamu kurumlarının sosyal amaçlara olan etkilerini analiz etmeye gerektirmektedir. Program bütçe sistemi toplum refahını artırmanın nasıl ola bileceğini ve amaca ulaşa bileceğini ve amaca ulaşmak için hangi programlara ihtiyaç olduğunu belirlemeye böylece bu programlar arasında koordinasyon sağlamaya çalışır. Program bütçe aynı amaca çalışan programları birleştirir. Böylece aynı işin yapılmasında kullanılan programlar arasında bir rekabet başlar. Birçok yazar program bütçe ile PPBS eş anlamlı kullanılmaktadır. Ancak PPBS program bütçeden daha sonra gelişmiş ve program bütçeden daha kapsamlımıdır. Daha sonra gelişmesi dolayısıyla program bütçe sistemi daha sistematik bir hale gelmiş olur. Bütçe aşaması her iki bütçe sisteminde

7 de aynıdır. PPBS toplumsal hizmetlerin ve ekonomik kaynakların tümü üzerinde çalışırken programı bütçesi ise kamusal amaçların programlar olarak nasıl uygulamaya konulacağını araştırır. Yeni performans bütçeleme sistemi? Geleneksel performans bütçeleme sisteminde çıktılar ve faaliyet ön plandadır. Ancak bu çıktılar ve faaliyetler kamusal amaçlarla her zaman aynı olmayabilmektedir. Yeni performans bütçe kamu kurumlarının faaliyetlerinin ve çıktıların sonuçlarını değerlendirilir. Bu bütçeleme sistemi geleneksel performans bütçenin ve program bütçenin özelliklerini birlikte taşımaktadır. Sonuçlara odaklanma program bütçenin bir özelliği iken performans ölçüleri ve değerlendirmeleri geleneksel performans bütçenin özellikleridir. Program bütçe PPBS den ayrılan yanı kamu örgüt yapısında değişiklik yapması gerekmemesidir. Ünite 5 Bütçelerde harcama-gelir tahminleri, politika ve program analizleri: Harcama ve gelir tahminleri: İki ana kategoriye ayrılır.1.kantitatif(sayısal veya nicel) yöntemler.2.kalitatif (sayısal olmayan veya nitel) yöntemler Nitel (sayısal olmayan, Kalitatif))yöntemler: Bu yöntem yeni programlara başlanırken veya nicel verilerin kullanımını engelleyen geçmiş verilerin yokluğunda kullanılırlar. Bu yöntemde matematik ve veriler sistematik bir biçimde çok fazla kullanılmaz, bu yüzden nitel yöntem olarak adlandırılır. Delphi tekniği: Birden çok bütçe uzmanının görüşlerinin alınmasıdır. Beyin fırtınası: Uzman kişilerin bir arada toplanıp ortak bir tahmin üretmelerine dayanır. Nicel (sayısal, Kantitatif) yöntemler: yeterli derecede sayısal bilgiye sahip olduğunda kullanılır. Ve bu sayısal verilerin gelecekte de aynı biçimde devam edeceği varsayımına dayalı tahminler yapılmaktadır. Analizlerde karar almada kullanılan ölçütler: Etkenlik : Belirli bir kamu programının istenen hedef ile gerçekleşen arasındaki ilişki. Etkinlik :Alternatifler arası karşılaştırmayı veya dolaylı olarak kamusal fonların özel kesime bırakılması halinde ortaya çıkacak fayda ile kamu kesimini karşılaştırır. Verimlilik : Bir programda kullanılan girdi çıktı ilişkisidir. eşitlik ölçüsü : kamu programından elde edilen net kazançların bireyler arasındaki dağılımı ile ilgilenir. Zaman serisi yöntemleri: en basitinden en karmaşığına kadar geniş bir çeşitliğe sahiptir. Zaman serisi yönteminde kullanılan bazı tahmin verileri; hareketli ortalama tekniği exponential smoonting tekniği ARMA ( autoregressive and moving average) ve box-jenkins tekniğidir. Nedensel tahmin teknikleri: nicel yöntemlerden bir diğeridir. Bu teknik tahmin edilecek değişkeni etkilediği düşünülen başka değişkenler ile istatistiksel ilişkilerden yararlanılmaya çalışılır. İki örneği, regresyon analiz ve ekonomi metrik modellerdir. Program analiz teknikleri a)fayda Maliyet Analizi (Benetif cost analysis): Belirli kamu hizmetinin veya kamu yatırım projesinin sosyal faydası ile maliyetlerinin karşılaştırılması ile bir sonuca ulaşmak fayda maliyetle yapılır. b)maliyet Etkenlik Analizi(cost effectiveness analysis): Belirli bir kamu hizmetinin veya projesini parasal olarak ifade eder; ancak sonuçları ve projenin çıktılarını parasal olarak ölçmez. Örn: karayolu projesinde azalan trafik kazaları sonucunda kurtarılan hayat sayısını ve tasarruf edilen zamanı çıktı olarak alır. c)yöneylem Araştırması (işlem analizi operations research):bir sorunun çözümünde farklı yolların sonuçlarını analiz eder. Sürekli tekrarlanan işlerdeki insan makine sistemleri ile ilişkili olarak karar

8 alma tekniğidir. Yön eylem araştırmasının kullandığı teknikler. Monte karlo,kuyruk teorisi, oyun teorisi, doğrusal programlama d)stratejik Analiz: Stratejik analiz nitelikseldir. Örnek olarak senaryo yazma gösterile bilir. Yani gelecekteki olası olayların Spekülatif değerlendirmelerini yapar. İndirgeme oranı: gelecekte vazgeçilen tüketimin bugünkü değerine ulaşa bilmesi için tüketimden çekilen paralara bir değer yüklemektir. Bütçelerde gelir harcama tahminleri nasıl yapılmaktadır? Kantitatif( sayısal veya nicel) yöntemler Kalitatif ( sayısal olmayan ve nitel) yöntemler. Nitel yöntemler: sübjektif esaslıdır ve tahmini yapan kişilerin değer yargılarına ve deneyimlerine dayanır. Nicel yöntemler: sübjektiflikten uzak ve mümkün olduğunca objektif yöntemlerdir. Tahmin edilecek gelir veya harcama ile ilgili yeterli bilgiye sahip olduğunda kullanılmaktadır. Geçmişe ait bileğilerin gelecekte de devam edeceği düşünülerek bilimsel yöntemlerle de geçmiş verilere dayalı tahminler yapılmaktadır. Nitel yöntemlerden ilki yargıya dayalı tahmindir kamu programları veya bazı gelir kaynakları ile ilgili geçmiş bilgi ve deneyim olmadığında kullanılır. Bir başka kullanım gerekçesi hizmetlerde ölçülmeyen faktörler bulunmasıdır. Matematiksel yöntemlerin ölçümlemediği durumlarda yargıya dayalı yöntem kullanılmaktadır. Yargıya dayalı yöntemin kullanımı kolay olduğu için ilk denenen ve diğer teknikleri kullanmak olanaksız olduğunda ise son başvurulan tekniktir. İkinci nitel yöntem birim maliyete dayalı yöntemdir. Yöntem öncelikle tahminleri esas alacak birim maliyetleri hesaplamaya çalışmakta daha sonra ise talep edilen miktar belirlenip toplam harcama miktarı belirlenmektedir. Nicel yöntemlerde ise: yeterli düzeyde sayısal bilgiye sahip olunduğunda kullanılmaktadır. Bu sayısal verilerin gelecekte de aynı olacağı varsayımına dayalı tahmin yapılmaktadır. Aksi taktirde daha çok nitel yöntemler kullanılmaktadır. Nitel yöntemler ZAMAN SERİLERİ ve NEDENSEL TEKNİKLERDİR. Bu yöntemde tahmin edilecek değişkendeki geçmiş yıl verilerini ele alınıp bu verilere dayalı olarak belirlenen trendin aynen devam edeceği var sayılır ve buna göre tahmin yapılır. Yöntemde tahmin yapmak için sadece ilgili değişkenin verileri kullanılır. Zaman serilerinin kullanımlarının maliyetleri oldukça yüksek ola bilmektedir. Zaman serileri ile yapılan tahminlerde geçmiş yıllar içinde bulunan yıl ve geleceğe ilişkin verilerin görüldüğü için anlaşılması oldukça kolaydır. Nedensel tahmin yöntemi teknikleri ise nicel yöntemlerin bir diğeridir. Bu teknik tahmin edilecek değişkeni etkileyeceği düşünülen başka değişkenler ile istatistik ilişkilerini kullanarak tahmin yapmaya çalışır. İki örneği regresyon analizi ve ekonomi metrik modeldir. Devlet politikalarının ve programlarının belirlenmesinde ve değerlendirilmesinde hangi ölçütler kullanılmaktadır? Kamu politikalarında yapılacak değişiklikler veya yeni bir programa başlama gibi kararlar belirli ölçülere dayalı olanak alına bilir. Bunlar ETKİNLİK ETKENLİK VERİMLİLİK VE EŞİTLİK ÖLÇÜSÜLERİDİR. Etkenlik: kamu programlarının amaçlarına ulaşma derecelerini vermektedir. Bu ölçü programın devam edip etmeyeceği programla ilgili değişiklik yapılıp yapılmayacağının belirlenmesinde kullanılır. Etkinlik ölçüsü: alternatifler arasında karşılaşma yapmayı veya kamu hizmetleri için gerekli fonların özel kesim de bırakılması halinde ortaya çıkacak fayda ile kamu kesiminin kullanılması halinde

9 ortaya çıkacak faydanın karşılaştırılmasını gerektirmektedir. En az kaynakla en fazla sosyal faydayı sağlayan alternatifi araştırır. Verimlilik: kamu hizmetinde kullanılan girdi çıktı ilişkisidir. Verimlilikte programın sonuçları ve etkileri dikkate alınmaz. Eşitlik ölçüsü: kamu hizmetinde elde edilen net faydaların bireyler arsındaki dağılımı ile ilgilidir. Bir başka değişle çeşitli açılardan kamu programının gelir dağılımını nasıl etkilediği bu ölçü yardımı ile tahmin edile bilir. Devlet politika ve programlarının belirlenmesinde değerlendirilmesinde hangi teknikler kullanılmaktadır? Program analiz tekniği çok çeşitlidir. Yaygın biçimde kullanılan teknikleri ele alcağız. Bunlardan ilki; Fayda maliyet analizi: bir kamu hizmetinin yatırım projesinin tüm sosyal faydaları ile sosyal maliyetlerinin hesaplanıp karşılaştırılmasını gerektirir. Bu karşılaştırmaya dayalı olarak kararla alınır. Bu teknikte faaliyetler ve faydalar para birimi cinsinden ifade edilir. İkinci teknik maliyet etkenlik analizi: bu teknik kamu projesini parasal olarak ifade eder ancak sonuçlarını ve proje çıktılarını parasal olarak ölçemez. Kamu projelerinin maliyetlerini hesaplamak kolayken faydalarını ölçmek oldukça zordur. Maliyet etkenlik analizi bu tür durumlarda kullanılır. Bu teknik alternatif projeler arasında karşılaştırma yapamaz. Yöneylem araştırması: tekrarlanan işlerde ilişkili olarak bilimsel yöntemlerle karar alma tekniği olarak tanımlana bilir. Stratejik analiz: niteliksel bir tekniktir. Belirli stratejilere dayalı karar almayı gerektirir. Stratejik analiz kamu kurumlarının değişen sosyal politik koşullara uyumlarının araştırılmasında ve geliştirilmesinde kullanılabilmektedir. Ünite 6 Bütçe uygulaması, devlet bütçesi: Not: bütçe ödenek artışları hangi durumlarda baş vurulduğunu açıklaya bilmek? Cevap: ödenek artışları ayrıca mali yıl başında yürürlüğe giren bütçe dengesini bozan ekonomik ve mali sorunlar çıkarıla bilecek sonuçlar yaratır. Devlet muhasebe sistemleri: 1)Kameral muhasebe sistemleri: Bütçe ile ilgili rakamlar, gelirler ve giderlerin tahakkukunu, tahsilâtını bütçe tertibine göre veren bir sistemdir. 2)Scneider muhasebe sistemi; Kameral bütçe sistemdi mahsup işlemleri ile bütçe dışında devletin borç ve alacak durumları gösterilmemektedir. Bu sistemde ise mahsup işlemleri ile bütçe dışı alacak ve borç hesaplarına da yer verilmektedir. 3)Constante muhasebe sistemi; Bütçe hesapları ile mal varlığı hesaplarını ve gelir ve gider tahakkuklarını gösterir. Bu sistem gelir ve gider tahakkuku kaydetme amacıyla kurulmuştur. 4)Logismografi muhasebe sistemi: Bu bir İtalyan sistemidir ve mal varlığı ile işletme hesaplarını birlikte gösterir. Not: bütün hesapların tablo ve sütün halinde gösterildiği Amerikan muhasebe sistemine çok yakındır. Her iki sistemde tarih ve konu bakımından aynı anda kaydedilmektedir Mal sahibi ( devlet hesabı) ve memur hesabı ( devlet memuru) olmak üzere iki hesap vardır. Not: Bütçeye verilen ödenekler o kuruluşun yapa bileceği harcamaların tavanını oluşturur. Hazine: Bütçenin gelirlerini toplayarak bunları muhafaza etmek, bunları işletmek, gerekirse borç para bularak bütçenin giderini gereken yerde ve zamanda ödenmesini sağlamak görevidir. Devletin fikri bankeri durumundadır.

10 Not: gelir ve gider arasında ki yer bakımından denkleştirmeye neden ihtiyaç duyulmaktadır? Cevap: devletin bütün gelirlerini hazinede toplamak ve bu paralardan gereken miktarı ilgili yerlere yani ödemelerin yapılması gereken yerlere göndermektedir. Gelirler bazı şehir ve bölgelerde daha fazla bazılarında daha az toplanır. Giderler ise ülkenin her yerinde yapılmaktadır. İşte hazinede toplanan bu paraların ihtiyacı olan yerlere yollama zorunluluğu vardır. Nakit hareketleri fazlarla ek***lerin adeta hazine şubeleri arasında takasıdır. Bu işlemler günümüzde banka aracılığı ile yapılmaktadır. Mali denetim: Dokümanların kayıtların. Raporların iç kontrol sistemlerinin muhasebe ve mali uygulamasının ve diğer bütün bulguların kamusal bir takım amaçlar ve araçlardan biri için araştırılması ve kontrol edilmesine mali denetim denir. Devlet muhasebesi: Devletin faaliyetlerini ve bu faaliyetlerin nedenlerini sonuçlarını parasal olarak ifade eden kaydeden ve sınıflandıran yorum ve denetime elverişli dökümler yapan sistemdir. Not: devlet muhasebesinin amaçları? Cevap: birinci amacı: para ile ifade edilen kıymet hareketlerinin denetimi ikinci aşaması ise: geçmiş işlemleri değerlendirerek gelecek de izlenecek stratejisinin belirlenmesi. Not: devlet muhasebesi ile işletme muhasebesinin arasındaki farkları ve benzerlikleri açıklaya bilmek? Cevap: işletme muhasebesi( özel sektör muhasebesinin) büyük ölçüde üretim maliyetlerinin belirlenmesine kar hesaplanması ve mal varlığı hesaplarına ağırlık verir. Devlet muhasebesi ise: gelir ve giderlerin izlenmesine ve sonuçların denetimini sağlayan bir muhasebe planına öncelik verir. NAKİT ESASI: kasaya parasal bir girişin veya kasaya parasal bir çıkışın fiilen gerçekleştirdiği zaman işlem muhasebe kayıtlarına geçirilir. Tahakkuk esası: tahakkuk ederek kesinleşmesi esas olup nakit esasında olduğu gibi gelirin fiilen tahsil edilmesi veya giderin ödenmesi aranmaz. Gelirde giderde tahakkuk ettiği zaman kayıtta alınır. Not:2002 yılına ait bir bütçe gideri 2002 yılında tahakkuk ederse 2002 yılında değilse 2 yılında ödenirse ve bu gider 2002 yılının kayıtlarına yazıldıysa kullanılan yöntem HESAP DÖNEMİDİR Mali yıl içerisinde bütçe ödeneklerinde ne tür değişiklikler yapılmaktadır? Ödenekler bir tahmin oldukları için mali yıl içerisinde yetersiz kalması bazılarının da ödenek fazlalarının oluşması halinde ödenek aktarmalarına başvurur. Aktarma işlemi bir hizmetin mevcut ödeme ek***liğinin gereksininim duyulandan daha fazla ödeneğe sahip başka ödenekle karşılanmasıdır. Aktarmalar bütçe dengesini bozmazlar. Bazı ödenek değişiklikleri ödeneklerin artmasına neden olmaktadır. Ödenek artışlarına ödeneğin yetmemesi ve aktarma olanağının olmaması halinde yapılır. Ödenek artışları bütçe dengesini bozar ekonomik ve mali sonuçlar çıkarabilmektedir. Hazinenin nakit işlemleri nelerdir? Mali yıl içerisinde toplam gelirleri ile giderlerin yer ve zaman bakımından ahenkleştirilmesi ve bunun için yapılan işlemlere hazine işlemleri denir. Gelir ve giderlerin yer bakımından ahenkleşmesi toplanan gelirlerin gereken miktarlarını ödemeler yapılacağı yerlere dağıtmayı gerektirir. Gelirler ve giderler mekân açısından uygun değildir. Bazı bölgelerde gelirler fazla bazı bölgelerde ise daha az tahsil edilir. Giderler ise ülkenin her yerinde düzenli yapılmaktadır. Hazine toplanan gelirlerin ihtiyaç duyulan yerlere yollanmasını sağlar. Gelir ve giderlerin zaman bakımından denkleştirilmesi de diğer bir nakit hareketidir. Gelirlerin toplanma zamanlarına göre

11 bazı dönemlerde yeterli nakit bulunmaya bilir. Nakit ihtiyacını belirlemek ve bunları karşılayacak nakdi zamanında hazır bulundurmak hazinenin görevidir. Devlet gelirlerinin belirli dönemlerde tahsil edilmesi giderlerin ise sürekli olması gelir giderin zaman dengesinin bozulmasına neden olur. Hazine bu uyumsuzlukları kısa vadeli borçlanma ile giderir. Mali yıl içerisinde kamu kurumları nasıl denetlenmektedir? Modern denetim kamu kurumlarının hizmet götürdüğü insanların ihtiyaçlarını en verimli erken ve ekonomik biçimimde giderilmesi için önemlidir. Denetim kavramı mali işlemlerin mali mevzuata uygunluğunu bu işlemlerin doğru ve gerçek biçimde yapılıp yapılmadığını içermektedir. Kamu denetimi ayrıca ekonomik ve etkenlik denetimiyle kaynak kullanımının erken olup olmadığını da araştırır. Günümüz modern denetim anlayışı program sonuçlarının değerlendirilmesini bir başka değişle denetimi de kapsamaktadır. Kamu hizmetlerinin belirlenen amaçlara ulaşıp ulaşmadığını denetler. Devlet muhasebesi nedir? Kayıt sistemleri nelerdir? Devlet muhasebe sistemleri şunlardır: Kameral muhasebe sistemi: bütçe ile ilgili rakamlar gelir ve giderlerin tahakkukunu tahsilâtını da bütçe tertibine göre veren bir sistemdir. Schneider muhasebe sistemi: kameral bütçe sisteminde mahsup işlemleri ile bütçe dışında devletin borç ve alacak durumları gösterilmemektedir. Bu sistemde ise mahsup işlemleri ile bütçe dışı alacak ve borç hesaplarına da yer verilmektedir. Constante muhasebe sistemi: bütçe hesapları ile birlikte malvarlığı hesaplarını ve gelir gider tahakkukunu gösterir. Bu sistem gelir ve gider tahakkuk aşmasında kayıt etme ilkesine göre kurulmuştur. Logismografi muhasebe sistemi: malvarlığı ile işleteme hesaplarını birlikte gösterilmektedir. İşlemleri hem tarih hem de konu itibari ile aynı anda kaydetmektedir. Devlet muhasebesinde nakit ve tahakkuk esasları nelerdir? Devlet muhasebesinde nakit esasında kayıtlar kasa parasal bir giriş veya kasadan parasal bir çıkış fiilen gerçekleştiği zaman yapılmaktadır. Benzer biçimde gelir yükümlüden tahsil edildiği kaydı yapılır. Gelir tahakkuk etmesine rağmen tahsil edilmemişse kayıt yapılmaz. Tahakkuk esasında ise muhasebe kayıtlarının işlemin tahakkuk ederek kesinleşmesi esastır. Harcama yapılırken gider tahakkuk ettiğinde hesaplara kayıt düşülür. Gelir kaydında ise gelir tahakkuk ettiği anda kayıt yapılmaktadır. Ünite 7 Türkiye de bütçe hakkının ve bütçe ilkelerinin gelişimi I Orhan döneminde vergilemede net gelir yöntemi uygulanmıştır 1.MURAT: Zamanında ilk maktu(sabit miktarlı yani FİKTİF) vergi uygulaması başlamıştır 2.BEYAZIT : Savaş giderlerini karşılamak için önceleri genelde dinsel amaçla alınan vergilerin yanı sıra dinsel amaçlı olmayan tekâlif-i örfiye adlı örfi vergiler alınmaya başlanmıştır. 1.SELİM(YAVUZ) : Mali idareye büyük bir dikkatle eğilmiş ve muhasebeye denetime tasarrufa ve tutuma çok önem vermiştir. İsrafa olanak tanımamak için bakı kulları adlı yeni bir denetçi memurlar örgütü kurmuştur. Not: Tanzimat öncesi Osmanlı mali sisteminde kamu gelirleri şer i vergiler ve örfi vergileridir. No t. Osmanlı da bütçe uygulamasının ilk defa yer aldığı kanuni belge 1876 tarihli kanun-i esasidır. Aynı zamanda bütçeden bahseden ilk belgedir. Not: Cumhurbaşkanının bütçeyi VETO edememesi İLK DEFA 1924 anayasada belirtilmiştir.

12 Not: Milletvekillerinin gelir azaltıcı gider arttırıcı tekliflerde bulunamayacakları hükmü ilk defa 1961 anayasasında yer almıştır. Not: Sayıştay denetimi ve kesin hesaplara ilişkin düzenlemeler ilk defa 1876 anayasasında yer almıştır. Not:1924 anayasasına göre her hangi bir mali yıla ait KESİN hesap kanun tasarısı o mali yılın bitiminden itibaren en fazla 20 ay içerisinde TBMM sunulur. Not: Herkesin mali gücüne göre kamu giderlerini karşılamak üzere vergi vermekle yükümlü olduğunu açıklayan vergilemede iktidar ilk defa 1961 anayasası ile kabul edilmiştir. Not:1982 anayasasına göre TBMM bütçe görüşmelerini bütçe komisyonunda en fazla 55 gün içerisinde tamamlamak zorundadır. Not: Islahat-ı maliye komisyonu 1859 da kurulmuştur Not: ülkemizde gerçek anlamda düzenlen onaylanan ve uygulanan İLK BÜTÇE 1909 YILI BÜTÇESİDİR. NOT: Türk mali tarihinde herkesten iktidarına göre vergi alınmasını ön gören ilk belge tazminat fermanıdır. Not: 1961 anayasasında bütçe hakkının boyutları iktisadi ve mali hükümler başlığı altında toplanmıştır. Osmanlı imparatorluğu dönende bütçe hakkı ve bütçe kuralları ile ilgi gelişmeler nelerdir? Tanzimat öncesi dönemde Osmanlı mali sisteminde bugünkü anlamda bir bütçe uygulamasına rastlanmaktadır. Mutlakıyetçi bir yönetimde bütçe hakkına dayalı bir bütçeden bahsetmek söz konusu değildir. Bu dönemde bütçe ile ilgili olarak sadece merkezi devlet yönetimine ait gelir ve gider hesapları bulunmaktadır. Bunlar daha çok kesin hesap cetveli niteliğindedir. Tanzimat fermanında herkesten iktidarına vergi alınmasını arpalık yöntemi yerine maaş sisteminin konulmasını padişah hazinesi ile giderlerin maliye hazinesine mal edilmesi gibi birçok mali hüküm bulunmasına rağmen bütçeden hiç bahsedilmemiştir. Fermandan sonra 1876 anayasasına kadar bütçe ile ilgili çalışmalar yapılmıştır. Bu dönemde yapılan bazı bütçeler tam anlamı ile bütçe niteliği taşımamaktadır kanuni esasi si birçok maddesinde bütçe usullerini gelirlerini ve giderlerini düzenleyen hükümleri içermektedir. Ülkemiz de bütçe hakkının ilk kez kabulü ve ifade edildiği belge 1876 ANAYASASI olmuştur. Bu anaysa ile birlikte padişah döneminin meclisin bütçeyi onaylama hakkına sahip olduğu kabul edilmiştir. Ancak bu anayasanın ön gördüğü hükümler 2. meşrutiyette kadar hayata geçirilememiştir. 2. meşrutiyetten sonra çağdaş anlamda ilk bütçe hazırlanmış ve uygulanmıştır. Cumhuriyet döneminde bütçe hakkı ve bütçe kuralları ile ilgili gelişmeler nelerdir? Ülkemizde bütçe hakkına uygun çağdaş bütçe kurumlarının kurallarını ve yöntemlerinin gelişmesi ancak cumhuriyet döneminde gerçekleştirile bilmiştir anayasasında bütçeye ilişkin ayrıntılı hükümler yoktur. Sadece iki maddesi bütçe gelir ve giderlerine ilişkin genel hükümleri içermektedir anayasasında bütçe hakkına daha ayrıntılı yer verilmektedir. Bu anayasa büyük millet meclisi nin bütçenin incelenmesi ve onayı gibi görevleri belirlemiştir anayasasında ki bu düzenlemeler bütçe hakkının tam ve açık ifadesidir anayasası Osmanlı imparatorluğu t.b.m.m. hükümeti ve cumhuriyet devri anayasalarının sahip olmadığı bir özellik sonucu ilk defa referandum ( halkoyu) ile kabul edilmiş bir anayasadır. Bu anayasada TBMM nin belirli bir dönem için bütçeleri onaylama ve denetleme ile ilgili hükümleri bütçe hakkını vurgulamaktadır anayasasında bütçe hakkı ile ilgili hükümler düzenlerken

13 bütçe süreç ve uygulamasında farklı kurallar koymuştur anayasası 1961 anayasasına göre bütçeyle doğrudan ilişkili düzenlemeler daha ayrıntılı hale getirilmiştir. Not: 1982 anayasası kesin hesap kanunu ile ilgili değişiklik kesin hesap kanun tasarısı ilgili mal yılın bitiminden itibaren en geç yedi ay (7) sonra bakanlar kurulunca TBMM sine sunulacaktır. Sayıştay da bu kanun tasarısının verilmesinden başlayarak en geç 75 gün içinde genel uygunluk bildirimini TBMM sine sunacaktır.