Dergisi. VAKlFLAR İÇİNDEKİLER. XXV. Sayı

Transkript

1 VAKlFLAR Dergisi XXV. Say ISSN Fiat: TL KDV Dahil 120 $ SAHIBI Vakflar Genel Müdürlüğü Adna Bayram ŞİBİL SORUMLU YAZI IŞLERI MÜDÜRÜ İbrahim ATEŞ INCELEME KURULU İbrahim ATEŞ Prof.Dr.Bahaeddin YEDiYILDIZ Prof.Dr.Refet YİNANÇ Dr.Mehmet ÖNDER SadiBAYRAM Mehmet NARİNCE TEKNIK YÖNETMEN Sadi BAYRAM\ Mehmet NARİNCE~ TASHIH. Hüseyin BAŞKA YA Yaynlanan yazlarda ileri sürülen fikir ve beyanlardan yaz sahipleri sorumludur. Makaleler kaynak gösterilmek kayd ile iktihas edilebilir. Ön Kapak Gebze Çoban Mustafa Paşa Külliyesi, genel görünüş. (Foto: Fatih MÜDERİSOGLU) Arka Kapak Matrakç Nasuh'a göre Gebze'nin 16. yüzyldaki minyatürü. (H.G.YURTAYDIN), Telefon (Ankara) BASILDIGI YER: Sistem Ofset Tel: ANKARA 1995 İÇİNDEKİLER Prof.Dr.Zafer BAYBURTLUOGLU Caca Oğlu Nureddin'in Vakfiyesi'nde Ad Geçen Yaplar... 5 Prof.Dr.Orhan Cezmi TUNCER Diyarbakr-Bitlis Kervan Yolu ve Üzerindeki Hanlarmz... 9 Doç.Dr.Tanju CANTAY Amasya Sultan Mesud Türbesi'nin Inşa Yl Yrd.Doç.Dr.Mehmet ÖZKARCI Gaziantep Lala Mustafa Paşa Külliyesi Dr.Fatih MÜDERRİSOGLU Bani ÇobanMustafa Paşa ve Bir Osmanl Şehri Gebze Mustafa DENKTAŞ Karaman'daki Klasik Devir Osmanl Yaplar Doç.Dr.Bekir DENİZ Aksaray-Melik Mahmud Gazi Hangah (Darphane) Kazs-1993 (Önrapor) Hayati BİNLER-Ali KILCI Sinaneddin Medresesi Yldray ÖZBEK Silifke Alaeddin Camii ve Tarihlendirilmesi Üzerine Notlar Prof.Dr.H.Örçün BARIŞTA Sarayönü ve Ladik'te Bulunan Türk Hallarndan Baz Ömekler Doç.Dr.Hasan YÜKSEL Selçuklular Döneminden Kalma,. Bir Vefa! Zaviyesi (Şeyh Marzuban Zaviyesi) Yrd.Doç.Ömer DEMiREL Sivas Mevlevlhanesi ve MevlevY Şeyhlerinin \), Sosyal Hayatiarna Dair Baz Tesbitler Dr.Celal Özer EMİROGLU-Hülya EMİROGÜ.J Karaözü'nün Tarihi Önemi ve Kültürel Değerleri Dr.Mehmet ÖNDER Konya'da Karatay Medresesi Portali Doç.Dr.Atilla ÇETİN Divan- Hümayun/Beğlikçi Kalemi'nin Görevleri ve Işleyişi Hakknda Önemli Bir Belge (1211/1 797) Ahmet Turan HAZAR Ulema ve Camileriyle Kilis Medreseleri Dr.Nazif ÖZTÜRK Yeni Vakflarn Amaç Kavramlar Üzerine Baz Düşünceler Prof. Dr.Hüseyin MEMİŞOGLU Bulgaristan'da Cemaati Islamiye ve Vakf Kurumlar

2 ~filhfifjel; ~IIDIIDfiln W[; 1r &itfim IL; n fi itfiilid L;~ fi!n@'irlh~ Yldray ÖZBEK ~:;.<: ilfke'de halk arasnda Merkez Camii, Camii Kebir ve Alaeddin Camii adlaryla bilinen eser, Göksunehri üzerindeki tarihi TaşköprünUn bat tarafnda, Bucakl Mahallesi'ne giden yolun başnda yeralmaktadr. Cami, dogu cephesinden dükkanlar, bat cephesinden çevre duvar, kuzey cepheden müftülük binasyla kuşatlarak bir avlu içine alnmştr. Sözkonusu avluya dogu duvarna açlmş bir kapdan girilmektedir. Üzerinde kesin tarih verebilecek herhangi bir kitabeye rastlanmayan yap, plan olarak kuzeygüney dogrultuda dikdörtgen bir şema göstermektedir. Ibadet mekan ikişerden iki sra sütun ile üç sahna ayrlmştr. Bütün sahnlar sivri tonazla örtülüdür. Mihrap önü bir kubbeyle vurgulanmştr. Kuzey cephede, dogu ve bat duvardan hafif çknh yapan son cemaat yeri bulunmaktadr. Girişi içerden olan minare, kuzeydogu köşede ana duvardan yükselmektedir. Caminin güney ve dogu cephesi çok sade olarak düzenlenmiştir. Bat cephede, sonradan yaplmş olabilecegine ilişkin herhangi bir dilatasyon izine raslamadgmz üçgen biçimli ve duvarlarn yars yükseklikte duvar pa~ndalar bulunmaktadr. Kuzey cephede, ikisi duvara gömülü, dördü serbest alt sütun üzerine dogu-bat dogrultuda atlmş sivri kemerlerle biçimlenmiş beş gözlü bir son cemaat yeri bulunmaktadr. Yekpare mermer olan bu sütunlar, muhtemelen çevredeki harabelerden toplanmşlardr ve boy olarak çok ksa oldugundan bodur bir görünüşe sahiptirler. Sütun başlarnn köşeleri küçük mukamascklarla pahlanmştr. Son cemaat yerinin üzeri ahşap bir sundurma ile örtülü olup, dogu ve bat taraflar duvarla kapatlmştr. Son cemaat yerinin revak kemerleriyle caminin kuzey duvar arasndaki baglant, giriş ekseninin dogusundaki sütuna atlmş tek bir kemerle saglanmştr. Son cemaat yerinin yeraldg kuzey cephe duvar Beylikler devri Bursa yaplarn andran bir kalkan duvara sahiptir. Sundurma üst örtünün yerine kubbe olabilecegi düşünülebilir ancak, üst örtünün kubbe olabilecegine ilişkin kalntlar günümüze ulaşamamştr. Kuzey duvar ortasna yerleştirilen giriş kaps, zencerek şeklindeki bir silmeyle çerçeve içine alnmştr. Kap kemeri basktr ve yivlendirilmiştir. Kap kemeri üzerinde renkli taş kaklmş olabilecegine ihtimal veren sekiz adet kartuş yeralmaktadr. Kap silmesi ile çat seviyesi arasndaki taş srasnn bozulmuş olmas, burada muhtemelen bir kitabe olabilecegini göstermektedir. Kapnn dogu ve batsna simetrik olabilecek şekilde iki pencere açlmştr. Ayrca giriş kapsnn dogusunda kalan duvara bir mihrabiye yerleştirilmiştir. Dogu ve bat duvarlarnda hiçbir açklk olmayan caminin harim bölümü, 17.59x17.58x17.49 xl 7.54 m. ölçülerinde yaklaşk kare bir mekandr. Cami avlusu sonradan doldugundan harim zemini 160 cm. kadar daha aşagda kalmştr. Harim, dördü duvara gömülü payeye, dördü serbest sütuna kuzey-güney dogrultuda atlmş sivri kemerlerle üç sahna ayrlmştr. Buradaki sütunlar, son cemaat yerinde kullanlanlarla ayn karakterdedir. Üst örtüleri sivri tonoz olan bu sahnlardan orta sahn, diger sahnlardan daha geniş tutulmuştur. Orta sahn güneyde mihrap önünde bir kubbeyle nihayetlenmektedir. Pandantifi çagrştran köşe üçgenleriyle geçilen kubbe, etek ksmnda sekizgene dönüşmektedir. Kubbe etegine açlan dikdörtgen biçimli dört pencere, Anadolu'da Alara Han'da ve Memluklu etkilerine maruz kalan güney bölgeleri ile Karaman'daki baz Karamoglu eserlerinde karşmza çkan gotik tarz üçlü kemerle nihayetlenmektedir. Kubbe dşardan bakldgtnda sekizgen bir kasnaga oturuyormuş gibi görünüyorsa

3 198 Yldray ÖZBEK da, burada kasnağn yüklendiği fonksiyon taşyc olmaktan ziyade kubbe çevresini. kuşatc, saran bir mimari unsur şeklindedir. Kasnağn düzenlenmesi daha sonraki onarmlarla değiştirilmiş olabilir. Caminin bat duvarnn sadeliğine rağmen, doğu duvarna iki adet dolap nişi aç4nştr. Ayrca bu duvara dört adet sivri formlu boşaltma kemeri yerleştirtlmiştir. Güney cephenin ortasnda, ana eksen üzerinde bulunan üç cepheli mihrap, duvardan dşa taşrlarak vurgulanmştr. Mihrap kavsaras üç sra mukamasldr ve üstte sağ ve solda birer kabara yeralmaktadr. Ikinci sradaki mukamaslarn içi istiridye kabuğu şeklinde düzenlenmiştir. Mihrabnhemen batsndaki minber, taştan yaplmşhr. Minberin gövdesi, kubbe eteğinde gördüğümüz gotik kemerli pencerenin daha büyük tutulmuş bir örneğiyle boşaltlmştr.minber basamaklarnn köşesi istiridye kabuğu motifiyle süslenmiştir. Güney duvara doğu ve batda birer mazgal pencere açlmştr. Ayrca mihrabn tam üzerinde diğerlerinden daha küçük tutulmuş bir pencere yeralmaktadr. Mihrabn doğu tarafnda bir de dolap nişi bulunmaktadr. Hakknda hiçbir araştrma yaplmamş olan caminin kitabe ve vakfiyesi 1 yoktur. Kilikya bölgesi Islami devir eserlerinden bahseden erken tarihli iki makalede 2 cami hakknda bilgi yoktur. XVIII XIX. yüzylda bölgeye gelen batl seyyahlardan hiçbiris 3 bu eseden bahsatmez. Ancak, Alshan'n eserinde Silifke'ye ait bir panoramik çizirnde sözkonusu cami sluet olarak seçilebilmektedir. 4 Stephane Yerasimos'un Les Voyageurs Dans L'Empire Ottoman (XIV e-xvi e Siecles) adl eserinde ve yllarnda Silifke ve çevresini gezdiklerini belirttiği seyyahlar Arnold von Harff ve Thedose Zygomalas'n seyahatnamelerinde de camiye rastlanmamştr. 5 XVII. yüzyln ikinci yarsnda bölgeyi dolaşan Evliya Çelebi, Silifke'yi "Kalesi içinde 60 ev olup, hendeği yoktur. Kalesi içinde Sultan Bayezit Camlf vardr. Varoşunda üç cami olup çarş içinde Sultan' Alaeddfn Cômif, Ramazan Ağa Mescidi, Urun Mahallesi Mescidi, Bozkr Mescidi vardr. Bir hamam, iki han, 50 dükkan vardr. Paşa saray su kenarndadi' şeklinde anlatmaktadf. Evliya Çelebi'nin "Çarş içinde Sultan Alaeddln Camii" şeklinde tarif ettiği eser, bugün doğu duvarnda eski dükkaniarn sralandğ Alaeddin Camii olsa gerektir. Sami Göktürk 7 ve!zzet Aslan 8, camiyi (Alaeddin Camii adndan olsa gerek) hiçbir kaynak göstermeden 1226 ylna, Alaeddln Keykubat dönemine yerleştirirler. Anadolu Selçuklularn zaman zaman bölgeye aknlar olmuştur. Hatta O.Turan, XII. yüzyl sonlarnda kalabalk bir Türkmen grubunun Kilikya bölgesine girdiğini, Silifke'nin de baz tarihi takvimlerde Klçarslan tarafndan fethine dair bilgiler olduğunu belirti~. Selçuklu hücumlarna karş koyamayan Ermeni kral IL Leon 1210'da bölgeyi Kbrs'la ilişkili Hospatilier şovalyelerine terk etmiş, bunu onayiatmak için Papa III. lnnocent'e başvurmuştur. I. Alaedd!n Keykubat 1224'de Kilikya üzerine yürümüş, Mübarizeddin Ertokuş ve Çavl'nn Kbrs'tan gelecek yardmlar engellemek için harekete geçmeleri üzerine, Selçuklular Silifke'ye kadar birkaç 1. Kitabesi olmayan caminin vakfiyesiyle ilgili olarak Vakflar Genel Müdürlüğü Arşivi'ndeki!çel Vakflanna ilişkin 2351 no'lu defter incelenmiş ve "H.1285 M.869 ylnda camiye tayin edilen Mustafa Efendi'nin vefat ile kuyud- hakanice kaytl vakfiyesi olmamas nedeniyle hazineye zaptna ilişkin 26 Şewal 1327 tar-ihli llmuhaber" kaydna rastlanmş ve eserin vakfiyesinin olmadğ veya varsa da günümüze ulaşamadğ anlaşlmştr. 2. Otto-Dorn, K., "lslamsche Denkmaler Klkens" Jahrbuch für Kleinasiatische Forschung, 1952/53, Baud Il, Hedelberg, 953, s ; Erdmann, K., "Zur türkisehen Baukunst seldschukischer und Osmaniseher Zeit'', lstanbuler Mittdlunger, 8, Istanbul, 958, s.23 vd. 3. XVIII-XIX. yüzyllarda bölgeye gelen fakat camiden bahsetmeyen seyyahlar için bkz. Alshan, L.M., Sissouan on L'Annenia-Cilicie, Venise, 899; Beaufort, F., Karamania or A Brief Descnption of the South Coast of Asia Minor and of the Remains of Antiquty, London, 187; Laborde, A.de., Hall et Leon de Laborde Voyage Asie Mineure, Paris, 1838; Longlois, V., Voyage dans la Ciliicie, Paris, 1861; Tschihatscheff, P.v., Reisen in Klenasien und Armenien , Gotha, 1867; Texer, C., Küçük Asya, (Çev:A.Suat), Istanbul, 340,C. lli. 4. L.M. A)shan'n yukarda künyesini verdiğimiz seyahatnamesinde Silifke'ye ait üç çizim vardr. Bunlardan biri bugün tamamen yklmş olan Jüpiter Tapnağna aittir. Bir diğeri ise Silifke Kalesi ve içinde bugün hiçbir izine rastlanmayan ve II. Bayezd döneminde yapldğ belirtilen cami vardr. Üçüncü çizimde genel bir Silifke görüntüsü verilmiştir. Bu görüntüde tarihi köprünün iki gözü ve hemen arkasnda Alaeddin Dmü yeralmaktadr. Bkz. Alshan L.M., a.g.e., s Yerasimos, S., Les Voyageurs Dans L'Empire Ottoman (XIV-XVI Siecles), Ankara, 99, s ve 34. Bu iki seyyahtan Theodose Zygaomalas'n eserine ulaşlamamştr. Yerasimos'un A. von Harffn eserinin 80 ve 237. sayfalannda bölgeden bahsettiğini bildirmesine rağmen, eserin sözkonusu sayfalar Alman Kültür Merkezi araclğyla Almanya'dan getirtilmiş (A.K.M. yetkililerine teşekkür ederim) ancak ilgili sayfalarda bölgeden bahsedilmedigi görülmüştür. A.von Harffn eseri için bkz. Die PUgerfahrt Ritters Arnold von Harff, Köln, A.von Harff tantan yazlar için bkz. Eyice, S., "Amold von Harff, Türk Yurdu, S.254, 956; Eyice, S., "Il.Bayezd Devrinde Davet Edilen Batllar (Arnold von Harff-Leonardo da Vinci-Michelangelo)," Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S.4/19, s Evliya Çelebi, Seyahatname, (Sadeleştiren: Z.Danşman), Istanbul, 971, c.xlll, s Göktürk, S., Silifke Tarihi, Istanbul, 987, s Aslan,!., Silifke Tarihi, Adana, 981, s Turan, 0., Selçuklular Zamannda Türkiye, Istanbul, 1971, s. 216.

4 SIUFKE ALAEDDIN CAMII VE TARlHLENDIRILMESI ÜZERINE NOTLAR 99 istisna bütün Iç-il kalelerini zaptetrnişlerdir. Ancak, 226'da Ermeni kral Heytun ile anlaşma yaplarak Silifke Hospatilier'lere braklmştro_ Görüldügü üzere, Selçuklular zamannda özellikle de I. Alaedd!n Keykubat devrinde Silifke'nin yerleşimine dönük fethine dair kesin bilgiler yoktur. Kanaatimiz odur ki, Silifke Selçuklular zamannda bahsettigirniz amaçla fethedilememiş, ancak ticari öneme sahip sahil bölgeleri kontrol altna alnmş, en azndan buralardaki Ermeni egemenligi krdmş ve faaliyet sahas daraltlmştr. Zaten erken tarihli Selçuklu kaynaklarnda da bölgenin fethine Uişkin bilgiye rastlanmamaktadr yllarnda Iç-il bölgesi ve sahulerinin Karamanllar elinde oldugu belirtilirse de 3 Karamanogullar Silifke'yi 359'dan ewel almamşlardr4. Bu tarihten birkaç yl sonra Kbrs kral olan Pierre de Lusignan, Korikos ve Geben dşnda Karamanogullar'nn elinde olan sahil bölgeleri ve Si- lifke'yi almak istemişse de, Alanya ve Antalya beyleriyle birleşen Karamanoglu Alaeddin Ali Bey'in mukavemeti ile karşlaşmştr 15. Karamanoglu Alaeddln Ali Bey, Eretnaoglu Mehmet Bey tarafndan elde edilen baz Karaman ümerasnn entrikasyla öldürülen kardeşi Seyfettin Süleyman Bey'in yerine geçmiş ve yllar arasnda hüküm sürmüştür 6. Saltanat srasnda Silifke'deki camiyi yaptrmş olabilecegini (Alaedd!n Cami adnn da buradan kaynaklandg) düşündügümüz Alaedd!n Ali Bey'in daha önce Karamanllarn elinde olmadgn belirttigirniz Korikos kalesinin fethine çktg, hatta gaza mal ve Mevlana'nn üzerine bir türbe yaptrmay ahd eyledigi ve yeşil türbeyi bünyad ettigi Şikari tarafndan bildirilir 7. H.Karamagaral ise, Alaeddin Ali Bey'in sözkonusu sefer sonrasnda türbenin dilirfilikubbesinin dşn turkuvaz çinilerle kap Iatmş olabilecegini belirtir 8. Muhtelif Karaman beylerinin hakimiyeti altnda kalan Silifke, 4 73 ylnda Gedik Ahmet Paşa tarafndan zaptedilerek Osmanl topraklarna katlmştr9. Fatih dönemi tarihçilerinden Aşkpaşaoglu, Saruca Paşa'nn Silifke'de bir Cuma Mescidi, Cezeri Kasm Paşa'nn da cami ve imaret yaptrdgn yaza~ 0. E.H. Ayverdi'nin de tarihi kaytlara dayanarak varlgn belirttigi 21 bu eserler bugün mevcut degildirler ve esasen E. Çelebi'nin bahsetmemiş olmasna baklrsa XVII. yüzyln ikinci yarsndan önce de yklmş olmaldrlar. Daha önce belirtildigi gibi, Anadolu Türk Mimarlk Tarihi literatürüne girmemiş olan camiden Karamanoglu abidelerinin toplu olarak ele alndg 'Karaman Devri Sanat" adl eserde 22 de bahsedilmez. Silifke Alaedd!n Camii'nin plan şemasna XII. yüzyldan XV. yüzyla kadar Anadolu'nun Erzurum, Siirt, Konya, Ermenek, Milas, Uşak gibi degişik bölgelerinde rastlanmaktadr. Ilk inşas XII. yüzydn ilk çeyregine rastlayan, ancak 260 yllarnda bugünkü şeklini alan Siirt Ulu Camii'nde 23 mihrap önü kubbesi ve tonoz birleşiminin ilk örnegine rastlanmaktadr. Bu yönüyle Silifke'deki plan şemasnn prota tipi saylabilir. Güney duvar içkale sudarna yaslanan ve yanndaki tarihli minare ile yaplmş olabilecegi kabul edilen Erzurum Kale Mescidi'ndi2 4, mihrap önünde bir kubbe, onun arkasnda çapraz tonazla örtülü bir çeşit eyvan ve yanlarda üzerieri beşik tonazla örtülü mekanlardan oluşan bir plan şemas izlenmektedir. H.Karamagaral'nn Konya Alaedd!n Cami! hakknda Altunaba vakfiyesinde geçen "Camiül Kebir-ül Atika" tarifine dayanarak, Anadolu Selçuklular zamannda, tarihleri arasnda yaplmş oldugunu belirttigi ve restitüsyon plann çkardg Konya lplikçi Camii'ndi2 5, Silifke Alaeddin Camii plannn erken tarihli bir örnegine rastlanmaktadr. Bu plandaki tek fark mihraba dik olarak uzanan sahn saysnn yedi olmasdr. Sahn saysnn artmasna bagl olarak a~k says da arlmştr. Bu cami, Karamanogullan zamannda 332 tarihinde onarlarak bugünkü halini almşt~ 6. o. Tekindağ, Ş.M.C., "Silifke" Tarili Enstitüsü Dergisi, S.., Ekim 97,!stanbul, s Heyd,W., Yakndoğu Ticaret Tarihi (Çev: E.Z.Karal), Ankara, 975, s lbn-i Bibi, Selçukname, (Çev:M.N.Gençosman), Ankara, 94 ; K erimüddin Mahmud Aksarayi, Müsameret al-ahyar (Çev:M.N.Gençosman), Ankara, Turan, 0., a.g.e., s Tekindağ, Ş.M.C., a.g.m., s Tekindağ, Ş.M.C., a.g.m., s Uzunçarşl,!.H., Anadolu Beylikleri Akkoyunlu ve Karakoyunlu Devletleri, Ankara, 988, s. 2-3 vd. 7. Şikari, Karamanoğullan Tarihi (Türkçeleştiren: M. Koman), Konya, 946, s Karamağaral, H., "Mevlana'nn Türbesi", Türk Etnografya Dergisi, S.VII-VIII, Istanbul, 966, s Aşkpaşaoğlu Tarihi (Haz:N.Atsz), Ankara, 985, s Aşkpaşaoğlu Tarihi (Haz:N.Atsz), Ankara, 985, s Ayverdi, E.H.,-Yüksel,I.A., lk 250 Senenin Osmanl Mimarisi,!stanbul, 976, s Diez, E.-Aslanapa, 0.-Koman, M., Karaman Devri Sanat, Istanbul, Ülgen, A.S., "Siirt Ulu Camii", Vakflar Dergisi, S. V., Ankara, 1962, s Ark, R., "Erzurum'da Iki Cami, Vakflar Dergisi, S.VIII, Ankara, 1969, s ; Ünal, R.H.,"Erzurum!U Dahilindeki Islami Devir Antlan Üzerine Bir Inceleme", Araştrma Dergisi, S.VI. Erzurum 1974, s Konya lpllkçi Camii'nin restitüsyonuyla ilgili olarak 987 ylnda Kahire'de düzenlenen VIII. Türk Sanatlar Kongresi'ne Halük Karamağaral tarafndan bir bildiri sunulmuştur. Bu bilgiler tarihinde kendisiyle yaplan görüşmede elde edilmiştir. Restirusyon plan için kendilerine teşekkür ederim. 26. Diez, E.-Aslanapa, 0.-Koman, M., a.g.e., s.132.

5 200 Yldray ÖZBEK Karamanogullar tarafndan çok sk olarak kullanlan bu plan şemasna beylikler döneminde Anadolu'nun çeşitli bölgelerinde rastlanmaktadr. Avlusundaki iki türbenin kilabelerine dayanlarak yliarm Kaamanogullar dönemine tarihleneo Ürgüp/Dams:köy Taşknpaşa CamiP, mihraba dik olarak uzanan üç sahndan ibaret olup, mihrap önü kubbeyle vurgulanmştr. Geri kalan bölümler eşit mekana bölünerek muhtemelen üzerieri çapraz tonazla örtülmüştür. Taşknpaşa Camii'nin cümle kaps kemerinde renkli taş kaklmş kartuşlada Silifke Alaeddin Camii kapsndaki düzenleme büyük benzerlik göstermektedir. A. Kzltan tarafndan XIV. yüzyla 28, E.Diez ve G.Öney tarafndan da 436'ya tarihlenenen Ermenek Meydan Camii 29, harirn ve son cemaat yeri olmak üzere iki mekandan oluşmaktadr. Harim mihraba dik uzanan üç sahna bölünmüş olup, mihrap önünde bir kubbe bulunmaktadr. Birbirine eş beş bölüm çapraz tonazla örtülmüştür. Silifke Alaeddln Camii planyla çok büyük benzerlikleri olan bir başka XIV. yüzyl eseri ise, 378'de Ahmet Gazi tarafndan yaptrlan Milas Ulu Camii 30 dir. Menteşeogullarnn bu eserinde harim mihraba dikey üç sahna ayrlmştr. Mihrap önünde dört ayaga atlmş kemerlerle taşnan bir kubbe yeralmaktadr. Kubbede dahil bütün üst örtü sekiz ayakla taşnmaktadr. Bat ve orta sahnn üstü beşik tonozla, dogudaki sahn ise çapraz tonozlarla örtülüdür. Tarihi tartşlabilir olmakla birlikte M. Akok tarafndan XIV. yüzyl ortalarna yerleştirilen Uşak Ulu Camii 31, bu şemann bir diger örnegidir. Mihraba dikey üç sahndan oluşan Camii mihrap önü kubbesi tüm mekana hakimdir. Orta sahnn kubbeden sonraki bölümü sivri tonazla örtülüdür. Yanlardaki sahnlar üçer kubbe ile örtülüdür. Caminin kuzeyinde, üzerieri kubbeyle örtülü beş bölümlü bir son cemaat yeri bulunmaktadr. Yukarda plan olarak örneklerini verdigirniz Silifke Alaeddln Camii, tarihi bilgilerin açkça gösterdigi üzere (Silifke'nin Anadolu Selçuklularnca fethedilememiş olmas, Osmanl dönemi yaplarnn bilinmesi) bir Karamanogulu eseridir. Tarihi bilgilerin yannda eser, çeşitli yapsal ve süsleme özellikleriyle de XIV. yüzyl Beylikler- dönemine yerleştirilebilir. Antsal ölçülerde olmayan ve süsleme yönünden oldukça sade tutulan porta) tam anlamyla beylikler devri özelligi 32 taşr. Bu dönem özelligi olarak porta!, boyuna degil enine genişleme eğilimindedir. Kap üzerine açlan ve renkli taş kaklmş olabilecegini belirttiğimiz kartuşlara du Ermenek To! Medrese ve Taşknpaşa Camii portalleri gibi Karamanoğlu es-zrlerinde 33 rastlanmal:tadr. Selçuklu geleneğini hatrlatan mihrap, güney duvar ölçeğinde daha küçük tutulmuştur ve l:avsara mukarnaslarnda görülen kaba işçilikten dolay daha çok beylikler devri özelliği taşr. XIII. yüzyln ilk yarsna yerleştirilen Kara:nan Ebu! Feth Mescidi mihrabna 34 da düzenleme olarak çok benzer. Kubbe eteğine açlan ve biçim olarak taş minher gövdesindeki uygulamaya benzeyen gotikimsi üç kemerli pencerelerin ilk örneklerine Alara Han ve Güneydoğu Anadolu'daki Memluk tesirlerini yanstan baz yaplarda ras:lanmakla beraber, Ermenek Tol Medrese Türbesi kaps 35 ile Karaman Arapzade Camii porlalindeki ki!abelikte 36 de yukarda bahsettigirniz üç kemerli formun uygulamcsna ras:lanr. Ayrca Silifke Alaeddin Camü'nde, mihrap önü ~bbesinin etegine açlan az saydaki pencereler de bir beylikler devri özelligiolarak kabul edilebilir. Karamanoğlu eserlerinde daha çok taşyc olarak paye kullanlmşken burada sütun kullanlmas, bölgedeki antik harabe zenginligine baglanabilir. Ancak sütun başlklarnn devşirme oldugu söylenemez. Sütunlarn boy olarak bodurlugu ve sütun başlklarnn formu Ermenek T ol Medresenin avlu revaklarndaki örneklere benzemektedir. Daha çok güneye Memluk gelenegine baglanan istiridye kabugu motifi, pekçok Karamanoglu eserinde süsleme programna girmiştir ve Silifke'deki camide de mihrap mukarnaslarnn ve minher merdivenlerinin köşelerinin süslenmesinde kullanlmştr. Yapy Karamanoğullarna yerleştirmemize neden olan diğer bir özellik de taşn, hem genel inşaat malzemesi hem de minher malzemesi olmasdr. En yakn bölgedeki Karamanoglu eseri olarak Mut La! Aga Cama'yle karşlaştrldgnda, mekan organizasyonu ve son cemaat yeri üst örtüsünün kubbe olmamas gibi olumsuz sebeplerden dolay tarihip bu eserden daha önce yaplmş olmas gerektiği kabul edilmelidir. Netice olarak, Silifke Alaedd!n Camii, plan olarak Anadolu Selçuklu döneminde bilinen ve Karamanogullar tarafndan tannan bir şemann (Konya lplikçi Camii) Alaeddin Ali Bey zamannda kesin olarak Karamanoglu topraklarna katlmş olan Silifke'deki bir uygulamas:dr. 27. D:ez, E.-Ash:napa, 0.-Koman, M. a.g.e., s.l Kzltan, A., Anado 1 u Beylik'erinde Cami ve Mesci~!r, Istanbul, 1958, s Diez, E-Aslanapa, 0.-Koman, M., a.g.e., s.l4; Öney, G.,. eylikler Devri Sanat, Ankara, 1989, s Al<.:-rca, A Akarca, T., Milas, Istanbul, 1954, s Akok, M., "Uşak Ulu Camii", Vakflar Dergisi, S.IU, Ankara, 1956, s Ünal, R.H., Osmanl Öne<. :i Anadolu Türk Mimari:inde,Ta;kapdar, İimir, 1982, s. lll. 33. Dicz, E-Aslnnapa, 0.-Koman, M., a.g.c., s. 23 ve ~-.krer, Ö., XIII-XIV. Yii;.yllarda Anadolu Milrablar, Ankara, 1976, s.l Diez, E.-Aslanapa, 0.-Ko.nan, M., a.g.e., s Diez, E.-Aslanapa, 0.-Komc., M., a.!j.e., s Diez, E.-Aslanapa, 0.-Kman, M, age., s. 31; Kzltcn, A., age., s. 20; Ominin ltl44 ylnda inşa edilmiş olabilcx:cğine- ih;kin ~ Are!, f,1., "Mut'tc:ki Kararanoğullar DCJri Eser br i", Vakflar D ~rgisi, S. V., Ankara, 1%2, s. 244.

6 SILIFKE ALAEDDIN CAMII VE TARIHLENDIRILMESI ÜZERINE NOTLAR 201 Res. 1: Silifke Alôeddin Camii genel görünüş. Res. 2: Silifke Alaeddin Camii son cemaat yeri.

7 202 Yldray ÖZBEK Res. 5: Silifke Alô.eddin Camii harimden görünüş Res. 3: Silifke Alô.eddin Camii giriş kaps. Res. 4: Silifke Alô.eddin Camii giriş porta/i.

8 SILIFKE ALAEDDIN CAMII VE TARIHLENDIRILMESI ÜZERINE NOTLAR 203 Res. 6: Silifke Alô.eddin Camii iç mekandan doğu duvan görünüş. Res. 7: Silifke Alô.eddin Camii mihrap önü kubbesinin içten görünüşü.

9 204 Yldray ÖZBEK Res. 8: Silifke Alaeddin Camii mihrap önü kubbesinin dş görünüşü. Res. 9: Silifke Alôeddin Camii mihrab. Res. 10: Silifke Alaeddin Camii minberi. Res. ll: L.M. Alshan'n Silifke çizimi.

10 SILIFKE ALAEDDIN CAMII VE TARIHLENDIRILMESI ÜZERINE NOTIAR 205 ~l> i i : o o ' i 1 o o : : i ::_~~-~--~=:::::-::~ :::.,...-~,..., i : : :! : o o 1 : o o r--i : : 1 : r-i i 1 1 i i : : :! o o re,. ~----~ ~!!! : i! o ~ : o r-: : : o ; o r !j '! U Plan 1: Silifke Aleaddin Cam i --~~~--~~--$~~ K V GM ar sivinden işlenerek

11 206 Yldray ÖZBEK 2: <! u z (.{) o - UJ o ::::s:: <! s:: UJ lll...j ""'O <! <! _s:: "5 -~ <! UJ <:( ::::s:: LL :i...j 2 (.{) - n..: cr) N c- c'.i s:: o o es:

12 SILIFKE A ALAEDDIN CAMII VE - --T~A~ru~H~L~E~N~D~lru~L~M~E~Sl~ ~ ~INE ::...::_~ UZEruNE NOTLAR _207,./'---~ --..., :i / ' i / ', ' ft ' : l \ 1 \ " ':1 \:: : \ :, :\ : : r- : ll',, ' \ ll \ 1 ' 1 ' \ ' ' 1 ' : '\.! : ~;~;;i;;~id ~ ~ : '\., -----L---- ',, / ' : ',, //. ', // : ', /,. ',, ', /, : ' / 1,~<... / ' / ' /' ', / ' / ' : // ',, :,' :,,', 1 ERZURUM KALE Plan 3: (R. Ark'tan) o :1/50

13 208 Yldray ÖZBEK 1 ' ; \ \ 1 '----r r \ : ' ' i ' ' : R ' 1 ' p ' : i ' : ' ' : i!,... ~...,, i, \ : :!!! i ' :! tj ' '! ' : :,! ' ' ~ '.' :! ~ : ' ' : \j \i : :_ Plan 4: o 1 1 'l 4,..., KONYA İPLIKÇi CAMi RESTi TÜSYON PLANI (H. Koromoğorol'don) Plan 6: (MiLAS U!Jj CAMii PLANI) ( A.A Karca dm)

14 SILIFKE ALAEDDIN CAMII VE TARIHLENDIRILMESI ÜZERINE NOTLAR ~ Plan 5: ERMENAK MEYDAN CAMI! PLANI (A. Kzltandan

15 210 Yldray ÖZBEK ~ Ct:) UŞAK_ ULU CAMI PLANI Plan 7: (M. Akok'tan)