TÜRKĠYE TAġKÖMÜRÜ KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ. TAġKÖMÜRÜ SEKTÖR RAPORU

Transkript

1 TÜRKĠYE TAġKÖMÜRÜ KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TAġKÖMÜRÜ SEKTÖR RAPORU Mart- 2012

2 ĠÇĠNDEKĠLER 1 TAŞKÖMÜRÜNÜN TANIMI ve SINIFLANDIRILMASI DÜNYADA TAŞKÖMÜRÜ Genel Dünya da Taşkömürü Rezervleri Dünya da Kömür Üretimi Dünya da Kömür Tüketimi Dünya da Taşkömürü Ticareti Dünya da Taşkömürünün Sektörel Kullanımı Dünya da Taşkömürü Sektöründe Son Yıllardaki Gelişmeler Taşkömürünün Önemi ve Çevresel Kaygılar 22 3 TÜRKİYE DE SEKTÖRÜN GÖRÜNÜMÜ Taşkömürü Rezervleri Taşkömürü Üretimi Ülkemizin Taşkömürü Tüketimi Ülkemizde Taşkömürünün Sektörel Kullanımı Taşkömürü Fiyatları 31 4 TTK NIN SEKTÖR İÇİNDEKİ YERİ Üretim Yönünden Tüketimi Karşılama Açısından 34 5 TEŞEBBÜSÜN YERLİ VE ULUSLAR ARASI RAKİPLERİYLEKARŞILAŞTIRLMASI Üretim Yönünden Maliyetler Yönünden SONUÇ

3 TABLOLAR DĠZĠNĠ Tablo No Tablonun Açıklaması Sayfa Tablo-1 Uluslararası Genel Kömür Sınıflandırması 7 Tablo-2 Genel Sınıflandırmada Yer Alan Kömürlerin Tanıtıcı Özelikleri 7 Tablo-3 Kömür Rezervlerinin Kalitesine ve Bölgelere Göre Dağılımı 9-10 Tablo-4 Dünya Kömür Rezervlerinin Ülkelere Göre Dağılımı ve Tükenme Ömürleri 10 Tablo-5 Fosil Yakıtların Tükenme Ömürleri 11 Tablo-6 Dünya Kömür Üretiminin Yıllara Göre Değişimi 11 Tablo-7 Ülkelerin Taşkömürü Üretimleri 12 Tablo-8 Koklaşabilir Üretimde önemli Ülkeler ve Üretim Miktarları 13 Tablo-9 Termal Kömür Üretiminde Önemli Ülkeler ve Üretim Miktarları 13 Tablo-10 Önemli Linyit Üreticisi Ülkeler ve Üretim Miktarları 14 Tablo-11 Dünya Kömür Üretimi ve İhracatının Sınıflarına Göre Dağılımı 14 Tablo-12 Taşkömürü Tüketiminde Önemli Ülkeler ve Tüketim Miktarları Tablo-13 Ülkelerin Koklaşabilir Kömür Tüketimleri 15 Tablo-14 Önemli Termal Kömür Tüketicisi Ülkeler 16 Tablo-15 Ülkelerin Linyit Tüketimleri 16 Tablo-16 Dünya Kömür Tüketiminin çeşitlere Göre Dağılımı 17 Tablo-17 Önemli Taşkömürü Tüketim Bölgeleri ve Ülkeleri 17 Tablo Yılında yapılan Dünya Kömür Tüketim Projeksiyonu 18 Tablo-19 Dünya Taşkömürü Ticaretinin Yıllara Göre Değişimi 18 Tablo-20 Denizyolu ile Taşkömürü Ticaretinin Gelişimi 19 Tablo-21 Dünya Taşkömürü Ticaretinde Önemli Ülkelerin İhracat miktarları 20 Tablo-22 Önemli Taşkömürü İthalatçısı Ülkelerin Cinslerine Göre İthalat Miktarları 20 Tablo-23 Taşkömürü Kullanımındaki Değişmeler 21 Tablo-24 CO2 Emisyonlarının Dünyadaki Dağılımı 24 Tablo-25 Türkiye de Taşkömürü Rezervleri 25 Tablo-26 TTK Taşkömürlerinin Karakteristik Özellikleri 26 Tablo Yılları Havza Taşkömürü Üretimi 27 Tablo-28 Türkiye Taşkömürü Üretim-Tüketim-İthalat Dengesi 28 Tablo-29 Ülkemizin Kömür Tüketim Projeksiyonu 29 Tablo-30 Çimento Sektöründe Kullanılan Yakıtların Miktarı 29 Tablo-31 Sektörler İtibariyle Taşkömürü Tüketimi 30 Tablo Yılı Türkiye Elektrik Üretimi Güç Dağılımı 30 Tablo-33 EPDK dan alınan Enerji Üretim Lisans Durumu 31 Tablo-34 AB ve Japonya Koklaşabilir Kömür İthalatı Yıllık Ortalama Fiyatları 32 Tablo-35 AB ve Japonya Termal Kömür İthalatı Yıllık Ortalama Fiyatları 33 Tablo-36 Önemli Kömür İhracatçısı Ülkelerin Yıllık Ortalama Kömür Fiyatları 33 Tablo-37 TTK Demir-Çelik Sektörü Satış Fiyatları 33 Tablo-38 Türkiye nin Taşkömürü İthalat Fiyatları 34 Tablo-39 Global Piyasa Fiyat Tahmini 34 Tablo Yılı Sektörler İtibariyle Satışlar 35 Tablo-41 Kardemir ve Erdemir e Yapılan Koklaşabilir Satışlar 36 Tablo-42 Dünya da ki Büyük Taşkömürü Üreticileri 37 Tablo Yılları Ticari Maliyetler 37 Tablo-44 Dünyada Önemli Taşkömürü Havzaları ve Maliyetleri 38 3

4 ġekġller DĠZĠNĠ ġekil No ġeklin Açıklaması Sayfa No Şekil-1 Dünya Taşkömürü Rezervlerinin Bölgeler İtibariyle dağılımı 10 Şekil-2 Dünya Kömür Tüketiminin Bölgelere Göre Zamanla Değişimi 17 Şekil Dünya Denizyoluyla Taşkömürü Ticareti 19 Şekil-4 Elektrik Üretimi Kömüre Dayalı Ülkeler ve Kömürün Payları 21 Şekil-5 Koklaşma Özelliklerine Göre Havza Rezervleri 25 Şekil Yılları TTK ve Özel Sektör Üretimleri 27 Şekil-7 Elektrik Üretiminde Kurulu Güç 31 Şekil-8 Elektrik Üretiminde Kaynak Kullanımı 31 Şekil-9 TTK Sektörel Taşkömürü satışları 34 4

5 KAYNAKÇA IEA Statistics Coal Information 2010 IEA/OECD Coal İnfarmation Report,1983(DPT 2001 VIII. 5 Yıllık Kalkınma Planı, ÖİK Raporu) Mervit RD, Coal Exploration, Mine Planing and Development(DPT 2001 VIII. 5 Yıllık Kalkınma Planı, ÖİK Raporu) BP Statistical Reviw of World Energy, 2010 World Coal Org ETKB VDKI World Market for Hard Coal TTK Verileri Abare.gov.au-ABARE data DEKTMK TEİAŞ 5

6 DÜNYADA VE ÜLKEMĠZDE TAġKÖMÜRÜ 1- KÖMÜRÜN TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI Kömür; çoğunlukla karbon, hidrojen ve oksijenden oluşan az miktarda kükürt ve nitrojen içeren, kimyasal ve fiziksel olarak farklı yapıya sahip maden ve kayaçtır. Diğer içerikleri ise kül teşkil eden inorganik bileşikler ve mineral maddelerdir. Bazı kömürler ısıtılınca ergir ve plastik hale gelirler. İşlemler sonucunda katran, likör ve çeşitli gazlar elde edilebilmektedir. Kömürleşme süreci ve yataklanma, nem içeriği, kül ve uçucu madde içeriği, sabit karbon miktarı, kükürt ve mineral madde içeriklerinin yanı sıra jeolojik, petrografik, fiziksel, kimyasal ve termik özellikler yönünden kömürler çok çeşitlilik gösterirler. Bu durum birçok ülkede kömürlerin birbirine benzer özellikler ve yakın değerler temelinde sınıflandırılmasını zorunlu kılmıştır. Kömür üretimi, kullanımı ve teknolojisinde ileri ülkeler öncelikle kendi kömürlerinin özelliklerine göre bir sınıflama yaptıkları gibi uluslararası genel bir sınıflama için ortak standartlar da geliştirmişlerdir. Değişik tipte kömürlerin kullanım amaçlarına göre uluslararası sınıflandırılmasında; ilk olarak 1957 yılında çeşitli ülkelerden üyelerin oluşturduğu Uluslararası Kömür Kurulunca birçok ülkeden temin edilen numuneler üzerinde yapılan çalışmalar, Uluslararası Standartlar Örgütü (ISO) tarafından da desteklenerek genel bir sınıflama yapılmıştır. Bu sınıflamada; kalorifik değer, uçucu madde içeriği, sabit karbon miktarı, koklaşma ve kekleşme özellikleri temel alınarak sert (taşkömürü) ve kahverengi (alt-bitümlü ve linyit) kömürler olarak iki ayrı sınıfa ayrılmıştır 1 : 1- Sert Kömürler (Taşkömürü-Hard Coal): Nemli ve külsüz bazda 24 MJ/kg (5700 kcal/kg) üzerinde kalorifik değere haiz olan kömürdür. Uçucu madde içeriği, kalorifik değer ve koklaşma özelliklerine göre alt sınıflara ayrılır. 2- Kahverengi kömürler (Brown Coal): Nemli ve külsüz bazda 24 MJ/kg. (5700 kcal/kg) altında kalorifik değere haiz olan kömürdür. Toplam nem içeriği ve kalorifik değere göre alt sınıflara ayrılırlar Kömür üretimi ve ticaretinde IEA/OECD tarafından bu iki kategori kullanılmaktadır. IEA/OECD kömür istatistiklerinde 1978 yılından itibaren kömür pazar analizleri ve tahminlerinde bu iki kategori alt sınıflara bölünmektedir. Taşkömürü: - Koklaşabilir Kömür: Yüksek fırınlarda kullanılabilir kalitede koklaşma özelliğine sahiptir. Metalurjik kömür olarak da adlandırılır. - Diğer bitümlü kömürler ve antrasit: Koklaşabilir kömür olarak sınıflandırılmayan taş kömürdür. Buhar kömürü (steam coal) olarak da adlandırılır. Şlam, mikst ve düşük kalitede diğer ürünler de bu sınıfa dahildir. 1 IEA/OECD Coal Information Report, 1983 (DPT 2001, VIII. Beşyıllık Kalkınma Planı Kömür ÖİK Raporu ndan alınmıştır) 6

7 Kahverengi kömürler (Brown Coal): - Yarı bitümlü kömür MJ/kg ( kcal/kg) arasında kalorifik değere haiz olan kömürdür. - Linyit 17 MJ/kg (4165 kcal/kg) altında kalorifik değere haiz olan kömürdür. Uluslararası genel kömür sınıflandırması Tablo-1 de, genel sınıflamada yer alan kömürlerin tanıtıcı özellikleri Tablo-2 de verilmiştir. Tablo-1 Uluslararası Genel Kömür Sınıflandırması A. TAġKÖMÜRÜ (HARD COAL) B. KAHVERENGĠ KÖMÜRLER (BROWN COALS) 1. KOKLAŞABİLİR KÖMÜRLER (Yüksek fırınlarda kullanıma uygun kok üretimine izin veren kalitede) 2. KOKLAŞMAYAN KÖMÜRLER a. Bitümlü Kömürler b. Antrasit 1. ALT BİTÜMLÜ KÖMÜRLER ( kcal/kg arasında kalorifik değerde olup topaklaşma özelliği göstermez) 2. LİNYİT ( kcal/kg ın altında ısıl değerde olup topaklaşma özelliği göstermez) Kaynak: IEA/OECD Coal Information Report, 1983 (DPT 2001, VIII. Beş yıllık Kalkınma Planı Kömür ÖİK Raporu ndan alınmıştır) Tablo-2 Genel Sınıflandırmada Yer Alan Kömürlerin Tanıtıcı Özellikleri KAHVERENGĠ KÖMÜRLER TAġKÖMÜRÜ LĠNYĠT ALT BĠTÜMLÜ BĠTÜMLÜ ANTRASĠT Kahverengi Siyah Koyu siyah Parlak siyah Oksidasyonla veya Kırılgan, çabuk toz kurutma sonucunda ince halinde ufalanma parçalar ve toz halinde Blok şeklinde kırılma Merceksi kırılma ufalanma Masif, odunsu veya Masif Bantlı ve kompakt Sert ve dayanıklı üniform kilsi doku Isıl Değer: 4610 kcal/kg ın altında Uçucu madde miktarı ve nem içeriği yüksek Düşük karbon içeriği Isıl Değer: kcal/kg arasında Uçucu madde ve nem içerikleri bitümlü kömürlerden daha yüksek Sabit karbon içeriği bitümlü kömürlerden düşük Isıl Değer: kcal/kg arasında Uçucu madde miktarı ve nem içeriği düşük Sabit karbon içeriği yüksek Isıl Değer: kcal/kg ın üstünde Uçucu madde miktarı ve nem içeriği düşük Sabit karbon içeriği yüksek Kaynak: Mervit RD., Coal Exploration, Mine Planning and Development (DPT 2001, VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Kömür ÖİK Raporundan alınmıştır) 7

8 2-DÜNYADA TAġKÖMÜRÜ 2.1 Genel Kömür, fosil kaynaklı yakıt olarak, yüzlerce yıldır enerji kaynağı olarak kullanılmaktadır. Roma İmparatorluğu döneminde uluslararası kömür ticaretinin yapıldığı bilinmektedir. Kömür sadece 19. Yüzyılda sanayi devrimini ateşlemekle kalmamış, 20. Yüzyılda elektrik çağını başlatmıştır lı yıllara kadar kömür dünyanın birincil enerji kaynağı olarak önemini korumuş, 1960 lı yılların sonuna doğru yerini petrole bırakmış, ancak kömürün elektrik üretimindeki önemi anlaşılınca tekrar dünya enerji gündemindeki önemli konumunu kazanmıştır. Diğer taraftan petrol, doğal gaz gibi diğer fosil yakıtların, nükleer ve yenilenebilir enerji kaynakları gibi diğer alternatif kaynakların önemi de ihmal edilemez. Ancak günümüzde bu alternatif enerji kaynaklarının hiç birisi sorunsuz değildir ve uzun vadeli temin güvencesini sağlamamaktadır. Artan dünya nüfusu ve yaşam standartlarının yükselmesi enerjiye olan talebi de arttırmaktadır. Kömürün dünya genelinde yaygın ve büyük miktarlarda bulunması, artan enerji talebini karşılamak için emniyetli ve ekonomik fosil yakıt olması, kömürün önemini arttırmakta ve uluslararası piyasada büyük miktarlarda ticarete konu olan kaynak konumunu korumaktadır. 2.2 Dünya TaĢkömürü Rezervleri Dünya toplam antrasit-bitümlü, alt-bitümlü kömürler ve linyit rezervlerinin 826 milyar ton olduğu ve bu rezerv toplamının 411 milyar tonunun antrasit-bitümlü kömür (taşkömürü) rezervleri olduğu belirtilmektedir (Tablo-3) Kömür rezervlerinin miktar olarak çokluğu yanında en önemli özelliği ise, coğrafi olarak hemen hemen dünyanın bütün bölgelerinde 100 den fazla ülkeye yayılmış ve 50 den fazla ülkede üretiliyor olmasıdır (Şekil-1). Kömür rezervleri birçok ülkede bulunmasına rağmen dünya kömür rezervlerinin % 75 i beş ülkede bulunmaktadır. En fazla rezerve % 27,6 payla A.B.D. sahiptir. Bunu % 18,2 payla Rusya, % 13,3 ile Çin, % 8,9 ile Avustralya ve % 7,0 payla Hindistan izlemektedir. Tablo-3 de dünya kömür rezervlerinin dağılımı Tablo-4 te ekonomik olarak işletilebilir dünya kömür rezervlerinin bölgeler itibariyle dağılımı verilmektedir. 8

9 Tablo-3 Dünya Kömür Rezervinin Ülkelere Göre Dağılımı ve Tükenme Ömürleri Milyon ton Subbitümlü Ömür Toplam % Bitümlü ve Linyit (yıl) A.B.D ,6 241 Kanada ,8 97 Meksika ,1 130 Toplam Kuzey Amerika ,5 231 Brezilya ,5 * Kolombiya ,8 91 Venezüela ,1 120 Diğer Güney ve Orta Amerika ,1 * Toplam Güney &Orta Amerika ,5 148 Bulgaristan ,3 82 Çek Cumhuriyeti ,1 22 Almanya ,7 223 Yunanistan ,4 44 Macaristan ,2 183 Kazakistan ,9 303 Polonya ,7 43 Romanya Rusya Federasyonu ,2 495 İspanya ,1 73 Türkiye ,3 27 Ukrayna ,9 462 İngiltere Diğer Avrupa & Eurasia ,6 317 Total Avrupa & Eurasia ,4 257 Güney Afrika Cum ,5 119 Zimbabwe ,1 301 Diğer Afrika ,1 * Ortadoğu ,1 * Toplam Ortadoğu ve Afrika ,8 127 Avustralya ,9 180 Çin ,3 35 Hindistan ,0 106 Endonezya ,6 18 Japonya Yeni Zelanda ,1 107 Kuzey Kore ,1 16 Pakistan ,2 * Güney Kore Tayland ,1 69 Vietnam Orta Asya Pasifik ,4 114 Toplam Asya Pasifik ,9 57 Dünya , of which: European Union OECD Former Soviet Union ,5 105 Other EMEs ,5 452 *500 yıldan fazla, %0,05 ten küçük (Kaynak: BP) 9

10 Tablo- 3 Kömür Rezervlerinin Kalitesine ve Bölgelere göre Dağılımı (milyon ton) Bitümlü Sub Bitümlü Toplam Yüzde Ömür ve Linyit (%) (Yıl) Kuzey Amerika ,5 231 Orta ve Güney Amerika ,5 148 Avrupa-Avrasya ,4 257 Ortadoğu-Afrika ,8 127 Asya-Pasifik ,9 57 Dünya Kaynak:BP ġekil-1. Dünya Kömür Rezervlerinin Bölgeler İtibari İle Dağılımı milyon ton 100,0% ,8% ,8% 33,0% ,0% 31,4% Bölgeler Total North America Total S. & Cent. America Total Europe & Eurasia Total Middle East & Africa Total Asia Pacific Total World and bituminous bituminous and lignite Ülkelerin mevcut rezerv miktarları dikkate alındığında; son yıllarda Dünya kömür üretiminde önemli paya sahip olan Endonezya nın aynı üretim hızıyla devam etmesi halinde 17 yıllık bir ömre sahip olduğu görülmektedir. Endonezya kadar önemli bir kömür üreticisi olmasa da Vietnam için bu süre 3 yıldır. Dünya kömür rezervlerinin % 30,9 u Asya-Pasifik te, %28,5 i Kuzey Amerika da, % 3,8 i Afrika da, % 18,2 si Rusya da bulunmaktadır. Dünya petrol rezervlerinin % 54,4 ü Ortadoğu da, %17,3 ü Orta-Güney Amerika da, %9,5 i Afrika da bulunmaktadır. Dünya doğalgaz rezervlerinin % 40,5 i Ortadoğu da, % 23,9 u Rusya da, % 5,3 ü Kuzey Amerika da,%7,9 u Afrika da bulunmaktadır. Rezerv miktarının çokluğu, kömürün uzun vadeli yeterliliğini beraberinde getirmektedir. Mevcut üretim seviyeleri ile, dünya görünür kömür rezervlerinin ortalama 120 yıllık bir sürede tüketileceği tahmin edilmektedir. Buna karşılık görünür petrol ve doğal gaz rezervlerinin tükenme ömürlerinin mevcut üretim seviyeleri ile sırasıyla 45 ve 60 yıl süreceği tahmin edilmektedir. Bölgeler itibari ile fosil yakıtların tükenme ömürleri Tablo-5 te verilmiştir. 10

11 Tablo-5. Fosil Yakıtların Tükenme Ömürleri (yıl) Bölge Petrol D. Gaz Kömür Kuzey Amerika 14,8 12,0 231,0 Orta ve Güney Amerika 93,9 45,9 148,0 Avrupa&Asya 21,7 60,5 257,0 Ortadoğu 81,9 -- Afrika 35,8 70,5 127,0 Asya&Pasifik 14,8 32,8 57,0 TOPLAM DÜNYA 46,2 58,6 118,0 Avrupa 8,8 14,0 44,0 OECD 13,5 14,7 56,0 Eski Sovyet Ülkeleri 25,6 77,2 474,0 Kaynak: BP 2.3.Dünya Kömür Üretimi Dünya kömür üretiminin türlere göre dağılımına bakıldığında taşkömürü üretiminin yıllar itibariyle artan talebe bağlı olarak sürekli arttığı linyit üretiminde ise küçük miktarda azalma olduğu görülmektedir.1990 yılında 3,49 milyar ton olan taşkömürü üretimi %71 artışla 2009 yılında 5,98 milyar ton olmuştur. Tablo- 6 da Dünya kömür üretiminin türlere ve yıllara göre değişimi verilmiştir. Tablo-6:Dünya kömür üretiminin yıllara göre değişimi (bin ton) Yıllar TaĢkömürü KoklaĢabilir Termal Toplam Linyit Ülkeler bazında incelendiğinde 2009 yılında Çin 2,97 milyar ton üretimiyle dünya taşkömürü üretiminin % 49,6 sını tek başına gerçekleştirmiştir. Diğer önemli taşkömürü üreticilerinden; ABD % 15,3 ünü, Hindistan % 8,8 ini, Avustralya % 5,6 sını, Endonezya % 4,4 ünü, Güney Afrika Cumhuriyeti % 4,1 ini, Rusya % 3,8 ini gerçekleştirmiştir. Bu 7 ülke Dünya taşkömürü üretiminin % 91,6 sını gerçekleştirmektedir. Tablo-7 de önemli taşkömürü üreticisi ülkelerin yıllara göre taşkömürü üretimleri koklaşabilir ve termal (buhar kömürü ) olarak verilmiştir. 11

12 Tablo-7:Ülkelerin TaĢkömürü Üretimleri (Bin ton) Ülkeler Koklaşabilir Termal Toplam Koklaşabilir Termal Toplam Koklaşabilir Termal Toplam Avustralya Kanada * * * * * * Çek Cumh * 8.136* * * * * Almanya * * * * * 9.064* Polonya A.B.D G.Afr.Cumh. * * * * * Kolombiya * * * * * Hindistan Endonezya Kuzey Kore * * * * * * Vietnam * * * * * * Çin Kazakistan Rusya Ukrayna Diğer Dünya *Dünya üretimi içindeki payları düşük olduğundan diğer kısmında gösterilmiştir.toplamda da düşük üretimler dikkate alınmamıştır. Demir-Çelik Sanayisinde kullanılan, Dünya koklaşabilir özellikteki taşkömürü üretimi 2009 yılında 793 milyon tondur. Bunun 412 milyon tonunu % 51,9 ile Çin in tek başına gerçekleştirmiştir. Avustralya % 16,4, Rusya % 7, ABD % 5,8, Hindistan % 4, Endonezya % 3,7 Kanada % 2,9 payları ile dünya koklaşabilir kömür üretimlerindeki önemli ülkelerdir. Bu 7 ülke koklaşabilir üretimin % 91,1 ini üretmektedir.genel taşkömürü üretimindeki payı düşük olmasına rağmen Kanada da önemli bir koklaşabilir kömür üreticisidir. Dünya koklaşabilir üretimini gerçekleştiren ülkeler ve yıllara göre üretim miktarındaki değişimler Tablo-8 de verilmiştir. Tablo-8: KoklaĢabilir Üretimde Önemli Ülkeler ve Üretim Miktarları (bin ton) Ülkeler Avustralya Kanada Çek Cumhuriyeti Almanya Polonya A.B.D Hindistan Endonezya Çin Kazakistan Rusya Ukrayna Diğer Dünya Termik santrallerde, elektrik üretiminde, sanayi sektöründe ısıl amaçlı ve konutlarda ısınma amaçlı olarak kullanılan termal taşkömüründe de Çin 2,55 milyar ton üretimiyle 2009 yılında dünya üretiminin % 49,2 sini gerçekleştirmiştir. Çin i %16,8 payla ABD, %9,5 ile Hindistan, %4,7 ile Güney Afrika Cumhuriyeti, %4,5 ile Endonezya, %3,9 ile Avustralya ve %3,3 payla 12

13 Rusya izlemiştir. Bu yedi ülke dünya üretiminin % 91,9 unu gerçekleştirmiştir. Termal kömürde önemli üretici ülkeler ve üretim değerleri Tablo-9 da verilmiştir. Tablo- 9 Termal TaĢkömürü Üretiminde Önemli Ülkeler ve Üretim Miktarları ( Bin ton) Ülkeler Avustralya Polonya A.B.D G.Afr.C Kolombiya Hindistan Endonezya Kuzey Kore Vietnam Çin Kazakistan Rusya Ukrayna Diğer Dünya Elektrik üretiminde ve ısınma amaçlı kullanılan linyitte Almanya 169 milyon tonluk üretimiyle 1. sırayı almıştır. Ülkemiz de önemli linyit üreticisi ülkelerden biri olup, 2010 yılında 68,9 milyon ton üretim gerçekleştirmiştir. Tablo-10 da Dünya linyit üretimi ve önemli linyit üreticisi ülkelerin üretim miktarları verilmiştir. Tablo-10 Önemli Linyit Üreticisi Ülkeler ve Üretim Miktarları (Bin ton) Avustralya Çek Cum Almanya Yunanistan Polonya Türkiye A.B.D Rusya Diğer Dünya Kaynak:IEA Avustralya Ekonomik Kaynaklar Bürosu (ABARE) verilerine göre 2008 yılı kömür üretimi milyon tonu taşkömürü, 950 milyon tonu linyit olmak üzere toplam milyon ton olduğu belirtilmektedir. Tablo-11 de 2008 yılına kadar olan dünya kömür üretim miktarları, ihracat miktarları ve 2009 yılı ve sonrası üretim ve ihracat tahminleri verilmiştir. 13

14 Tablo-11: Dünya Kömür Üretimi ve Ġhracatının Sınıflara Göre Dağılımı (Milyon ton) * 2010* 2011* Coal d Production hard coal q Mt brown coal Mt Exports metallurgical coal Mt thermal coal Mt Abarare2009*Tahmin 2.4 Dünya TaĢkömürü Tüketimi Taşkömürü olarak bakıldığında, 1990 yılında 3,47 milyar ton, 2000 yılında 3,71 milyar ton olan dünya toplam taşkömürü tüketiminin 2009 yılında 5,92 milyar ton seviyesine çıktığı görülmektedir. Tablo-12:TaĢkömürü tüketiminde Önemli Ülkeler ve Tüketim Miktarları (Bin ton) Ülkeler Avustralya Kanada Çek Cum Fransa Almanya İtalya Japonya Kore Meksika Hollanda Polonya İspanya Türkiye İngiltere A.B.D G.Afr.C Brezilya Honkong Hindistan Endonezya K.Kore Malezya M.Çin Tayland Vietnam Çin Kazakistan Rusya Ukrayna İsrail Diğer Dünya Dünya koklaşabilir taşkömürü tüketiminin % 0,69 u ülkemizde gerçekleşmektedir. 14

15 Çin 502 milyon ton koklaşabilir kömür tüketimiyle (% 57,5) en önemli tüketici pozisyonundadır. Hindistan (% 7,5), Japonya (% 6,6) ve Rusya (% 6,7) payları ile önemli koklaşabilir kömür tüketicisi ülkelerdir. Çin ve Hindistan tüketim eğilimleri yıllara göre sürekli artarak devam etmektedir. Tablo-13 de önemli koklaşabilir kömür tüketicisi ülkelerin tüketim miktarlarının yıllara göre değişimi verilmiştir. Tablo13-Ülkelerin KoklaĢabilir Kömür Tüketimleri (Bin ton) Ülkeler Avustralya Kanada Çek Cum Fransa Almanya İtalya Japonya G.Kore Hollada Polanya İspanya Türkiye İngiltere A.B.D Brezilya Hindistan Çin Kazakistan Rusya Ukranya Diğer Dünya Kaynak:IEA Dünya termal kömür tüketiminin %78 ini Çin, ABD ve Hindistan gerçekleştirmiştir. Avustralya, Güney Kore ve Japonya hariç termal kömür tüketimini artıran ülkelerin gelişmekte olan ülkeler olduğu görülmektedir. Tablo-14 de önemli termal kömür tüketicisi ülkeleri ve tüketim miktarları verilmiştir. 15

16 Tablo-14:Önemli Termal Kömür Tüketicisi Ülkeler (Bin ton) Avustralya Almanya İtalya Japonya G.Kore Polonya İspanya Türkiye İngiltere A.B.D G.Afr.Cum Hindistan Endonezya Çin Tayland Vietnam Çin Kazakistan Rusya Ukrayna Diğer Dünya Kaynak:IEA Almanya linyit tüketiminde % 18,68 payla ön plana çıkmaktadır. Ülkemiz önemli linyit üreticisi olmakla birlikte aynı zamanda önemli linyit tüketicisidir. Tablo-15 de önemli linyit tüketicisi ülkeler verilmiştir. Tablo-15:Ülkelerin Linyit Tüketimleri (Bin ton) Ülkeler Avustralya Kanada Çek Cum Almanya Yunanistan Polonya Türkiye A.B.D Hindistan Endonezya Romanya Sırbistan Rusya Diğer Dünya yılında itibaren kömür tüketimine bakıldığında Taşkömürü tüketiminde artış olduğu linyit tüketiminde ise az da olsa bir düşüş yaşandığı görülmektedir. Tablo-16 da yılları dünya kömür tüketimi verilmiştir. 16

17 milyon TEP Tablo-16:Dünya Kömür Tüketiminin ÇeĢitlere Göre Dağılımı (Bin ton) Taşkömürü (Koklaşabilir Taşkömürü (Buhar) Toplam Linyit Tablo-17:Önemli TaĢkömürü Tüketim Bölgeleri ve Ülkeleri Avrupa Kuzey Amerika Pasifik(oecd)* Çin Hindistan G.Afr.C Rusya Diğer Dünya *Japonya,Güney Kore,Avustralya,Yeni Zelanda Bölgeler itibari ile dünya kömür taleplerine bakıldığında Çin ve Hindistan ın yer aldığı Pasifik bölgesinde termal kömür talep artışının olduğu görülmektedir. Grafik-2 de zamana ve bölgelere göre termal kömür tüketimi verilmiştir. Grafik-2. Dünya T.Kömürü (Buhar) Tüketiminin Bölgeler İtibariyle Dağılımı yıllar North America ls. & Cent. America Europe & Eurasia Middle East- Asia Pasifik Africa Dünya European Union Çin Hindistan Tablo Yılında Yapılan Dünya Kömür Tüketim Projeksiyonu (Katrilyon Btu) OECD Non-OECD Total ,45 31,55 70, ,86 47,02 87, ,92 84,59 132, ,07 87,19 130, ,49 94,59 139, ,84 107,56 152, ,41 122,35 167, ,41 139,24 185, ,32 157,93 206,26 Kaynak:IEA 17

18 2007 yılında yapılan kömür tüketim projeksiyonlarına bakıldığında kömür tüketiminin OECD ülkelerinde artış göstermeyeceği, bununla birlikte gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerin taleplerine bağlı olarak 2035 yılında 2007 yılına göre % 58 lik bir artış olması öngörülmektedir. 2.5 Dünya TaĢkömürü Ticareti Bir çok ülkede taşkömürü yerel pazarların ihtiyacını karşılamak amacıyla üretilmektedir. Toplam dünya taşkömürü üretiminin yaklaşık % 15 i (2010 yılında 938 milyon ton) uluslararası piyasada ticarete konu olmuştur yılında uluslararası piyasaya sunulan taşkömürünün 676 milyon tonu buhar kömürü 262 milyon tonu ise koklaşabilir kömürdür. Taşkömürü ticaretinde en önemli kullanıcı sektörler Termik Elektrik Santralleri (buhar kömürü) ve Demir-Çelik Fabrikalarıdır (koklaşabilir kömür) ve 2010 yıllarında oluşan uluslararası taşkömürü ticareti miktarları Tablo-19 da verilmiştir. Tablo -19 Dünya TaĢkömürü Ticaretinin Yıllara Göre DeğiĢimi (Milyon ton) Buhar KoklaĢabilir Toplam Kaynak:IEA Son 14 yıllık dönemde uluslararası kömür ticareti yaklaşık % 83 lük bir artış göstermiştir. Uluslararası taşkömürü ticaretinde son 20 yıl içerisinde denizyolu taşımacılığı, buhar kömüründe 183 milyon tondan 597 milyon tona, koklaşabilir kömürde 154 milyon tondan 244 milyon tona çıkmıştır yılında ticarete konu olan taşkömürü taşımacılığında denizyolu payı % 67 iken 2010 yılında % 89 a ulaşmıştır. Linyit Kalori/Navlun oranının düşüklüğünden dolayı uluslararası ticareti yapılmamaktadır. Denizyoluyla taşkömürü ticaretinin gelişimi Tablo-20 de verilmiştir. Şekil-3 de ise harita üzerinde taşkömürü ticaretindeki sirkülasyon gösterilmiştir. Tablo-20 Deniz yolu ile taģkömürü ticaretinin geliģimi Yıllar Steam Kömürü KoklaĢabilir Toplam TaĢkömürü Deniz Toplam Deniz Toplam Deniz Toplam ,2 299,0 154,5 199,3 337,7 498, ,5 421,0 171,3 186,9 527,9 608, ,7 679,2 225,6 246,8 832,2 926, ,6 675,6 242,6 261,2 848,2 936, ,9 708,5 217,0 232,3 858,8 940, ,3 676,4 244,7 262,1 842,0 938,5 18

19 Şekil Dünya Denizyoluyla Taşkömürü Ticareti Uluslararası kömür ticaretinde önemli yeri olan kömür ihraç eden ülkelerin yılı metalurjik ve termal kömür ihracat miktarları Tablo-21 de verilmiştir. Tablo - 22 de ise kömür ithalatında önemli paya sahip ülkelerin 2008 ve 2009 yılı termal ve metalurjik kömür ithalat miktarları verilmiştir. Kömür ihracatında Avustralya 125,3 milyon tonu metalurjik 133,7 milyon tonu termal kömür olmak üzere toplam 259 milyon ton ihracat miktarı ile ilk sırada yer almaktadır. Dünya Metalurjik kömür ticaretinin % 54 ü Avustralya tarafından gerçekleştirilmektedir. Son yıllarda Endonezya gelişme kaydederek önemli bir kömür ihracatçısı konumuna gelmiştir. Tablo-21 Dünya TaĢkömürü Ticaretinde Önemli Ülkelerin Ġhracat Miktarları (Milyon ton) Buhar Buhar KoklaĢabilir Toplam Kömürü Kömürü KoklaĢabilir Toplam Avustralya 115,3 136,9 252,2 133,7 125,3 259,0 A.B.D. 14,0 38,6 73,7 14,3 33,8 53,4 Endonezya 173,0 29,6 202,6 200,2 29,5 229,6 Kanada 4,9 26,9 31,5 6,9 21,4 28,3 Rusya Fed. 85,9 15,5 101,4 105,0 11,2 116,2 Polonya 6,2 1,6 7,8 6,6 1,7 8,4 Çin 42,7 4,7 47,4 21,3 1,5 22,8 G:Afrika C. 61,3 0,6 61,8 66,3 0,6 66,9 Kazakistan 27,1 0 27,1 22,2 0,5 22,7 Kolombiya 73,6 0,3 73,9 69,4 0,1 69,5 Diğer 72,0 7,1 79,1 62,6 6,7 69,3 Toplam Dünya 676,0 261,8 937,8 708,5 232,3 940,8 Kömür ithal eden ülkeler arasında Japonya 164 milyonla ilk sırada yer almaktadır. Ayrıca Dünya ticarete konu metalurjik kömürünün % 22,5 ini Japonya tek başına ithal etmektedir. Ülkemiz ise ticarete konu koklaşabilir kömürün 2008 yılında % 2,3 ünü, 2009 yılında % 2 sini ithal ederek önemli metalurjik kömür ithalatçısı ülkeler içinde yerini almıştır. 19

20 Tablo-22. Önemli Kömür İthalatçısı Ülkelerin Cinslere Göre Kömür İthalat Miktarları (Milyon ton) Buhar KoklaĢa Buhar KoklaĢa Buhar KoklaĢa Toplam Toplam Kömürü bilir Kömürü bilir Kömürü bilir Toplam Japonya 126,8 57,3 184,1 112,5 52,2 164, Kore 75,5 24,0 99,5 82,3 20,6 102, M.Çin 53,2 4,7 57,9 56,9 3,3 60, Çin H.Cum. 33,4 6,8 40,2 102,2 34,7 136, Hindistan 37,9 21,0 58,9 44,2 23,4 67, Ġngiltere 37,5 6,3 43,8 33,0 5,1 38,1 Almanya 32,0 9,2 41,2 32,0 6,4 38, Türkiye Diğer 279,7 132,5 412,2 245,4 86,6 322,0 Toplam 676,0 261,8 937,8 708,5 232,3 940, Dünya Kaynak: World Coal Org yılı ithalat rakamlarına bakıldığında Japonya, 126 milyon ton buhar, 57 milyon ton koklaşabilir kömür olmak üzere toplam 184 milyon ton kömür ithali ile ilk sırada yer almaktadır. Japonya tarafından 2009 yılında ise 112 milyon ton termal 52 milyon ton metalurjik olmak üzere 164 milyon ton taşkömürü ithalatı gerçekleştirilmiştir yılında ise 129 milyon termal Japonya nın gerek kömüre dayalı elektrik üretimi ve gerekse demir-çelik sanayi tamamen ithal taşkömürüne bağımlıdır Dünya da TaĢkömürünün Sektörel Kullanımı Toplam taşkömürü üretiminin yaklaşık % 13 ü (717 milyon ton) hali hazırda Demir-Çelik sektöründe kullanılmaktadır. Elektrik ark ocaklı demir çelik fabrikalarındaki önemli gelişmelere rağmen, dünya çelik üretiminin % 70 i kömüre bağımlıdır. Ark ocaklarında kullanılan elektriğin önemli bir kısmı kömürden üretilmektedir. Dünyada üretilen koklaşabilir taşkömürünün yaklaşık % 90 ı ham çelik için pik demir üretiminde kullanılmaktadır. Dünya koklaşabilir kömür tüketiminin 1/3 ü ithal kömürdür. Son yıllarda uluslararası kömür ticaretinde demir-çelik sektöründe kullanılan PCI kömürleri de önemli bir yer edinmiştir yılında yaşanan ikinci petrol krizi sırasında yüksek fırınlarda fuel-oil enjeksiyonu yerine kullanılmaya başlanan pulverize kömür enjeksiyonu (PCI) yöntemi ile, 1.4 ton koklaşabilir kömür yerine 0.9 ton kömür enjekte edilebilmektedir. PCI kömürlerde koklaşma özelliği aranmamakta, düşük impürite içeriğine sahip olması istenmektedir. Koklaşabilir kömüre göre daha düşük fiyattan satılan PCI kömürüne olan talep, demir-çelik sektörünün hammadde fiyatlarını düşürme istekleri doğrultusunda artmaktadır. Kömürün elektrik üretiminde de vazgeçilmez bir yeri vardır. Elektrik üretimleri ağırlıklı olarak kömüre dayalı ülkeler ve kömürün elektrik üretimlerindeki payları Şekil-4 te verilmiştir. Elektrik üretiminin yaklaşık % 92 sini kömürden sağlayan Polonya ve yine aynı oranla Güney Afrika Cumhuriyeti elektrik üretiminde kömür kullanan ülkeler arasında başı çekmektedirler. 20

21 ġekil-4 Elektrik Üretimlerinde Kömüre Dayalı Ülkeler ve Kömürün Payları Kömürün sektörel kullanım oranlarına bakıldığında 1980 yılında elektrik üretiminde % 36 olan kömür kullanım payı, 2006 yılında % 74 olarak gerçekleşmiştir. Çelik endüstrisindeki kömür kullanımı miktar olarak artmasına rağmen yüzdesel olarak gerilemiştir. Isınma amaçlı kullanılan kömür miktarı ise miktar ve yüzdesel olarak düşmüştür. Tablo-23 de ise taşkömürünün zamana bağlı olarak kullanımındaki değişmeler verilmiştir. Tablo-23 TaĢkömürü Kullanımındaki DeğiĢmeler Milyar Ton % Milyar Ton % Elektrik Üretimi Çelik Endüstrisi Isınma Toplam Kaynak:World Coal-Hard Coal Dünya da TaĢkömürü Sektöründe Son Yıllardaki GeliĢmeler 2008 in son çeyreğinde başlayan küresel kriz sonrası 2009 yılında 2008 e göre %50 dolayında gerileyen taşkömürü fiyatları 2010 yılında talebe bağlı olarak yükseliş trendine girmiştir. Küresel krizin tam etkilerinin 2015 yılını bulması beklense de Çin ve Hindistan gibi gelişmekte olan ülkelerin büyümeye bağlı enerji ve çelik ihtiyaçları nedeniyle termal ve koklaşabilir kömüre taleplerinin sürmesi beklenmektedir yılında üretim açısından Dünya nın en büyük kömür ihracatçısı olan Avustralya Quesland Eyaletinde yaşanan kötü hava şartları sonucu 1 milyon ton kömürün seller tarafından alındığı, ayrıca 5-6 milyon tonu koklaşabilir olmak üzere 10 milyon ton üretim kaybı oluştuğu belirtilmektedir. Bunlara rağmen 2010 yılında bölgeden yapılan ihracatta %18 lik bir artış sağlanmıştır. Dünya koklaşabilir kömür madenciliği için en önemli gelişmelerden biri de Dünya nın en büyük kömür üreticisi ve tüketicisi Çin in komşusu Moğalistan ın koklaşabilir kömür ithalatine yönelmesidir. Daha önce kömür piyasasında varlığı olmayan Moğalistan yaklaşık 6 milyar ton koklaşabilir kömür rezerviyle önümüzdeki yıllarda adından söz ettirecektir. Diğer bir keşif ise Mozambik tir. Özellikle Japonya ve Hindistan ın odak noktalarıdır. Hindistan, Çin ve Japonya nın Avustralya daki kömür sahalarındaki yatırımları ve kömür şirketlerinden pay alma rekabeti sürmektedir. Altyapı da içeren bu yatırımların Avustralya nın ihracatına olumlu 21

22 yansıması beklenmektedir. Çin küçük ölçekli ocaklarını kapatarak konsantrasyon çalışmalarını 2011 yılında da sürdürmüştür. Özellikle önümüzdeki 10 yıllık dönemde taşkömürü tüketiminin ve fiyatlarının yükseleceği tahmin edilmektedir. Sektöre yönelik olumlu beklentiler tüm kuruluşlarca belirtilmektedir.bu doğrultuda taşkömürü yatırımlarının 6-10 yıllık bir dönemde yer alması nedeniyle global krizin etkilerinin azalmasıyla daha da hareketleneceği beklenmektedir. Düşen navlun fiyatlarının ve talep sonrasında, nakliye firmaları verdikleri gemi siparişlerinin büyük bir kısmını iptal etmişlerdir. Dünya kömür satış fiyatları maliyetlere yaklaşarak krizin etkisinin azalmasıyla birlikte artış trendine girmiştir. Kömür üretiminde Maden ocaklarına yapılan yatırımların yanında liman, demiryolu, taşıma ve yükleme gibi alt yapı yatırımları da önem arz etmektedir. Önemli kömür ihracatçılarından Endonezya ve Kolombiya 2007 ve 2008 yıllarındaki talep yükselişlerinde, altyapı yatırımları açısından kapasitelerinin sonuna yaklaşmışlardır. Bu açıdan Avustralya ve Çin Kömür madenciliğindeki konsantrasyon çalışmalarının yanında bu ülkelerin, oluşacak talep artışlarına yönelik alt yapı yatırımlarını tamamlaması piyasanın dengelenmesi yönünde önem arz etmektedir. Önemli taşkömürü ithalatçısı Japonya daki tsunaminin taşkömürü piyasasına etkisi olacağı beklenmelidir. Japonya nın kısa süreli küçülmesinden sonra, devre dışı kalan nükleer santralden kaynaklanan enerji açığının giderilmesi açısından termal kömüre, yıkımların yeniden inşası için koklaşabilir kömüre talebin artabileceği beklenmelidir TaĢkömürünün Önemi ve Çevresel Kaygılar Dünya enerji tedariki ile ilgili yapılmış tüm senaryoların ortak özelliği, 21.yüzyıl boyunca enerjiye olan talebin artacağı öngörüsüdür. Normal şartlar altında 2050 yılına kadar enerji ihtiyacının bugünkü seviyesinin en az iki katına çıkacağı tahmin edilmektedir. Enerji talebindeki artışın nedeni gayet açıktır. Sanayileşmiş ülkelerde enerji temin güvencesi üretimin ve hizmetlerin devamlılığı için bir ön şarttır. Özet olarak artan dünya enerji talebi, dünya nüfusunun büyük bir kısmının ekonomik ve sosyal refah seviyelerinin gelişmesine olan arzularını yansıtmaktadır. Dünya primer enerji arzının yaklaşık % 25 ni ve elektrik üretiminin yaklaşık % 40 nı oluşturan kömür artan enerji ihtiyacı karşısında bugünkü enerji endüstrisinin karar mekanizmasında önemli bir ayak olarak yerini korumaktadır li yıllarda güneş enerjisi kullanımının çok ileri düzeyde artacağını ön gören oldukça iddialı projeksiyonlarda bile kömür, bugünkü oranlardan düşük olsa da, enerji çeşitliliği içerisinde yer almaktadır. Kömür enerji kaynağı olarak çok çeşitli avantajlara sahiptir. Dünya fosil kaynaklı enerji kaynaklarının tükenme ömürlerine bakıldığında petrol yıl, doğal gaz yıl, kömür 200 yıl olarak görülmektedir. Rezervlerinin çokluğu yanında, kömürün geniş bir coğrafyaya yayılmış 50 den fazla ülkede üretiliyor olması, kömür kaynaklarının, petrol ve doğal gaza nazaran, politik ve yönetim açısından daha istikrarlı bölgelerde yer alması ve üretiliyor olması kömüre hammadde olarak ayrı bir önem katmaktadır. Ayrıca dünyanın önemli bir kesiminde kömür madenciliğinde gelişmiş teknolojilerin uygulanması sonucunda düşük üretim maliyetlerinin oluşması, artan bir şekilde serbestleşen elektrik piyasasında kömürün ucuz bir yakıt olarak önemini korumasını sağlamaktadır. Kömürün iki önemli kullanım alanı demir-çelik endüstrisi ve termik santrallerdir. Kalkınmanın temeli olarak devam edecek ve bu açıdan bakıldığında kömürün olumlu bir geleceğe sahip olduğu görülecektir. Fakat bu olumlu gelecek, günümüzdeki teknolojik araştırmalara ve bu araştırmalar sonucunda geliştirilen yeniliklerin dünya çapında uygulamaya konulmasına bağımlıdır. Kömürün üretiminden tüketimine kadar olan aşamalarda (kömür zinciri) çevresel hususların dikkate alınması yönünde artan bir politik talep vardır. Kömür; SOx, NOx, CH4, CO2 ve 22

23 partikül emisyonları açısından artan bir çevresel baskı altındadır. Bu konuların çoğu için bilinen çözüm yöntemleri mevcut iken bunların karışımının oluşturduğu sera gazı etkisi üzerinde yoğun bir kamuoyu duyarlılığı oluşmaktadır yılında yapılan Rio Yerküre Toplantısıyla başlayan süreç; 1997 yılında, yine B.M.İ.D.Ç.K u tarafından düzenlenen konferansta, Kyoto Protokol ünün kabul edilmesiyle uygulama aşamasına gelmiştir. Bu protokolün Ek-B listesinde yer alan tarafların (yürürlülüğe girme şartı olarak, 55 ülkenin onaylaması ve onaylayan ülkelerin salınımlarının Ek-1 deki ülkelerin salınımlarının en az % 55 olması) onaylaması ile yürürlülüğe girecek ve yıllarını kapsayan 5 yıllık dönemde sera gazı emisyonlarının 1990 seviyelerinin % 5,2 altına indirmeleri yasal olarak bağlayıcılığı olan yükümlülük haline geleceği belirtilmiştir. 55 ülke şartı 2002 de İzlanda nın antlaşmayı kabul etmesiyle, % 55 şartı da Rusya nın antlaşmayı 2004 te imzalamasıyla oluşmuş ve antlaşma, 16 Şubat 2005 tarihinde yürürlülüğe girmiştir. Türkiye 2001 yılında Marakeş teki BMİDÇS 7 Taraflar Konferansında 26 no lu kararın ardından sözleşmeye katılmıştır. Türkiye Ek-1 Ülkelerinden farklı olarak döneminde yükümlülüğü bulunmamaktadır.türkiye 24 Mayıs 2004 tarihinde BMİDÇS ne katılmıştır. Katılmakla birlikte daha önce müzakerelerde söz hakkı bulunmayan Türkiye, Antlaşmanın 5 Şubat 2009 tarihinde TBMM sinde kabul edilip onaylanması ve resmi gazetede yayınlanarak yürürlülüğe girmesi sonucu, bundan sonra yapılacak toplantılarda görüş ve önerileri müzakere edebilecektir. Şu anda herhangi bir yükümlülüğü bulunmayan ülkemizin yükümlülüğüne ilişkin sorumluluklar ileride yapılacak toplantılardaki müzakereler sonucu belirlenecektir Aralık ayında Danimarka da 2012 sonrasının belirlenmesine yönelik toplantılar sonucunda ülkeleri bağlayıcı bir karar alınmamakla birlikte küresel ısınmanın 2 Cº de tutulması ve bunun için 2020 yılına kadar 100 milyar $ yardım yapılması öngörülmüştür. İleriki toplantılarda sera gazlarının emisyonu konusunda kısıtlamaların yaygınlaşacağı bir gerçektir. Kömür ülkemiz ve dünya için birincil enerji kaynağı olma özelliğini sürdürecektir Tablo-24 te görüldüğü üzere Türkiye nin kişi başı CO emisyonları düşük olmakla birlikte 1990 sera gazı salınımı ile günümüz arasında büyük fark vardır. Tablo-24. CO2 Emisyonlarının Dünyadaki Dağılımı CO Emisyonları Kişi Başına CO CO/Toplam Birincil O/GSMH(kg (Milyon tonco) (TonCO/Kişi) Enerji Arzı (Ton CO/TEP) CO/2000$) Türkiye 209 2,92 2,56 0,91 Çin ,66 2,93 2,5 Dünya ,18 2,37 0,76 Fransa 387 6,22 1,41 0,27 İngiltere 537 8,98 2,30 0,34 Almanya ,29 2,44 0,43 Rusya ,63 2,38 4,66 OECD ,09 2,34 0,47 ABD ,73 2,49 0,54 Kaynak:IEA,Key World Energy Statistics,2006 Ülkemiz kalkınmakta olan bir devlet olduğu için enerjiye ihtiyacı diğer ülkelere göre daha fazla olacaktır. Bu nedenle emisyonların azaltılmasını ve yanma verimini artıran yöntemlerin uygulanması, araştırılması ve geliştirilmesi ülkemiz için de önem arz etmektedir. Dünyada emisyonları azaltmak için zenginleştirilmiş kömür kullanımının yanında emisyonların baca ortamında ayrılması ve değişik yakma teknolojileri kullanarak yakma verimini artırıcı yöntemler uygulanmakta ve geliştirilmeye çalışılmaktadır. Böylece hem emisyonlar azalmakta hem de 23

24 birim miktar kömürden elde edilen enerji artırılmaktadır. Baca emisyonlarını önlemeye yönelik olarak yanma sonrası; Aktif karbon enjeksiyonu, Elektro statik tutucular kullanılması, Bez Filtrelerin kullanılması, Baca gazı sülfür giderme işleminin uygulanması, Seçimli katalitik ve katalitik olmayan indirgenmenin kullanılması, Yaş tanecik gaz temizleyicilerin kullanılması yoluyla çok düşük emisyonlu sonuçlar elde edilmektedir. Pülverize kömür yakma, akışkan yatakta yakma, çevrimli akışkan yatakta yakma ve basınçlı akışkan yatakta yakma yöntemlerini kullanarak % 40 ın üzerinde net verim ve emisyonlarda (NOx,SOx,CO2 ve partikül) düşüşler sağlanmaktadır. Bu nedenle önemli aşamalar kat edilen kömür yakma teknolojilerinin ve Entegre Gazlaştırma Kombine Çevrim Teknolojilerinin (IGCC) ülkemizde yeni tesislerde uygulanması, teknolojinin elde edilmesi ve geliştirilmesine yönelik çalışmalar teşvik edilmelidir. Bu sayede BMİDÇS kapsamında ülkemizin karşılaşabileceği sorunlar en aza indirgenmiş olacaktır. Nükleer enerjiden ve doğal gazdan elektrik üreterek sorunu çözme yaklaşımları ise üretim seçenekliliğinin azalması gibi bir kıskaca sokacaktır. 3 TÜRKĠYE DE SEKTÖRÜN GÖRÜNÜMÜ 3.1 TaĢkömürü Rezervleri Ülkemizde en önemli taşkömürü rezervleri Zonguldak Havzasında bulunmaktadır. Havzada bugüne kadar yapılan rezerv arama çalışmalarında, m derinliğe kadar tespit edilmiş toplam Jeolojik rezerv 1,31 Milyar ton olup, bunun % 39 u (yaklaşık 514 Milyon ton) görünür rezerv olarak kabul edilmektedir. Dünya genelinde rezerv tanımlamaları yapılırken, mevcut madencilik teknolojisi ile ekonomik olarak işletilebilir rezervler dikkate alınmaktadır. Havza bazında rezervler 1200 m derinliğe kadar yapılmış sondajlardan elde edilmiş verilerden hesaplanmıştır. Tablo-25 Türkiye deki TaĢkömürü Rezervleri REZERV TÜRÜ Koklaşmaz Yarı Koklaşabilir Koklaşabilir Amasra Armutçuk Kozlu Üzülmez Karadon (Ton) Toplam TTK Hazır Görünür Muhtemel Mümkün TOPLAM Havzada Koklaşabilir rezervler Kozlu, Üzülmez ve Karadon bölgelerinde yer almaktadır. Koklaşabilir taşkömürü rezervlerinin toplam rezervler içerisindeki payı yaklaşık % 67 dir. Armutçuk bölgesinde yer alan rezervler; yarı-koklaşma özelliği, yüksek ısıl değer ve düşük bünye külü içeriği ile hem koklaşabilir kömürlerle harmanlanarak hem de pülverize kömür 24

25 enjeksiyonu (PCI) olarak demir-çelik fabrikalarında kullanıma uygun niteliktedir. Amasra bölgesi kömürlerinin koklaşma özelliği bulunmamakla birlikte, belirli oranlarda metalurjik kömürler ile harmanlandığında koklaşma özelliğini bozmamaktadır. ġekil- 5. Koklaşma özelliklerine göre havza rezervleri Havza kömürlerinin kalorifik değeri kcal/kg (AID) arasında değişmektedir. Lavuarlar bazında üretilen satılabilir taşkömürlerinin özellikleri Tablo-26 da verilmiştir. Tablo - 26: TTK TaĢkömürlerinin Karakteristik Özellikleri ARMUTÇUK KOZLU-ÜZÜLMEZ KARADON AMASRA NĠTELĠKLER Armutçuk Lavuarı Kozlu-Üzülmez Lavuarları Çatalağzı Lavuarı Amasra Lavuarı Rutubet (ar) % Kül (ar) % Uçucu Madde (ar) % Sabit Karbon (ar) % Üst Isı Değeri (ar) Kcal/kg Alt Isı Değeri (ar) Kcal/kg Uçucu Madde (daf) % ±2 Sabit Karbon (daf) % 61± ±1 56±2 Üst Isı Değeri (daf) Kcal/kg Karbon C (ad) % 75± ±2 70±3 Hidrojen H (ad) % Kükürt S (ad) % Max 0,9 0,8 0,8 1,5 Azot N (ad) % 1,1±0,3 1±0,2 1±0,2 1,2±0,4 Kül Ergime Noktası Min 0 C ISO Koklaşma Değeri Orta-Zayıf Orta-İyi Çok-İyi Pek Zayıf ISO Kod No ISO Sınıf VIA VC-VD VC VII ASTM Rank Grubu hvab hvab hvab hvbb ASTM Rank Skalası ASTM Rank Sınıfı II-Bitümlü II-Bitümlü II-Bitümlü II-Bitümlü ar- orijinal numunude, daf- kuru külsüz, ad- havada kurutulmuş, ISO- Ulusl arası Standartlar Organizasyonu, ASTM- Amerikan Standar 3.2 Ülkemizde TaĢkömürü Üretimi Ülkemizde taşkömürü madenciliği Zonguldak Taşkömürü Havzasında TTK tarafından gerçekleştirilmektedir. Derin yer altı kömür madenciliği yapılan Zonguldak Taşkömürü Havzasının karmaşık jeolojik yapısı tam mekanizasyona gidilmesini engellemekte, taşkömürü üretimi büyük ölçüde insan gücüne dayalı emek-yoğun bir şekilde gerçekleştirilmektedir. 25