ïlk kongre kapanîrken : Avrupalî Türk gözü ile Avrupalî Türkler Altay Manço, IRFAM, Belçika

Transkript

1 ïlk kongre kapanîrken : Avrupalî Türk gözü ile Avrupalî Türkler Altay Manço, IRFAM, Belçika Avrupalî Türkler hakkînda yazîlmîò araòtîrmalar tarandîgînda genellikle bu grurubun yerleòmiò olduklarî ülke toplumlarîna ayak uyrurmaktaki zorluklarîndan söz edilir. Özellikle batî yazînînda göçmenlerin ve ailelerinin yabancî dil bilgisindeki yetersizlikleri, yüksek iòsizlik oranlarî, gettolaòma ve baòka gruplara evlilik alanlarînda fazla dîòa açîlmamalarî vurgulanîr. Din ve etnik baglara dayalî gruplaòma konusunu geride bîraktîgînî sanan Avrupa ülkelerinde, aralarînda Türk göçmenlerin de oldugu kitlelerin yeniden bu baglarî gözle görünür bir Òekilde sergilemesi, entegrasyona karòî alînan bir tavîr olarak yorumlanîr. Örnegin, Fransa da Tribalat, Simon veya Todd gibi tanînmîò nüfusbilimciler tarafîndan 90 lî yîllarda yayîmlanmîò olan kimi bilimsel çalîòmalar, Türkleri göçmenler arasînda entegrasyona karòî en çok direnen grup olarak tanîmlamaktan kaçînmamîòlardîr. YaklaÒîk 30 yîldîr Abadan Unat, KagîtçîbaÒî veya Gitmez gibi ünlü Türk akademisyenler tarafîndan yürütülen araòtîrmalar ise, bir önce söz ettigimiz çalîòmalarî onaylarcasîna, geneli iòçi kesiminden olan göçmenlerin bu sefer Türk dili konusundaki eksikliklerine ve egitim sorunlarîna agîrlîk vermiòtir. Netekim, kongremize sunulan bir çok çalîòma bu alandaki sorunlarî yeniden gözler önüne sermiòtir. Ayrîca, Türkiye den bakîldîgînda, özellilke basîn organlarî tarafîndan, göçmenlerin anavatandaki geliòmelere yabancî kaldîgî ve kendilerinden beklenen «lobicilik» faaliyetlerinde de baòarîsîz oldugu iòlenmektedir. Ancak, yîllar geçtikçe, Avrupa daki Türk göçmen grubu sayîlarî gitgide artan bir yazar-çizer, sanatçî ve akademisyen kitlesini içermeye baòlamaktadîr. Ve artîk Türk göçmenler hakkînda geliòtirilen araòtîrma ve savlarda bu gözlemcilerin de fikirlerine yer vermek gerekmektedir. 1

2 Kongremize katlan konuòmacîlar arasînda, ifade ettigimiz grubun payî %10 dur ve bu oranîn azîmsanmamasî gerekmektedir. Onlarîn yeni görüò açîlarî sayesinde Òimdiye kadar yeterince derinleòtirilmemiò kimi gözlemler su yüzüne çîkmaktadîr. Türkler neden iòsiz? Konuya biraz da «içeriden» bakîldîgînda, Òimdiye kadar yayîmlanmîò çalîòmalarîn çogunun tarihi ve makro-ekonomik boyutlarî gözardî ettigi görülmektedir. Ayrîca, bir çok çalîòma Türk grubunu diger gruplarla kîyaslamamakta ve sanki izlenenlerin sadece o kitleye has oldugu hissini bîrakmaktadîr. Oysa Kuzey Avrupa ya ïtalyan ve Türk iòçi göçlerinin tarihi karòîlaòtîrmalî olarak ineclendiginde, ïtalyan göçmen kitlesinin Türklere göre maden ve agîr sanayiinin tanîdîgî istikrarlî iò ortamîndan en az 3 kat daha uzun bir süre faydalandîgînî görmekteyiz. Zira 1946 lara dayanan son ïtalyan iòçi göçü akîmî, ilk senelerde yerel K. Avrupa halklarî tarafîndan dîòlanmasîna ragmen, en az 30 yîl boyunca endüstrinin yarattîgî sosyalleòme olanaklarîndan istifade etmiò ve neticede kendini K. Avrupa toplumlarîna kenetleye bilmiòtir. Gelgelelim, 1960 larîn ortasînda baòlayan masif Türk ve K. Afrika iòçi göçleri aynî olasîlîklardan sadece on yîl kadar faydalana bilmiòler, sonunda 1974 te patlak veren petrol krizi ile, çoluk çoçuk göç ettikleri yaban ellerde ekonomik istikrarsîzlîkla tanîòmîòlardîr. DegiÒen Avrupa ya dönüòü olamayacak bir Òekilde yerleòen göçmen aileleri birden «davetli iòçi» statüsünden «sosyal yük» mertebesine terfi etmiòlerdir. Bu durum, artîk vasîfsîz iòçiyi geçmiòte vaad edilen koòullarla beslemek istemeyen Avrupa ülkelerine ve onlarî temsil eden - okul gibi - devlet kuruluòlarîna karòî göçmen kitlelerinde bir tür güvensizlik yaratmîòtîr. Neden gettolaòma? ïòsizlik acîsî, istenmeme duygusu, dîòlanma belirtileri, asimilasyon korkusu, geriye dönüòün imkansîzlîgi ve Batî egitim sisteminde göçmen ailelerin 2

3 horlanmasî, bir çok kiòi tarafîndan hissedilip bir çok ankete yansîmîò olgulardîr. Buna Avrupa devletlerinin kapîlarînî vize politikalarî ile yeni göçlere kapatmalarî da eklenince, özellikle Türkler gibi göçmen gruplarînîn içlerine kapanmalarî, bir «müdafa sistemi» olarak kabul edilmelidir. Dolayîsî ile bu tutum göçmen grubun söz gelimi yerleòme, mülk edinme ve evlilik stratejilerine fazlasî ile aksekmektedir ; ve bu kongremizde birden çok oturumda resimlenmiòtir. Son evrelere kadar, Avrupa devletlerinin kapalî kapî politikalarîna ragmen Türkiye den gelen göçün devam etmesi de aynî bu stratejilere baglîdîr. Göçmen grubun sayî olarak artmasî ve bünyesine «saf» olarak tabir ettigi «birinci nesil» akrabalarî evlilikler yolu ile kabul etmesi, adi geçen müdafa sisteminin önemli bir parçasîdîr. Ayrîca bu tutum göçmen grubun yeni Avrupa ekonomik çevresine uyumunu beklenmedik bir Òekilde kolaylaòtîrmaktadîr. Bu nasîl uyum? GloballeÒen Dünyanîn yeni iòbölümü vasîfsîz iòçiligi, kenar ve yeni endüstrileòen «deniz aòîrî» yerlere ihraç ederken, dîòlayamadîgî vasîfsîz üretimi de kendi bünyesinde, yeni ithal edilmiò ve tam vatandaòlîk statüsüne ermemiò - veya erdirilmeyen - kimselere devretmektedir lerden beri önemi artan mülteci ve evlilik göçlerinin Batîdaki makroekonomik görevi budur. Bu akîma özellikle evlilik göçleri ile katîlan Türkler Avrupa ya her yîl e yakîn iògücü getirmektedirler. Bu kitlenin diploma düzeyi gitgide artmasîna ragmen, Avrupa da sertifika ve olasî çalîòma deneyimleri tanînmamakta ve dolayîsî ile - en azîndan göçlerinin ilk evrelerinde -, çogu aile iòletmelerinden oluòan «etnik ticaretin», sigortasîz iòçiligin ve ucuz taòeron sistemlerinin adeta tutsagî olmaktadîr. Avrupa, üretim maliyetlerini bu Òekilde kontrol altînda bulundurmaktadîr. Önce arzulanan, 70 lerden sonra dîòlanan, genelde AB dîòî ve özelde Türk göçü, bu degiòen ve acîmasîz ekonomik ortama bir Òekilde ayak uydurmaya 3

4 itilmiòtir. Israr etmek gerekir ki, Türk göçmen kitlesi bunu orijinal bir yöntemle baòarmîò az sayîdaki grublardan biridir. Her Òeyden önce sayîsî 4 milyonu aòan ve Avrupa nüfusuna önemli bir katkî oluòturan bu kitle, egitim, sosyal destek, kültürel-politik müdafa ve iletiòim ihtiyaçlarîna nerede ise tek baòîna çareler bularak yüklü bir dernekleòme çabasî içine girmiòtir. Bugün AB genelinde 5000 e yakîn Türk dernegi, 3000 e yakîn Türklerin kurmuò oldugu camii, çok sayîda spor klubü bulunmaktadîr. Bunlarîn önemli mal varlîklarî olmakla birlikte aralarînda geniò bir politik yelpazeyi yansîtan bir federasyonlaòma görülmektedir den fazla insan bu ortamda iò sahibi olma veya gönüllü de olsa, bir sosyal statü sahiplenme olasîlîgî edinmektedir. Bu derneklerin çalîòmalarî 1,5 milyon insana direkt olarak seslenmektedir. Avrupa da vatandaòlîk edinmiò çogu Türk dernek yöneticisi oturduklarî ülkede politik hayata soyunmaktadîr ve bunlardan 300 kadarî yerelden AB parlemantosuna kadar her düzeyde seçilebilmiòlerdir. Yani etnik dernekçilik genel sosyo-politik uyuma hizmet etmetedir. Sayîlarî son yîllarda bir hayli artan Avrupa Türk basîn organlarîda bu geliòmenin vaz geçilmez bir parçasîdîr. 60 lî yîllarda göç eden grubun üçte birinin okuma yazmasî yokken, bu gün AB de yaòayan yaòlarî arasîndaki Türk gençlerinin %15 i yüksek ögrenim programlarîna kayît yaptîrmaktadîr. Bu oran her ne kadar Avrupa standartlarî altînda olsa da, son yîllarda önemli bir artîò içerisindedir. Bugün toplam aktif nüfusunun %28 i iòsiz gözüken ve önemli bir bölümü «fakirlik ölçegi» altînda oldugu bilinen Avrupa Türk göçmenleri, oturduklarî evlerin %60 nîn sahibidirler : yani konut ve yerleòim sorunlarînî bir bakîma çözmüòlerdir. Aynî oranda, veya belkide daha fazla bir oranda, yine aynî aileler Türkiye de de mülk sahibidirler ve orada da ekonomik canlîlîga katkîda bulunmaktadîrlar. Bu «sihirbazlîgîn» mutlak bir püf noktasî vardîr! Evet vardîr ve yolu serbest meslek hayatîna atîlmaktan geçer. Bilindigi üzere, halen geneli vasîfsîz olan Avrupa Türk iògücü, degiòen ekonomi dünyasînda varolabilme koòulunun kendi iòini kendi kurmak oldugunu hîzlî bir Òekilde kavramîò ve 80 li yîllarîn baòîndan beri bu alanda 4

5 doldurabilecegi (veya göçmenlere terk edilmiò) iò alanlarîna yatîrîm yapmaya baòlamîòtîr. Bu akîm özellikle Almanya Essen de Türkiye AraÒtîrmalar Merkezinin çalîmalarî ile resimlenmiò ve hala ciddi bir Òekilde, daha detaylî ekonometrik araòtîrmalara açtîr. Avrupa da hizmet veren e yakîn iòadamî ve iòkadînî (kadînlarîn oranî bu alanda %15 i aòmîòtîr), Türk aktif nüfusun %15 ini oluòturmaktadîr. Ancak bu kitleye diger benzeri meslek gruplarî eklendiginde, serbest meslek Türk aktiflerin dörtte birini ilgilendirmektedir : ve artîk Türkler iò sorunlarîna kendi baòlarîna çare buldular denilebilmektedir. Serbest çalîòan oranî 20 yîlda 50% gibi hîzlî bir geliòme göstermiòtir. Türk yatîrîmcîlarî çalîòana iò olanagî saglamaktadîr ki bu grubun üçte biri Türk asîllî degildir. Yani Avrupa da yaòayan yerli veya yabancî, sayîlarî 2 milyonu aòan insan, Türk iòtirakçî sayesinde ekmek yemektedir. Bu akîmîn önümüzdeki yîllarda, artîk Türkiye den direkt olarak yatîrîm yapmaya gelen iòadamlarî ve Òirketler sayesinde daha da artacagî tahmin edilmektedir. Halen yüklü bir Òekilde (%75 oranînda) dagîtîm ve gîda sektöründe faal olan yatîrîmcîlarîn gitgide daha baòka iòkollarînda kendilerini çeòitledikleri görülmektedir. «Ögün, güven, çalîò» Görüldügü gibi artîk sorunlarî uzaktan betimleyen «tasalî» çalîòmalar yerine bulunmuò çözümleri derinleòtiren, yani biraz da bu, temel olarak egitimsiz, kîrsal göçmen kitlesinin iki nesilde baòardîklarî ile «ögünecek» çalîòmalara gereksinme duyulmaktadîr. Bu arada Türk kitlesinin ürettigi «çözümlerin» kendi bünyelerinde kimi «yeni» sorunlar ürettikleri de irdelenmelidir mutlaka. Bunlara örnek olarak, yerleòme ve çalîòma ortamlarînda kümeleòleri, aile evliliklerini, vb gösterebiliriz. Artîk bu konular dogrultusunda ilgili kitlere, yapîcî amaçlarla yanaòmak gerekmektedir. Bir bakîma «güven vermek» gerekmektedir. 5

6 Zira Òimdi güvenme zamanîdîr. Insanîmîz göçte 50 yîla yakîn bir süre hem dîòlanmaya hem de asimilasyona karòî direnebilmiòtir, bir çok Òey baòarabilmiòtir. Bugün AB nin adeta «28. üye ülkesi» konumundadîr Artîk kendine güven duygusunu hak etmektedir. Ayrîca beraber yaòanan, çalîòîlan Avrupalîya da güvenme zamanî gelmiòtir. Zira «Avrupalîlar» monolit bir kavram degil, çok çeòitli dünya görüòlerinde bir çok gruptan oluòmaktadîrlar. Artîk, «Türkün tek Türkten dostu olur» içine kapanîklîlîgî aòîlmalîdîr. Elde edilmiò baòarîlarîn devamî, sabitleòmesi, Òimdi kurulacak iòbirliklerine baglîdîr. Kurlan Òirket ve derneklerin Avrupa çapînda yerel kurumlarla yenileyici iòbirliklerini artîrmalarî önemli bir amaç oluòturmaktadîr. Ve her Òeyden önce AB yasalarîna güvenilmelidir. Zira Avrupa Birligi, az bulunan sosyal refah ve çogulcu demokrasi adalarîndan biridir. Yasalarîn göçmen gruplarca iyi bilinmesi, geliòme amacî ile kullanîlmasî ve politik hayata girilerek, öz amaçlar dogrultusunda yönlendirilmeleri gerekmektedir. Sosyal ve politik entegrasyon için çalîòmak, «vatandaòlîk» budur. Güvenilmesi gereken ve iòbirligi bekleyen bir baòka kitle ise AB dîòî diger göçmen gruplarîdîr. Hacmi 20 milyonu bulan bu kitle de Türkiye kökenliler %20 lik önemli bir azînlîgî oluòturmaktadîrlar. Ayrîca, sayîlarî 17 milyonu aòan Avrupa müslümanlarînîn da dörtte biri Türktür. Bu gruplar Türk göçü ile aynî sorun, evre ve amaçlarî paylaòmaktadîrlar. Eger davalar birleòtirilse herkezin sesinin daha çok duyulacagî ortadadîr. Görüldügü gibi «Avrupalî Türkler», ne Avrupalîlarîn arzulamîò oldugu üzere asimile oldular, ne de Türkiye den beklenmiò olacagî bir Òekilde, tek yönlü bir «lobi» oluòturdular. Onlar, kendilerine özgü bir «grup entegrasyon» modeli geliòtirdiler. Artîk araòtîrmacîlar tarafîndan bu özgün modelin tanîmlanmasî, resimlenmesi ve degerlendirilmesi gerekmektedir. Sonuç olarak, Avrupalî Türklere daha çok ve daha kesin olarak «Avrupa vatandaòî» olmak düòmektedir. Bu Avrupayî ve iòleyiòini daha iyi bilmeyi ve anlamayî gerektirmektedir. Yani Avrupa dillerine iyi hükmetmeyi zorunlu kîlmaktadîr. Avrupa insanlarîna daha sîkça açîlmayî Òart koòmaktadîr. Avrupa da özel ve resmi kurumlar ile daha çok iòbirligi istemektedir. Türkiye 6

7 ile Avrupa arasînda daha çok «köprüler» kurma arzusunu peòinde getirmektedir Bu alanlarda tabii bireylere, aile ve ana-babalara, derneklere, Avrupa ülkelerine ve Türkiye ye ayrî ayrî önemli roller düòmektedir. Bu roller nelerdir? Nasîl hayata geçirilir, geliòtirilir, degerlendirilir,? ïòte bu sorular, gelecek bir kongrenin ana hatlarînî oluòturmalîdîrlar. Dr. Altay Manço, Institut de Recherche, Formation et Action sur les Migrations Liège, Belçika 7