PARASOMNĠLER. Doç.Dr.Nalan Kayrak Göztepe Medical Park Hastanesi Nöroloji Uzmanı

Transkript

1 PARASOMNĠLER Doç.Dr.Nalan Kayrak Göztepe Medical Park Hastanesi Nöroloji Uzmanı

2 Parasomniler Genel Özellikler Parasomniler, uykuya dalarken, uyku sırasında veya uyanırken ortaya çıkan istenmeyen olay veya deneyimlerdir Yunanca para (yanında, birlikte, sırasında) ve Latince somnos (uyku) kelimelerinden meydana gelir Klinikte uykuya eşlik eden istenmeyen olaylar anlamında kullanılır

3 PARASOMNĠLER Sınıflama (ICSD 2005) NREM den Uyanmayla ĠliĢkili Parasomniler REM le ĠliĢkili Parasomniler Diğer Parasomniler

4 PARASOMNĠLER NREM den Uyanmayla ĠliĢkili Konfüzyonel Uyanmalar Uyurgezerlik Uyku terörleri REM le ĠliĢkili Diğer parasomniler

5 PARASOMNĠLER Uyanmayla ĠliĢkili (NREM den) REM le ĠliĢkili REM İlişkili Davranış Bozukluğu (RDB) Reküren İzole Uyku Paralizisi Kabuslar Diğer parasomniler

6 PARASOMNĠLER NREM den Uyanmayla ĠliĢkili REM le ĠliĢkili Diğer Uykuyla İlişkili Dissosiyatif Bozukluklar Uyku Enürezisi Uykuyla İlişkili İnleme (Catathrenia) Patlayan Kafa Sendromu Uykuyla İlişkili Halusinasyonlar Uykuyla İlişkili Yeme Bozukluğu Parasomni (Özelleşmemiş) Madde ve İlaca bağlı Parasomniler Medikal Duruma Bağlı Parasomniler

7 Uyku başlangıcı ritmik hareket bozukluğu Nokturnal bacak krampları UYANIK REM Uyurgezerlik Konfüzyonel uyanmalar Uyku terörleri Uyku enürezisi Uyurgezerlik Uyku bruksizmi Gece bacak krampları Uyku enürezisi RDB Kabuslar Uyku enürezisi Uyku bruksizmi Uyku paralizisi NREM1 NREM2 NREM3 NREM

8 PARASOMNĠLER NREM den Uyanmayla ĠliĢkili Konfüzyonel Uyanmalar Uyurgezerlik Uyku terörleri REM le ĠliĢkili Diğer

9 Konfüzyonel Uyanmalar Tanı Kriterleri (ICSD 2005) Gece uykusu veya gündüz uyuklamasını izleyen arousal veya uyanma sırasında ortaya çıkan tekrarlayan mental konfüzyon hali veya konfüzyonel davranış Bozukluk başka uyku bozukluğu, medikal, nörolojik bozukluk, mental bozukluk, ilaç kullanımı, ilaç kötüye kullanımı ile açıklanmamalı

10 Konfüzyonel Uyanmalar Epidemiyoloji Konfüzyonel Uyanmalar Cins farkı yok Çocuk ve <35 yaş olanlarda daha sık Çocuklarda 3-13 yaş arası % yaştan büyüklerde % 2.9-% 4.2 arası sıklık

11 Konfüzyonel Uyanmalar KLĠNĠK Uyanma sonrası mental konfüzyon veya konfüzyonel davranış Zaman ve yer dezoryantasyonu Anterograd ve retrograd bellek bozukluğu Uygunsuz davranış Epizodun genellikle dakikalarca sürmesi Uyanık görünüm var ancak canlılık durumunda ve bilişsel fonksiyonlarda bozulma Zorla uyandırılma tabloyu kötüleştirir Uykuda konuşma veya bağırma, bruksizm eşlik edebilir Epizodlar sıklıkla 5-15 dk sürer, bazen dakika sürebilir

12 Konfüzyonel Uyanmalar PREDĠSPOZAN FAKTÖRLER Genetik faktörler Çalışma saat değişiklikleri, şift değişmeleri, Diğer uyku bozuklukları: hipersomni, insomni, sirkadiyen ritm bozuklukları Yetersiz uyku, stres, anksiyete, bipolar ve depresif bozukluklar Uyku deprivasyonu sonrasındaki dönem Alkol kullanımı OSAS, PLMD Psikotrop ilaç kullanımı İlaç kötüye kullanımı Zorla uyandırmalar

13 Konfüzyonel Uyanmalar BAġLANGIÇ, GĠDĠġ VE KOMPLĠKASYONLAR Çocukluk çağında başlar ve iyi gidişlidir 5 yaşından sonra görülme sıklığı giderek azalır Daha sonra adolesan dönemde uyurgezerlik olarak izlenebilir. PATOLOJĠ VE PATOFĠZYOLOJĠ Çoğunlukla spesifik bulgu yok Uyanmayla ilişkili merkezlerde lezyonlar ( posterior hipotalamus, orta beyin retiküler alan, periventriküler gri madde)

14 Konfüzyonel Uyanmalar PSG VE DĠĞER OBJEKTĠF BULGULAR Derin uykudan uyanma Nadiren REM den uyanma ile Gecenin ilk 1/3 ünde izlenir EEG de kısa delta aktivite epizodları, evre 1 teta paterni, tekrarlayan mikro uykular, diffüz ve zayıf reaktif alfa ritmi Normal PSG ile tanı dışlanmaz, tanı için eşzamanlı video çekimi gerekli Derin uykudan sık uyanmalar ve davranışların görülmesi Bozukluğun başka uyku bozukluğu, medikal, nörolojik bozukluk, mental bozukluk, ilaç kullanımı, ilaç kötüye kullanımı ile açıklanamaması KLĠNĠK VE PATOLOJĠK SUBTĠPLER Uyku Sarhoşluğu (Şiddetli Sabah Uyku İnertiası) Uykuyla İlişkili Anormal Cinsel Davranışlar

15 Konfüzyonel Uyanmalar AYIRICI TANI Fokal noktürnal nöbetler Diğer uyanma bozuklukları

16 Uyurgezerlik Tanı Kriterleri (ICSD 2005) Uyku sırasında yer değiştirme (ambulasyon) Ambulasyon sırasında aşağıdakilerden en az birisiyle demonstre edilmiş uykunun sürmesi, bilinç düzeyinin değişikliği veya muhakeme yeteneğinin bozukluğu halleri: Kişiyi uyandırmakta zorluk Epizoddan uyandırıldığında mental konfüzyon hali Epizod anı için amnezi Uygunsuz zamanlarda oluşabilen rutin davranışlar Tehlikeli veya potansiyel tehlikeli davranışlar Bozukluk başka uyku bozukluğu, medikal, nörolojik bozukluk, mental bozukluk, ilaç kullanımı, suistimali ile açıklanmamalı

17 Uyurgezerlik Epidemiyoloji Çocuklukta cins farkı yok Erişkin dönemde yaralanmalı uyurgezerlik, erkeklerde daha sık Çocuklukta prevalans %17, 12 yaşta en fazla. Daha küçük yaşta bu çocuklarda konfüzyonel uyanma öyküsü mevcut. Erişkinlerin %4 ünde uyurgezerlik var 54 yaralanmalı uyurgezerliği olan erişkinde (gece terörü olan veya olmayan) uyurgezerlik 16 yaş sonrası başlamış

18 Uyurgezerlik KLĠNĠK Adolesan dönemde kaybolur Arka arkaya gecelerde çok sayıda izlenebilir Yaralanmalara neden olabilir Epizodda amnezi vardır Bazen rüya da görülür RDB den farkı gözlerin açık olmasıdır Uyandırmak zordur, uyandırılırsa konfüzyon hali Epizod aniden veya yavaş yavaş başlayabilir Epizod aniden bitebilir veya hasta yatağına dönebilir Sıklıkla yavaş dalga uykusunda, gecenin ilk 1/3-1/2 sinde meydana gelir

19 Uyku Terörleri Tanı Kriterleri (ICSD 2005) Şiddetli korkunun göstergesi olarak çığlık veya bağırmayı izleyen davranışlar ve otonom sinir sistem bulguları ile birlikte gözlenen uyku sırasındaki ani korku epizodu Aşağıdakilerden en az birinin bulunması Kişiyi uyandırmakta zorluk Epizoddan uyandırıldığında kişide mental konfüzyon hali Epizod anı için amnezi Tehlikeli veya potansiyel olarak tehlikeli davranışlar Bozukluğun başka uyku bozukluğu, medikal, nörolojik bozukluk, mental bozukluk, ilaç kullanımı, suistimali ile açıklanmaması

20 Cins farkı yok Çocuklarda %1-6.5 Uyku Terörleri Epidemiyoloji En sık 5-7 yaşlarda görülür Erişkinde % yaşlarında %2.3-% yaş sonrası %1 Adolesan dönemde kaybolur

21 Uyku Terörleri KLĠNĠK Yaralanmalara yol açabilir Yavaş dalga uykusunda bağırma, çığlık ile gözlenir Otonomik bulgular ön plandadır Terleme, taşikardi, midriazis Amnezi vardır Uykunun ilk 1/3 döneminde ortaya çıkar Özellikle ilk veya 2. yavaş dalga dönemi sonuna doğru Geçmişte bipolar bozukluk veya non-psikotik depresif bozukluk, anksiyete bozukluğu olan erişkinlerde de görülebilir

22 Uyku terörü ve Kabuslar Ayırıcı Tanı Uyku Terörü (NREM) 3-8 yaş NREM Erkek Bellek bozuk Uyanma yok Stresle artar Kabuslar (REM) Her yaş REM Fark yok Olay hatırlanır Uyanır Artar

23 Uyanma Bozukluklarında Kaçınılması veya Önlenmesi Gerekenler Çevresel faktörlerde bozukluklar ( gürültü, ışık, yatak partneri, çocuklar, ev hayvanları) Alışılmadık koşullarda uyumak Uyku deprivasyonu OSAS PLMD Başağrıları Gastroesafogeal reflü Nörolojik defisitler (kafa travmaları, inme, nöbetler) Hipertiroidizm Alkol SSS depresan ilaçlar Stres Akşam egzersizleri

24 Uyanma Bozuklukları Tedavi Uyku ortamı daha uygun hale getirilmeli Uyanma veya arousal lar azaltılmalı Diğer uyku bozuklukları tedavi edilmeli Diazepam / Clonazepam / Temazepam Imipramine Paroksetin Davranış terapisi, stresle başa çıkma, Hipnoz

25 PARASOMNĠLER NREM den Uyanmayla ĠliĢkili REM ĠliĢkili Diğer Uyku İlişkili Dissosiyatif Bozukluklar Uyku Enürezisi Uyku İlişkili İnleme (Catathrenia) Exploding Head (patlayan kafa) Sendromu Uyku İlişkili Halusinasyonlar Uyku İlişkili Yeme Bozukluğu Parasomni (özel tanımlanmamış) Madde ve İlaca bağlı Parasomniler Medikal Duruma Bağlı Parasomniler

26 Uykuyla ĠliĢkili Yeme Bozukluğu Tanı Kriterleri (ICSD 2005) Uykunun esas döneminde tekrarlayan epizodlar halinde ortaya çıkan istemsiz yeme ve içme durumu İstemsiz yeme ve içme durumuyla birlikte aşağıdakilerden en az birinin bulunması Yemeğin, yenilmez yiyeceklerin veya toksik maddelerin değişik şekillerde veya kombinasyonlarda tüketilmesi, Dinlendirmeyen uyku, gün boyu uykululuk veya yorgunluk yakınmaları ile birlikte yemek yeme epizodları nedeniyle uykunun bozulmuş olması Yiyecek ararken veya pişirirken tehlikeli davranışların ortaya çıkması Sabah anoreksisi Tekrarlayan yüksek kalorili yeme içme nedeniyle kötü sağlık koşulları Bozukluğun başka uyku bozukluğu, medikal, nörolojik bozukluk, mental bozukluk, ilaç kullanımı, suistimali ile açıklanamaması

27 Uykuyla ĠliĢkili Yeme Bozukluğu Epidemiyoloji Yeme bozukluğu olan yatan hastalarda %16.7 Yeme bozukluğu olan ayaktan gelen hastalarda % 8.7 Seçilmemiş popülasyonda % 4.6 Hastaların %66-83 ü kadın Ortalama başlama yaşı Klinik olarak hastalık süresi ilk gözlemden sonra yaklaşık yıl

28 Uykuyla ĠliĢkili Yeme Bozukluğu Tedavi SRED VE NES D-denfluramin Sertralin ncpap Hipnoterapi Psikoterapi Davranış terapileri, stratejileri Dopaminerjikler Bupropion, trazodone Topiramat, Zonisamide

29 M.B 35 y, k 10 yıl önce başlayıp, son 1 yıldır hemen her gece en az 2-3 kez yeme hali Genellikle mantıklı yiyor, 1 kez banyoya gidip deterjan yemiş Tok olsa da yiyor Premenstruel dönemde artıyor Gündüz yakınması yok

30 Tedavi Çok sayıda antidepresan ve nöroleptik kullanımına yanıtsız İki aylık izlem sonucu: Topiramat 150 mg/gün ile %80 düzelme

31 Noktürnal Olaylar zaman bellek Stereotipik hareketler PSG bulguları RDB REM rüyalar hatırlanır yok REM de EMG artışı Nokturnal nöbetler Psikojen herhangi Sıklıkla bozuk var EEG epileptiform akt herhangi bozuk yok Uyanıklık EEG si Ritmik hareket boz Uyku başlangıcı değişken var Hareket artefaktı NREM parasomni Gecenin ilk 1/3 Sıklıkla bozuk yok Delta uykusundan uyanma

32 TEŞEKKÜR EDERİM