ERZURUM İLİ PASİNLER İLÇESİNDE YAŞLI POPULASYONUN MEDİKO-SOSYAL SORUNLARI*

Transkript

1 ERZURUM İLİ PASİNLER İLÇESİNDE YAŞLI POPULASYONUN MEDİKO-SOSYAL SORUNLARI* MEDICO-SOCIAL PROBLEMS OF THE ELDERLY POPULATION IN PASINLER TOWN OF ERZURUM PROVINCE Yıldırım TUFAN, Asuman GÜRAKSIN, Tacettin İNANDI, Serhat VANÇELIK Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Erzurum * Bu çalışma 6-9 Ekim 2000 tarihinde Uluslararası Halk Sağlığı Kongresi'nde tebliğ edilmiştir. Özet Bu çalışmanın amacı yaşlı populasyonun günlük yaşam aktivitelerini, sağlık sorunlarını, sosyoekonomik durumlarını ve demografik özelliklerini saptamaktı yılında Pasinler Bölgesinde 60 yaş üzerindeki toplam 2325 kişiden 174 oranında küme örnekleme yöntemi kullanılarak 589 kişi seçildi. Anket 17 kümedeki 564 kişiye uygulandı. Katılımcıların %49.6'sı erkek, %50.4'ü kadın ve %32.8'i boşanmış veya duldu. Her iki cins için okumayazma bilmeme oranı %57.8, kadınlarda ise %79.9 idi. Yaşlıların sadece %2.6'sı günlük olarak gazete okumakta ve %23'ü hiçbir sosyal aktiviteye katılmamaktaydı. Katılımcıların %88.3'ü kendi evinde ve %3.4'ü yalnız yaşamakta idi. Yaşlıların %13.8'i son bir yıl içinde en az bir kaza geçirmiş olup en sık kaza çeşidi ev kazaları idi (%56.4). Katılımcıların %37.6'sının sağlık sigortası olmayıp %28.9'u sigara içmekte ve %44.3'ü düzenli olarak ilaç almaktaydı. Tıbbi sorunlar arasında ev kazalarının yüksek oranda olması, ağız ve diş sağlığının kötü olmasının yanı sıra sağlık sigortası bulunmayanların ve sigara içenlerin yüksek oranda olması önemli sorun olarak görünmektedir. Anahtar kelimeler: Yaşlılık, Medikososyal, Sosyal Sorun Summary The aim of this study was to determine the demographic features, socio-economic status, health problems, and daily living activities of the elderly population. In 1998, 589 elderly persons were selected from totally 2325 persons over age of 60 years old in Pasinler Town by using ¼ cluster sample method. A questionnaire was applied to 564 subjects in 17 clusters 49.6% of the subjects was male, and 50.4% female. 32.8% of all were divorced or widow. The illiteracy was 57.8% in both sex, 79.9% in females. Only 2.6% of the elderly had been reading a newspaper daily, and it was determined that 23% had not participated in any social events. It was found out that 88.3% of the subjects had been living in their own house and 3.4% were alone. In the last year 13.8% of the elderly got involved at least one accident and the most common kind of accident was household accidents (56.4%). 37.6% the subjects had no health care insurance and 28.9% were smokers and 44.3% had been taking medicine regularly. Among medical problems, high rate of household accidents, ill dental and mouth health, having no health care insurance and high rate of smokers appear to be very important. Key words: Elderly, Medicosocial, Social Problem AÜTD 2000; MJAU 2000;

2 140 AÜTD 2000 Tablo 1. Araştırma Grubunun Yaş ve Cinsiyete Göre Dağılımı yaş grubu ve üzeri cinsiyet durumu erkek kadın toplam n %* n %* n %** toplam *Satır Yüzdesi **Sütun Yüzdesi Giriş Yaşlılık; ilerleyen kronolojik yaşla birlikte ortaya çıkan biyolojik, ekonomik ve psikolojik değişimlerin toplamı olarak tanımlanırken; yaşlanma ise döllenme ile başlayan ve hayat boyu devam eden bir süreç olarak tanımlanmıştır. D.S.Ö. yaşlılığın başlangıç yaşını 60 olarak kabul etmiştir (1). Yaşlı grup kendi içinde; 1-Yaşlılık: yaşlar, 2- Orta Yaşlılık: yaşlar, 3- İhtiyarlık: 90 ve üzeri yaşlar olmak üzere üç gruba ayrılmıştır. Dünyadaki demografik değişimlerin en dikkat çekici noktası yaşlı nüfusun artmasıdır. Dünya çapında 60 yaş ve üzeri nüfus 1980 de milyon olup toplam nüfusun %8.5 ini teşkil etmiştir yılında ise 60 ve üzeri yaştakilerin toplam nüfusun %12.5 ini teşkil edeceği ve bu yaşlı nüfusun %72 sinin gelişmekte olan ülkelerde yaşayacağı tahmin edilmektedir. Gelişmiş ülkelerde 60 ve üzeri yaştakilerin genel nüfus içindeki oranı %14.1 olup 2000 yılında %18.2 ye yükseleceği tahmin edilmektedir (2). Ülkemizde 1980 yılında yaş grubundaki bireyler genel nüfusun %5 'ini, 1990 yılında %5.6'sını oluşturmuştur yılında ise yaşlı nüfusun genel nüfus içindeki oranının %7.8 olacağı tahmin edilmektedir (2). Son elli yıldan bu yana doğurganlık ve bebek ölüm hızlarındaki azalma, bulaşıcı hastalıkların kontrolü ve bunlardan ölenlerin azalması, beslenme ve yaşam standartlarındaki gelişmeler beklenen yaşam süresinin artmasına neden olmuştur (3). Gelişmiş ülkelerde olduğu gibi geleceğe yönelik projeksiyonlarda görülebileceği üzere, ülkemiz geleceğinde de yaşlılık sorunları giderek önem kazanacaktır. Yaşlılık bu yüzyılın önemli halk sağlığı sorunlarından biri haline gelecektir (4). Amaç Araştırmanın amacı Pasinler Eğitim Araştırma Sağlık Grup Başkanlığı (EASGB) bölgesinde yaşayan 60 yaş ve üzeri kişilerin sağlık sorunlarını, sosyoekonomik durumlarını, demografik özelliklerini belirlemek ve bu konuda daha sonraki yıllarda yapılacak olan çalışmalara ışık tutmaktır. Gereç ve Yöntem Araştırmanın evrenini Pasinler EASGB bölgesindeki 60 yaş ve üzeri 2325 kişi oluşturmaktadır. Örneklem, sistematik küme örnekleme yöntemi ile 1/4 oranı esas alınarak hesaplanmıştır. Çalışma bölgesi olarak Pasinler ilçe merkezindeki mahalleler, sağlık ocaklarının bulunduğu köyler ve bu ocaklara bağlı 50 köyün her biri küme kabul edilip sayı verilmiştir. Küme örnekleme yöntemi ile seçilen 17 kümedeki 60 yaş ve üzeri toplam 589 kişiden 564 kişiye (%96) ulaşılmıştır. Anket uygulananarak veriler SPSS programında değerlendirilmiştir. Tablo 2. Yaşlıların Öğrenim Ve Cinsiyet Durumuna Göre Dağılımı öğrenim düzeyi okuryazar değil okuryazar ilkokul cinsiyet erkek kadın toplam n %* n %* n %** toplam X 2 = P<0.001

3 AÜTD Tablo 3. Cinsiyet ve Son Bir Yılda Geçirilen Kaza Türüne Göre Yaşlıların Dağılımı geçirilen kaza türü cinsiyet trafik iş ev toplam n % n % n % n % erkek kadın toplam X 2 = 8.60 p< 0.05 Bulgular Araştırmaya katılanların %50.4'ü kadın, %49.6'sı erkektir (Tablo 1). Dul veya boşanmışlık oranı erkeklerde %13.6, kadınlarda %51.8 olarak saptanmıştır (P<0.001). Okuryazar olmayan oranı %57.8 olup bu oran erkeklerde %35.4, kadınlarda %79.9 idi (Tablo 2). Hergün televizyon seyredenlerin %43.6, radyo dinleyenlerin %26.1, gazete okuyanların %2.6 olduğu görülmektedir. Yaşlıların %23.0' nın hiçbir sosyal aktivitesinin olmadığı belirlendi. Erkeklerin % 1.4'ü, kadınların %5.3'ü, tüm yaşlıların ise %3.4'ü yalnız yaşamakta, %16.3'ü bir kişi, %80.3'ü iki ve daha fazla kişi ile oturmaktadır. Yaşlıların %88.3'ünün kendi evinde oturduğu saptandı. Araştırma grubunun son bir yıl içinde %13.8'nin kaza geçirdiği, kazaların %56.4 ile en fazla ev kazası şeklinde olduğu, kadınların (%70.7) erkeklerden (%40.6) daha çok ev kazası geçirdiği saptandı. Cinsiyete göre istatistiksel fark önemli idi (Tablo 3, P<0.05). Yaşlıların %37.6'sının hiçbir sağlık güvencesinin olmadığı, en fazla yeşilkart ve yaşlılık nedeniyle sağlık güvencelerine sahip oldukları saptanmıştır. Katılımciların %47.2'sinin hastaneye, %46.6'nın sağlık ocağına, %6.2'sinin özel hekime başvurdukları belirlenmiştir (Tablo 4). Erkeklerde sigara içme oranının %51.1, kadınlar da ise %7.0 olduğu saptanmıştır. Sigara içme durumu cinsiyete göre istatistiksel olarak farklı bulunmuştur (P<0.001). Araştırma grubunda sürekli ilaç kullanan oranı %44.3 olup kullanılan ilaçlar içerisinde antihipertansifler ilk sırayı almaktadır. Tartışma Araştırmaya katılanların %50.4'ü kadın, %49.6'sı erkektir (Tablo 1). Ülkemizde ve yurt dışında yapılan tüm çalışmalar 60 yaş ve üzeri nüfuslarda kadınların oranının erkeklerden daha yüksek olduğunu göstermekte olup bulgularımızla benzerdir (5,6). Dul veya boşanmışlık oranı erkeklerde %13.6, kadınlarda %51.8 olarak saptanmıştır (P<0.001). Kayseri'de yapılan çalışmada aynı oranlar erkeklerde %10.4- %23.7, kadınlarda ise %47.9-%58.7 arasında bulunmuştur (7,8). Japonya'da erkeklerin %16.6'sı, kadınların %56.6'sı, ve Kenya'da ise erkeklerin %7.5'i, kadınların %51.0'ı dul veya boşanmıştır (1,9). Bu bulgular araştırmamızla benzerlik göstermektedir. Erkekler yaşam zorluğu nedeniyle daha çok evlenmeyi, kadınlar ise örf ve adetlerden dolayı yeniden evlenmeyi tercih etmiyor olabilirler. Yaşlıların eğitim durumları incelendiğinde okuryazar olmayan oranı %57.8 olup bu oran erkeklerde %35.4, kadınlarda %79.9 idi. Okuryazar oranı ise erkeklerde %22.1, kadınlarda %8.8 olarak saptandı (Tablo 2). Eğitim durumu ile cinsiyet arasındaki fark istatistiksel yönden önemli olup(p<0.001) farklılık okuryazar olmayan gruptan kaynaklanmakta idi. Değişik bölgelerde yapılmış olan çalışmalarda okuryazar olmayanlar %85.8 ile %35.9 arasında değişmekte olup Türkiye ortalaması %58.9'dur. Cinsiyete göre ise okuryazar olmayan kadın oranının %90.9-%50.5 arasında ve Türkiye ortalamasının %75.6 olduğu, okuryazar olanların oranının ise %22.8-%7.6 arasında ve Türkiye ortalamasının %24.3 olduğu saptanmıştır. Yaşlıların eğitim durumları Kayseri çalışması (10) ve Türkiye genel oranları ile benzer, Silivri (6), Antalya (7) ve Bornova (1) sonuçları ile farklılık göstermektedir. Farklılığın nedeni bu bölgelerin Pasinler'den sosyoekonomik ve sosyokiltürel yönden daha ileri düzeyde olmasına bağlanabilir. Çalışmamızda hergün televizyon seyredenlerin %43.6, radyo dinleyenlerin %26.1, gazete okuyanların %2.6 oranında olduğu belirlenmiştir. İzmir Güzelbahçe çalışmasında radyo %33.3, televizyon %50.0 ve gazete %25.0 oranında kullanılırken; İzmir Bornova'daki çalışmada ise radyodan %35.4, televizyondan %75.3, gazeteden %39.4 oranında faydalanılmaktadır. Bu çalışmalarla karşılaştırıldığında Pasinler'de radyo dinleyenlerin oranının yüksek, diğer iki oranın daha düşük olduğu görülmektedir (1,13). Televizyonun daha az seyrediliyor olması bölgesel, kültürel ve sosyoekonomik farklılıktan kaynaklanabilir. Bölgemizde bulunan televizyon oranının (%64.2) ülkemiz ortalamasına (%91.4) göre azlığı da farklılığın diğer bir nedeni olabilir (12). Gazetenin daha az okunuyor olması araştırma bölgesinde her yerde gazetenin bulunamamasına, eğitim düzeyinin düşük

4 142 AÜTD 2000 Tablo 4. Yaşlıların Genellikle Başvurdukları Sağlık Kurumlarına Göre Sosyal Güvencelerinin Dağılımı sağlık kurumu sağlık ocağı hastane özel doktor sağlık güvencesi yok Emekli Sandığı SSK Bağ-Kur Yeşil Kart- Yaşlı Ay. toplam n % n % n % n % n % n % toplam X 2 =22.87 P<0.05 olmasına, ulaşım koşullarına ve ekonomik düzeyin düşük olmasına bağlanabilir. Radyonun yüksek oranda dinleniyor olması ilk iletişim aracı olması nedeniyle hemen her ailede bulunuyor olması, kolayca satın alınabilmesi ve her yerde çalışabilmesine bağlanabilir. Yaşlıların %23.0' nın hiçbir sosyal aktivitesinin olmadığı belirlendi. Bornova'da benzer çalışmada yaşlıların %82.9'nun hiçbir sosyal faaliyetinin olmadığı, on bir ülkede D.S.Ö tarafından yapılan bir çalışmada sosyal aktivite yapmama yaşlılar arasında %20-40 arasında bulunmuştur (1,13). Araştırma grubunda sosyal aktivite yapmama Bornova çalışması ile farklı, D.S.Ö' nün bulguları ile benzerdir. Farklılıkların sosyal sorunların çözümünün zor olması, sosyal faaliyetlerin bölgesel olması, anket uygulayandan ve ölçme tekniğinden kaynaklanabilir. Araştırma grubunda erkeklerin % 1.4'ü, kadınların %5.3'ü, tüm yaşlıların ise %3.4'ü yalnız yaşamakta, %16.3'ü bir kişi ile, %80.3'ü iki ve daha fazla kişi ile oturmaktadır. Yaşlıların birlikte oturdukları kişi sayısı yönünden kadın erkek farkı önemli bulunmuştur(p<0.01). Bornova'da yapılan çalışmada yalnız oturanların %12.4, bir kişi ile oturanların %71.7, iki ve daha fazla kişi ile birlikte oturanların %16.2 oranında oldukları belirtilmektedir(1). Adana'da ise yalnız oturan kadınların %21.3, erkeklerin %2.1 olduğu saptanmıştır (16). Bölgemizde yalnız ve bir kişi ile birlikte oturanların daha az, iki ve daha fazla kişi ile oturanların daha fazla olmaları geniş aile yapısının yaygınlığına, sosyokültürel özelliklere ve kadının çalışma hayatına daha fazla dahil olmasına bağlıdır. Pasinler'de yalnız yaşayan kadın ve erkekler bölgede geniş aile yapısının yaygınlığı nedeniyle daha düşük orandadır. Yalnız yaşayan erkeklerin kadınlara göre daha az olmaları ise erkeklerin yaşamlarını devam ettirmede güçlük çekmeleri nedeniyle tekrar evlenmelerine ve kadınların ise örf ve adetlerden dolayı 60 yaşından sonra yeniden evlenmeyi tercih etmemelerine bağlandı. Yaşlıların %88.3'ünün kendi evinde oturduğu, Bornova'da yaşlıların %77.6'sının kendi evinde oturduğu saptandı. Pasinler'de kendi evinde oturanların daha fazla olması kırsal bölgede oturanların genellikle yerleşik hayat sürmelerine ve ev sahibi olmanın ekonomik açıdan kentsel bölgeye göre daha kolay olmasına bağlı olduğu kanısına varıldı. Araştırma grubunun son bir yıl içinde %13.8'nin kaza geçirdiği, kazaların %56.4 ile en fazla ev kazası şeklinde olduğu, kadınların (%70.7) erkeklerden (%40.6) daha çok ev kazası geçirdiği saptandı. Cinsiyete göre istatistiksel fark önemli idi (Tablo 3, P<0.05). Malatya ve Bornova'da yapılan çalışmalarda kaza geçirenlerin %22 ve %15 olduğu saptanmıştır (4,15). Bölgemizde kaza geçirme oranı Bornova ile benzer, fakat Malatya'dakinden daha az düzeydedir. Kaza görülme sıklığı bölgelere göre değişmektedir. Malatya ve Etimesgut'ta (%72.0 ) yapılan çalışmalar yaşlıların en fazla ev kazası geçirdiklerini göstermiş olup araştırma sonuçlarımızla benzemektedir (15,16 ). Bu durum yaşlıların zamanlarının büyük kısmını ev koşullarında geçirmeleri, fiziksel yetersizlikleri ve çoğu zaman ev koşullarının rahat ve güvenilir ortamlar olmamalarına bağlanabilir. Bornova'da yapılan çalışmada kaza geçirme sıklığı erkeklerde %17.8, kadınlarda %82.2 ile en fazla ev kazalarının olduğu şeklindedir (17). Yapılan çalışmalarda kadınların ev kazası geçirme oranı erkeklerden yüksek olup bölgelere göre farklıdır. Yaşlıların %37.6'sının hiçbir sağlık güvencesinin olmadığı, en fazla yeşilkart ve yaşlılık nedeniyle sağlık güvencelerine sahip oldukları saptanmıştır. Katılımciların %47.2'sinin hastaneye, %46.6'nın sağlık ocağına, %6.2'sinin özel hekime başvurdukları belirlenmiştir (Tablo 4). Bornova'da yapılan araştırmada yaşlıların %26.8'nin hiçbir sosyal güvencesi olmadığı ve en fazla SSK nedeniyle sağlık güvencelerinin olduğu tesbit edilmiştir (1). Türkiye'de ise genel nüfusun %27.5'nin sağlık güvencesi yoktur. Genel nüfus içerisinde sağlık güvencesi olanların en fazla SSK'lı oldukları belirtilmektedir (18 ). Bornova'da yaşlıların %65.9'nun hastaneye, %15.6'sının sağlık ocağına, %18.5'inin özel hekime başvurdukları, İstanbul'da yapılan bir araştırmada ise hastaneye başvuran yaşlıların %36.3, sağlık ocağına başvuranların %40.5 ve özel hekime başvuranların %23.2 olduğu belirtilmektedir (5). Bölgemizde sosyal

5 AÜTD güvencesi olmayan yaşlıların Bornova ve Türkiye ortalamasına göre daha yüksek olduğu, daha fazla yeşilkart ve yaşlı aylığına sahip oldukları anlaşılmaktadır. Her iki durumda bölgesel gelişmişlik düzeyi ile ilgili olabilir. Hastaneye gidenlerin ilk sırada olması nedeniyle bulgularımız Bornova çalışması ile benzer, İstanbul çalışması ile farklıdır. Yapılan iki araştırmaya göre bölgemizde de özel hekime gidenlerin daha az, sağlık ocağına ve hastaneye gidenlerin daha fazla olduğu görülmektedir. Bu durum mevcut hastanenin uzman hekimlerin olmaması nedeniyle sağlık ocağı gibi çalışması ve ekonomik güçlüklerden kaynaklanabilir. Araştırma grubunun %28.9'unun sigara içtiği ve erkeklerde sigara içme oranının %51.1, kadınlar da ise %7.0 olduğu saptanmıştır. Sigara içme durumu cinsiyete göre istatistiksel olarak farklı bulunmuştur (P<0.001). Kayseri'de yapılan bir araştırmada yaşlılarda sigara içme oranının %7.9, İstanbul'da ise %33.3 olduğu belirtilmektedir(12,19). Bölgemizde, yaşlıların sıgara içme sıklığı İstanbul'dakine benzer, Kayseri'den ise yüksektir. Bu durum kişisel alışkanlıklar, çevreden etkilenmeler ve bölgesel farklılıklardan olabilir. Bornova'da yapılan araştırmada sigara içen erkeklerin %20.3, kadınların %10.4 oranında oldukları belirtilmektedir (1). On bir ülkede yapılan çalışmada tüm ülkelerde erkeklerin kadınlardan daha fazla sigara içtikleri tesbit edilmiştir (13). Araştırma grubunda sürekli ilaç kullanan oranı %44.3 olup kullanılan ilaçlar içerisinde antihipertansifler ilk sırayı almaktadır. Bornova'da yapılan çalışmada ilaç kullanan yaşlıların %51.4 oranında olduğu belirtilmektedir (1). Pasinler'de ilaç kullanma oranının düşük olması tanı ve tedavi olanaklarının azlığı, ekonomik ve eğitim düzeyinin düşüklüğü ile açıklanabilir. Sonuçlar Sonuçta kadınlar arasında dul veya boşanmışlık oranı erkeklerin 4 katı, okuryazar olmayan kadınların ise erkeklerin 2 katı olduğu belirlenmiştir. Yaşlıların kitle iletişim araçlarından faydalanma durumu düşük düzeyde olup gazete okuma ise hemen hemen hiç yoktur. Yalnız yaşayan kadınların erkeklerin 4 katı olduğu ve yaşlıların %37.6'sının hiçbir sosyal güvencesi olmadığı saptanmıştır. Kaynaklar 1. Mandıracıoğlu A. Bornova Eğitim ve Araştırma Bölgesinde 65 Yaş ve Üzeri Popülasyonun Mediko-sosyal Sorunlarının Değerlendirilmesi. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı A.D Uzmanlık Tezi. İzmir, Güvenen O. Genel Nüfus Sayımı. Ankara. Başbakanlık D.İ.E. 1993: Sadık N. The State of World Population. United Nations Population Fund. 1998: Erdal R. Halk Sağlığı Yönünden Yaşlılık. Ankara. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı. 1989: Vehid S, Köksal S, Erginöz E, Altıntaş L, Özdemir H, Toprak N. Silivri İlçe Merkezi ve Silivri Fenerköyü Yaşlılarının Sosyo-Medikal Sorunlarına Genel Bakış. VI. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi. Adana. Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı. 1998: Örnek T, Bayraktar E, Özmen E. Geriatrik Psikiyatri. İzmir. Saray Tıp Kitabevleri. 1992: Dönmez L, Aktekin M, Erengin H. Antalya Kent Merkezinde Yaşlıların Sağlık Sorunları ve Günlük Yaşam Aktiviteleri. V. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı.İstanbul. Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı. 1996: Günay O, Öztürk Y. Kayseri Sağlık Grup Başkanlığı Bölgesinde. Sağlık Dergisi, 1992; 62: WHO. The Uses of Epidemiology In The Study of The Elderly. Technical Report.No706.Geneva Günay O, Öztürk Y. Yalnız Yaşayan Yaşlıların Mediko-Sosyal Sorunları.Halk Sağlığı Bülteni. 1989; 10: Uçku R. Üzerine Bir İnceleme. Dokuz Eylül Üniv. Tıp Fakültesi Halk Sağlığı A.D. Uzmanlık Tezi. İzmir Koç İ, Hancıoğlu A. Hane Halkı ve Cevaplayıcılara İlişkin Temel Özellikler. Nüfus ve Sağlık Araştırması Ankara. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. 1999: WHO.The Elderly In Eleven Countries. Public Health In Europe. No 21. Copenhagen Bilginer B, Tuncer A, Apan E. Adana Huzurevi ve Yenibaraj Sağlık Ocağı Bölgesinde 65 Yaş ve Üzeri Yaşlıların Demografik Özellikleri. V. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı. İstanbul. Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı.1996: Eğri M, Güneş G, Genç M, Pehlivan E. Yeşilyurt İlçesindeki Yaşlıların Sağlık ve Sosyal Sorunları. VI. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi. Adana. Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı. 1998: Güçiz B. Yaşlılıkta Kaza Sorunu. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi. Antalya. Türk Tabipleri Birliği Merkez Konseyi ve Antalya Tabip Odası. 1988: Mandıracıoğlu A. İzmir Bornova Eğitim Araştırma Bölgesinde 65 Yaş ve Üzeri Popülasyonda Kaza İnsidansı. III. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Özet Kitabı. Ankara. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı. 1992: İnandı T, Akbaba M. İş Sağlığında Temel Kavramlar ve İlkeler 1. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi. 1996; 8: Yardımcı E, Tümerdem Y. Yardımcı O. Huzurevi Yaşlılarında Mediko-Sosyal Bir Araştırma (II). IV.Ulusal Halk Sağlığı Kongresi. Didim. 1994: