Bekir TUNCER 1 Derya ATLAY IŞIK 2 HAVALİMANI YOLCULARININ SATIN ALMA DAVRANIŞLARINI İNCELEMEYE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA 3

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 8, Aralık 2014, s Bekir TUNCER 1 Derya ATLAY IŞIK 2 HAVALİMANI YOLCULARININ SATIN ALMA DAVRANIŞLARINI İNCELEMEYE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA 3 Özet Bu çalışmada Türkiye de faaliyet gösteren iki farklı uluslararası havalimanı giden yolcularının satın alma davranışlarını incelemek amaçlanmıştır. Bu amaçla ölçek literatür taramasıyla geliştirilmiş ve sonrasında uygulanan pilot araştırmayla ön testten geçirilmiştir. Kota örnekleme yöntemiyle Antalya ICF Uluslararası Havalimanı ndan 1258 ve ATM Dalaman Uluslararası Havalimanı ndan 1118 dış hat giden yolcusu ile gerçekleştirilen veri toplama süreci sonucunda 928 adet geçerli anket sayısına ulaşılmıştır. Araştırmanın sonuçlarında yolcuların satın alma davranışlarının demografik faktörlerden cinsiyet, memnuniyet düzeylerinden ise kafe-restoranlardan duyulan memnuniyet ile duty-free ve diğer mağazalardan duyulan memnuniyete göre farklılık gösterdiği belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Satın alma davranışı, havalimanı, yolcular A STUDY FOR THE EXAMINATION OF THE AIRPORT PASSENGERS BUYING BEHAVIOURS Abstract This study aims to examine the buying behaviours of departing passengers at two international airports operating in Turkey. A scale has been developed following a literature review and it has been pre-tested via a pilot study. As a result of the data collection process carried out by quota sampling method on 1258 passengers from Antalya ICF International Airport and 1118 passengers from ATM Dalaman International Airport, the valid questionnaire of 928 units is reached. In the result of the study, buying behaviours of passengers showed differences according to their gender with respect to the demographic factors and according to their 1 Öğr. Gör. Dr., Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Dalaman Meslek Yüksekokulu, btuncer@mu.edu.tr 2 Yrd. Doç. Dr., Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Fethiye İşletme Fakültesi, deryaatlay@mu.edu.tr Ulusal Pazarlama Kongresinde sunulan bildirinin geliştirilmiş halidir.

2 Bekir Tuncer Derya Atlay Işık 262 GİRİŞ satisfaction with café-restaurants and with duty free and other shops with respect to the satisfaction levels. Keywords: Buying behaviour, airport, passengers Uluslararası ticarette hızla gelişen arz ve talep değişiklikleri doğru orantılı olarak havayolu taşımacılığını da etkilemektedir (Crowford ve Melewar, 2003: 87). Nitekim havalimanı yönetimleri; özelleştirme, havaalanı misyonunu yenileme, düşük maliyetli havayolu firmaları gibi yeni oyunculara pazarda yer açma ve perakendecilik gibi gelir kaynaklarını çeşitlendirme vb. uygulamalarla son yirmi yılda büyük gelişim göstermiştir. Freathy ve O Connell (1999: 131) bu değişimleri hava yolunun liberalleşmesi ve özel sektörün büyümesi ile açıklamaktadır. Havalimanı yolcu operasyonlarındaki gelişimin genel durumunu dünya turizmindeki eğilimlerle açıklamak yanlış olmayacaktır yılında ilk kez uluslararası turist girişi 1 milyarı aşıp, 1,035 milyara ulaşmıştır. Bu rakam 2011 yılındaki toplam girişten 39 milyon fazladır (UNWTO, 2013: 3). UNWTO nun 2010 yılındaki raporuna göre uluslararası çapta turist hareketliliğinin % 51 i havayolu taşımacılığıyla gerçekleşmektedir. Havayolu taşımacılığının uluslararası turizmden fayda sağlayarak büyümeye devam edeceği gerçeğini AIRBUS (2012) raporu da desteklemektedir. İlgili rapora göre, her yıl dünya çapındaki uçuş trafiğinin ortalama % 4.7 oranında artışı öngörülmektedir (AIRBUS, 2012: 10). Beklenen bu gelişmelerle havalimanlarındaki yolcu yoğunluğu da büyüyerek önemli bir pazar oluşturmaya devam edecektir. Günümüzde yolcu kavramı, havayolu ve havalimanı işletmecilerinin paylaştığı ortak müşteri şeklinde yorumlanabilir. Castillo-Monzana (2009: 789) havalimanlarının sadece yolculara yönelik değil aynı zamanda yolcuları karşılayanlar, havalimanı çalışanları ve hatta havalimanı tutkunlarına yönelik olarak onlarca çeşit marka ve ürün çeşitliliğini sunan daha karmaşık pazarlara, alışveriş merkezlerine dönüştüğünden bahsetmektedir. Thompson (2007: 204) havaalanı gelir kaynağı olarak şu üç merkezden bahsetmektedir; iniş ücretleri gibi uçuşlardan sağlanan havacılık gelirleri, perakendecilik ve yeme-içme sağlama gibi yer hizmetlerinden sağlanan ticari gelirler, kira ve satışlarla sağlanan mülkiyet gelirleri. Havalimanlarındaki ticari faaliyetleri Perng vd. (2010: 279), havacılık gelirleri ve havacılık dışı gelirler olarak ikiye ayırmaktadır. Yazarlara göre modern uluslararası havalimanlarında havacılık dışı gelirler, havacılık gelirlerinden daha az yatırım ile daha fazla gelir getirmektedirler. Benzer bir şekilde Wells ve Young (2004: 462), havalimanı yönetim giderlerini azaltma olanaklarından bahsetmektedir. Yazarlara göre bu giderleri azaltmak için havacılık gelirlerine odaklanmakla beraber havalimanı ticari alanlarının havacılık dışı kullanımlar için kiralanması yolu ile gelir elde etme yoluna gitmek daha önemli hale gelmiştir. Havalimanlarındaki tipik ticari faaliyet birimleri şu şekilde sınıflandırılabilir (Kim ve Shin, 2001: 150): büfeler, gazete satış noktası, eczane, tekstil mağazaları, özellikli mağazalar, kitapçılar, hediyelik eşya mağazası, moda giyim ve hazır giyim mağazaları, çiçekçi, el işi hediyelik mağazaları, spor eşya mağazaları, müzik ve elektronik mağazaları, duty-free mağazalar, yiyecek-içecek mağazaları, hizmet sunan oturma salonları (lounge), araba kiralama ofisleri, eğlence alanları ve havalimanı reklam alanları. Jarach (2001: 123), bu ticari faaliyetleri tamamlayıcı beş yeni alanda genelleyerek şöyle adlandırmaktadır: ticari hizmetler, yolcu

3 263 Havalimanı Yolcularının Satın Alma Davranışlarını İncelemeye Yönelik Bir Araştırma hizmetleri, kongre hizmetleri, lojistik hizmetler ve danışma hizmetleri. Tüm bu sınıflandırmalar ışığında özelikle uluslararası havalimanları yolcular için alışveriş merkezleri olarak değerlendirilebilir. Nitekim alışveriş; insanların tatil ve turizm ihtiyaçlarını karşıladığı eğlence ve dinlenmeye yarayan en popüler turist aktivitesi olarak nitelendirilmektedir (Geuens vd., 2004: 616). Bu hususta Hobson (2000: 170); örneğin duty-free mağazalarda yapılan alışverişin, yolcular için önemli ve seyahati tamamlayıcı bir deneyim ve uluslararası havalimanları için de büyük bir gelir kaynağı ve niş pazarı olduğundan bahsetmektedir. Freathy ve O Connell (1999) a göre havalimanları, yolcuların ayrılmak üzere oldukları bir lokasyon olarak görülmeli ve bu sebeple ticari faaliyetlerin kalıcılığından ziyade hızlı ve etkili olmasına önem verilmelidir. Bu bakış açısı havalimanlarında yeni alternatif gelir kaynakları oluşturulmasında büyük önem taşımaktadır (Freathy ve O Connell, 1999: 122). Bu doğrultuda, havalimanlarında yolculara sadece çeşitli ürünler ve hizmetler sunarak başarılı olmayı beklemek işletmeler için büyük hayal kırıklığı yaratabilir. Havalimanlarının kendine has yapısı düşünüldüğünde, özellikle perakendecilik faaliyetleri gösteren işletmeler için yolcuların satın alma davranışlarını anlamanın önemli bir başarı kaynağı olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Bu bakış açısıyla, araştırmanın temel amacı Türkiye deki iki uluslararası havalimanında yolcuların satın alma davranışlarını etkileyen faktörlerin incelenmesi olarak belirlenmiştir. Bu araştırma gelecekte bu konu üzerine yapılacak benzer çalışmalar için bir başlangıç olarak kabul edilebilir. Bu araştırmanın ilk bölümde havalimanı yolcularının satın alma davranışlarını inceleyen çeşitli çalışmalar kapsamında literatür taraması yapılmıştır. Böylelikle araştırmanın hipotezleri literatür taraması sonuçlarına göre belirlenmiştir. Sonraki bölümde ise araştırmanın amacı, kavramsal modeline değinilerek alan araştırması kapsamında başvurulan metodoloji ve bulgular hakkında bilgi verilmiştir. Sonuç bölümünde ise araştırmanın genel değerlendirilmesi yapılarak araştırma kısıtları ve gelecek araştırmalar için önerilere yer verilmiştir. 1. YOLCULARIN SATIN ALMA DAVRANIŞI Tüketicini satın alma kararını etkileyen birçok farklı bireysel ve çevresel faktörden bahsedilebilir. Assael (1987), bireysel faktörleri; bilişsel düşünme süreci (algı, davranış ve ihtiyaç) olarak genellerken, tüketicinin kişisel özellikleri kapsamında ise kültür, sosyal sınıf, etki grupları ve durumsal değişkenlerin önemli olduğunu belirtmiştir. Geuens vd. (2004), alışveriş dürtüsünü fonksiyonel, sosyal ve tecrübe başlıkları altında üçe ayırarak havalimanı yolcuları satın alma davranışları literatürüne katkı sağlamıştır. Yazarlara göre her ne kadar bu genel dürtüler geleneksel ev, market ve kıyafet alışverişi durumlarında bulunsa da bu motivasyonların havalimanı ortamlarında olmadığını varsayacak bir sebep yoktur (Geuens vd., 2004: ). Timothy ve Butler (1995), giden yolcuların alışveriş faaliyetlerini; eğlence ve zevk alma güdüsünü doyuran en popüler turist aktivitelerinden biri olarak tanımlamış ve araştırmalarında yolcu terminali çevresinin, hizmetlerinin, ürünlerinin ve atmosferinin yolcuların satın alma davranışlarını etkilediğinden bahsetmiştirler. Wileman (1993), havalimanı alışverişini, müşteriyi kendisine çekerek kendisine daha yakın hale getirmeye başlayan perakendecilik olarak tanımlamaktadır. Fernie (1995), havalimanı mağazalığının yeni bir şehir geliştirme yatırımı türü olduğundan bahsetmektedir. Havalimanı yolcuların satın alma davranışları konusu, boş zaman (leisure) alışverişi kavramı altında da değerlendirilebilir. Nitekim Backström (2013: 67) da alışverişi bir tür boş zaman aktivitesi olarak açıklarken; alışverişi sadece ürünü alıp çıkmak değil aynı zamanda keyifli bir

4 Bekir Tuncer Derya Atlay Işık 264 deneyim, duyuları harekete geçiren ve sosyal iletişim sağlayan bir aktivite olarak nitelendirmiştir. Ayrıca yolcuların havalimanlarında geçirdikleri sürenin (ortalama iki saat veya fazlası) boş zaman olarak değerlendirildiği düşünüldüğünde; yolcuların bu süreci değerlendirecek başka alternatiflerinin olmaması ve havalimanlarını tatilin bir bütünleyicisi olarak görmesi (Baron ve Wass, 1996: 304), havalimanı işletmecilerinin üzerinde durması gereken önemli bir konudur. Nitekim bu hususta, Jarach (2011: 123), turizm ve eğlence hedefi olmayan havalimanı yolcularını bile satın almaya güdüleyecek havalimanı işletmecilerinin, yaratıcı pazarlama fikirleri üretmeleri gerekmediğinden bahsetmektedir. Omar ve Kent (2001), Gatwick Havalimanı nda yolcular ile gerçekleştirdikleri araştırmalarında, havalimanında yapılan plansız (içgüdüsel) alışverişin pazarlama faaliyetlerinden ve çevresel faktörlerden etkilendiği sonucunu elde ederek havalimanında alışveriş yapanların çevresinin etkisinde kalma oranının arttığına dikkat çekmektedir. Diğer taraftan Baron ve Wass (1996), havalimanı işletmelerince, potansiyel müşterilerin planlanmış faaliyetlerinin yönetimine yardımcı olmayı hedefleyen, havalimanı yolcu satın alma davranışı modeli sunmuşlardır. Kalite, değer, marka ve adil fiyatlandırmanın havalimanı gelişim modelinin önemli bileşenlerindendir (Knight, 2009: 38). Perng vd. (2010: 279) hizmet kalitesi ve ürün çeşitliliğinin yolcuların havalimanından memnun ayrılma sebeplerinden olduğunu belirtmiştir. Bu hususta Kim ve Shin (2001: 149) çalışmalarında, Hollanda daki Schiphol Havalimanı nın kumarhane ve sanal golf oynama; Singapur daki Changi Havalimanı nın kareoke, yüzme havuzu ve duş vb. gibi hizmetler sunduğu örneklerini vermiştir. 2.HAVALİMANI YOLCULARININ SATIN ALMA DAVRANIŞLARI İLE İLGİLİ HİPOTEZLERİN GELİŞTİRİLMESİ Havalimanı perakendeciliğini, yolcuların havalimanındaki alışveriş ve satın alma davranışını inceleyen farklı ülkelerde yapılmış birçok araştırmada, genellikle yolcularının harcamalarının mevcut durumları analiz edilerek perakendecilere ve havalimanı işletmecilerine önerilerde bulunulmuştur (Crawford ve Melewar, 2003 ; Baron ve Wass, 1996; Freathy ve O Connell, 1999; Perng vd., 2010; Castillo-Manzano, 2010; Geuens vd., 2004; Laesser ve Dolnicar, 2012; Omar ve Kent, 2001; Torres vd., 2005; Stasiulevicuis, 2012; Benham, 2009; Lin ve Chen, 2013). Literatür taramasının kapsamında bu çalışmanın hipotezleri aşağıdaki gibi geliştirilmiştir: - Yolcuların Demografik Özellikleri Kültür, ekonomik faktörler ve yaşam tarzı turistlerin satın alma davranışlarını açıkça etkiler (Keown, 1989: 31). Tüketicilerin satın alma davranışlarının genellikle kültür, sosyal ve bireysel faktörlerden etkilenmektedir. Benzer şekilde bazı çalışmalarda da havalimanı yolcularının alışveriş kararlarında etkili olan önemli değişkenler arasında cinsiyet, yaş, geliş amacı ve yol arkadaşlarını gösterilmiştir (Perng vd., 2010: 208). Geuens vd. (2004), havalimanı satın alanlarının tipolojisini geliştirmek için yaptıkları araştırmada sosyo-demografik özelliklere (yaş, cinsiyet ve milliyet) başvurmuşlardır. Laesser ve Dolnicar (2012), genel olarak turizm sektöründe içgüdüsel olarak yapılan alışverişler üzerine çalışmışlardır. Araştırmalarında onlar da yaş, gelir durumu ve seyahat bütçesine gönderme yapmışlardır. Benzer şekilde Baron ve Wass (1996) da yaş ve cinsiyet faktörlerini kullanarak geliştirdikleri araştırmalarında, kadın ve erkeklerin satın alma davranışları arasında daha az farklılık bulmuştur.

5 265 Havalimanı Yolcularının Satın Alma Davranışlarını İncelemeye Yönelik Bir Araştırma Lee ve Kacen (2008), satın alma türü, durumu ve kültür arasındaki ilişki üzerine yaptıkları araştırmalarında; kolektivistlerin, bireycilere göre arkadaşları ve ailelerinden daha çabuk etkilendiklerini ortaya koymuştur. Yazarlara göre yaş, cinsiyet, gelir, bekleme süresi, gezi amacı, gezi arkadaşı, yurtdışı gezilerinin sıklığı potansiyel demografik değişkenlerdir. Perng vd. (2010), cinsiyet faktörünün etkilerini araştırmak için yaptıkları araştırma sonucuna göre, bayanların daha çok tekstil, parfüm ve kitap harcamaları yaparken, erkeklerin ise elektronik ve fotoğraf ile ilgili ürünleri satın aldıklarını tespit etmiştir. Stasiulevicuis (2012), yolcuların havalimanlarında mağazalara girme sebeplerini milliyetlerine göre incelemiştir. Bu araştırmada, yolcuların havalimanlarında yeterli vakitleri olmadığını düşündükleri takdirde alışveriş yapmadıkları ve bu durumun harcama potansiyeli yüksek milliyetler için büyük bir satış kaybı yarattığı sonucuna varılmıştır. Bu bağlamda farklı demografik özelliklerdeki yolcuların satın alma alışkanlıkları, tercihleri ve memnuniyetleri arasındaki farklılıkların ve benzerliklerin anlaşılması amacıyla çalışmanın ilk hipotezleri belirlenmiştir. H 1: Yolcuların satın alma davranışları demografik faktörlere göre farklılık gösterir. İlgili hipoteze bağlı olarak demografik faktörler kapsamında alt hipotezler şöyle geliştirilmiştir: cinsiyet (H 11), yaş (H 12), milliyet (H 13) ve gelir (H 14). - Yolcuların Memnuniyeti Lin ve Chen (2013), Tayvan Taoyuan Uluslararası Havalimanı nda farklı milliyet grupları arasında gerçekleştirdikleri araştırmada duty-free mağazalarındaki ürün, çalışan hizmetleri ve alışveriş ortamından duyulan memnuniyetin alışveriş üzerine etkilerini incelemişlerdir. İlgili araştırmanın bulgularına göre, alışveriş ortamından duyulan memnuniyette kültürel farklılıkların etkili olduğu tespit edilmiştir. Torres vd. (2005), havalimanlarında sunulan ticari hizmetlerin kalitesi, hizmet yapısı ve müşterinin ürünü tüketme süresi arasındaki ilişkinin satın almayı etkilediğini belirtmişlerdir. Geuens vd. (2004), havalimanı yolcularını alışveriş yapmaya motive edici unsurlar olarak havalimanı atmosferi ve altyapısının önemini vurgulamışlardır. Perng vd. (2010) tarafından gerçekleştirilen araştırmada; müşteri memnuniyetinin, havalimanı terminal altyapısından ziyade çoğunlukla ürünlerin çeşitli dış özelliklere bağlı olduğu ortaya koyulmuştur. İlgili araştırmanın sonucunda yazarlar, yolcuların markalı ürünlerden memnun kaldıklarını, kafeterya ve eğlence merkezli ürünlerden ve hizmetlerden daha az memnun kaldıklarını belirtmiştir. Castillo ve Manzano (2010) araştırmalarında, havalimanında sunulan perakende satışın kalitesinin satın alma kararı üzerindeki etkilerini ölçmek için birçok değişken kullanmıştır. T.C. Antalya Valiliği vd., (2011) tarafından gerçekleştirilen raporda, Antalya ICF Uluslararası Havalimanı nı kullanan yolcuların havalimanının görünümü, ısıtma-soğutma sistemi, havalandırması, ışıklandırılması ve temizliği gibi havalimanı atmosferini oluşturan unsurlarla ilgili memnuniyetleri de değerlendirilmiştir. İlgili araştırma sonucuna göre turistlerin büyük çoğunluğu (% 86 ile %90 arasında) havalimanından memnun olduğunu belirtmişlerdir (T.C. Antalya Valiliği vd., 2011: 35). Buradan hareketle ikinci hipotezimiz şu şekilde oluşturulmuştur. H 2: Yolcuların satın alma davranışları memnuniyet seviyelerine göre farklılık gösterir.

6 Bekir Tuncer Derya Atlay Işık 266 Bu hipotez altında ise yolcuların genel olarak havalimanından (H 21), duty-free ve diğer mağazalardan (H 22) ve kafeterya-restoranlardan (H 23) duydukları memnuniyet seviyelerine bağlı olarak alt hipotezler geliştirilmiştir. - Konaklama Türü Yolcuların tatilleri için tercih ettikleri konaklama çeşidine de araştırmada yer verilmiştir. Bu kukla değişken, yolcuların hem seyahatleri sürecinde konforlarını garantilemek için istekli oldukları harcama miktarıyla hem de dolaylı olarak gelir düzeyleriyle ilgilidir. Ayrıca bu araştırmada her şey dahil sistemi ile faaliyet gösteren otel ve tatil köylerinde konaklayan turistlerin havalimanlarında alışveriş yapma motivasyonlarının daha yüksek olabileceği düşünülmektedir. Bu varsayım doğrultusunda yolcuların satın alma davranışları ile konaklama çeşidi arasındaki ilişkiye göre aşağıdaki hipotez geliştirilmiştir. H 3: Yolcuların satın alma davranışları tercih ettikleri konaklama türüne göre farklılık gösterir. 3. ULUSLARARASI HAVALİMANI GİDEN YOLCULARININ SATIN ALMA DAVRANIŞLARINI İNCELEMEYE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA 3.1. Amaç ve Kapsam Bu çalışmanı amacı, Türkiye deki uluslararası havalimanı yolcularının satın alma davranışlarını etkileyen faktörleri ortaya koymaktır. Bu amaçla Antalya ICF ve ATM Dalaman Uluslararası Havalimanı ndan çıkış yapan yolcuların satın alma davranışlarını etkileyen faktörler ve bu faktörler arasındaki farklılıklar araştırılmıştır Model Yukarıda belirtilen amaç doğrultusunda geliştirilen araştırmanın kavramsal modeli Şekil 1 de sunulmuştur. Bu doğrultuda yapılan araştırma ile çeşitli demografik faktörler, memnuniyet düzeyleri ve konaklama türleri gibi değişkenler kapsamında havalimanı yolcularının satın alma ve satın almama davranışları arasındaki farklılıklar araştırılacaktır. Şekil 1. Araştırmanın Kavramsal Modeli

7 267 Havalimanı Yolcularının Satın Alma Davranışlarını İncelemeye Yönelik Bir Araştırma 3.3. Yöntem Çalışmanın hedeflerine ulaşabilmesi için öncelikle çalışma alanı belirlenmiş ve veri toplama yöntemi olarak anket uygulanmıştır. - Veri Toplama Aracı ve Pilot Çalışma Anketin birinci bölümü katılımcının demografik ve sosyoekonomik özelliklerini belirlemeye yönelik olarak kategorize edilmiş sorulardan oluşmaktadır. İkinci bölüm konaklama türü, ürün satın alındıysa ne kadar ödendiği, kaç adet alındığı ve satın alma sebeplerini kapsayan kapalı uçlu sorulardan ve satın almama sebeplerini kapsayan bir adet açık uçlu sorudan oluşmaktadır. Havalimanında harcama yapan yolcuların satın alma sebepleri Baron ve Wass (1996) araştırmasında elde edilen sonuçlardan yola çıkılarak belirlenmiştir. Üçüncü bölüm ise genel havalimanı memnuniyetini ile havalimanındaki duty-free ve diğer mağazalardaki ve kafeterya-restoranlardan duyulan memnuniyet düzeylerini ölçmeye yönelik, Kesinlikle Katılmıyorum ile Kesinlikle Katılıyorum arasında değişen 5 li Likert ölçeğine göre sıralanmış 10 ifadeden oluşmaktadır. Bu ifadelerin belirlenmesinde ağırlıklı olarak Baron ve Wass (1996), Freathy ve O Connell (1999), Perng vd. (2010), Geuens vd. (2004), Bodouva (2008), Crawford ve Melewar (2003), Park ve Jung (2011) ın çalışmalarından yararlanılmıştır. Ölçeklerin içsel geçerliliğinin sağlanması açısından uzman görüşleri alınmış ve İngilizce, Almanca ve Rusça dillerine çevirtilen anket formları için tercüme-yeniden tercüme yöntemleri kullanılmıştır. Anket sorularının netleştirilmesi amacıyla ile ATM Dalaman Havalimanında 2012 mayıs ayında pilot çalışma yürütülmüş ve 88 kişiden veri toplanarak anket sorularının cevaplanabilirliği ve verilerin analize uygunluğu incelenmiştir. Bu doğrultuda anket formundaki bazı sorularda küçük değişikler yapılarak son hali oluşturulmuştur. - Örnekleme ve Veri Toplama Süreci Antalya ICF Havalimanı nı kullanan yolcuların 2009, 2010 ve 2011 yılları ortalaması olup, Dalaman ATM Havalimanı nı kullanan yolcuların 2009, 2010 ve 2011 yılları ortalaması kişidir (DHMİ, 2013). Ana kütleye uluşmak mümkün olmadığı için her iki havalimanında, kullanan yolcu sayısına ve milliyet dağılımına uygun bir şekilde ana kütledeki ağırlıklarınca kota örnekleme yöntemiyle veri toplanmıştır. Bu ana kütle kapsamında Saunders vd. (2000: 156) e göre, 0,05 anlamlılık düzeyinde ve 0,05 örneklem hatasında 384 örneklem sayısı yeterli bulunmuştur. Veri toplama süreci Antalya Valiliği nden alınan yazılı izin sonucunda, Antalya ICF Uluslararası Havalimanı Dış Hatlar Terminali 1 ve 2 de, pasaport kontrolden sonraki gümrüksüz sahada, yolcuların uçağa binmeden önceki son nokta olan kapı (Gate) bekleme alanlarında, tarihleri arasında araştırmacı tarafından yolculara dağıtılıp toplanması ile tamamlanmıştır. Dalaman ATM Havalimanı nda ise, araştırmacı tarafından verilen eğitim sonrası işletmeci kuruluş personeli tarafından 2012 yılı yaz döneminde yolculara dağıtılıp toplanması ile tamamlanmıştır. Araştırmada Antalya ICF Havalimanı nda 1118 adet, Dalaman ATM Havalimanı nda ise 1258 adet anket toplanmıştır. Kota örneklemenin uygulandığı bu süreçte, farklı milliyetlerdeki yolcuların örneklem grubuna dâhil olacakları sayı anakütledeki ağırlıklarınca belirlenmiştir. Yolculara anketi doldurdukları sırada sözlü ve yazılı olarak, daha gerçekçi sonuçlara ulaşabilmek amacıyla, fikir oluşmayan hizmet noktalarını değerlendirmemeleri istenmiştir.

8 Bekir Tuncer Derya Atlay Işık 268 Schmacker ve Lomax (2010), kayıp değerlerin tahmin edilmesini, kayıp değerlerin bulunduğu satırların silinmesini, kayıp veri korelasyon matrisinin hesaplanmasını, kayıp veriler yerine ortalamanın verilmesini ve beklenen cevapların kayıp verilere doldurulmasını önermektedirler. Elde edilen veri sayısı yeterli sayısının çok üzerinde olduğu için kayıp verilerin silinmesine karar verilmiştir. Bu doğrultuda ankette yer alan ölçeklerde sadece bir ifadeyi sürekli işaretledikleri ve/veya anket sorularından önemli bir kısmını boş bıraktıkları için, Antalya da toplanan 746 adet, Dalaman da toplanan 702 adet anket analiz dışı tutulmuş olup, toplam 928 adet geçerli anket ile analizler yapılmıştır. Bu rakam ulaşılması gereken standart örneklem sayısının yaklaşık iki buçuk katıdır. - Veri Analiz Metodu Analiz yöntemi olarak da kategorik veriler için ki-kare analizi araştırma amacına uygunluğu nedeniyle tercih edilmiştir. İki kategorik değişkenin birbirinden bağımsız olup olmadığını test etmek için kullanılan ki-kare analizi, Karl Pearson tarafından geliştirilmiştir (Schumacker ve Tomek, 2013: 169). Kategorik olmayan veriler için ise bağımsız t-testi yapılmıştır. T-testi, belirli bir konuda iki grup arasında anlamlı bir fark olup olmadığını ölçer (Saruhan ve Özdemir, 2005: 156). Yukarıda genel hatlarıyla bilgi verilen toplam 3 bölümden oluşan ölçeğin güvenirliliğinin belirlenmesi için alfa katsayısı (Cronbach Alpha) kullanılmıştır. Bu doğrultuda yapılan analiz sonucunda alfa katsayı 0,736 olarak hesaplanmıştır. Nakip (2006: 146) tarafından alfa katsayısının 0,61 0,80 arasında olduğu ölçeklerin oldukça güvenilir olduğu belirtilmektedir. Bu doğrultuda araştırmada kullanılan ölçeğin oldukça güvenilir olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Veri toplama aşaması sonrasında veriler elektronik ortama aktarılmış ve SPSS 20 istatistik paket programı ile analiz edilmiştir. Profil sorularının frekans dağılımı belirlenmiş ve devamında satın alma davranışlarıyla ilgili geliştirilen hipotezlerin testi için ki-kare, t-testi ve lojistik regresyon analizleri yapılmıştır.

9 269 Havalimanı Yolcularının Satın Alma Davranışlarını İncelemeye Yönelik Bir Araştırma 4. BULGULAR Ankete katılan yolcuların demografik özelliklerinin dağılımı aşağıdaki Tablo 1 de verilmektedir. Tablo 1. Araştırmaya Katılan Yolcuların Demografik Özelliklerine Göre Dağılımı Katılımcıların demografik özelliklerine ait frekansları ve ortalamalarına ilişkin tanımlayıcı bilgiler Tablo 1 de sunulmaktadır. Tablo 1 de görüldüğü üzere; Kadın (%52,4) ve erkek (%46,8) sayılarının örneklem içindeki dağılımı birbirine oldukça yakındır. Evliler % 53,3, bekarlar %33 ve boşanmışlar % 5,5 oranındadır. Cevaplayıcılar nispeten gençlerden oluşmaktadır. Cevaplayıcılar içinde birinci sırada %26,9 oranı ile yaş bulunmakta, ikinci sırada %25,2 oranı ile yaş takip etmektedir. Cevaplayıcılar arasında en küçük kısım, 60 yaşından büyüklerin oluşturduğu kesimdir (%3,3). Cevaplayıcıların eğitim durumlarına göre en büyük kısmını %24,1 ile ön lisans, ikinci kısmını ise %18,9 ile lise mezunları oluşturmaktadır. Cevaplayıcılar içinde en büyük kesimi %26 oranı ile aylık 1000 dan az, ikinci büyük kesimi ise % 24,2 ile aylık geliri sahip bireyler oluşturmaktadır. Cevaplayıcılar içinde en sık görülen milliyetler sırasıyla %40,1 oranı İngilizler, %14,1 ile Ruslar, % 11,8 oranı ile Hollandalılar ve %8,8 ile Almanlardır. Araştırma sırasında

10 Bekir Tuncer Derya Atlay Işık farklı milliyetten yolcudan veri toplanmıştır. Toplam içerisinde frekans dağılımı %1 den aşağı olan milliyetler diğer grubu altında birleştirilmiştir. Cevaplayıcılar içerisinde en sık görülen meslek gruplarının %32,6 sının firma çalışanı, %15,7 sinin profesyonel diye tanımlanan meslek uzmanı, %14,5 inin öğrenci olduğu, %11 inin kamu personeli olduğu görülmektedir. ATM Dalaman Uluslararası Havalimanı Terminalini ve ICF Antalya Uluslararası Havalimanı Terminali ni kullanan yolcular arasındaki satın alma davranışını incelemek amacıyla Tablo 2 oluşturulmuştur. Tablo 2. Dalaman ve Antalya Satın Alma Davranışları Tablo 2 incelendiği zaman toplamda yolcuların %63,5 inin satın almada bulunduğu, %36,5 inin ise satın almada bulunmadığı görülmektedir. ICF Antalya Uluslararası Havalimanı Terminali ni kullanan yolcuların %70,2 sinin, ATM Dalaman Uluslararası Havalimanı Terminali ni kullanan yolcuların ise %59 unun satın almada bulunduğu görülmektedir. Antalya Havalimanı yolcularının Dalaman Havalimanı yolcularına göre daha fazla satın aldıkları bulgulanmıştır. Bu bağlamda Antalya ve Dalaman daki terminalleri kullanan yolcuların satın alma davranışlarının farklılık gösterip göstermediğini incelemek, iki kategorik değişkenin birbirinden bağımsız olup olmadığını test etmek için, Karl Pearson tarafından geliştirilen (Schumacker ve Tomek, 2013:169) ki-kare testi yapılmıştır. Yapılan analiz sonucu Tablo 3 te sunulmuştur. Tablo 3. Dalaman Antalya Havalimanları Yolcuları Satın Alma Davranışları (Ki-Kare Testi) Tablo 3 ten görüleceği üzere Antalya ve Dalaman daki terminalleri kullanan yolcuların satın alma davranışları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık vardır. Tablo 4 te yolcuların cinsiyetlerine göre satın alma davranışlarının dağılımı yer almaktadır.

11 271 Havalimanı Yolcularının Satın Alma Davranışlarını İncelemeye Yönelik Bir Araştırma Tablo 4. Yolcuların Cinsiyetlerine Göre Satın Alma Oranları Satın almada bulunan 583 yolcunun %55,4 ünün kadın, %44,6 sının ise erkek olduğu görülmektedir. Satın almada bulunmayan 337 yolcunun ise %51,6 sının erkek, %48,4 ünün kadın olduğu görülmektedir. Kadınların erkeklere göre daha fazla satın almada bulundukları görülmektedir. Tablo 5 de ise yolcuların milliyetlerine göre satın alma oranları sunulmuştur. Tablo 5. Yolcuların Milliyetlerine Göre Satın Alma Oranları Tablo 5 de de görüleceği üzere göreceli olarak Belçikalıların (%76,7 sinin) diğer milliyetler göre daha fazla oranda satın alma davranışında bulundukları tespit edilmiştir. En az oranda satın alma davranışı gösterenlerin ise %45,5 ile Fransızlar olduğu tespit edilmiştir. Tablo 6 da yolcuların seyahatleri sırasında konaklama türleri ile harcama davranışları ilişkisi sunulmuştur.

12 Bekir Tuncer Derya Atlay Işık 272 Tablo 6. Yolcuların Konaklama Türüne Göre Satın Alma Oranları Görüldüğü üzere konaklama türü ile harcama davranışları toplam harcama davranışında pansiyonda kalanlar hariç paralellik göstermektedir. Pansiyonda konaklayanların satın alma oranlarının %33,3 ile diğer konaklama türünü kullananlara oranla son derece düşük olduğu tespit edilmiştir. Araştırma hipotezlerinin test edilmesi için ki-kare ve bağımsız t-testinden yararlanılmıştır. Bağımsız t-testi sonuçları Tablo 7 de yer almaktadır. Tablo 7. Bağımsız Örneklem T-Testi Sonuçları

13 273 Havalimanı Yolcularının Satın Alma Davranışlarını İncelemeye Yönelik Bir Araştırma Tablo 7 de görüldüğü üzere yolcuların satın alma davranışı ile, kafeterya ve restoranlardan duyduğu memnuniyet ile duty-free ve diğer mağazalardan duyduğu memnuniyet arasında istatistiki olarak anlamlı ilişki bulunmaktadır. Satı alma davranışı ile havaalanından duyulan genel memnuniyet ve yaş arasında istatistiki olarak anlamlı ilişki ortaya çıkmamıştır. Tablo 8 de ise hipotez testleri için yapılan ki-kare test sonuçları yer almaktadır. Tablo 8. Ki-Kare Testi Sonuçları Tablo 8 e göre yolcuların cinsiyetleri ile satın alma davranışları arasında istatistiki açıdan anlamlı bir ilişki mevcuttur. Tablo 4 te yer alan bulgulara göre kadınların erkeklere göre satın alma frekansını yüksek olması yapılan ki-kare testi neticesinde istatistiki olarak da anlamlı bulunmuştur. Satın alma davranışının, kafeterya ve restoran ile duty-free ve diğer mağazalardaki memnuniyeti oluşturan değişkenlerin ne derecede etkilendiğini görmek için lojistik regresyon analizi yapılmasına karar verilmiştir. Bağımlı değişkenin kategorik ve iki şıklı yapıda olduğu yapılarda, bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişkileri araştırmak için lojistik regresyon analizi yapılmaktadır (Çokluk, 2010: 1362). Satın almada bulunan yolcular 1, satın almada bulunmayanlar 0 şeklinde SPSS programına kodlanarak harcama bağımlı değişkeni oluşturulmuş ve bağımsız değişkenler ile beraber lojistik regresyon analizine dahil edilmiştir. Yapılan lojistik regresyon analizi sonuçları Tablo 9 da yer almaktadır. Tablo 9 incelendiğinde satın alma davranışı üzerinde istatistiki olarak etkili olan değişkenlerin; duty-free ve diğer mağazalardaki ürünlerin kalitesi, fiyatları, mağaza düzeni ve mağazalardan hizmet alır iken harcanan süre, restoran-kafelerin kalitesi olduğu görülmektedir.

14 Bekir Tuncer Derya Atlay Işık 274 Tablo 9. Lojistik Regresyon Sonuçları Tablo 9 daki Exp(B) değerleri, odds (bahis) oranlarını göstermektedir. Odds (bahis) oranı; incelenen iki olayın gözlenme olasılıklarından birinin diğerine oranla kaç kat daha fazla veya kaç kat daha az olarak ortaya çıkabileceğini gösterir (Özdamar,2013:525). Elde edilen sonuçlar incelendiğinde mağaza düzeni ve hizmet süresi değişkenlerinin negatif katsayıları olduğundan odds (bahis) oranı negatif ilişki dikkate alınarak azalış yönünde yorumlanacaktır. Tablo 9 a göre diğer bulgular şöyle özetlenebilir; Duty-free ve diğer mağazalardaki; ürün kalitesi değişkeninin odds (bahis) oranı pozitif yönde 2,333 bulunmuştur. Bu oran, diğer değişkenlerin değeri sabit kalmak koşuluyla ürün kalitesindeki bir birimlik artışın yolcuların satın alma davranışını 2,333 kat arttıracağı anlamına gelmektedir. Duty-free ve diğer mağazalardaki; ürün fiyatları değişkeninin odds (bahis) oranı pozitif yönde 1,533 olarak bulunmuştur. Bu oran, diğer değişkenlerin değeri sabit kalmak koşuluyla ürün fiyatındaki bir birimlik artışın yolcuların satın alma davranışını 1,533 kat arttıracağı anlamına gelmektedir. Duty-free ve diğer mağazalardaki; mağaza düzeni değişkeninin odds (bahis) oranı negatif yönde 0,651 olarak bulunmuştur. Bu oran, diğer değişkenlerin değeri sabit kalmak koşuluyla mağaza düzenindeki bir birimlik iyileştirmenin yolcuların satın alma davranışını 0,651 kat arttıracağı anlamına gelmektedir.

15 275 Havalimanı Yolcularının Satın Alma Davranışlarını İncelemeye Yönelik Bir Araştırma Duty-free ve diğer mağazalardaki hizmet süresi değişkeninin odds (bahis) oranı negatif yönde 0,753 olarak bulunmuştur. Bu oran, diğer değişkenlerin değeri sabit kalmak koşuluyla mağazadaki hizmet süresinde bir birimlik iyileştirmenin yolcuların satın alma davranışını 0,651 kat arttıracağı anlamına gelmektedir. Restoran ve kafelerin kalitesi değişkeninin odds (bahis) oranı pozitif yönde 1,601 bulunmuştur. Bu oran, diğer değişkenlerin değeri sabit kalmak koşuluyla restoran ve kafe kalitesindeki bir birimlik artışın yolcuların satın alma davranışını 1,601 kat arttıracağı anlamına gelmektedir. Çoklu doğrusal regresyonda katsayıların anlamlılığına ilişkin genel anlamlılık sınaması, F testine karşılık gelebilecek benzer bir test lojistik regresyon analizi için geliştirilmiştir (Aktaş:2009:117). L 0 sadece sabit terimden oluşan modelin olabilirlik değeri, L 1 elde edilen modelin olabilirlik değeri olmak üzere; C=-2log(L 0/L 1)=-2(logL 0- logl 1) olarak tanımlanan ölçüt (k-1) serbestlik derecesiyle Ki-kare dağılım göstermektedir. Denklemin anlamlılığı için C=191,401 olarak bulunmuştur. α=0,05 ve 7 serbestlik dereceli Ki-kare tablo değeri 14,07 den daha büyük olduğundan model, anlamlı bulunmuştur. Bu denklem için elde edilen sınıflandırma Tablo 10'da sunulmuştur. Tablo 10. Sınıflandırma Sonuçları Tablo 10 daki sonuçlara göre elde edilen regresyon denkleminin doğru sınıflandırma oranı %66,5 olup yüksek bir orandır. Dolayısıyla elde edilen bu oran da denklemin anlamlı olduğunun bir göstergesidir. SONUÇ Uzun yıllar duty-free satışları üzerine odaklanan terminal işletmecilerinin son yıllarda terminaldeki diğer perakendecilik gelirlerinin muazzam artma potansiyelini fark etmesiyle beraber terminal perakendeciliği de önem kazanmaya başlamıştır. Kapalı bir alanda gerçekleşen perakendecilik faaliyetleri yolcuların terminale gelişi ile başlayıp, giriş holü, bilet kontrol (check-in) ve pasaport kontrol ile devam etmekte ve uçağa biniş (boarding) ile son bulmaktadır. Bu sebeplerle, kısıtlı bir alan ve kısıtlı bir zaman diliminde yürütülen bu türdeki perakendecilik faaliyetleri, üzerinde çok daha fazla özen gösterilmesi gereken bir niş alan olarak değerlendirilebilir. Bu bakış açısıyla Türkiye de uluslararası yolculara hizmet sunan farklı iki havalimanı giden yolcularıyla gerçekleştirilen araştırmayla yolcuların satın alma davranışları incelenmeye çalışılmıştır. Araştırma bulgularından yola çıkarak bayan yolcularda satın alma davranışı ortalamasının (% 55,4) erkek yolculardan (%44,6) daha fazla çıkması sebebiyle, satın alma davranışı ile

16 Bekir Tuncer Derya Atlay Işık 276 cinsiyet arasında anlamlı bir ilişki (p=0,021) bulunduğu söylenebilmektedir. Bu bağlamda bayanlara yönelik uygulanabilecek özel pazarlama stratejileri yanında, erkek yolcuların da alışveriş yapma oranlarını arttıracak stratejilere ihtiyaç duyulduğundan bahsedilebilir. Milliyetlere bakıldığı zaman yüzdelik olarak en fazla harcama oranının Belçikalılar da (%76,7), sonra Avusturyalı (%70) ve Almanlar da (%68,8) olduğu görülmektedir. Rusların, diğer milletlere göre alkollü tüketim ürünlerini daha fazla satın aldığı gözlemlenmiştir. Bu bağlamda milliyetlere göre aynı coğrafyadan gelen yolcular için pazarlama stratejileri ve ürün çeşitliliği oluşturmada daha dikkatli olunması perakendeciler için olumlu sonuçlar doğuracaktır. Yolcuların Türkiye deki konaklama türü ile satın alma davranışı arasında anlamlı bir ilişki çıkmamıştır. Kiralık mülkte (%75) ve kendi mülkünde (%68) konaklayanların diğer konaklama türlerine göre harcama oranların daha fazla olduğu görülmüştür. Oransal olarak en az harcama yapan ise pansiyonda (%33,3) konaklayanlar olmuştur. Duty-free ve diğer mağazalardan duyulan memnuniyet (0,023) ve kafeterya ve restoranlardan duyulan memnuniyet ile satın alma davranışı arasında anlamlı ilişki (p=0,003) çıkmıştır. Havalimanından duyulan genel memnuniyet ile satın ama davranışı arasında anlamlı ilişki çıkmamıştır. Anlamlı ilişki çıkan memnuniyet yaratan değişkenler ile satın alma davranışı arasındaki ilişkiyi belirlemek için yapılan lojistik regresyon analizi sonucunda; duty-free ve diğer mağazalardaki ürün kalitesinin, ürün fiyatlarının, mağaza düzeninin ve mağazalardaki hizmet süresinin yolcu lehine iyileştirilmesi ve restoran ve kafeteryaların kalitesinin yükseltilmesi durumunda satın alma davranışının olumlu etkileneceği istatistiki olarak anlamlı bulunmuştur. Bu bağlamda eski usul klasik iştah kaçırıcı görüntüye sahip standart yiyecekler yerine göze ve damak tadına hitap eden yiyecekler sunan kafeterya ve restoranlara daha fazla yer verilmesi perakendecilik gelirlerini arttırmak adına olumlu katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Yolcuların duty-free ve diğer mağazalardan yaptıkları harcamalarda ürünlerinin kalitesine, fiyatlarına odaklanmasının yanında; mağazalarda aradıklarını kolayca bulabilmeleri ve mağazalarda geçen sürenin az olmasına göre satın alma davranışının artış yönlü olması, yolcuların uçağa binmeden gümrüksüz alanda harcayabileceği zamanın fazla olması durumunda daha fazla harcama yapma potansiyelini ortaya koymaktadır. Böylece yolcuların terminale girdikleri andan itibaren hızlı bir şekilde gümrüksüz sahaya alınması halinde satın alma davranışlarının artabileceği düşünülebilir. Crawford ve Melewar in (2003: 92) perakendeciler farklı pazar bölümleri ile baş etmek için çeşitli pazarlama stratejileri kullanmalı şeklindeki tavsiyeleri bu noktada makul karşılanabilir. Çalışmanın diğer önerileri aşağıda özetlenmiştir: Havalimanı yolcularının cinsiyetlerine ve milliyetlerine göre farklı pazarlama stratejileri uygulanması yolcuların alış veriş yapma eğilimlerini arttırıcı bir uyarıcı olabilir. Yolcuların gelir seviyelerine göre satın alma davranışlarında farklılıkların çıkmaması; havalimanında anlık olarak ortaya çıkan ihtiyaçlar veya karşısına çıkan ürün çeşitliliği vb. gibi sebeplerin yolcuların satın almalarında etkili olabileceğini düşündürmektedir. Yolcuların Türkiye deki son durakları oldukları için hediye amaçlı alınabilecek ürün çeşitliliği arttırılmalıdır.

17 277 Havalimanı Yolcularının Satın Alma Davranışlarını İncelemeye Yönelik Bir Araştırma Yolcuların ceplerinde kalan son Türk Liralarını harcayabilmeleri için düşük fiyatlı ürünler satan mağaza çeşitliliğinin arttırılmasında fayda vardır. Kadınların daha fazla satın almada bulunduğu göz önüne alınarak kadınlara hitap eden mağaza ve mağazalardaki ürün çeşitliliği arttırılmalıdır. Havalimanı perakendeciliğinin gelişmesi için, geleneksel perakendecilik açısından havalimanında ve seyahat sırasında ihtiyaç duyacağı küçük ambalajda parfüm gibi ürünler/hizmetler geliştirilmesi faydalı olacaktır. Terminaldeki satın alma davranışı hakkında daha detaylı çalışmalar yapılarak satın alma davranışına engel olan ya da pekiştiren unsurların tespit edilmesinde fayda vardır. (Zaman baskısı, yolda mola verip vermeme, terminale ulaşım şekli, önceden planlama yapılıp yapılmaması gibi) Tüm bu sonuçlar ışığında, havayolu taşımacılığında tahminlenen yoğunluk artışları da hesaba katıldığında, havalimanı işletmecilerinin daha etkili ve karmaşık pazarlama uygulamalarına başvurması gerekliliğinin kaçınılmazlığı ortadadır. Bu sebeple, araştırmanın sonuçları literatüre kazandırdıklarının yanı sıra havalimanı işletmecileri ve havalimanında faaliyet gösteren perakendeci işletmeler için faydalı bilgiler sağlayacaktır. Araştırma Kısıtları ve Gelecek Çalışmalar için Öneriler Araştırmanın en önemli kısıtını veri toplama sürecindeki zaman baskısı oluşturmaktadır. Veri toplama sürecinin tüm yıla yayılamamış olması araştırma sonuçlarının tüm yolculara genellenmesi açısından kısıt oluşturmaktadır. Elde edilen bulgular turistik amaçlı seyahat eden yolcuların çok yüksek oranda olduğu havalimanlarından elde edildiği için, özellikle Atatürk Havalimanı gibi turistik amaçlı seyahatin yanı sıra iş amaçlı seyahat eden yolcuların kullandığı havalimanlarında da uygulanmasında yarar görülmektedir. Bundan sonraki çalışmalarda; yolcuların havalimanı memnuniyetleri hakkında derinlemesine araştırmalar yapılması önerilebilir. Ayrıca literatürde satın alma davranışı alanında geliştirilmiş diğer ölçeklerin uyarlanmasıyla geliştirilebilecek benzer araştırmalar da önerilebilir. Böylece yolcuların satın alma davranışları hakkında daha tanımlayıcı bilgiler elde edilebilecektir. Bir diğer önerimiz ise bu araştırmada kullanılan ölçeğin aynı veya farklı havalimanlarında uygulanması olacaktır. Böylece karşılaştırma yapılabilecek sonuçlar elde edilebilecektir.

18 Bekir Tuncer Derya Atlay Işık 278 KAYNAKLAR AIRBUS, (2012), Global Market Forecast-Navigating The Future, ID=27599, Erişim Tarihi: 19 Mart AKTAŞ, C.; ERKUŞ, O. (2009), Lojistik Regresyon Analizi ile Eskişehir in Sis Kestiriminin İncelenmesi, İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 8/16, s ASSAEL, Henry (1987), Consumer Behaviour and Marketing Action, 3. Baskı, Kent Pub. Co., Pennsylvania. BACKSTROM, Kristina (2013), Adventures, Auctions and Aspirations: Illuminating Shifts, Tensions and Contradictions in Consumers' Leisure Shopping Experiences, The International Review of Retail, Distribution and Consumer Research, 23/1, s BARON, S.; WASS, K. (1996), Towards an Understanding of Airport Shopping Behavior, The International Review of Retail, Distribution and Consumer Research, 6/3, s BENHAM, Doug. (2009). Successfully Optimising Retail Space From Existing Airport Facilities, Journal of Airport Management, 4/1, s BODOUVA, Nicholas. W. (2008), Airport Retail Gravitation: An Integrated Approach, Doktora Tezi, H. Wayne Huizenga School of Business and Entrepreneurship, Nova Southeastern University, UMI Number: CASTILLO-MANZANO, José I. (2010), Determinants of Commercial Revenues At Airports: Lessons Learned From Spanish Regional Airports, Tourism Management, 31,s CRAWFORD, G.; MELEWAR T.C. (2003), The Importance of Impulse Purchasing Behaviour in the International Airport Environment, Journal of Consumer Behaviour, 3/1, s ÇOKLUL, Ömay. (2010), Lojistik Regresyon Analizi: Kavram ve Uygulama, Educational Sciences: Theory & Practice, 10/3, s DHMI (Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü), istatistik.aspx, Erişim Tarihi: 10 Haziran FERNIE, John. (1995), The Coming of the Fourth Wave: New Forms of Retail Outtown Development, The International Review of Retail, Distribution and Consumer Research, 23/1, s FREATHY P. ;O CONNEL F.. (2000), Market Segmentation in the European Airport Sector, Marketing Intelligence & Planning, 18/3, s FREATHY P. ; O CONNEL F. (1999), A Typology of European Airport Retailing, The Service Industries, 19/3, s GEUENS, M.; VANTOMME D.; BRENGMAN M. (2004), Developing a Typology of Airport Shoppers, Tourism Management, 25, s

19 279 Havalimanı Yolcularının Satın Alma Davranışlarını İncelemeye Yönelik Bir Araştırma HOBSON, J. S. Perry. (2000), Tourist Shopping in Transit: The Case of BAA plc., Journal of Vacation Marketing, 6/2, s JARACH, David, (2001), The Evolution of Airport Management Practices: Towards a Multi-Point, Multi-Service, Marketing-Driven Firm, Journal of Air Transport Management, 7, s KEOWN, C. F. (1989), A Model of Tourists Propensity to Buy: The Case of Japanese Visitors to Hawaii, Journal of Travel Research, 27/3, s KIM, H.B.; SHIN J.H. (2001), A Contextual Investigation of The Operation and Management of Airport Concessions, Tourism Management 22/2, s KNIGHT, Mark.R. (2009), Taking Flight: Airport Shopping and Dining A Retail Evolution is Taking Shape in the Nation s Airports, Research Review, 16/1, s LAESSER, C.; DOLNICAR S. (2012), Impulse Purchasing in Tourism Learnings From a Study in a Matured Market, Anatolia An International Journal of Tourism and Hospitality Research, 23/2, s LEE, J.A.; KACEN, J.J. (2008), Cultural Influences on Consumer Satisfaction with Impulse and Planned Purchase Decisions, Journal of Business Research, 61/3, s LIN, W.T.; CHEN,C.Y. (2013), Shopping Satisfaction at Airport Duty-Free Stores: A Cross-Cultural Comparison, Journal of Hospitality Marketing & Management, 22, s NAKİP, Mahir. (2006), Pazarlama Araştırmaları, Teknikler ve (SPSS Destekli) Uygulamalar (2. Baskı.). Ankara: Seçkin Yayıncılık. OMAR, O.; KENT, A. (2001), International Airport Influences on Impulsive Shopping: Trait and Normative Approach, International Journal of Retail and Distribution Management, 29/5, ÖZDAMAR, Kazım, (2013), Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi, Cilt:1, Ankara: Nisan Kitabevi. PARK, J.W.; JUNG, S.Y.. (2011), Transfer Passengers Perceptions of Airport Service Quality:A Case Study of Incheon International Airport, International Business Research, 4/3, PERNG, S.W.; CHOW,C.C.; LIAO, W.C. (2010), Analysis of Shopping Preference and Satisfaction with Airport Retailing Products, Journal of Air Transport Management, 16, SARUHAN, Ş. C.; ÖZDEMİRCİ, A.; (2005), Bilim, Felsefe ve Metodoloji: Araştırmada Yöntem Problemi (SPSS Uygulamalı), Alkım Kitapevi, İstanbul, SAUNDERS, M.; THORNHILL, P.; LEWIS, P.; ( 2000), Research Methods for Business Students, Pearson Education, England. SCHUMACKER, R. E.; LOMAX, R. G.; (2010). A Beginner s Guide to Structural Equation Modeling: Third Edition (3 Edition.). New York: Routledge.

20 Bekir Tuncer Derya Atlay Işık 280 SCHUMACKER, R.E.; TOMEK S.; (2013), Understanding Statistics Using R, Springer Science+Business Media, New York. STASIULEVICUIS, Gary. (2012), Revealing Shopper Truths in Travel Retail, Airport Management, 6/3, s T.C. Antalya Valiliği, Antalya Turistik Otelciler ve İşletmeciler Birliği, ICF Antalya Havalimanı ve Akdeniz Üniversitesi (2011). Antalya Yöresi Turist Profili Araştırması, A numaralı Proje Çalışması. TIMOTHY, D. J.; BUTLER, R. W. (1995), Cross-Border Shopping: A North American Perspective, Annals of Tourism Research, 22, s TORRES-MANZANERA, E.; DOMINGUEZ MENCHERO, J.;, LUIS VALDES, P.; AZA, R. (2005), Passenger Waiting Time in an Airport and Expenditure Carried Out in the Commercial Area, Journal of Air Transport Management, 11, s UNWTO (Dünya Turizm Örgütü) (2013). World Tourism Barometer,Vol.11, _barom13_01_jan_excerpt_0.pdf, Erişim Tarihi: 5 Nisan WELLS, Alexander; YOUNG, Seth; (2004), Airport Planning & Management, McGraw- Hill, New York WILEMAN, Andrew. (1993) Destination Retailing, The International Review of Retail, Distribution and Consumer Research, 21/1, s. 3-9.