TAKAS VE OPERASYON İŞLEMLERİ

Transkript

1 TAKAS VE OPERASYON İŞLEMLERİ Sermaye Piyasası Faaliyetleri Temel Düzey Lisansı Kılavuzu EKİM 2012 i

2 Bu notlar; Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği tarafından () SPK Lisanslama Sınavlarına referans kaynak oluşturmak amacıyla hazırlanmıştır. Bu notlarda yer alan her türlü bilgi, değerlendirme, yorum ve istatistiki değerler hazırlandığı tarih itibariyle Takasbank ve eğitmenlerinden temin edilerek derlenmiştir. Bilgilerin hata ve eksikliğinden doğabilecek zararlardan hiçbir şekilde sorumluluk kabul etmemektedir. Bu notlarda yer alan bilgiler kaynak gösterilmek şartıyla izinsiz yayınlanabilir, ancak ticari amaçla çoğaltılamaz ve satılamaz. ii

3 GİRİŞ Bu kılavuzda yer alan bilgiler, Sermaye Piyasası Faaliyetleri Temel Düzey lisanslama sınavının konularından Takas ve Operasyon İşlemleri ni içermektedir. Kılavuz, Takas ve Saklama İşlemlerini Düzenleyen Mevzuat, Sermaye Piyasası Araçlarının Kaydileştirilmesi ve Merkezi Kayıt Kuruluşu Yönetmeliği, Menkul Kıymetlerde Devir, Temlik, Zayi Olma, Ödeme Yasağı ve Zaman Aşımı, Hisse Senetleri Piyasası Temerrüt İşlemleri, Sabit Getirili Menkul Kıymetler Takas ve Saklama İşlemleri, Tahvil ve Bono Piyasası Temerrüt İşlemleri, Sermaye Artırımları ve Temettü Ödemelerinde Baz/Referans Fiyatların Hesaplanması, Takasbank Elekronik Transferi İşlemleri, Yabancı Yatırımcılar ve Saklama, Yabancı Menkul Kıymetler Piyasası Uluslararası Tahvil Pazarı İşleyiş Esasları, Takasbank Kredi Uygulamaları, Takasbank Para Piyasası, Takasbank Ödünç Pay Senedi Piyasası olmak üzere on üç bölümden oluşmaktadır. Sınavlarda Takas ve Operasyon İşlemleri ile ilgili çıkacak soru sayısı 20 dir. Katılımcılara başarılar dileriz. 3

4 1) TAKAS ve SAKLAMA İŞLEMLERİNİ DÜZENLEYEN MEVZUAT ) Sermaye Piyasası Kanunu ) İMKB Yönetmeliği ) İMKB Hisse Senetleri Piyasası Yönetmeliği ) Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ10 1.5) İMKB Takas ve Saklama Merkezleri Yönetmeliği ) Takas Merkezi ) Saklama Merkezi ) İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş ) SERMAYE PİYASASI ARAÇLARININ KAYDİLEŞTİRİLMESİ VE MERKEZİ KAYIT KURULUŞU YÖNETMELİĞİ ) MENKUL KIYMETLERDE DEVİR, TEMLİK, ZAYİ OLMA, ÖDEME YASAĞI VE ZAMAN AŞIMI ) Menkul Kıymetler ) Hisse Senetleri ve Türleri ) Hisse Senetlerinde Devir ) Tahvillerde Devir ) Hamiline Yazılı Tahvillerin Devri ) Nama Yazılı Tahvillerin Devri ) Menkul Kıymetlerin Zayi ve İptali ) Hamiline Yazılı Senetlerin İptal Yöntemi ) Menkul Kıymetlerde Zaman Aşımı ) Takas İşlemleri ) Hisse Senedi Borcunun Kapatılması ) T+1 İşlemleri ) T+2 (Takas Günü) İşlemleri ) Hisse Senedi Alacaklarının Dağıtımı ) Süreler ) Nakit Takası İşlemleri ) Nakit Borçlarının Kapatılması ) Nakit Alacaklarının Ödenmesi ) Süreler ) Diğer Takas İşlemleri ) Birincil Piyasa İşlemlerinin Takası ) Rüçhan Hakkı Kuponu İşlemlerinin Takası ) Toptan Satışlar Pazarı İşlemlerinin Takası ) Gelişen İşletmeler Piyasası (GİP) Takası ) Brüt Takas ) HİSSE SENETLERİ PİYASASI TEMERRÜT İŞLEMLERİ ) Temerrüt Esasları ) SABİT GETİRİLİ MENKUL KIYMETLER TAKAS VE SAKLAMA İŞLEMLERİ ) Sabit Getirili Menkul Kıymet Kotasyon Yöntemi ) Depo Tanımları ve Kullanım Yetkileri ) Borçlanma Araçları Piyasası Takas İşlemleri ) Kesin Alım Satım Pazarı ) Nitelikli Yatırımcıya İhraç Pazarı ) Repo-Ters Repo Pazarı ) Menkul Kıymet Tercihli Repo Pazarı

5 5.3.5) Bankalararası Repo-Ters Repo Pazarı ) Takas Prensipleri ) Netleştirme ) Teslim Karşılığı Ödeme ) Kaydi Takas ) Takas İşlemleri ) Nakit Takası ) Kıymet Takası İşlemleri ) Kupon Ödemesi Ve İtfa İşlemleri ) Bildirimler ) BORÇLANMA ARAÇLARI PİYASASI TEMERRÜT İŞLEMLERİ ) Temerrüt Cezaları ) Temerrüt İadeleri ) SERMAYE ARTIRIM VE TEMETTÜ ÖDEMELERİNDE BAZ/REFERANS FİYATLARIN HESAPLANMASI ) Bedelsiz Sermaye Artırımı ) Bedelli Sermaye Artırımı ve Rüçhan Hakkı ) Rüçhan Hakkı Kupon Pazarı ) Temettü ) TAKASBANK ELEKTRONİK FON TRANSFERİ İŞLEMLERİ ) Takasbank Elektronik Transfer Sistemi (Tets) Üzerinden Yapılan Eft İşlemleri ) Sistemin Kapsamı ve Amacı ) Sisteme Üye Olma Şartları ) Sistemde Kullanılan Mesaj Türleri ) TETS Sistemi Kullanımı ) TETS Sistemi Çalışma Saatleri ve İstisnalar ) Sistemdeki Alan Tanımları ve Diğer EFT Sistemi İle Bağlantısı ) Talimatlı Eft İşlemleri ) YABANCI YATIRIMCILAR VE SAKLAMA ) Yabancı Yatırımcılar ve Saklama ) Yabancı Yatırımcılar ve TAKASBANK ) Menkul Kıymetlerin Numaralandırılması ve Uluslararası Standartlar Çalışmaları ) YABANCI MENKUL KIYMETLER PİYASASI ULUSLARARASI TAHVİL PAZARI İŞLEYİŞ ESASLARI ) İşlem Görecek Menkul Kıymetler ) Para Birimi ) İşlem Valörü ) Menkul Kıymet Tanımı ) Teminat ) Teminat Türleri ) Teminatların yatırılma, çekilme ve değiştirilme esasları ) Borsa Payı ) Pazarlar ) Takas Esasları

6 ) Genel Esaslar ) Yükümlülüklerin Yerine Getirilmesi ) Alacakların Ödenmesi ) Temerrüt ve Disiplin Esasları ) Genel Esaslar ) Uygulanacak Temerrüt Faizleri ) Temerrüt Sonuçlandırma İşlemleri: ) Disiplin Cezaları ) TAKASBANK KREDİ UYGULAMALARI ) Takasbank Kredi Türleri ) Nakit Kredi Uygulama Esasları ) Taahhütname ) Limit ) İşlem Sınırları ) Taleplerin İletilmesi Ve Kredi Kullandırım Saatleri ) Vade ve Vade Sonu Ödeme Saatleri ) Kredi Türlerine Göre Fiyatlar ve Ödeme Esasları ) Kısmi Kredi Kapaması Ve Temdit Esasları ) Teminatlara İlişkin Hususlar ) TAKASBANK PARA PİYASASI (TPP) ) Dayanak ) İşlem Yapabilecek Kuruluşlar ) Başvuru Prosedürü ) Taahhütname ) Aracı Kuruluş Temsilcilerine İlişkin Esaslar ) Takasbank ın Konumu ) Limitler ) Alış-Satış Limitleri ) Teminatlara İlişkin Esaslar ) Teminat Türleri ) Teminat Değerleme ve Katsayılar ) Teminat Yatırma, Çekme, Değiştirme ) Teminat Değiştirme Çağrısı ) Teminat Tamamlama Çağrısı ) Teminatlardan Doğan Haklar ) Çalışma Esasları ) İşlem Saatleri ) Vade ) Tutar ) Emir Türleri ) Emirlerin İletilmesi ) Emirlerin Yayımlanması ) Emirlerin Gerçekleşmesi ) İşlemlerin Bildirimi ) İşlemlerin İptali ) Ödemelere İlişkin Esaslar ) Temerrüt ) Taraflararası İlişki ) Bilgi Dağıtım Ekranı Sayfa Düzeni ) Takasbank Para Piyasası'nda Aracı Kurum Müştelerine ait Geçici Fonların Nemalandırılması ) Yatırım Fonları, Yatırım Ortaklıkları ve Emeklilik Yatırım Fonlarına ait Nakdin Takasbank Para Piyasası nda Değerlendirilmesi

7 13) TAKASBANK ÖDÜNÇ PAY SENEDİ PİYASASI (ÖPSP) ) Amaç ) Takasbank ın Konumu ) Piyasa ya Katılabilecek Aracı Kuruluşlar ) Taahhütname Ve Temsilciler ) İşlem Yapılamayacak Durumlar ) Çalışma Esasları ) İşlemlere Konu Kıymetler ve Piyasa Değeri ) Valör ve Vadeler ) Komisyon Oranları ) Seanslar ve Seans Saatleri ) Teminatlara İlişkin Esaslar ) Emirler ) Limitler ve İşlem Sınırları ) Eşleşme ) Bilgi Dağıtım Ekranları ) Takas ve Ödemeler ) Ödünce Konu Kıymetten Doğan Haklar ) Kâr Payı ) Ödünce Konu Kıymetin Geri Çağrılması (Vadenin Kırılması) ) Temerrüt

8 1) TAKAS ve SAKLAMA İŞLEMLERİNİ DÜZENLEYEN MEVZUAT Takas ve saklama işlemlerine ilişkin temel düzenlemeler, Sermaye Piyasası Kanunu, Sermaye Piyasası Kurulu Tebliğleri, İMKB Yönetmelikleri ve İMKB Takas ve Saklama Merkezleri Yönetmeliğinde yer almaktadır. Konu hakkındaki mevzuat aşağıda açıklanmaktadır. 1.1) Sermaye Piyasası Kanunu Kanun un Sermaye Piyasasının Görev ve Yetkileri başlıklı 22 nci maddesinin (n) bendinde Sermaye piyasası araçlarının takası ve saklaması ile sermaye piyasası kurumlarının ve sermaye piyasası araçlarının derecelendirilmesini düzenlemek ve denetlemek Kurul un görevleri arasında sayılmıştır. Aynı maddenin son fıkrasına göre, Kurul yetkilerini, düzenleyici işlemler tesis ederek ve özel nitelikte kararlar alarak kullanır. Düzenleyici işlem niteliğinde yönetmelik ve tebliğler, Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe konulur. Özel nitelikli kararlardan kamuoyunu ilgilendirenler, Kurulun haftalık bülteni ile ilgili kişi ve kuruluşlara duyurulur. Kurul bu yetkisi çerçevesinde, takas ve saklama işlemlerine ilişkin olarak yönetmelik ve tebliğ gibi düzenleyici işlemler ve özel nitelikte ilke kararları almaktadır. Aynı Kanun un 39 uncu maddesinde ise...kuruluş ve faaliyet esasları Sermaye Piyasası Kurulu tarafından belirlenen sermaye piyasası araçlarının takas ve saklanması ile uğraşan kuruluşlar... hükmü ile bu kuruluşların Diğer Sermaye Piyasası Kurumları ndan olduğu belirtilmiştir. 1.2) İMKB Yönetmeliği Yönetmeliğin Menkul Kıymet Borsa İşlemleri Takası başlıklı 33 üncü maddesine göre Menkul kıymetlerin Borsa işlemlerinden kaynaklanan taahhütlerin yerine getirilme yöntem ve kuralları İMKB Takas ve Saklama Merkezleri Yönetmeliğinde belirtilir. Yönetmeliğin Üyelerin Alım Satım Taahhütlerini Yerine Getirmeleri ve Temerrüt başlıklı 35 inci maddesine aşağıda yer verilmiştir. Borsada menkul kıymetlerin alım satımı peşin esasına göre Türk Lirası ile yapılır. Peşin esası, alım satım işlemlerinin Borsada yapıldığı gün itibariyle kesinleşmesi ve bedelin ödenmesi ile teslimin bu Yönetmelik ve ilgili piyasa Yönetmeliklerinde öngörülen süre ve tarzda yapılmasını ifade eder. Yönetim kurulu ilgili mevzuat çerçevesinde dövizle ödemeye ve peşin işlem dışındaki türlerde işlem yapılmasına karar verebilir. 8

9 Menkul kıymetin satıcısı durumunda olan üyenin yükümlülüğü, satılan menkul veya onları temsil eden belgeleri veya hesaben teslim talimatlarını Yönetmelikte ve ilgili piyasa Yönetmeliklerinde belli edilen şartlarla Takas Merkezine teslim ederek bedellerini tahsil etmek; alıcı durumundaki üyenin yükümlülüğü ise, bu Yönetmelikteki şartlara uygun olarak satın aldığı menkul kıymetlerin bedellerini Takas Merkezine ödeyerek, menkul kıymetleri veya onları temsil eden belgeleri teslim almaktadır. Üyelerin kesinleşen alım satım işlemlerine ait karşılıklı yükümlülükleri, işlemin kesinleşmesini takip eden ve Yönetim Kurulunca tespit edilen süreler içinde yerine getirilir. Bu süreler içinde yükümlülüğünü yerine getirmeyen üyeden, temerrüde düştüğü tarihten itibaren taahhüdün yerine getirdiği tarihe kadar ve tesliminde temerrüde düşülen menkul kıymetlerin işlem günlerindeki ağırlıklı ortalama fiyatlarından hesaplanan toplam Borsa değerleri veya nakit borcu esas alınarak İMKB Repo Ters Repo Pazarında veya Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası İnterbank Para Piyasasında oluşan bir gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanın, her piyasa için Yönetim Kurulunca belirlenerek SPK tarafından onaylanan katına tekabül eden faiz oranından hesaplanan faiz tutarı tahsil olunur. Temerrüde düşen üyeye temerrüt halini sona erdirmesi için, Borsa Başkanlığınca belirlenen bir süre verilir. Bu sürenin sonunda işlem konusu menkul kıymetler, Borsa tarafından resen aldırılır veya sattırılır. Yönetim Kurulu resen alış ve satış yöntemlerini, temerrütlerin tahsil ve dağıtım esaslarını belirler. Bu suretle yapılan alım veya satımın sonuçları, yerine getirilmeyen alım veya satıma göre daha olumlu ise, herhangi bir işlem yapılmaz; işlem eskisine göre daha olumsuz şartlarda yapılmışsa, yükümlülüğünü yerine getirmeyen üye aradaki farkı Takas Merkezine ödemek zorundadır. İşlem konusu menkul kıymetleri satın almak veya satmak mümkün olmamışsa ve/veya anapara, değer farkları ve temerrüt faizi gibi üyenin yükümlülüğünün gerektirdiği ödemeler yapılmamışsa, ödenmesi gereken para, üyenin Borsaya yatırmış olduğu teminattan borsaca resen karşılanır. Borsa Yönetim Kurulu tarafından, temerrüde düşen üyeden üçüncü fıkrada açıklanan temerrüt faizi ile birlikte bu Yönetmeliğin 12 nci maddesinin beşinci fıkrası çerçevesinde, temerrüt halinin sona erdirilme zamanlarına, temerrüt tutar ve sayılarına göre farklı oranlarda veya farklı tutarlarda ve farklı sürelerle ilave teminat yatırması da istenebilir. Menkul kıymet veya nakit yükümlülüğünün takas süresi içinde yerine getirilmemesi; Borsa, Takas Merkezi veya Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasından veya üyenin kendi iradesi dışında ortaya çıkan teknik veya benzeri diğer nedenlerden kaynaklandığı taktirde, bu hususların geçerli bilgi ve belgeler ile tespit edilmesi halinde üyeden temerrüt faizi alınmayacağı gibi ilave teminat yatırması da istenemez. 1.3) İMKB Hisse Senetleri Piyasası Yönetmeliği Bu Yönetmeliğin Yükümlülüklerin Yerine Getirilmesinde Uygulanacak Yöntem başlıklı 32 nci maddesine göre Yükümlülüklerin yerine getirilmesinde İMKB Yönetmeliği nin ilgili hükümleri ile Takas ve Saklama Merkezleri Yönetmeliği ve Garanti Fonu Yönetmeliği hükümleri uygulanır. 9

10 Üyeler, İMKB Yönetmeliği ile bu Yönetmelik hükümleri çerçevesinde, yükümlülüklerini belirlenen koşullara uygun olarak süresi içinde yerine getirmemeleri halinde temerrüde düşmüş sayılırlar. Yönetmeliğin Nakit Temerrüdünde Uygulanacak Yöntem başlıklı 33 üncü maddesine göre Üyelerin satın aldıkları hisse senetleri karşılığında oluşan parasal yükümlülüklerini tamamen veya kısmen yerine getirmemeleri halinde, ilgili üyeye yerine getirilmeyen parasal yükümlülük oranında hisse senedi teslimatı yapılmaz. Önceki ay içinde gerçekleşen işlem hacmi, miktarı ve sözleşme adedi üzerinden, işlem yoğunluğu sıralaması esas alınarak hazırlanmış bulunan liste kullanılarak, üyenin satın aldığı hisse senetlerinden, yoğunluk sıralamasına göre en baştan başlamak üzere, yerine getirilmeyen parasal yükümlülüğü kadar hisse senedi üyeye teslim edilmez. Öncelikle temerrüde düşen üyenin beyanına göre temerrüde neden olan emirle alınan hisse senetleri teslim edilmez. Yönetmeliğin Hisse Senedi Temerrüdünde Uygulanacak Yöntem başlıklı 34 üncü maddesine göre Üyelerin satım sonucu oluşan hisse senedi yükümlülüklerini tamamen veya kısmen yerine getirmemeleri halinde, ilgili üyeye yerine getirmediği yükümlülük oranında parasal ödeme yapılmaz. Yönetmeliğin Temerrüde İlişkin Disiplin Hükümleri başlıklı 35 inci maddesine göre Temerrüt halinde İMKB Yönetmeliğinde belirlenen disiplin hükümleri uygulanır. 1.4) Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ Kurul un Seri:V, No:46 sayılı Tebliğinin Aracı Kuruluşların Yapamayacakları İş ve İşlemler başlıklı 58 inci maddesinin (f) bendine göre Aracı kurumlar sadece, müşterileri tarafından verilen satış emrinin yerine getirilmesi için teslim edilen menkul kıymetlerle, müşterinin alım emri gereği satın alınan menkul kıymetleri, borsa mevzuatında belirlenen satış emrinin geçerlilik süresi ve gerçekleşen alım emrinin tasfiyesi için öngörülen azami süre içinde emanetinde tutabilir. Bu halin dışında, aracı kurum, gerek kendisine gerekse müşterilerine ait menkul kıymetleri yetkili Takas ve Saklama Kuruluşu dışında hiçbir yerde tutamaz. 1.5) İMKB Takas ve Saklama Merkezleri Yönetmeliği İMKB üyelerinin Borsada gerçekleştirdikleri alım satım işlemlerinden doğan taahhütlerini yerine getirmelerinde karşılaşabilecek güçlükleri ve gecikmeleri ortadan kaldırmak, bu işlemlerin güvenli ve hatasız bir şekilde yapılmasını sağlamak, işlemlere verimlilik ve hız kazandırmak amacıyla Borsa ile uyumlu olarak çalışacak Takas ve Saklama Merkezinin çalışma esas ve usulleri İMKB Takas ve Saklama Merkezleri Yönetmeliği ile belirlenmiştir. Yönetmeliğe göre, Takas ve Saklama Merkezi Borsa da kurulu ilgili Müdürlük bünyesinde görev yapar. Ancak, Borsa Yönetim Kurulu kararı ve yapılacak anlaşma ile bu merkezlerin yönetimleri, birlikte veya ayrı ayrı Borsa dışında kurulu, münhasıran takas ve saklama faaliyetlerinde bulunan bir şirket ve/veya bankaya verilebilir. 10

11 1.5.1) Takas Merkezi Takas Merkezi, Borsada gerçekleştirilen alım satım işlemlerinden doğan menkul kıymetlerin teslimi ve bedellerin ödenmesine ilişkin taahhütlere ait takasın yapıldığı merkezdir. Borsa üyelerinin alım satım işlemlerinden doğan menkul kıymet teslim etme ve teslim alma taahhütleri ile alım satıma konu olan menkul kıymet karşılığındaki ödeme taahhütleri Takas Merkezi aracılığıyla hesaben sonuçlandırılır. Borsa Yönetim Kurulu tarafından kapsam dışı tutulanlar hariç, bütün Borsa işlemlerinin takasının Takas Merkezinde yapılması zorunludur ) Saklama Merkezi Saklama Yönetmeliğinde verilen yetkiye istinaden Saklama Merkezinin de yönetimi Borsa tarafından Takasbank A.Ş. ye bırakılmıştır. Saklama Merkezine tevdi edilecek menkul kıymetlerin veya bunları temsil eden belgelerin yıpranmamış, iptal edilmemiş, yargı mercilerince üzerlerine tedbir konulmamış, anapara ödeme süresi geçmemiş, eksik ve sahte olmaması gerekir. Bu nitelikteki menkul kıymetlerin değiştirilmesinde Saklama Merkezi sorumlu tutulamaz. Taraflar arasında menkul kıymetin niteliği hakkındaki anlaşmazlıklar Borsa Yönetimine intikal ettirilir. Yönetim Kurulu nun vereceği karar kesindir. Karar konusu menkul kıymetin niteliğindeki eksikli nedeniyle uğranılan zarar ilgili üye tarafından tanzim edilir ) İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. İMKB Yönetim Kurulu, Takas ve Saklama Merkezleri Yönetmeliği nde yer alan düzenlemeye dayanarak, takas ve saklama görevini, yaptığı anlaşmayla İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. ye vermiştir tarihinde İMKB Takas ve Saklama A.Ş. unvanı ile faaliyete geçen Banka anonim şirket statüsünde tarihine kadar faaliyetlerini sürdürmüştür. 23 Mart 1995 tarihli Resmi Gazete de yayımlanan 95/6551 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Takas ve Saklama Bankası A.Ş. unvanlı yatırım bankası kurulması izni verilmesi ile tarihinde yapılan Şirket Genel Kurulu nda alınan karar neticesinde İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. unvanını almış, bankacılık faaliyetlerine tarihinden itibaren başlamıştır. Bankanın sermayesi A ve B olmak üzere iki gruba ayrılmıştır. Hisse senetleri ancak İstanbul Menkul Kıymetler Borsası ve Üyeleri ile kurulmuş ve ileride kurulacak altın, döviz, vadeli işlem ve menkul kıymet borsaları ve bunların üyeleri arasında devredilebilir. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası hariç her bir ortağın payı doğrudan ve dolaylı olarak Banka sermayesinin %5 ini geçemez. A grubu payları temsil eden hisse senetleri sadece İstanbul Menkul Kıymetler Borsası na aittir, devredilemez. 11

12 Yönetim Kurulu nun 4 (dört) üyesi A grubu pay sahibi ortak, 5 (beş) üyesi B grubu pay sahibi ortaklar tarafından gösterilen adaylar arasından; 2 (iki) si Bankalar, 2 (iki) si Aracı Kurumlar Temsilcisi, 1 (bir) i de bunlardan sonra en çok oy almış aday olmak üzere Genel Kurul ca seçilir. 1 (bir) üye Sermaye Piyasası Kurulu tarafından Türk Ticaret Kanunu nun 275 inci maddesi hükmü dairesinde Sermaye Piyasası Kurulu Temsilcisi olarak atanır. Genel Müdür Yönetim Kurulu nun doğal üyesidir. Genel Müdür ün yokluğu halinde vekili sıfatı ile görevlendirilen Genel Müdür Yardımcısı Yönetim Kurulu nun doğal üyesidir. 12

13 2) SERMAYE PİYASASI ARAÇLARININ KAYDİLEŞTİRİLMESİ VE MERKEZİ KAYIT KURULUŞU YÖNETMELİĞİ tarih ve tarihli Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 4487 sayılı Kanun ile değişik 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu nun 10/A maddesi, sermaye piyasası araçları ve bunlara ilişkin hakların, özel hukuk tüzel kişiliğine haiz Merkezi Kayıt Kuruluşu tarafından kayden izleneceğini hükme bağlamıştır. Bu madde ile sermaye piyasalarının şeffaflaşması konusunda ciddî ve köklü reform çalışmalarından biri gerçekleştirilmektedir. Sermaye piyasası araçlarının kaydi sisteme geçirilmesi kağıt basımını ortadan kaldıracak, halka arzlarda ve sermaye artırımlarında ihraççı şirketlerin maliyetleri azalacaktır. Gerek halka arzedilen gerekse halka arzedilmeyen hisse senetleri ve ihraççı halka açık şirketlerin ortaklık bilgileri daha sağlıklı bir şekilde takip edilebilecektir. Sermaye piyasası araçlarının kaydi olarak tutulması çalınma, sahte araç basımı ve araçların fizikî olarak hasar görme risklerini ortadan kaldıracaktır. Halka açık şirketlerin sermaye artırımı ve temettü ödemelerinde verilen hizmetler kolaylaşacak ve daha kısa sürelerde gerçekleştirilebilecektir. Keza hisse senetlerinin kaydi olarak tek bir yerde tutulması takas işlemlerinde kolaylık sağlayacak ve temerrütleri azaltacaktır. Sonuç olarak, sermaye piyasası araçlarının kaydi sisteme geçirilmesiyle, sermaye piyasasında güven ve şeffaflık sağlanacak ve piyasanın derinliği artacaktır. Türkiye de yatırımcının sermaye piyasası araçları ile gerçek anlamda ilişkisinin çok kısa bir süre önce başladığı ve bu araçlardan özellikle hisse senetleriyle fiilen uğraşan kesimin de son derece sınırlı olduğu hususları gözönüne alındığında, Türkiye de sermaye piyasası araçlarının kaydi sisteme geçirilmesi işlemleri kısa sürede sonuçlandırılabilecek niteliktedir. Kayıtlar, Merkezi Kayıt Kuruluşu tarafından, bilgisayar ortamında, ihraçcılar, aracı kuruluşlar ve hak sahipleri itibariyle tutulacaktır. Merkez esas olarak, ihraççılar, aracı kuruluşlar ve hak sahipleri itibariyle tutulan kayıtların birbirleriyle tutarlılığını kontrol edecektir. Sermaye piyasası araçları ve bunlar üzerindeki haklara ilişkin kayıtlar, Kurul tarafından onaylanan takas ve saklama yetkisini haiz kuruluşlar nezdinde de tutulur ve bu kayıtların aynen aktarılması suretiyle Merkezi Kayıt Kuruluşu nda izlenir. Araçların türlerine ya da devir özelliklerine göre kayıt esasları ile kayıtların nasıl tutulacağı ve kayıtların tutulmasında yapılacak işlemlere ilişkin usul ve işlemler ile Merkezde kaydı tutulacak hakları, bu hakların bağlı olduğu sermaye piyasası araçlarını, ihraççılar ve sermaye piyasası araçları türleri itibariyle belirleme yetkisi de Kurul a bırakılmıştır. Kaydileştirilen sermaye piyasası araçlarına ilişkin kayıtların tutulmasının usul ve esasları hakkındaki Seri:IV, No:28 sayılı Tebliğ tarihli sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Tebliğ de değişiklik yapan Seri:IV, No:34 Kaydileştirilen Sermaye Piyasası Araçlarına İlişkin Kayıtların 13

14 Tutulmasının Usul ve Esasları Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Sermaye Piyasası Kanunu na göre, Merkezi Kayıt Kuruluşu nun kuruluş, faaliyet, çalışma ve denetim esasları Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılacak yönetmelikte belirlenir. Merkezi Kayıt Kuruluşunun Kuruluş, Faaliyet, Çalışma ve Denetim Esasları Hakkında Yönetmelik tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğe göre, Merkezi Kayıt Kuruluşu nda, İMKB, Kanun a göre kurulan diğer borsalar, Takasbank, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği ve bu kuruluşları temsile yetkili gerçek kişiler kurucu ortak olabilir. Anonim şirket statüsünde olan Merkezi Kayıt Kuruluşu nun kuruluş işlemleri tarihinde tamamlanarak tüzel kişilik kazanmıştır. Şirketin kurucu ortakları, İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş., İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği ve İstanbul Altın Borsası ve Takasbank temsilcisidir. Merkezi Kayıt Kuruluşu Üyeleri Merkezi Kayıt Kuruluşu üyeleri, ihraççı, aracı kuruluşlar, yetkili takas ve saklama kuruluşları ile Kurul tarafından belirlenen diğer kuruluşlardan oluşur. Aşağıda belirtilen şartları taşıyan kuruluşlar, üye olmak için MKK ya başvururlar ve MKK yönetim kurulu tarafından uygun görülen kuruluşa üyelik belgesi verilir. Üyeliğe kabul için - MKK tarafından belirlenmiş teknik donanım ve güvenlik sistemine sahip olmak, - Kayıtların yanlış tutulmasından dolayı doğacak zararların tazmini için, MKK yönetim kurulu tarafından gerekli görüldüğü takdirde sorumluluk sigortası yaptırmak, - Kayıt işlemlerinin yapılmasını ve izlenmesini yürütecek yeterli sayıda ve nitelikte personeli istihdam etmiş olmak, - Üyeliğe giriş aidatı yatırmak, - MKK yönetim kurulu tarafından belirlenip, Kurul tarafından onaylanan diğer şartları taşımak gerekmektedir. Üyelik için başvuracak kuruluşlardan, - Aracı kuruluşların, Kurul tarafından verilen alım satım aracılığı yetki belgesine veya Kurul düzenlemelerine uygun olarak sermaye piyasası aracı saklama yetkisine sahip olmaları ya da sermaye piyasası aracına ilişkin kaydileştirme tarihi itibariyle yetkili takas ve saklama kuruluşları ile saklama sözleşmesi imzalamış olmaları, - İhraçcıların, sermaye piyasası aracı ihraç etmiş olmaları, zorunludur. Seri:IV, No:34 Kaydileştirilen Sermaye Piyasası Araçlarına İlişkin Kayıtların Tutulmasının Usul ve Esasları Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ in yayımlanma tarihi itibariyle hisse senetleri borsada işlem gören ihraçcılar, İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. ile saklama sözleşmesi imzalamış aracı kuruluşlar ve yetkili takas ve saklama kuruluşları başvuru koşulu aranmaksızın MKK üyesi olurlar. Bunların en geç Kurulca belirlenecek süre sonuna kadar mevzuatın gerektirdiği üyelik şartlarını yerine getirmeleri zorunludur. MKK üyelik şartlarını belirlenen süre içerisinde 14

15 tamamlamayan aracı kuruluşlar ise kaydileştirilmiş payların alım satımına aracılık edemez. Sermaye piyasası araçlarının ve bunlara ilişkin hakların izlenmesi ile birlikte diğer bir takım yetki ve görevler Kanun ve Yönetmelik hükümleri gereği Merkezi Kayıt Kuruluşu na bırakılmıştır. Bunlar; - Sermaye piyasası araçlarını ve bunlara bağlı hakları, bilgisayar ortamında, üyeler ve hak sahipleri itibariyle kayden izlemek, - Kayıtların üyeler itibariyle tutarlılığını izlemek, tutarsızlık ve kaydi sisteme ilişkin düzenlemelere aykırılık tespiti halinde üyeler nezdinde gerekli düzenlemelerin yapılmasını istemek ve durumu derhal Kurul a bildirmek, sistemin güvenli çalışmasını sağlayacak önlemler almak ve uygulamak, - Kayıtların mevzuatta öngörülen çerçevede gizliliğini sağlamak, - Kurul tarafından Kanun un 10/A maddesine göre kaydı tutulmasına karar verilen sermaye piyasası araçlarının kaydileştirilmesine ilişkin işlemleri yapmak, öngörülen sürenin sonuna kadar teslim edilmeyen araçların yönetimine ilişkin haklarını kullanmak, mali haklarını kullanmak ve izlemek, - Yatırımcıları Koruma Fonunu idare ve temsil etmek, mevzuat gereğince Fon adına yapılması gereken işlemleri yapmak, - Kurul tarafından tedrici tasfiyelerine karar verilen aracı kurumların tasfiye işlemlerini Yatırımcıları Koruma Fonu adına ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde yürütmek, - Sermaye piyasası mevzuatı çerçevesinde verilen diğer görevleri ve düzenlemelerin gerektirdiği işlemleri yapmaktır. - MKK üyeleri veya üyelerle MKK arasında sistemin işleyişine ilişkin olarak çıkabilecek uyuşmazlıkların çözümünde tarafların 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemelerin Kanunu çerçevesinde tahkim sistemini kullanabilmelerine yardımcı olmaktır. Kayıtların yanlış tutulmasından doğacak bütün zararlardan bu kayıtları tutacak MKK, yetkili takas ve saklama kurumları, ihraççılar ve aracı kuruluşlar sorumlu kılınmış ayrıca, görevini kötüye kullanan yahut ihmal eden MKK personelinin, Devlet memuru gibi cezalandırılacağı öngörülerek, kayıtlara güven sağlanmıştır.) Nama yazılı payların devrinin, Türk Ticaret Kanununun 417 nci maddesi çerçevesinde pay defterine kaydında, ilgililerin başvurusuna gerek kalmaksızın, MKK nezdinde ihraççılar itibariyle tutulan kayıtlar esas alınabilecektir. Böylece pay defterlerinin güncelleştirilmesine kolaylık sağlanmış olacaktır. Sermaye piyasası araçlarının kaydileştirilmesini düzenleyen Kanunun 10/A maddesi Merkezi Kayıt Kuruluşunun tüzel kişilik kazandığı tarih olan tarihinde yürürlüğe girmiştir. Sermaye Piyasası Kanunu nun Geçici 6 ncı maddesi, 10/A maddesinin yürürlüğe girmesini izleyen üçüncü yılın sonuna kadar yapılan ihraçlarda, hak sahipleri, ihraçcı kuruluşlardan senet bastırılmasını talep edebileceklerini düzenlemektedir. Sermaye Piyasası Kanununun 10/A maddesine istinad eden tarih ve 43/1318 sayılı kararı ile, tarihinden itibaren İstanbul Menkul Kıymetler Borsasında işlem gören hisse senetlerinin özel hukuk tüzel kişiliğini haiz Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. tarafından kayden izlemeye başlanacağına karar verilmiş ve söz konusu 15

16 tarih itibariyle İMKB de işlem gören hisse senetleri Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. tarafından kayden izlenmeye alınmıştır. Kurulca Kanunun 10/A maddesine göre kaydı tutulması kararlaştırılan ve Kanunun yürürlüğe girmesinden önce ya da bu maddenin birinci fıkrası uyarınca bastırılan sermaye piyasası araçlarının tarihi sonuna kadar ihraçcı kuruluşlara, bunların yetkili kıldığı aracı kuruluşlara veya sermaye piyasası araçlarının kaydını tutacak Merkezi Kayıt Kuruluşuna teslim edilmesi zorunludur. Bu suretle teslim alınan senetler, Kurulca belirlenecek esaslar çerçevesinde Merkezi Kayıt Kuruluşunda toplanarak, iptal ve imha edilir, araçların temsil ettiği haklar Kanun hükümlerine göre Merkezi Kayıt Kuruluşunda kaydedilir. Bu sürenin sonuna kadar teslim edilmeyen sermaye piyasası araçları, bu tarihten sonra borsada işlem göremez, aracı kurumlarca alım satımına aracılık edilemez ve katılma belgelerinin geri alımı yapılamaz. Bu senetlere bağlı mali haklar, Merkezi Kayıt Kuruluşundan kayden izlenir ve senetlerini ikinci fıkradaki esaslara göre teslim etmeleri halinde hak sahiplerinin hesaplarına aktarılır; yönetime ilişkin haklar ise Merkezi Kayıt Kuruluşu tarafından kullanılır. Bu düzenlemede yer alan süreler Bakanlar Kurulu Kararı ile bir katına kadar uzatılabilir. 16