Kamu Mali Yönetim Eğitimi

Transkript

1 Hollanda Maliye Bakanlığı Maliye ve Ekonomi Ulusal Akademisi ve Türkiye Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü tarafından işbirliği içinde hazırlanan Eğitim Programı Kamu Mali Yönetim Eğitimi Hollanda Maliye Bakanlığı Maliye ve Ekonomi Ulusal Akademisi ve Türkiye Maliye Bakanlığı Bütçe Mali Kontrol Genel Müdürlüğü tarafından işbirliği içinde hazırlanan eğitim programı; Türkiye deki merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin Strateji Geliştirme Birimlerinin Yöneticileri için hazırlanmıştır. Eğitim programı Şubat 2007 sonu ve Mart 2007 sonu olmak üzere iki gruptan oluşmaktadır. Her grup ortalama 30 ar kişilik 3 sınıfa ayrılmıştır. Bu kapsamda yaklaşık 200 kişi eğitim almıştır Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanununun yürürlüğe girmesiyle, Strateji Geliştirme Birimlerinin Yöneticileri şu anda Türkiye deki mali yönetim yapısının şekillendirilmesine dair değişim sürecinde önemli rol üstlenmektedir. Katılımcılar, Hollanda mali yönetim sisteminde kullanılmakta olan kavramlarla karşılaşacaklardır. Bu eğitimin birinci amacı, Hollanda mali yönetim sisteminin temel unsurlarını ortaya koyarak Türk katılımcılara kendi sistemleri ile karşılaştırma yapma ve bilgi sahibi olma imkanı tanımaktır. Ulusal reform sürecinde aktif rol alan Türkiye Maliye Bakanlığı yetkilileri, bu eğitime katkıda bulunmuş, eğitimin son günü Türkiye Maliye Bakanlığı yetkilileri tarafından gerçekleştirilen simülasyona ayrılmıştır. Eğitim programının ikinci amacı, Türkiye Maliye Bakanlığı ve ilgili kamu idareleri tarafından gelecekte farklı hedef gruplarına yönelik eğitimlerin temelini oluşturmasıdır. Katılımcıların bilgi ve deneyimlerini paylaşmaları son derece önemlidir. Bu şekilde, eğitim süresince bu bilgi ve deneyimlerden karşılıklı etkileşime dayalı bir yaklaşımla yararlanılması amaçlanmış, katılımcıların eğitime aktif olarak katılmaları sağlanmıştır. Söz konusu eğitimde sırasıyla aşağıdaki konular ele alınmıştır. 1) Hollanda da Ekonomik ve Mali İşler Dairelerinin (FEZ) ve Türkiye de Strateji Geliştirme Birimlerinin (SGB) Konumu Bu dersin amaçları; eğitim programının mantığının anlaşılması, bütçe sürecinde yer alan belli başlı aktörlerin üstlenmiş olduğu farklı rol ve işlevlerinin anlaşılması, FEZ/SGB nin bütçe süreci ve iç kontrol açısından yerinin öneminin anlaşılmasıdır. Eğitimin ilk günü tanışma kısmı, tüm eğitim programı ve dersler arasındaki ilişkilerle ilgili genel bilgi verilmiştir. Sonrasında ise, Hollanda Ekonomik ve Mali İşler 1

2 Dairelerinin (FEZ; Türkiye deki Strateji Geliştirme Birimlerinin Hollanda daki dengi) temel görevleri ve işlevleri üzerinde durulmuştur. Derste; Maliye Bakanlığı; Meclis; Harcamacı bakanlık; Sayıştay; Harcamacı birimler; FEZ/SGB gibi bütçe sürecinde yer alan aktörler tanımlanmış, bir harcamacı bakanlığın teşkilat şeması esas alınarak; FEZ/SGB nin görev ve sorumlulukları; FEZ/SGB de çalışan görevlilerin yeterlilik ve nitelikleri; FEZ/SGB nin konumundan kaynaklanan sorunlar FEZ/SGB nin iç kontrol ve bütçe hazırlık ve uygulama sürecindeki rolü konularına değinilmiştir. 2) Hollanda Kamu Mali Yönetiminde Politika ve Bütçe Süreci Bu dersin amaçları; Politikalar ve bütçe arasında tutarlı bir ilişkinin öneminin anlaşılması, bütçe ve politika sürecinde yer alan aktörler ve bu aktörlerin rolleri hakkında bilgi edinilmesi, politika, bütçe ve sorumluluk kavramları arasındaki ilişkiyi açıklayabilecek duruma gelinmesi, mali yönetimin etkililik, etkinlik ve benzeri diğer temel kavramları hakkında bilgi sahibi olunmasıdır. Hollanda mali sistemi, politika amaçları ile bu amaçlara ulaşmak için kullanılan araçlar (mali ve beşeri kaynaklar) arasında şeffaf bir ilişki kurularak geliştirilmiştir. Bu ders kapsamında Hollanda daki bütçe süreci, özellikle de bütçenin hazırlanması üzerinde durulmuştur. Bütçe taleplerinin nasıl karşılandığı, politika, bütçe ve yönetsel sorumluluk kavramları arasında nasıl bir ilişki olduğu, bu bağlamda FEZ in sağladığı katkıların neler olduğu gibi konular ele alınmıştır. 3) Hollanda'da Yönetim Bilgi Sistemi Bu dersin amaçları; Yönetim bilgisi (bilginin toplanması, işlenmesi ve niteliği vs) ile bilgi yönetimi kavramları hakkında bilgi sahibi olunması, bütçe sürecine ilişkin yönetim bilgi sistemlerinde mali ve mali olmayan bilginin nasıl kullanıldığına dair bilgi sahibi olunmasıdır. Bakanlık gibi idarelerde aşırı bir bilgi yükü bulunmaktadır. Çoğu zaman bu bilgi, bakanlık çalışanlarının zihinlerinde, ilgili dokümanlarda ya da bilgi sistemlerinde yer almaktadır. Bu idarelerin yönetiminde karşılaşılan en temel sorun ilgili veri ve bilgilerin yönlendirilmesi, onaylanması, önem derecelerinin belirlenmesi ve açıklanmasıdır. Bu 2

3 sorunun çözümü için politika süreci ile bütçe sürecini göz önünde bulundurarak mali bilgi (çoğu zaman ICT sistemlerinde rakamlarla gösterilir; örneğin SAP, Exact, Oracle da) ile mali olmayan bilginin ele alınmasında farklı yöntemler izlenebilir. 4) Hollanda da Program ve Performans Esaslı Bütçeleme Bu dersin amaçları; Hollanda bütçesinin bazı unsurlarının modern kamu mali yönetiminin örneği niteliğinde olduğunun anlaşılması, performans ve program esaslı bütçeleme ve muhasebe sistemini uygularken sorulabilecek sorularla ilgili bir fikir sahibi olunmasıdır. Hollanda mali yönetimi politika süreci ile ilişkilidir. Bu ilişki bilgi ihtiyacını beraberinde getirir ve buna bağlı olarak mali ve mali olmayan bilginin yönetilmesini gerektirir. Bütçe sürecinin farklı aşamalarındaki bir görevin yerine getirilmesi için her türlü bilginin bütçe belgelerinde yer alması gerekir. Bu gereklilik, en belirgin şekilde Hollanda bütçe yapısında görülmektedir. Hollanda da bütçe aşağıdaki üç sorunun yanıtını içerir: Neyi başarmak istiyoruz? Başarmak için ne yapacağız? Söz konusu başarıya ulaşmanın maliyeti nedir? Ulaşılmak istenen hedefleri somutlaştırmak, süreci izleyebilmek ve ulaşılan amaca dair sorumluluk üstlenmek ve hesap verilebilirliği sağlamak amacıyla bütçede ayrıca performans göstergeleri yer alır. Bu ders süresince, Hollanda bütçesi ve performans göstergeleri üzerinde durulmuştur. 5) Türkiye ve Hollanda da Çok Yıllı Bütçeleme Çerçevesi Bu dersin amaçları; yıllık bütçeleme ile karşılaştırıldığında çok yıllı bütçelemenin bazı avantajlarının anlaşılması, konularda uygulamaya yönelik bilgi sahibi olunmasıdır. Bu derste; Hollanda sistemi temel alınarak çok yıllı bütçelemenin bazı yöntem ve unsurları ele alınmıştır. Bu konular aşağıdaki gibidir : Çok yıllı bütçelemeye karşılık yıllık bütçeleme, Tarihsel bütçelemeye(geçmiş yıllara dayalı bütçeleme) karşı sıfır tabanlı bütçeleme, Düzenleyici etki analizi, Bütçeleme teknikleri: Fiyat x Miktar, istatistiksel-ampirik veri, yaklaşık ekstrapolasyon (geçmiş yıllara bakarak gelecek yıllar için tahmin yapmak), Çok yıllı bütçeleme açısından mali ve mali olmayan bilginin ele alınması(değerlendirme), Bütçe esnekliği. 3

4 6) Türkiye ve Hollanda da İç kontrol ve Risk Yönetimi Bu dersin amacı; iç kontrol ve risk yönetimi ile ilgili bazı yaklaşımlar ve kavramlar hakkında genel bir bilgiye sahip olunmasıdır. Başarılı bir yöneticinin özelliklerinden biri; hükümet politikalarının uygulanmasını izlerken sorumlu olduğu işlerin kontrolünü de elinde bulundurmasıdır. Kontrolü elinde tutmak başarı için yeterli bir ön koşul değildir. Bunun dışında daha birçok faktör sarf edilen çabaların sonuçları üzerinde etkiye sahiptir. Bu bağlamda risk yönetiminden sorumlu olanların açık bir şekilde neden sorumlu tutulabilecekleri ya da ne için hesap verebilecekleri konusunda gerçekçi beklentilere sahip olmaları çok önemlidir. Yönetimin bir parçası olan mali yönetim, mali işlemlerin kontrolünün sağlanması konusunda sistematik bir yaklaşım gerektirmektedir. Mali kontrol, yönetici tarafından yürütülen iç kontrolün önemli bir unsurudur. İyi bir mali yönetim sistemi mali süreçlere ilişkin her türlü tedbiri içerir. Genel olarak, işlem öncesi ve işlem sonrası (denetim) tedbirleri birbirinden ayrılır. Risk değerlendirmesi esas alınarak bir yandan mevzuata uygunluğa, diğer yandan performansa bağlı olarak, işlem öncesi ve işlem sonrasında uygulanacak olan tedbirler arasında denge kurulmalıdır. Akla ilk gelebilecek soru mali yönetim sisteminin nasıl kontrol edildiğidir. Risk yönetimi kapsamında en çok hangi kontrol modellerinin kullanıldığı önem taşımaktadır. Risk yönetimi kavramı nasıl mali yönetim sisteminin bir parçası haline getirilebilir? Bu derste aşağıdaki konular ele alınmıştır: Risk yönetiminin tanımı ve rolü, İç kontrol kavramı, çeşitli yönleri ve kapsamı, Farklı aktörlerin iç kontrol sürecindeki rolü (FEZ, denetim birimi, harcama birimleri vs.), Farklı kontrol modelleri. 7) Hollanda'daki İdari Sürecin Simülasyonu Bu dersin amaçları; idari teşkilatın oluşumu ve işleyişi ile ilgili bazı temel kuralların bilinmesi, bu bağlamdaki bilgi ile ilgili bazı kalite ölçütleri hakkında bilgi sahibi olunması, bazı önemli süreçlerde birbirinden ayrılması gereken rollerin anlaşılmasıdır. İdari teşkilatlanma iç kontrolün vazgeçilmez bir unsurudur. Kısaca; idari teşkilatlanma, görev, sorumluluk ve yetkilerin idarenin birimlerine uygun dağılımını ifade eder. Bu açıdan, önemli süreçlerin anlaşılır bir şekilde tasarlanıp tanımlanması esastır. Ödeme, ihale gibi mali süreçlerin tanımlanması ve tasarlanması aşamalarında bazı temel kural ve ilkelere uyulmadığı takdirde birçok hatanın ortaya çıkabileceğini göz önünde bulundurmak gerekir. Bunun yanı sıra, azami dikkat gösterilmesi gereken sadece tasarım aşaması değil aynı zamanda uygulamadaki işleyiştir. Uygulamadaki işleyiş iç ve dış denetim birimleri tarafından doğrulanabilir olmalıdır. Elektronik ortamda olsun veya olmasın idarenin yüksek kalitede bilgiye sahip olması gerekir. 4

5 Kısaca, kontrol birimleri olarak FEZ ve SGB nin idarenin teşkilat yapısında belirli bir rolü ve sorumluluğu bulunmaktadır. Bu hususla ilgili olarak yöneltilmesi gereken önemli sorular şunlardır: - İdari teşkilatın oluşturulması ve işlemesi ile bağlantılı olan temel kurallar nelerdir? - Hangi riskler dikkate alınmalıdır? - Yüksek kalitedeki bilgi ifadesi ile ne kastedilmektedir? - Bilgi akışının elektronik ortamda yapılması konusunda uygulamada yapılması ve yapılmaması gerekenler nelerdir? - Bu durum denetimle ilgili ne gibi sonuçlar doğurur? Sunum, video kaydı ve karşılıklı etkileşim yöntemleri ile mali süreçlerle ilgili olaylara değinilmiştir. 8) Özürlüler Kanununun Bütçeleştirilmesi ve Uygulanması Türkiye nin son yıllarda uygulama koyduğu en önemli sosyal destek programlarının başında Özürlüler Kanununun çıkarılması gelmektedir tarihinde yürürlüğe giren 5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, özürlülüğün önlenmesi, özürlülerin sağlık, eğitim, rehabilitasyon, istihdam, bakım ve sosyal güvenliğine ilişkin sorunlarının çözümü ile her bakımdan gelişmelerini ve önlerindeki engelleri kaldırmayı sağlayacak tedbirleri alarak topluma katılımlarını sağlamayı ve bu hizmetlerin koordinasyonunu amaçlamaktadır. Sosyal devlet ilkesinin bir gereği olan Özürlüler Kanununun çıkarılması kuşkusuz önemli bir gelişme olmakla birlikte, etkin bir şekilde uygulanması istenen amaçlara ulaşılması açısından çok daha önem arz etmektedir. Bu çerçevede, uygulama takviminin ve önceliklerin iyi bir şekilde tespit edilmesi, bütçeden yeterli kaynak aktarılması ve ilgili kurumlar arasında iyi bir işbirliği ortamının oluşturulması gerekmiştir. Söz konusu Kanunun öngördüğü hizmetlerin yeterli düzeyde ve etkin bir şekilde yürütülmesi amacıyla Kanunun yürürlüğe girmesi ile birlikte ilgili kurumlarda bir dizi hazırlıklar yapılmıştır. Bu kapsamda, Özürlüler İdaresi Başkanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı ile Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü ve Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü arasında, gerekli ödeneğin bulunması açısından görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Strateji geliştirme birimlerinde görevli daire başkanları ile şube müdürleri için düzenlenen eğitim programında, Türk bütçe hazırlık ve uygulama sürecinin simülasyon yöntemi yoluyla tartışılmasında örnek olay olarak Özürlüler Kanununun Bütçeleştirilmesi ve Uygulanması konusunun seçilmiştir. Bu konunun seçilmesinin nedeni Kanunun önemi ve süreçte birden fazla kurumun yer alması ve karmaşık olması nedeniyledir. Simülasyon, söz konusu Kanunun gerek yasalaşması gerek eylem planının belirlenmesi gerekse bütçe görüşmelerinin yapılması sürecinde bizzat görev alan 5

6 yetkililer tarafından gerçekleştirilecektir. Ancak, işlenen konunun gerçek bir olaya dayanmakta olması eğitim programını daha anlamlı bir hale getirmektedir. Simülasyonda, Özürlüler İdaresi Başkanlığı Özürlüler Kanununun yasalaşma sürecini anlatacak; bu çerçevede, Kanunun amacı, Hükümet politikaları ile bağlantısı ve Kanunun öngördüğü hizmetlere değinecektir. Milli Eğitim Bakanlığı ile Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü ise, Kanunun kendi kurumlarına verdiği görevlere, sunulacak hizmetlerin maliyetleştirilmesine, bütçe sürecinde Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü ve Devlet Planlama Teşkilatı ile yapılan görüşmeleri ve pazarlıkları belirteceklerdir. Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü ise, ilgili kurumlar tarafından yapılan teklif ve taleplerle ilgili inceleme ve görüşme sürecine değinilmiştir. 6