SONRADAN OLUŞTURULMUŞ MEKANİK BAĞLANTILI BA KİRİŞLERİN DAVRANIŞI

Transkript

1 SONRADAN OLUŞTURULMUŞ MEKANİK BAĞLANTILI BA KİRİŞLERİN DAVRANIŞI ÖZET: Sabahattin Aykaç 1, Rohullah Jamal 2, İlker Kalkan 3, Eray Özbek 4, Bengi Aykaç 1 1 Doç.Dr., 4 Arş. Gör. Dr., 2 Y.lisans Öğrencisi, İnşaat Müh. Bölümü, Gazi Üniversitesi, Ankara 3 Doç.Dr., İnşaat Müh. Bölümü, Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkkale erayozbek@gazi.edu.tr Bilindiği gibi kirişler, altında dolgu duvar bulunmadığı sürece katların tavan düzleminde çıkıntı oluşturmaktadır. Bu nedenle bazı yapımcılar, imalat projesinde olduğu halde, estetik kaygılarla bu kirişleri yapmaktan kaçınmaktadırlar. Kirişlerin, düşey ve yatay yükleri düşey taşıyıcı elemanlara aktarması ve servis yükleri altında döşeme sehimlerini sınırlandırması gibi önemli görevleri üstlendiği bilinmektedir. Böyle bir uygulama sonucu ise döşemelerde çoğu zaman dayanım ve kullanılabilirlik sorunları oluşmaktadır. Bu öncü çalışmada, eksik olan bu kirişleri yerinde sonradan oluşturarak kolon ve döşemeye bağlamak için yeni yöntemler geliştirilmiştir. Yöntemlerin etkinliği ise farklı donatı oranlarına sahip kirişlerde deneysel olarak araştırılmıştır. Bu kapsamda, gerçekte karşılaşılabilecek koşullar da göz önünde bulundurularak hazırlanan 9 adet, ½ ölçekli deney elemanı tekdüze düşey yükler altında test edilmiştir. Çalışmanın sonunda eksik olan bu kirişlerin sonradan oluşturulması için etkili yöntemler geliştirilebilmiş ve birçok durumda birdöküm eleman (döşeme ve kiriş betonu aynı anda dökülmüş) davranışına ulaşılabilmiştir. ANAHTAR KELİMELER : Betonarme, kiriş, döşeme, güçlendirme, rehabilitasyon 1. GİRİŞ Betonarme yapı kirişlerinin tavanda çıkıntı oluşturması, mimari ve estetik kaygılardan dolayı genellikle istenmeyen bir durumdur. Bilindiği gibi mimari kat planında çizilmiş dolgu duvarların altında çoğu zaman kirişlerin oluşturulması gerekmektedir. Bir katta bulunacak dolgu duvar konumlarının diğer tüm katlarda da aynı olması halinde, kirişlerin altına dolgu duvarlar denk gelmekte ve böylece kirişler tavandan sarkmamaktadır. Aksi durumda ise kirişlerin çıkıntı oluşturması kaçınılmaz olmaktadır. Ayrıca döşeme açıklıkları geniş olduğu zaman, sehimleri sınırlamak ve düşey taşıyıcılara yükleri daha güvenli bir şekilde aktarmak için ilave kirişler de tasarlamak gerekebilmektedir. İşte tavandan sarkan bu türden kirişler, betonarme projesinde olduğu halde sadece estetik nedenlerden ötürü bazen yapılmamaktadır (Şekil 1). Bahsedilen kirişler yapılmadığında, servis yükleri ve sünme etkisi altında döşemeler aşırı sehim yapabilmekte ve kullanılabilirlik sınırlarının dışına çıkabilmektedir. Ek olarak kirişler, deprem etkisiyle oluşan yatay yüklerin sağlıklı bir şekilde düşey taşıcılar tarafından paylaşılmasını sağlamaktadır. Döşemelerde bunu sağlayacak bir diyafram etkisinin oluşması ise, büyük ölçüde kirişlerin doğrultusu boyunca tüm katta sürekliliğinin korunabilmesi ile mümkündür.

2 Şekil 1. Betonarme projesinde olduğu halde yapılmayan kirişler Birçok durumda ise yapılmayan bu kirişlerin yerinde gizli kirişler oluşturularak, olası sorunların ve hasarların önüne geçilebileceği düşünülmektedir. Gizli kirişler, gerçekte kirişin geçmesi gereken hat boyunca, döşeme içerisine ilave donatıların yerleştirilmesiyle elde edilmektedir. Kullanılacak ilave donatı miktarı ise, yapılmayan kiriş ile döşeme şeridini teoride aynı dayanıma ulaştıracak şekilde seçilmektedir. Bu tür bir uygulamanın sakıncalarını deneysel olarak belirlemek amacıyla geçmişte kapsamlı bir araştırma yapılmıştır [1]. Deneysel çalışmada donatı oranları ve döşeme kalınlıkları parametre olarak ele alınmıştır. Bu parametrelere dayalı olarak üretilen her bir T-kesitli birdöküm (döşeme ve kiriş betonu aynı anda dökülmüş) kirişe karşılık, bir de teorik eşdeğer dayanıma sahip döşeme üretilmiştir. Hazırlanan ½ ölçekli, 14 deney elemanı tekdüze düşey yükler altında test edilmiş ve sonuçlar birbirleri ile karşılaştırılmıştır. Deney sonuçları, eş değer dayanımlı döşemelerin T-kestili kiriş dayanımlarına, 5 ile 8 kat gibi, oldukça büyük deformasyonlardan sonra ulaştığını, bazı durumlarda ise hiçbir zaman ulaşamadığını göstermiştir. Bir başka deyişle döşeme içerisinde oluşturulan eş değer dayanımlı gizli kirişlerin, dayanım ve özellikle kullanılabilirlik sınırları açısından sorunu çözemediği anlaşılmıştır [1]. Bu çalışmanın amacı, projesinde olduğu halde, kasıtlı olarak yerinde yapılmayan bu betonarme kirişleri sonradan oluşturmanın yöntemlerini araştırmaktır. Geçmişte konu ile doğrudan ilgili bir deneysel araştırmaya rastlanmamıştır. Bu nedenle çalışma, alanında öncü bir araştırma olarak kabul edilebilir. Aynı zamanda geliştirilen yöntem, yapı kullanım amacının değişmesiyle beraber döşemeye gelebilecek ilave yüklerin karşılanması ve sehimlerin sınırlandırılması için alternatif bir güçlendirme yöntemi olarak da kullanılabilecektir. Bu çalışmada, betonarme kirişler yerinde sonradan oluşturulmuş ve gerçekte karşılaşılabilecek tüm koşullarda birdöküm davranışın yakalanabilmesi hedeflenmiştir. Bunu sağlamak için kirişleri, kolonlara ve döşemeye güvenli bir şekilde bağlayabilecek çeşitli alternatif teknikler geliştirilmiştir. Geliştirilen alternatif tekniklerin etkinliği kirişlere yerleştirilmiş düşük, normal ve yüksek oranda çekme donatıları için araştırılmıştır. Ayrıca kiriş eklenmek üzere hazırlanan deney elemanları, gerçekte karşılaşılabilecek zor çalışma şartlarını yansıtabilecek şekilde tasarlanmıştır.

3 2. DENEYSEL ÇALIŞMA Bu çalışma kapsamında üçü birdöküm (referans), toplam dokuz adet ½ ölçekli deney elemanı üretilip test edilmiştir. Referans elemanların geometrisi Şekil 2 de, kirişi sonradan oluşturulacak elemanların ise Şekil 3 te sunulmuştur. Şekil 2. Referans elemanlarının geometrisi ve kiriş donatısı Deney elemanlarının geometrisi tasarlanırken laboratuvar şartları da göz önünde bulundurularak gerçekte sıkça rastlanan boyutlar seçilmiştir. Buna göre referans elemanlar, 125 mm genişliğinde ve 250 mm yüksekliğinde bir düzlem kiriş, 75 mm kalınlığında ve 575 mm genişliğinde bir döşeme, düzlem kirişin bağlandığı mm kesitinde kolonlar ve kolonlara birleşim bölgesinde saplanan yine mm kesitinde düzlem dışı kirişlerden oluşturulmuştur. Deney elemanlarının toplam uzunluğu 3000 mm olarak seçilmiştir. Kolonlardan birisi güçlü ekseni doğrultusunda, diğeri ise zayıf ekseni doğrultusunda kirişle birleşecek şekilde tasarlanmıştır (Şekil 3). Böylece sonradan oluşturulacak kirişlerin kolonlara bağlanmasında kullanılacak yöntemlerin etkinliği ve geçerliliği, olası iki tür kolon yerleşiminde de araştırılabilmiştir. Şekil 3. Kirişi sonradan oluşturulacak elemanların geometrisi ve donatıları

4 Birdöküm elemanların, kirişleri sonradan oluşturulacak elemanlardan tek farkı, açıklık boyunca kirişin ve dolayısı ile kiriş donatılarının bulunmasıdır. Deney elemanı döşemelerinin alt ve üst donatıları, her iki doğrultuda da Ø5/80 olarak seçilmiştir. Kolonlarda 10Ø10 boy demiri kullanılmıştır. Düzlem dışı kirişlerin alt yüzünde 3Ø10, üst yüzüne 3Ø10 boy demiri yerleştirilmiştir. Ayrıca, bütün kiriş ve kolonlarda Ø6/75 etriye kullanılmıştır (Şekil 3). Sonradan oluşturulmuş kirişin; boyuna donatı oranı (Az, normal veya çok), döşemeye bağlanma yöntemi (epoksi ankrajlı U-etriye veya dikdörtgen etriye) ve kenetlendiği kolonun yerleşim yönü (güçlü veya zayıf eksen doğrultusunda) parametre olarak belirlenmiştir. Deney elemanlarına ait özellikler Tablo 1 de sunulmuştur. Deney elemanlarının isimleri, deney parametrelerini İngilizce kısaltmalarla özetleyecek şekilde seçilmiştir. İsimlendirmedeki ilk harf L, M, H İngilizce de sırasıyla lightly-reinforced, moderately-reinforced, heavilyreinforced kelimelerine karşı gelmekte olup az, normal ve çok donatılı kirişleri belirtmektedir. İkinci harf ise R, M, A İngilizcede sırasıyla referans (monolithic), mechanical, anchorage kelimelerine karşı gelmekte olup kirişin kolonlara kenetlenmesinde kullanılan sürekli, mekanik, epoksi ankrajlı bağlantıları simgelemektedir. Ancak geniş kapsamlı çalışmanın bu bölümünde sadece mekanik bağlantılar araştırılmış, dolayısı ile bağlantı türü parametreler içinde yer almamıştır. Üçüncü son harf, kirişin döşemeye bağlanmasında kullanılan etriyelerin tipini göstermektedir. H veya U harfleri, kirişin sırasıyla kapalı dikdörtgen etriye (hoop type) veya ankrajlı U-etriye (U type) ile döşemeye bağlandığı anlamını taşımaktadır (Tablo 1). Çalışma için üç farklı referans elemanı hazırlanmıştır. Bu elemanlardan LRH da (az donatılı referans elemanı) 3Ø8 çekme, 2Ø8 basınç; MRH da (normal donatılı referans elemanı) 4Ø10 çekme, 2Ø10 basınç; HRH da (çok donatılı referans elemanı) 4Ø12 çekme, 2Ø12 basınç donatısı kullanılmıştır (Şekil 2). Boyuna donatı oranları TS500 e göre tasarlanmıştır. TS500 de minimum çekme donatısı oranı ( min ) için önerilen denklemle, az donatılı elemanlara, maksimum çekme donatısı ( mak ) için önerilen denklemlerle ise çok donatılı elemanlara yerleştirilecek boy demirleri miktarına karar verilmiştir [2]. Normal donatılı elemanlara yerleştirilecek boy demiri miktarları da min ve mak larin aritmetik ortalaması alınarak hesaplanmıştır. Tüm düzlem yönündeki kirişlere 6 mm çapında, 135 derece bükülmüş kancalı tip geleneksel etriyeler, 75 mm aralıklarla yerleştirilmiştir. Deney Elemanı Boyuna Donatı Oranı Tablo 1. Deney elemanlarının özellikleri Kolona Bağlantı Etriye Kiriş Kesiti (mm mm) Kiriş Basınç Donatısı Kiriş Çekme Donatısı LRH Az Sürekli Dikdörtgen Ø8 3Ø8 LMH Az Mekanik Dikdörtgen Yok 3Ø8 LMU Az Mekanik U-Etr Yok 3Ø8 MRH Normal Sürekli Dikdörtgen Ø10 4Ø10 MMH Normal Mekanik Dikdörtgen Yok 4Ø10 MMU Normal Mekanik U-Etr Yok 4Ø10 HRH Çok Sürekli Dikdörtgen Ø12 4Ø12 HMH Çok Mekanik Dikdörtgen Ø12 4Ø12 HMU Çok Mekanik U-Etr Yok 4Ø12 Sonradan oluşturulan tüm kirişler, referans elemanlara benzer olarak 75 mm aralıkla yerleştirilen dikdörtgen veya U şeklindeki etriyeler ile döşemeye bağlanmıştır (Tablo 1). Kapalı dikdörtgen tiplerde, etriyelerin kolları döşeme üstünde 90 derece bükülmüş ve kaynakla kollar birleştirilmiştir. U şeklindeki etriyelerde ise, etriye kolları döşemede açılan 75 mm derinliğindeki deliklere geçirilerek epoksi ile ankrajlanmıştır (Şekil 4).

5 Şekil 4. Sonradan oluşturulan kirişlerin detayları Sonradan oluşturulacak kirişlerin, kolonlara mekanik olarak çelik gijonlarla (sonsuz dişli bulon) bağlanacağı elemanların detayları Şekil 4 de gösterilmiştir. Buna göre kenetlenme; az donatılı kirişlerde 450 mm bindirme boyu ile 2M14, normal donatılı kirişlerde 450 mm bindirme boyu ile 2M16 ve çok donatılı kirişlerde ise 500 mm bindirme boyu ile 2M20 gijonlar aracılığı ile yapılmıştır. Bindirme boyları ile kullanılacak gijon miktar ve çapları TS500 de donatılar için önerilen yöntemlerle tasarlanmıştır [2]. Mekanik kiriş bağlantısının tamamlanabilmesi için, kolonun içinden geçirilen gijonların karşı yüzde çıkan ucuna somun takılması gerekmektedir. Ancak gerçek yapıda, sonradan oluşturulacak kiriş uçlarındaki kolonlara birleşip aynı doğrultuda devam eden mevcut başka kirişlerde büyük olasılıkla bulunacaktır. Bu durumda, sonradan oluşturulacak kiriş genişliğini yapıdaki mevcut kirişlere eşit olarak tasarlamak, mekanik bağlantının yapılmasını olanaksız hale getirecektir. Dolası ile sonradan oluşturulan kirişlerin genişliği, 125 mm den 250 mm çıkarılmış, böylece birleşim bölgesindeki kolonların yerleşim durumuna göre, ya kolonlara ya da düzlem dışı kirişlere rahatlıkla mekanik olarak bağlanabilmiştir (Şekil 4). Bilindiği gibi çekme donatısı oranı arttıkça, kirişler eğilme etkisi altında daha gevrek davranış göstermektedir. Süneklikte meydana gelecek bu kayıp, ilave basınç donatısının kullanılmasıyla kirişe tekrar geri kazandırılabilir. Dolayısı ile sonradan oluşturulacak gerçekteki kirişlere, çekme donatısının yanında bazen basınç donatısı da yerleştirmek gerekebilir. Ancak basınç donatısının etkin çalışabilmesi için etriyelerle sargılanması gerekmektedir. U şeklindeki açık etriyeler ise bu tür bir sargılamaya olanak tanımayacaktır. Bu nedenle sadece çok donatılı ve kapalı dikdörtgen etriyeli deney elemanı (HMH) üzerinde basınç donatısı eklemenin yolları ve etkileri araştırılmıştır. Bahsedilen deney elemanında döşeme üst yüzüne çıkan etriyelerin içinden basınç donatıları geçirilmiş ve bu donatıları örtmek için döşeme üst yüzünde 30 mm kalınlığında ek bir betonarme katman oluşturulmuştur (Şekil 4). 2.1 Malzeme Özellikleri Çalışmada kullanılan Ø5, Ø6, Ø8, Ø10 ve Ø12 çaplarındaki donatıların akma dayanımları sırasıyla 250 MPa, 250 MPa, 435 MPa, 450 MPa ve 420 MPa olarak ölçülmüştür. Sonradan oluşturulan kirişleri mekanik olarak kolonlara bağlamak için kullanılan gijonlar St37 kalitesindedir. Araştırmada iki farklı karışım ve dayanıma sahip beton kullanılmıştır. Sonradan oluşturulan kirişlerin ortalama beton basınç dayanımı 25 MPa dır ve bu kısımda işlenebilirliği arttırmak için karışımda akışkanlaştırıcı kullanılmıştır. Deney elemanlarının diğer kısımlarındaki ortalama beton basınç dayanımı 18 MPa dır.

6 2.2 İmalat Teknikleri Kirişleri sonradan oluşturulmak üzere Şekil 3 deki gibi elemanlar hazırlanmıştır. Kirişin oluşturulacağı aks boyunca döşeme üzerinde aralıkları 500 mm olan 70 mm çapında delikler açılmıştır. Bu işlem döşeme üzerinden kiriş betonunun dökülebilmesini sağlamak amacıyla yapılmıştır. Ardından etriye kollarının geçeceği noktalardan döşeme yine delinmiştir. Daha sonra kirişin kolonlara yük aktarmasını sağlayacak gijonların birleşim bölgesine bağlantıları yapılmıştır (Şekil 5a). Bu aşamadan sonra etriyeler oluşturulmuştur. U şeklindeki etriyelerin kullanılması durumunda, donatının kolları daha önce açılmış olan deliklerden geçirilerek epoksi ile ankrajlanmıştır (Şekil 5b). Dikdörtgen şeklindeki etriye kullanılması durumunda ise, önce U şeklinde hazırlanmış donatılar döşemedeki deliklerin alt yüzünden geçirilmiştir (Şekil 6a). Ardından döşeme üst yüzüne çıkan kollar birbirlerine doğru 90 derece bükülmüş ve en az 30 mm boyunca kaynakla birleştirilmiştir (Şekil 6b). Etriyeler oluşturulduktan sonra içlerinden çekme donatıları geçirilerek yerlerine sabitlenmiştir. Eğer basınç donatısı kullanılmayacaksa, döşemenin betonu her etriyenin iz düşümü boyunca lokal olarak biraz kırılmış ve böylece etriye üst kenarının döşeme içerinde kalması sağlanmıştır. Bu şekilde donatılar hazırlandıktan sonra döşeme alt yüzüne kirişin kalıbı takılmıştır. Son aşamada, döşeme üzerinde daha önce açılan deliklerden beton doldurulmuş ve kolay yerleşim için vibratör kullanılmıştır. Eğer basınç donatısı kullanılacaksa, bu donatılar döşemenin üst yüzünde etriyelerin içinden geçirilerek sabitlenmiştir (Şekil 6c). Ardından döşemede daha önce açılmış deliklerden yine beton doldurulmuş ancak bu işlem döşeme üzerinde 30 mm kalınlığında bir beton örtüsü oluşuncaya kadar devam etmiştir. Mekanik bağlantı gijonları Döşemeye ankrajlanan U-etriyeler Beton dökümü için delikler (a) (b) Şekil 5. Döşemede açılan delikler ve gijonların bağlantısı (a) ve U-etriyelerin döşemeye ankrajı (b) Beton dökümü için delik Kaynak Kalıp Basınç Donatıları Kaynak Etriye kolları (a) (b) (c) Şekil 6. Döşeme üstündeki etriye kolları (a) kolların bükülerek kaynaklanması (b) basınç donatıları (c) 2.3 Deney Düzeneği Deney elemanları, kolon merkez akslarından yükleme çerçevesine basit mesnet şatlarında yerleştirilmiş ve iki noktalı tekdüze yükler altında test edilmiştir (Şekil 7). Yük uygulama noktaları arasında 600 mm mesafe bırakılmıştır. Bu mesafenin kirişte oluşturduğu moment diyagramı, gerçekte düzgün yayılı yükleme altında olduğu varsayılan kirişte oluşacak moment diyagramını mümkün olan en yakın şekilde kapsamaktadır. Yük hücresi ile yükü dağıtan çelik kiriş arasına hareketli mesnetler yerleştirilmiş ve böylece hem krikoda sadece eksenel yüklerin oluşması sağlanmış, hem de kirişin yataydaki deformasyonu serbest bırakılmıştır.

7 Açıklık ortasına ve bu noktanın 300 mm sağ ve soluna yerleştirilen LVDT ler (elektronik deplasman ölçer) ile kiriş sehimleri, mesnet altlarına yerleştirilen LVDT ler ile de mesnet oturmaları ölçülmüştür. Tekdüze yüklemeye ya yükte ani bir kayıp (%15) meydana gelincey e ya da krikonun kapasitesi (145 mm) doluncaya kadar devam edilmiştir. Kapalı çerçeve Hidrolik kriko Yük hücresi Kayıcı mesnet 600 mm Yükleme noktaları LVDT ler Şekil 7. Deney Düzeneği 3. DENEY SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLESİ Deney sonuçlarının değerlendirilmesi dayanım, süneklik, enerji dönüştürme ve rijitlikler açısından yapılmıştır. Bu analizlerde çoğu zaman deneyde elde edilen yük-sehim eğrilerine başvurulmuştur (Şekil 8). Referans elemanlarının eğrileri, kirişleri sonradan oluşturulmuş deney elemanlarının eğrileri ile karşılaştırılmış ve önerilen yöntemlerin etkinliği araştırılmıştır. Şekil 8. Az (a), normal (b) ve çok (c) donatılı elemanların yük-sehim grafikleri Şekil 9. Deney sonu çatlak haritaları

8 Bütün deneylerde, elemanlar eğilmeden taşıma gücüne ulaşmış ve bu elemanların mekanik bağlantılarında herhangi bir ezilme, kopma veya sıyrılma belirtisi gözlenmemiştir (Şekil 8, 9). Deney elemanlarına ait dayanım özellikleri ise Tablo 2 de özetlenmiş olup Şekil 8 deki eğrilerden elde edilmiştir. Buna göre kirişleri sonradan oluşturulmuş deney elemanlarının akma dayanımları, referans elemanların akma dayanımlarına oldukça yakın çıkmıştır. HMH elemanı değerlendirme dışı bırakıldığında bu oran +%3 ile -%4 arasında değişmiştir. Yani referans dayanıma hem pozitif hem de negatif yönlerden benzer yakınlıkta ulaşılmıştır. Bu durum, oluşan küçük farklılıkların betonarmenin kendine özgü davranışındaki rassal nedenlerden kaynaklandığını göstermiştir. HMH elemanında döşemenin üst yüzüne fazladan 2Ø12 basınç donatısı eklenmiş ve kiriş yüksekliği 30 mm arttırılmıştır. Dolayısı ile bu elemanın akma dayanımı, referans kirişine göre % 18 artmıştır. Tablo 2. Deney elemanlarının dayanım özellikleri Akma Yükü (kn) Ölçülen / Deney Maksimum Maks. Yük/ Ölçülen Hesaplanan Elemanı Hesaplanan Yük (kn) Akma Yükü Mutlak Göreceli Akma Yükü LRH >43.1 >1.45 LMH LMU >37.7 >1.36 MRH MMH MMU HRH >127.5 >1.34 HMH HMU Deneylerden elde edilen akma dayanımları ile hesaplanan akma dayanımları karşılaştırıldığında oluşan sapmanın +% 9 ile -%12 arasında değiştiği görülmektedir. Referans elemanlarında dahi bu oranın +% 6 ile -%8 arasında olduğu düşünüldüğünde, sonradan oluşturulmuş kirişlerin tasarımında geleneksel taşıma gücü yönteminin kullanılabileceği anlaşılmaktadır (Tablo 2). Bazı deneylerde hidrolik krikonun genlik kapasitesi (145 mm) dolmasına rağmen eleman kararlı bir şekilde yük almaya devam etmiş ve dayanımda kayıp gözlenmemiştir. Bu elemanlarda deneyin son anında ölçülen yük değeri, maksimum dayanım olarak alınmış, ancak gerçekte ulaşılabilecek değerin daha büyük olabileceği varsayımı ile Tablo 2 de yanına > işareti yerleştirilmiştir. Kirişleri sonradan oluşturulan elemanlarda ulaşılan en yüksek dayanım değerlerinin ortalaması alınıp kendi donatı grubundaki referans elemanlarla karşılaştırıldığında değerlerin birbirine yine oldukça yakın olduğu görülüştür. Referans elemanına göre en büyük değişiklik 1.36 kat ile HMH da gerçekleşmiştir. Üstelik bu elemanda ulaşılan en yüksek yükün, kendi akma yüküne oranı tam 1.56 kat olup diğer elemanlara ait oranlardan oldukça fazladır (Tablo 2). Elemanda ilave basınç donatılarının ve 30 mm kalınlığında beton katmanının kullanılması bu farkın oluşmasına neden olmuştur. Kirişleri sonradan oluşturulan elemanlar kendi arasında dayanım açısından karşılaştırıldığında, etriye tiplerinin birbirine göre belirgin bir üstünlüğü gözlenmemiştir. Bir başka deyişle elemanların hepsi teoride öngörülen dayanımlara sorunsuz bir şekilde ulaşabilmiştir. Süneklik, dayanımda önemli bir kayıp olmadan elemanın deformasyon yapabilmesi olarak tanımlanmaktadır. Süneklik oranı ise elemanın dayanımında % 15 kaybın yaşandığı deformasyon değerinin, akma deformasyonuna bölünmesiyle elde edilmiştir [3]. Bu şekilde hesaplanan süneklik oranları Tablo 3 de sunulmuştur.

9 Kriko kapasitesinin dolması nedeniyle deneyi sonlandırılan elemanlarda henüz % 15 dayanım kaybı oluşmamışsa, değerin yanına > işareti yerleştirilmiştir. Bu işaret gerçekte ulaşılabilecek değerin aslında daha büyük olabileceği belirtmektedir. Tablo 3 incelenecek olursa, kirişleri sonradan oluşturulmuş bütün elemanlarda referans elemanların süneklik oranlarına ulaşılabildiği, hatta birçok durumda üstüne çıkılabildiği görülecektir. Tablo 3. Elemanların süneklik oranları, rijitlik ve enerji dönüştürmeleri Süneklik Oranı Enerji Dönüştürme Başlangıç Rijitliği Deney Elemanı Mutlak Mutlak Mutlak Göreceli Göreceli Göreceli (kj) (kn/mm) LRH > > LMH > > LMU > > MRH > > MMH > > MMU > > HRH > > HMH > > HMU > > Deney elemanlarına ait enerji dönüştürme kapasiteleri Tablo 3 de sunulmuştur. Bu değerler, yük-sehim eğrisinin altında kalan alanın hesaplanmasıyla elde edilmiştir. Daha önce bahsedilen sebeplerden ötürü deney sonunda henüz % 15 dayanım kaybı oluşmamışsa, dönüştürülen enerji miktarının yanına yine > işareti yerleştirilmiştir. Süneklikte yaşanan olumlu gelişmeler, benzer olarak enerji dönüştürmelere de yansımıştır. Kirişleri sonradan oluşturulmuş bütün elemanlarda, referans elemanların enerji dönüştürme miktarına ulaşılmış ve hatta üzerine çıkılmıştır. Deney elemanları sadece kendi aralarında kıyaslanacağı için rijitlik hesaplarında, moment-eğrilik ilişkisi yerine yük-deplasman grafikleri kullanılmıştır. Tablo 3 de verilmiş olan rijitlik değerleri deney elemanlarının başlangıç rijitliği olup yük-deplasman grafiğindeki çıkış teğetinin eğiminden hesaplanmıştır. Buna göre kirişleri sonradan oluşturulmuş deney elemanları, rijitlik açısından referans elemanlara oldukça yakın performans göstermiş olup birçok durumda referans değerlerinin üzerine çıkılmıştır. Basınç donatısı yerleştirebilmek için HMH ın döşemesinde ilave 30 mm kalınlığında betonarme katmanın oluşturulması rijitliği % 36 arttırmıştır. Yapılan analizler ve gözlemler, sonradan oluşturulacak kirişin döşemeye bağlanmasında kullanılan her iki yönteminde (U veya dikdörtgen etriye) benzer olumlu performansları sergilediğini göstermiştir. Bazı elemanlar için tespit edilen küçük farklılıkların deney serileri içinde istikrarlı bir şekilde devam etmediği anlaşılmıştır. Oluşan bu paradoks, küçük farklılıkların, standart sapması yüksek olan betonarmedeki rassal nedenlerle ortaya çıktığını göstermiştir. 4. SONUÇLAR Aşağıda sunulan sonuçların ve önerilerin sınırlı sayıdaki deneylerden elde edilen verilere dayandığı unutulmamalıdır. Çıkan sonuçlar ise bu çalışmadaki deneylerin özelliklerine ve koşullarına bağlı olduğu için henüz kesin ve mutlak yargılara varmaktan kaçınılmalıdır. Bu çalışmada sonradan oluşturulan kirişi döşemeye ve kolonlara bağlamakta kullanılan yöntemler oldukça başarılı olmuştur. Kullanılan yöntemler sonradan oluşturulan kirişlerin performansını, birdöküm kirişlerin seviyesine hatta daha ötesine taşıyabilmiştir.

10 Üstten kaynaklanmış dikdörtgen ve epoksiyle ankrajlanmış U şeklindeki etriyeler, geleneksel kancalı tip etriyeler kadar başarılı çalışmıştır. Ancak bilindiği gibi etriyelerin kirişlerdeki görevi kesme kuvvetlerini karşılamaktan başka sargılama basıncı da oluşturmaktır. U şeklindeki etriyelerde bir kenar açık olduğundan etkin bir sargılama sağlanamayacağı için, uygulamada mümkünse üstten kaynaklanarak kapatılmış dikdörtgen etriyeler tercih edilmelidir. Eğer ilave basınç donatısı da yerleştirilecekse, donatı burkulmasını geciktirecek kapalı tip etriyelerin zaten mutlaka kullanılması gerekecektir. Mekanik bağlantıların işçilik hatalarına ve epoksi kullanılmadığı için yangına karşı çok daha güvenilir olduğu unutulmamalıdır. Çekme donatısının çok olduğu durumlarda bazen sünekliği arttırmak için ilave basınç donatısı da kullanmak gerekebilir. Bu türden bir uygulama gerektiği zaman, çalışmada önerilen yöntemle ilave basınç donatıları kirişe sonradan yerleştirilebilir. Birdöküm kirişlerde olduğu gibi, sonradan oluşturulan kirişlerin tasarımında da geleneksel taşıma gücü yönteminin kullanılabileceği görülmüştür. Kiriş uçlarında bağlantının yapılacağı kolonların yerleşim yönü sistemin performansını değiştirmemiştir. Bir başka deyişle bu çalışmada önerilen bağlantı, dikdörtgen kolonların yerleşim yönünden bağımsız olarak uygulanabilir. Geliştirilen yöntem, yapı kullanım amacının değişmesiyle beraber döşemeye gelebilecek ilave yüklerin karşılanması ve sehimlerin sınırlandırılması için alternatif bir güçlendirme yöntemi olarak da kullanılabilir. Önerilen yöntemlerle oluşturulan kirişlerin sadece düşey yükler altında test edildiği unutulmamalıdır. Deprem yükleri altında kirişlerin nasıl bir davranış sergileyeceği henüz bilinmemektedir. Dolayısıyla yöntemin deprem bölgelerindeki yapılarda da kullanılabilmesi için önerilen tekniklerin tersinir-tekrarlanır yükler altında da test edilmesi gerekmektedir. KAYNAKLAR 1. Mohammed, K. A. B. (2011). Döşeme İçindeki Gizli Kirişlerin Davranış ve Dayanımı. Yüksek Lisans Tezi, İnşaat Müh. Bölümü, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. 2. TS 500. (2000). Betonarme Yapıların Tasarım ve Yapım Kuralları. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara, Türkiye. 3. Eurocode 8. (2004). Design of Structures for Earthquake Resistance - Part 1: General Rules, Seismic Actions and Rules for Buildings. European Committee for Standardization, Brussels.