FĐNANSAL RĐSK YÖNETĐMĐ

Transkript

1 FĐNANSAL RĐSK YÖNETĐMĐ Doç. Dr. Yusuf Tansel İÇ Başkent Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Kasım 2015 Ankara

2 RĐSK Risk, istenmeyen sonuçlarla karşılaşma olasılığıdır. Finansta ise risk, para kaybetme olasılığını dolayısıyla firmaların sermaye yapısı ile ilgili riskleri ifade eder. FĐNANSAL KALDIRAÇ Sabit ödemeli menkul kıymetlerin, yani şirketin borç sermayesinin kullanılması sonucu hisse başı kazançtaki yüzde değişimi ifade eder. Finansal kaldıraç sonucu hisse başı kazançtaki varyans da finansal risk olarak tanımlanabilmektedir.

3 FĐNANSAL RĐSK Potansiyel Riskler Belirti Vermeyen Riskler Kontrol Edilebilir Riskler Akut Risk Kontrol Edilemeyen Risk Hareket Kabiliyeti Stratejik Unsurlar Karlılıktaki Değişimler Kredibilite zayıflaması Başarısızlıklar Likidite Sıkıntısı İflas Finansal risk aşamaları

4 FĐRMALAR RĐSKLERĐNĐ NEDEN YÖNETMELĐDĐRLER? Sermaye yapısı ve sermaye maliyeti : Kurumsal başarısızlıkların temel kaynağı borçların iyi yönetilememesinden kaynaklanır. Uygun bir risk yönetimi yaklaşımı firmaların daha bilinçli bir şekilde borçlanmalarına izin verebilir.

5 FĐRMALAR RĐSKLERĐNĐ NEDEN YÖNETMELĐDĐRLER? Yatırımcı risksiz varlıklarıyla beraber piyasa portföyünün bir kombinasyonunu elde tutmalıdır. Firmalar karşı taraf risklerini gözeterek beklenen karlılıklarını maksimize etmelidirler.

6 FĐRMALAR RĐSKLERĐNĐ NEDEN YÖNETMELĐDĐRLER İşletmeler risklerle yüzyüze kalmadan önce, riskleri nasıl ölçeceklerini ve yöneteceklerini belirlemelidirler.

7 RĐSK KATEGORĐLERĐ Risk Kategorileri Finansal Riskler Diğer Riskler Piyasa Riski Karşı Taraf Riski Operasyonel Risk İşletme Riski Faiz Oranı Riski Kredinin Batma Riski Teknolojik Risk Fiyat Riski İş gücü/çalışan Bağlantılı Risk Parite Riski Organizasyonel Risk Hammadde Riski Dış Riskler Opsiyon Fiyat Riski

8 LĐKĐDĐTE RĐSKĐ Ekonomilerdeki veya ilgili piyasalardaki ticaret hacmi düşüklüğü nedeniyle düşük likiditenin olumsuz etkilerinin yol açtığı risklerdir. Bu tür durumlarda varlıkların değerinin altında satılması sözkonusudur krizinde firmaların likidite sıkıntısı nedeniyle bankalardaki paralarını çekerek finansal piyasaları bozduğu kriz buna örnek verilebilir.

9 OPERASYONEL RĐSK Fiziksel yıkımların sebep olduğu riskler: Örneğin teknik arızalar, proses hataları, yanlış malzeme kullanımı gibi.

10 ĐŞLETME RĐSKĐ İşletmelerin planlarındaki değişikliklerden kaynaklanan risklerdir. Talep tahminindeki hatalar, rekabetçi teknolojiye ayak uyduramama örnek olarak verilebilir.

11 PĐYASA RĐSKĐ Finansal portföyün emtia fiyatları, pariteler ve faiz oranları gibi piyasa fiyatlarındaki hareketlilikten etkilenme riskidir. Özellikle finansal sektör firmaları için piyasa riski yönetilmek zorundadır.

12 RĐSKE MARUZ DEĞER-RMD (VALUE AT RISK) RMD piyasadaki mevcut riskleri (faiz oranı riski, döviz kuru riski gibi) herkesin yorumlayabileceği bir tek rakama indirgediği için tercih edilmektedir. Uygulamada RMD değeri stress testi uygulanmak suretiyle kontrol edilmektedir. Stress testi, ortaya çıkma olasılığı düşük olaylar senaryosu oluşturarak, örneğin ülkede faiz oranlarının anormal yükselmesi, dış sermayenin hızlı bir şekilde ülkeyi terk etmesi gibi durumların riske maruz değeri nasıl etkilediğini araştırmaktadır.

13 RĐSKE MARUZ DEĞER-RMD (VALUE AT RISK) RMD hesaplamaya yönelik çeşitli metotlar mevcut olmakla beraber başlıcaları: Varyans/Kovaryans metodu (Jordan, Macay,1997) Üstel hareketli ortalamalar yöntemi (Hendricks, 1996) Tarihi simülasyon ve monte carlo simülasyonu (Holton,1998) Generalized Auto Regressive Conditional Heteroscedasticity (GARCH) yöntemi (Alexandar, 1996)

14 RĐSKE MARUZ DEĞER-RMD Tarihi Simülasyon-BİST Örneği T 10 Bin TL 1330/100=13,3 V 12 Bin TL 13,3/2=6,65 T V Toplam getiri Toplam getiri VaR 0, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , yüzdebirlik(veriaralığı;0,005) -0, ,0274-0, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,0129-0, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

15 RĐSKE MARUZ DEĞER-RMD (VALUE AT RISK) Varyans/Kovaryans Metodu Bu metot, yatırım araçlarının her birinin normal dağılıma sahip olduğunu ve portföyün de bu yatırım araçlarının lineer bir kombinasyonu olduğu varsayımına dayanır. Normal dağılıma sahip değişkenlerin lineer toplamı da normal dağılıma sahip olduğundan portföyün getirisi de normal dağılıma sahiptir. Normal dağılımın önemli özelliklerinden bir tanesi ortalama ve varyansın bilinmesi durumunda belirli bir güven düzeyinde dağılımın diğer tüm parametreleri hesaplanabilmesidir. Bu özellik varyans-kovaryans metodunda kullanılarak, belirli bir güven düzeyi için RMD hesaplanabilmektedir.

16 RĐSKE MARUZ DEĞER-RMD (VALUE AT RISK) İki yatırım aracı için portföyün ortalama ve varyansının hesaplanması: µ y p = 1 [ y ][ ] 1 2 µ µ 2 (portföyün ortalaması) σ = 2 p [ y 1 y 2 σ ][ 0 1 σ 0 2 ][ ρ ρ ρ ρ σ ][ 0 1 σ 0 2 ][ y y 1 2 ] (portföyün varyansı)

17 RĐSKE MARUZ DEĞER-RMD (VALUE AT RISK) Tarih BIST T V Getiriler , ,088 27,4833 BIST T V , ,72 28,9298 0, , , ,4 1521,72 30,3763 0, , , ,807 34,2336 0, , , , ,158 37,6087-0, , , , ,79 35,6801 0, , , , ,702 34,7158 0, , , , ,702 35,6801 0, , , ,334 37,6087 0, , , , ,614 36,1622-0, , , , ,509 37,1266 0, , , ,6 1889,877 41,9482-0,0116-0, , ,9 1889,877 40,0196 0, , , ,334 39,5374 0, , , , ,421 37,6087 0, , , , ,158 37,1266-0, , , , ,07 34,2336-0,0274-0, , , ,614 38,0909-0, , , , ,614 38,0909-0, , ,158 37,1266-0, , , ,8 1668,983 40,5017 0, , , ,9 1791,702 41,9482 0, , , , ,246 41,9482 0, , , ,527 43,3947-0, , , , ,614 44,359 0, , , Ortalama 0, , Standart sapma 0,0534 0, Varyans 0, , Kovaryans 0, Portföy varyansı 0, Korelasyon katsayısı(ρ) 0,001069/ (0,002852*0,002293)=0, günlük veri için hesaplanmıştır

18 RĐSKE MARUZ DEĞER-RMD (VALUE AT RISK) µ p 0, = [ 10,12][ ] = 0, ,059 0,088= 0,0534*1,65(%95 GA) 2 = σ p [ ,088 ][ 0 0 0,079 1 ][ 0, , ,088 ][ 0 0 0, ][ 12 ] σ p2 =2,3739 σ p = 1,5407 %95 güven düzeyinde portföyün kaybedeceği maksimum kayıp (RMD) 1,541 bin TL dir.

19 KREDĐ RĐSKĐ KREDĐNĐN TEMEL UNSURLARI GÜVEN RĐSK SÜRE GELĐR

20 KREDĐ RĐSKĐ Karşı tarafın (bankalardan kredi kullanan müşteriler) geri ödeme yükümlülüğünü yerine getirmemesinden kaynaklı risklerdir. Ticari bankalar kredi portföylerinin büyük hacimli olmasından dolayı büyük miktarda kredi riskine maruzdurlar. Bu risklerden en önemli olanı geri ödememe riskidir.

21 FĐNANSAL TABLOLAR ANALĐZĐ Varlıklar Borçlar Dönen Varlıklar Sabit Varlıklar Kısa Vadeli Borçlar Orta Vadeli Uzun Vadeli Borçlar Sermaye Altın Kural: Tüm Sabit varlıkların ve Dönen varlıkların bir kısmının Sermaye ve uzun vadeli borçlarla finanse edilmesidir.

22 BĐLANÇO- AKTĐF (VARLIKLAR)

23 BĐLANÇO- PASĐF (KAYNAKLAR)

24 GELĐR TABLOSU (KAR-ZARAR TABLOSU)

25 KREDĐ RĐSK YÖNETĐMĐ-RATING UYGULAMALARI FİRMA ANALİZİ Mali Yapı Teminat Sektör Durumu Finansal Olmayan Unsurlar Finansal Yapı Aktif Yapısı ve Likidite Durumu Karlılık Sektörün Genel Durumu Ortak ve Yöneticilerin İş deneyimi Yabancı kaynak toplamı Likidite oranı Net Satış Artış Oranı Firmanın Ortak ve /Özkaynaklar Sektördeki Yöneticilerin Mali Borçlar/Özkaynaklar Cari oran DönNetKarı/Net Satışlar Yeri Moralitesi Yabancı kaynak/pasif Toplamı ADH: Net Sat/Ticari Alacaklar Faaliyet Karı/Net Satışlar Devamlı Sermaye/ SDH: SMM/Ortalama Stok Dönem Net Karı/ Top.Aktif Firmanın Yönetim Duran varlıklar Anlayışı Finansman Giderleri/ Net satışlar/ Özkaynaklar BDH: SMM/Tic.Borçlar Personel Politikaları Net Satışlar Firmanın Geleceğe Yönelik Planları

26 KREDĐ RĐSK YÖNETĐMĐ-RATING UYGULAMALARI S&P AAA AA A BBB BB B CCC CC C D DERECE Mükemmel Çok İyi İyi Orta Üstü Orta Orta Altı Sınırda Kötü Spekülatif Çok Kötü?

27 MADDĐ GÜVENCE TÜRLERĐ Nakit Blokajı, Mevduat Rehni Menkul Değer Rehni Gayrimenkul (taşınmaz) rehni (Đpotek) Alacağın, Đstihkakın temliki Banka Teminat Mektubu Taşınır rehni Müşteri Çek ve Senedi Ticari işletme, Emtia, Vesaik rehni 27

28 BANK FOR INTERNATIONAL SETTLEMENTS (BIS) 17 Mayıs 1930 da kurulan dünyanın en eski uluslararası finansal organizasyonudur. BIS e 60 ülkenin merkez bankası üyedir. Merkezi Basel/ İsviçre de bulunan BIS in Hong Kong ve Mexico City de 2 yönetim ofisi bulunmaktadır. BIS in misyonu, parasal ve finansal istikrarın sağlanmasına ilişkin olarak uluslararası işbirliğini teşvik etmektir. Bankaların faaliyetleri esnasında karşılaştıkları veya karşılaşmaları muhtemel risklere karşı yeterli özkaynak bulundurmaları, bu sürecin etkin biçimde otorite tarafından denetimi

29 BASEL I Toplam Sermaye Risk Ağırlıklı Varlıklar Toplam Sermaye=Ana Sermaye+Katkı Sermaye Katkı Sermaye<= Ana Sermaye Ana Sermaye>=4%

30 BASEL II Kredi Derecesi Rating AAA ila AA A+ ila A- BBB+ ila BBB- BB+ ila BB- B+ ila B- CCC+ ve altı Derecelendirilmemiş Risk Ağırlığı-% Basel I Kredi Tutarı x Risk Ağırlığı x Sermaye Oranı = Elde tutulacak sermaye Kredi Tutarı Risk Ağırlığı Sermaye Oranı Elde tutulacak sermaye Tüm Müşteriler % 8% 8000 Basel II AAA ile AA % 8% 1600 A+ ile A % 8% 4000 BBB+ ile BBB % 8% 8000 BB+ 'dan altı % 8% Toplam 25600

31 BASEL III Basel III olarak adlandırılan düzenleme değişiklikleriyle ulaşılmak istenen hedefler: Kaynağı ne olursa olsun finansal ve ekonomik şoklara karşı bankacılık sisteminin dayanıklılığının artırılması, Kurumsal yönetişim ve risk yönetimi uygulamalarının geliştirilmesi, Bankaların şeffaflığının ve kamuya bilgi verme özelliklerinin artırılması, Mikro bazda yapılan düzenlemelerle bireysel olarak bankaların dayanıklılığının artırılması, Makro bazda düzenlemelerle finansal sistemin şoklara karşı direncinin artırılması

32 BASEL III Yukarıda yer verilen amaçların gerçekleştirilmesi için; Hâlihazırda kullanılan asgari sermayenin nicelik olarak artırılması, niteliğinde değişiklikler yapılması ve mevcut uygulamaya ilaveten risk bazlı olmayan, diğer bir ifadeyle muhasebesel bazlı bir asgari sermaye gerekliliği standardının getirilmesi, Tutulması gereken sermaye ihtiyacının ekonominin çevrim dönemlerine göre artırılabilmesi ya da azaltılabilmesi, Asgari likidite oranlarına yönelik düzenlemeler yapılması, Alım-satım hesaplarına ilişkin sermaye yeterliliği hesaplamalarında değişiklik yapılması, Karşı taraf kredi riskinin hesaplanmasına ilişkin değişiklik yapılması

33 Basel III Uygulama Takvimi* BASEL III *Kaynak BDDK

34 KAYNAKLAR 1) BDDK, Sorularla Basel III, Risk Yönetimi Dairesi, ) Bankakademie International, Asset & Liability Management, ) Peter F. Christoffersen. ELEMENTS OF FINANCIAL RISK MANAGEMENT. Second Edition, Academic Press, Elsevier, ) Hasan Şahin, Bankacılar İçin Bilgisayar Uygulamalı Riskteki Değer Hesaplama Yöntemleri, TBB Seminer Notları, Ocak 2002, Ankara. 5) Hasan Şahin, Riskteki Değer (Value at Risk) ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası na uygulanması, Ankara Üniversitesi SBF, 2002, Ankara. 6) Esra Baş, Mühendislik Ekonomisi-Temel Kavramlar ve Örnek Problemler, Beta Yayınları,2012, İstanbul