Birikim Doç. Dr. Serra Eren Sarıoğlu SERPAM Genel Sekreteri

Transkript

1 SERPAM E-Bülten Sermaye Piyasaları Araştırma ve Uygulama Merkezi yayınıdır. Mart 2015 Ayda bir yayınlanır. Birikim Doç. Dr. Serra Eren Sarıoğlu SERPAM Genel Sekreteri Sevgili Okuyucularımız, Ocak ayında olduğu gibi, geçtiğimiz Şubat ayında da en çok konuşulan konularından biri Yunanistan ın finansal durumu ve Euro Alanı nın geleceğine ilişkin belirsizlikti. Yunanistan ın yeni yöneticisi radikal sol parti Syriza nın Euro Alanı ndan çıkmayı düşünmediklerini belirtmesine rağmen, Eurogroup görüşmelerinde Yunanistan a yönelik yardım paketi üzerinde uzunca bir süre anlaşmaya varılamaması, ülkenin Avrupa Birliği nden çıkmak zorunda kalabileceğine yönelik görüşlerin ağırlık kazanmasına neden oldu. Küresel piyasalar üzerinde aşağı yönlü bir baskı yapan bu düğüm, 20 Şubat ta iyi haberin gelmesiyle bir nebze de olsa çözüldü. Ülkenin 323 milyar Euro tutarındaki toplam kamu borcu için kurtarma paketinin süresinin uzatılması kararı verildi. Bu karara karşılık Yunan Hükümeti 24 Şubat tarihinde bir reform listesini Eurogroup a sundu. Bir başka önemli konu da petrol fiyatlarıyla ilgilidir. Uzun süredir (2014 yılın Temmuz ayından bu yana) düşme trendinde olan petrol fiyatları, gerek petrol üreticisi ülkelerin 2015 yılında yatırım harcamalarında kesintiye gideceğine yönelik yapılan açıklamalar, gerekse de ABD dolarının yatay seyri ile yükselmeye başlamıştır. Ocak ayı sonunda Brent türü ham petrolün varil fiyatı 51 USD iken, Şubat sonunda 63 USD ye kadar çıkmıştır. ABD Ekonomisi nin 2014 yılı büyüme rakamı %2,4 olarak açıklanmıştır. Büyümeye en yüksek katkıyı, ekonominin yaklaşık üçte ikisini oluşturan özel tüketim harcamaları sağlamıştır yılının açıklanan ilk verileri ise, ABD Ekonomisi nde büyümenin ivme kaybettiğine dair sinyaller vermektedir: Sanayi üretimi ve perakende satışlar ile New York Fed ile Philadelphia Fed imalat endeksleri beklentilerin altında kalmıştır. Euro Ekonomisi nin 2014 yılında %0,9 oranında büyüme kaydettiği açıklanmıştır. Bundaki en büyük katkı Alman Ekonomisi ndeki büyümedir. Öte yandan, negatifli değerlerde devam eden enflasyon ile, bölgede deflasyon SERPAM Hakkında Sermaye Piyasaları Araştırma ve Uygulama Merkezi (SERPAM) 2006 yılında İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü ne bağlı olarak kurulmuştur. SERPAM, sermaye piyasalarının toplum tarafından bilinirliğini arttırma, kamuoyunu sermaye piyasaları hakkında bilinçlendirme ve eğitme amacıyla kurulmuştur. Merkez in misyonu araştırma, eğilim analizleri, eğitim, çeşitli organizasyonlar, yayınlar ve düşünce liderliği ile Türkiye de sağlıklı ve üretken bir sermaye piyasasının işlemesini desteklemektir. SERPAM, sermaye piyasalarının ve dolayısıyla ekonominin gelişimine ivme kazandıracak projeleri hayata geçirmek için geniş bir öğretim üyesi kadrosu ile Prof. Dr. K. Ahmet KÖSE direktörlüğünde çalışmalarını sürdürmektedir. İletişim: İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Avcılar Kampüsü Avcılar İstanbul Tel: /18247 Fax: E-Posta: serpam@istanbul.edu.tr ve serpam@serpam.org Elektronik Ağ: ve 1

2 süreci devam etmektedir. Türkiye Ekonomisindeki önemli gelişmelere bakacak olursak, Aralık ayında sanayi üretimi takvim etkilerinden arındırılmış olarak yıllık bazda %2,6 artış kaydetmiştir. Son dönemde artış trendinde olan işsizlik oranı ise Kasım ayında da artarak %10,7 seviyesine ulaşmıştır. Cari açığımız Aralık ayı itibariyle 6,8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir yılı cari açık değeri 45,8 milyar USD olmuştur. Geçen sene bu değer 64,7 milyar USD idi. Şubat ayında TÜFE de yıllık artış %7,55 olmuştur. Son iki aydır gerileyen enflasyon baz etkisiyle bu ay artmıştır. TCMB, 24 Şubat ta gerçekleştirdiği Para Politikası Kurulu toplantısında politika faizi olan 1 hafta vadeli repo ihale faiz oranını 25 baz puan düşürerek %7,5 e indirmiştir. Faiz koridorunun üst ve alt bantlarında da indirime giden TCMB, borç verme faiz oranını %11,25 ten %10,75 e, gecelik borçlanma faiz oranını ise %7,5 ten %7,25 e çekmiştir. Finansal piyasalar Şubat ayını dalgalı bir seyirde geçirmiştir. Ayın başında Ukrayna ile Rusya arasında tansiyonun yükselmesi ve Yunanistan ın Avrupa Birliği nden çıkabileceğine dair endişeler gelişmekte olan piyasaları olumsuz etkilerken; ayın ortasında Yunanistan ı kurtarma planının uzatılması ve Ukrayna ile Rusya ilişkilerinin bir nebze de olsa düzelmesi rahatlatıcı bir etki yaratmıştır. Ayrıca yurtiçi piyasaların görünümünde TCMB nin faiz indirim kararı belirleyici olmuştur. Bu gelişmeler Borsa İstanbul un Ocak ayına göre %5,4 oranında düşüşle seviyesinde kapanmasına neden olmuştur yılını 2,33 seviyesinde tamamlayan USD/TL kuru, Ocak ayının ilk yarısında 2,27 ye kadar gerilemiştir. Ardından TCMB nin faiz indirimi kararına bağlı olarak kur, rekor seviyede yükselmiş, 2,45 lere dayanmıştır. Şubat ayında artışa devam eden kur, ay içinde 2,5270 seviyelerini görmüş, sonunda 2,5080 seviyesinden kapanmıştır. Şubat ayı başında %7 düzeylerinde olan gösterge tahvilin faiz oranı ay içinde yukarı yönlü bir seyir izlemiştir. 2 yıl vadeli gösterge tahvilin bileşik faizi Şubat ayını %8,81 ile son zamanların en yüksek seviyesinde tamamlamıştır. Bu ayki E-Bültenimizde Prof. Dr. İhsan Ersan ın uluslararası piyasalardaki ve Türkiye deki gelişmeleri incelediği yazısı yer almaktadır. Keyifli okumalar dileklerimizle Yazı Prof. Dr. İhsan ERSAN Uluslararası Piyasalardaki Gelişmeler ve Türkiye (I) Her yeni yıl umut ve beklentileri beraberinde getirir. Genelde ekonomik ve siyasal sorunlarla, krizlerle boğuşan ülkemiz insanı için bu tür beklentiler pek de iç açıcı olmasa da yine de küresel piyasalardaki yılın ilk çeyreğindeki gelişmeleri öz olarak ele alarak 2015 için ekonomik falını açmaya çalışalım. Acaba eşikaltı (subprime) konut piyasasında sorunlar ile başlayan ünlü yatırım bankası Lehman Brothers ın iflası ile tetiklenen, dev banka ve şirketlerin hatta ülkelerin iflasına yol açan ve de dünya ekonomisini ciddi bir durgunluğa yönelten küresel krizin sonuna geldik mi? Bu soruya verilecek yanıt ne yazık ki pek de olumlu olmayacaktır. Dünya ekonomisinin devi, Roubini nin deyişiyle uçağın tek çalışan motoru A.B.D. krizin yaralarını sarmak üzeredir. Dört Motordan Biri Amerikan Merkez Bankasının (FED) başarılı bir biçimde uyguladığı sıfır faiz ve parasal genişleme (QE) programları ile finansal piyasalarda yarattığı likidite sonuçlarını vermeye başlamış, büyüme ve istihdam 2

3 alanında iyi veriler sağlanmıştır. Son olarak yüzde 3 ün üzerinde gerçekleşen büyüme, yüzde 6 ların altına inen işsizlik, yüzde 2 leri aşmayacak enflasyon ve de konut piyasasında nispi düzelme ekonomik düzelmenin somut göstergeleridir. FED 85 milyar dolarlık Tahvil Alım (Tapering) Programını geçtiğimiz Ekim ayında sonlandırmıştır. Artık gözler FED in faiz artırımlarına çevrilmiştir. Maaş ve ücret artışlarına daha fazla yönelen FED açısından enflasyonun yakın gelecekte yükseleceği algısı faiz artırımlarının başlangıcı açısından yeterli olacağa benzemektedir. Bu doğrultuda piyasa beklentisi Haziran ya da en geç Eylül aylarına işaret etmektedir. Faiz arttırımlarının zamanlaması ve oranı bizim benzerimiz gelişmekte olan ülkeler için son derece önemlidir. Zira güvenli liman arayışındaki fonların riskli piyasalardan ani çıkışları bu tür ülkeler için olası finansal krizlerin tetikleyicisi olabilmektedir. İşte bu nedenle FED tutanaklarındaki makul süre (considirable time) ve sabırlı benzeri ifadeler nerdeyse sokaktaki adamı ilgilendirir olmuştur! A.B.D. için işler iyiye doğru giderken dünyanın geri kalanı için tablo pek de iç açıcı değildir. Euro Alanı ve Japonya derin bir resesyonla boğuşurken, Çin yüzde 7 lik büyüme oranlarına sevinir duruma düşmüş, gelişmekte olan ülkeler ise jeopolitik sorunlar yanı sıra daralan ihracat ve dış finansman olanakları karşı karşıya kalmışlardır. Grexit Komşumuz Yunanistan da kemer sıkma önlemlerini reddederek seçimleri kazanan Syriza hükümeti ile AB arasındaki ilişkiler kopma noktasına gelmiştir. Bir yandan zayıf halka Yunanistan ın Euro Alanı dışına çıkartılması (Grexit) tartışılırken bunun maliyeti, domino etkisi gibi olumsuz etkilerinden endişe edilmektedir. Piyasalar Yunanistan ın 315 milyarlık borcuna odaklanmış olsa da Grexit senaryosunun Euro Alanı için de ciddi tahribat yaratacağı da unutulmamalıdır Zira bu senaryoya göre kamu borçları dâhil borçların büyük bölümünün yeni drahmiye dönüştürülmesi gerekecektir. Drahminin çöküşü drahmi cinsi varlıkları ve Euro cinsi yükümlülükleri olan Yunan bankalarının da çöküşüne neden olacak ve fatura Yunan Merkez Bankasına kalacaktır. Yunan Merkez Bankasının iflası ise Euro Alanına çok ciddi bir maliyet demektir. Bu nedenle Kurtarma Paketinin süresinin dört ay kadar uzatılması bu açıdan piyasaları biraz rahatlatmışa benzemektedir. Rusya Krizi Küresel ekonomik durgunluğun beraberinde getirdiği petrol ve emtia fiyatlarındaki hızlı düşüş ve Batının ekonomik yaptırımları komşumuz Rusya yı ciddi bir krize sürüklemiştir. Petrol fiyatlarında son altı ayda yüzde 50 yi aşan düşüş, Rus Merkez Bankasının rezervlerinden 100 milyar satışına, politika faizini yüzde 17 lere yükseltmesine karşın rublenin çöküşünü önleyememiştir. Ruble nin çöküşü döviz borçlarının ödenmesinde ciddi sıkıntılar yaratmaktadır. Bankacılık sisteminin $192 milyarlık dış borcunun %70 i dolar cinsindendir. Rusya nın yaşadığı bu kriz aslında ilk de değildir.1997 Asya krizi sonrası dünya ekonomisinde yaşanan durgunluk ile petrol fiyatlarının 11 dolara kadar düşmesi Rusya yı iflasın eşiğine getirmişti.2008 küresel krizin sonrasında dünya ekonomisindeki durgunluk aradan geçen süre içinde yapısal reformları bir türlü tamamlayamayan Rusya yı bir kez daha krize sürüklemiştir. Bizim açımızdan ise Rusya krizinin bulaşma etkisi ayrı bir endişe kaynağıdır. İçinde bulunduğumuz yıl ekonomisi yüzde 3

4 5 e yakın küçülmesi beklenen Rusya gerek dış ticaret gerekse de portföy kanalları ile ülkemizi olumsuz etkileyecektir. Piyasalardan Rakamlar (a) Para ve Döviz Piyasaları 2013 (ort) 2014 (ort) 2014/ / /02 TCMB A.O. Fonlama Maliyeti (%) 5,82 8,95 8,51 8,25 7,92 BIST O/N Repo Faizi (%) 5,67 9,13 9,74 9,72 9,84 91 Gün Vadeli DİBS Faizi (%) 6,42 8,79 8,14 7,72 8,45 3 Aya kadar Vadeli Mevduat Faizi 7,75 9,87 9,87 9,89 9,65* TL/USD (TCMB döviz satış) 1,9054 2,1918 2,2918 2,3325 2,4596 TL/EUR (TCMB döviz satış) 2,5308 2,9112 2,8268 2,7211 2,7949 USD/EUR 1,3274 1,3293 1,2335 1,1668 1,1363 REDKE (TÜFE bazlı, 2003=100) 114,65 108,24 113,02 117,11 113,21* Kaynak: TCMB, BIST, * Geçici. (b) Sermaye Piyasası Göstergeleri 2014/ / /02 % Değ. (Aylık) Toplam Piyasa Değeri ve Toplam İşlem Hacimleri (milyon TL) BIST Pay Piyasası Toplam Piyasa Değeri ,1 BIST Pay Piyasası Toplam İşlem Hacmi ,7 BIST Tahvil ve Bono Piyasası İşlem Hacmi ,7 Borsa Dışı SGMK Piyasası İşlem Hacmi ,5 Borsa İstanbul VİOP İşlem Hacmi ,7 Günlük Ortalama İşlem Hacimleri (milyon TL) Borsa İstanbul Pay Piyasası ,1 Borsa İstanbul Tahvil ve Bono Piyasası ,3 Borsa Dışı Sabit Getirili Menkul Kıymet Piyasası ,3 BIST VİOP ,9 VİOP Borsası Açık Pozisyon Sayısı ,0 DİBS Faiz Oranları 2014 (ort) 2014/ / /02 1 yıl vadeli 9,28 8,42 7,71 8,43 2 yıl vadeli 9,12 8,00 7,22 7,93 3 yıl vadeli 9,09 7,92 7,12 7,60 5 yıl vadeli 9,15 7,95 7,07 7,62 10 yıl vadeli 9,21 7,98 7,14 7,63 Kaynak: BIST, SPK 4

5 Yatırımcı Profili Yatırımcı Sayısı % Dağılım Piyasa Değeri % Dağılım Yerli , ,06 Yabancı , ,94 Toplam , ,00 Kaynak: MKK 120,000 Borsa İstanbul Pay Piyasası Aylık İşlem Hacmi 100, ,000 80,000 80,000 60,000 60,000 40,000 40,000 20,000 20, İşlem Hacmi (Milyon TL) BIST100 Endeksi (sağ eksen) Pay piyasası aylık işlem hacimlerinin yer aldığı yukarıdaki grafikte, BIST100 Endeksi ile birlikte azalan bir hacim söz konusudur. Tahvil ve bono piyasaları borsa ve borsa dışı araçların işlem hacimlerinde 2015 in ikinci ayında, bir önceki aya göre düşüş gerçekleşmiştir. 5

6 5,315 5,338 5,373 4,817 3,952 3,811 3,548 3,475 3,657 3,503 3,815 4,102 3,638 24,386 23,616 26,166 26,832 29,122 29,181 30,696 32,403 30,921 31,095 33,711 32,960 33,549 Borsa Istanbul Borsa Dışı Tahvil ve Bono Piyasaları Günlük İşlem Hacimleri (milyon TL) ŞUB M A R N İ S M A Y H A Z T E M AĞU E Y L E K M K A S A R A O C A ŞUB (c) Temel Ekonomik Göstergeler 2014 (yıllık) 2014/ /01 % Değişim (önceki yıl aynı ayına göre) Toplam Mal İhracatı (milyon $) %0,56 Toplam Mal İthalatı (milyon $) %-13,9 Cârî İşlemler Dengesi (milyon $) (Yıllık % 2015/01 (Aylık % 2015/02 (Aylık % 2015/02 (Yıllık % Değişim) Değişim) Değişim) Değişim) TÜFE Enflasyonu (2003=100) 8,17 1,10 0,71 7,55 Yurtiçi ÜFE Enf. (2003=100) 6,36-0,33 1,20 3,10 Kaynak: TCMB 2015 in ilk ayında mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış Sanayi Üretim Endeksi (SÜE) bir önceki aya göre %-1,41 oranında düşerken, Şubat ayında mevsim etkilerinden arındırılmış İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı bir önceki aya göre sınırlı ölçüde azalarak %74,1 seviyesinde gerçekleşmiştir. 6

7 -4.66% -5.39% -2.95% -3.10% -0.46% -0.52% 0.33% 2.68% 2.28% 2.74% 3.89% 3.76% 3.74% 5.29% 5.62% 6.94% Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış SÜE (2010=100) Mevsimsellikten arındırılmış İmalat Sanayi KKO (%) SÜE ve KKO Kaynak: TÜİK, TCMB 2015 yılının ikinci ayında %3,7 ile en yüksek getiri ABD dolarında gerçekleşirken, bunu %2,7 ile Euro izlemiştir. Altın ve BIST100 Endeksinde ise Şubat ayında sırasıyla %-4,66 ve %-5,39 oranlarında kayıp gerçekleşmiştir. KAS.2014 ARA.2014 OCA.2015 ŞUB % Finansal Varlıkların Getirileri 6% 4% 2% 0% -2% -4% -6% Dolar Getiri Euro Getiri Altın Getiri BIST100 Getiri 7