ELAZIĞ EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜ KURUM HEKİMLİĞİNE BAŞVURAN EMNİYET TEŞKİLATI ÇALIŞANI VE EŞLERİNDE KORONER ARTER HASTALIKLARI RİSK FAKTÖRLERİ ARAŞTIRMASI

Transkript

1 ARAŞTIRMA RESEARCH ARTICLE ELAZIĞ EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜ KURUM HEKİMLİĞİNE BAŞVURAN EMNİYET TEŞKİLATI ÇALIŞANI VE EŞLERİNDE KORONER ARTER HASTALIKLARI RİSK FAKTÖRLERİ ARAŞTIRMASI S. Erhan DEVECİ*, Yasemin AÇIK*, Haydar GÜLER**, Canan GÜLBAYRAK*** * Fırat Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD., Elazığ ** Emniyet Müdürlüğü Kurum Hekimi, Kocaeli *** Bölge Hıfzısıhha Enstitüsü Müdürlüğü, İstanbul ÖZET Bu araştırma Elazığ Emniyet Müdürlüğü çalışanlarında koroner arter hastalığı (KAH) risk faktörlerinin saptanması amacıyla yapılmıştır. Kasım-Aralık 2003 tarihlerinde Elazığ Emniyet Müdürlüğü Kurum Hekimliğine başvura kurum çalışanları ve/veya eşlerine (313 kişi) anket uygulanmış, açlık kan şekeri (AKŞ), kolesterol ve ortalama tansiyon değerleri belirlenmiştir. Araştırma kapsamına alınanların %1.9 unun şeker hastalığı, %2.9 unun kalp hastalığı, %5.4 ünün hipertansiyonu olduğunu belirtmiştir. Ortalama kan basınçları; sistolik 114.1±15.9, diastolik 74.6±10.3 mmhg, ortalama akş değerleri 90.9±16.6 mg/dl olarak tespit edilmiş; %8.9 unun sistolik, %7.7 sinin diastolik kan basıncı, %16.0 ının total kolesterolü, %3.5 inin AKŞ si normal değerlerin üzerinde bulunmuştur. Araştırmaya katılanların %36.7 si halen sigara içtiğini, %20.8 i düzenli spor yaptığını, %65.5 i öğün atladığını, %47.3 ü öğün aralarında bir şeyler yediğini ifade etmiştir. Araştırma grubunda KAH risk faktörleri içerisinde sayılan sigara kullanma, spor yapmama, düzensiz beslenme oranları yüksektir. Anahtar Kelimeler: Emniyet Teşkilatı, koroner arter hastalığı, risk faktörleri. ABSTRACT INVESTIGATION OF THE RISK FACTORS FOR CORONARY ARTERY DISEASES IN EMPLOYEES AND THEIR SPOUSES OF THE ELAZIG SECURITY DEPARTMENT WHO ADMITTED TO MEDICAL DEPARTMENT OF THIS HEADQUARTER This study was carried out with the aim of identifying risk factors coronary artery disease (CAD) in the employees of Elazığ Security Department. Questionnaires were applied to members and/or spouses (313 individuals) of Elazığ Security Department admitting to the Health Office for any reason in November- December Measurements for fasting blood sugar, serum cholesterol levels and blood pressure values were carried out. Of the individuals participating in this study, 1.9% reported having diabetes, 2.9% heart disease and 5.4% hypertension. Mean blood pressure measurements were; systolic 114.1±15.9 and diastolic 74.6±10.3 mmhg, mean fasting blood glucose values were reported as 90.9±16.6 mg/dl. 8.9% had high systolic and 7.7% had high diastolic blood pressure measurements, 16.0% had elevated total cholesterol and 3.5% had elevated fasting blood sugar levels. 36.7% reported to be current smokers, 20.8% reported having regular physical activity. 65.5% reported skipping meals and 47.3% reported eating snacks between the meals. In the group that was analyzed, the rates of smoking, sedentary life style and irregular eating habits that are considered as risk factors for CAD were high. Key Words: Security department, coronary artery disease, risk factors. Gönderildiği Tarih: 23 Kasım 2005, Kabul Tarihi: 18 Haziran IX. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi nde bildiri olarak sunulmuştur. Sorumlu Yazar (Corresponding Author): S. Erhan DEVECİ. Fırat Ünv. Tıp Fak. Halk Sağlığı AD. Elazığ. Tel: /4620 E-posta: edeveci@firat.edu.tr 235

2 TAF Preventive Medicine Bulletin, 2006: 5 (4) GİRİŞ Koroner Kalp Hastalığı (KKH) mortalitesi son yıllarda gelişmiş ülkelerde düşme trendi göstermesine rağmen ölüm nedenleri arasında halen ilk sıradadır. Amerika Birleşik Devletlerinde (ABD) kalp kökenli ölümler ölüm nedenleri arasında ilk sırada yer almakta, bunu kanser ve inme takip etmektedir (1). İngiltere de yılda yaklaşık 300 bin kişinin miyokard infarktüse yakalandığı ve 1.4 milyon kişinin de anjinası olduğu bildirilmiştir (2, 3). Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) istatistiklerine göre gelişmekte olan Batı Asya, Güneydoğu Asya ve Afrika ülkelerinde kardiyovasküler mortalite gelişmiş ülkelerden %70 daha fazladır (4). Ülkemizde Onat ve arkadaşları tarafından yapılan TEKHARF (Türk Erişkinlerinde Kalp Hastalığı ve Risk Faktörleri Kohort Çalışması) çalışmasında; 30 yaş ve üzeri erişkinlerde KKH prevalansının 1990 yılındaki %5.4 lük sıklıktan, 10 yıl sonra %8.1 e tırmandığı, nedeni bilinen ölümler arasında KKH dan ölümlerin %42.5 lik sıklık ile ilk sırada yer aldığı bildirilmiştir (5). Diyabet, hipertansiyon, hiperlipidemi, sigara kullanımı, fiziksel aktivite yetersizliği, KKH açısından tanımlanan risk faktörlerindendir. Diyabet ve KKH arasındaki ilişki diyabete bağlı ölüm nedenleri açısından önemlidir (6). Hipertansiyon kontrol altına alınmadığında hastaların %70 inin KKH ve konjestif kalp yetmezliğinden öldüğü ortaya konmuştur (7). Yine sigara alışkanlığı tüm dünyada olduğu gibi toplumumuzda da hakimiyetini sürdürmekte, erkeklerde gözlenen azalma, kadınlardaki kullanım artışı ile bir nevi dengelenmektedir (8). Türkiye de KKH hastalıkları ile ilgili olarak yapılan geniş çaplı epidemiyolojik çalışmalar, halkımızda koroner morbidite ve mortalitenin beklendiğinden yüksek olduğunu göstermiştir (5,9). KKH risk faktörlerinin değerlendirildiği lokalize çalışmalar, durum saptama ve önlemleri alma yönünden yararlı olacaktır. Bu çalışma özgün bir grup olarak emniyet çalışanları ve/veya eşlerinde koroner arter hastalığı risk faktörleri olarak sigara, alkol kullanımı, hipertansiyon, kan şekeri ve total kolesterol durumlarının değerlendirilmesi amacıyla yapılmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Bu araştırma, Kasım-Aralık 2003 tarihlerinde Elazığ Emniyet Müdürlüğü Kurum Hekimliğine herhangi bir nedenle başvuruda bulunan 2753 kurum çalışanı (polis memuru, memur, bekçi, işçi) ve/veya eşlerinden araştırmaya katılmayı kabul eden 313 kişi üzerinde yapılmıştır. Katılımın düşük olmasının nedenleri arasında; kişilerin sabah kahvaltı yapmış olması, zaman darlığı olduğunu belirtmesi, kişinin daha önce bu tahlilleri yaptırdığını ve tekrarlamak istemediğini bildirmesi yer almıştır. Daha çok herhangi bir rahatsızlığı olan kişilerin araştırmaya dahil olma olasılığını engellemek için kişilere önceden duyuru yapılmamıştır. Araştırmaya katılanlara demografik özellikler, sigara, alkol kullanma durumları, beslenme düzeni, bazı kronik 236

3 hastalıklara sahip olma durumlarının sorgulandığı bir anket yüz yüze görüşülerek uygulanmıştır. Kan şekeri ve kolesterol ölçümleri sabah kahvaltısı yapmamış olan kişilerden parmak ucu kanı alınarak, Accutrend GC cihazı ile yapılmıştır. Bu cihazda kolesterol için 100 mg/dl ve altı değerler düşük olarak görüldüğünden kolesterol değerlendirmelerinde ortalama kolesterol değerleri belirlenememiştir. Normal üzeri değerler olarak; açlık kan şekeri (AKŞ) için 110 mg/dl üzeri, total kolesterol için 200 mg/dl ve üzeri alınmıştır. Kan basıncı ölçümleri, kişilerin 5 dakika dinlenmesini takiben sağ koldan civalı sfigmomanometre ile 15 er dakika ara ile 2 kez ölçülerek yapılmış, sistolik ve diastolik kan basıncı değerleri bu ölçümlerin ortalaması alınarak belirlenmiştir. Sistolik 140 mmhg, diastolik 90 mmhg üzeri değerler normalin üzeri olarak değerlendirilmiştir. Haftada en az 3 gün 30 ar dakika spor yapılması düzenli spor yapma durumu olarak kabul edilmiştir. Günde en az bir sigara içen halen sigara içiyor, haftada en az bir kez alkollü içki kullanan ise halen alkol kullanıyor olarak değerlendirilmiştir. Veriler SPSS 10.0 for Windows programı aracılığı ile analiz edilmiştir. İstatistiksel analiz yöntemi olarak ki-kare testi, Fisher s Exact Test ve Student t testleri kullanılmış, p<0.05 değerleri istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir. Ortalamalar standart sapmalar ile birlikte verilmiştir. BULGULAR Araştırma kapsamına alınanların %64.5 i erkek, %35.5 i kadın olup, yaş ortalamaları sırasıyla 34.7±6.4 ve 30.9±7.4 tür. Araştırma grubunun %63.6 sı polis memuru, %7.3 ü memur, %3.2 si bekçi, %2.9 u işçi olarak görev yapmakta, %23.0 ı ise ev hanımıdır. %98.1 i evli olup, %1.9 u bekardır. %93.0 ı çekirdek aile tipi, %7.0 ı geniş aile tipine sahiptir. Tablo 1. Araştırmaya katılanların sigara, alkol kullanımı ile spor yapma durumlarının cinsiyete göre dağılımı. Kadın (n=111) Erkek (n=202) Değişkenler Sayı % Sayı % P değeri Sigara içme durumu İçiyor * İçmiyor Alkol kullanma durumu Kullanıyor ** Kullanmıyor Spor yapma durumu Yapıyor * Yapmıyor * ki-kare testi, **Fisher s Exact Test Araştırmaya katılanların %36.7 si (erkeklerin %42.1 i, kadınların %27.0 ı) halen sigara içtiğini, %5.4 ü halen alkol kullandığını, %20.8 i düzenli olarak spor 237

4 TAF Preventive Medicine Bulletin, 2006: 5 (4) yaptığını belirtmiştir. Cinsiyete göre sigara, alkol kullanımı ve düzenli spor yapma durumunu dağılımı Tablo 1 de verilmiştir. Araştırmaya katılanların %26.2 si her gün en az bir fincan kahve (ort. 1.84±1.44 fincan/gün), %95.5 i her gün en az bir bardak çay (ort. 8.36±5.37 bardak/gün) içtiğini ifade etmiştir. Beslenme düzenleri incelendiğinde; %65.5 i öğün atladığını, %47.3 ü öğün aralarında bir şeyler yediğini belirtmiştir. Araştırmaya katılanların %1.9 u şeker hastalığı (erkeklerin %2.0 ı, kadınların %1.8 i, p=0.993), %2.9 u kalp hastalığı (erkeklerin %3.5 i, kadınların %1.8 i, p=0.323), %5.4 ü hipertansiyonu (erkeklerin %5.0 ı, kadınların %6.3 ü, p=0.395) olduğunu belirtirken 1. ve 2. derece akrabalarında kalp hastalığı olduğunu ifade edenlerin sıklığı %13.1 dir. Kendisinde kalp hastalığı olduğunu ifade edenlerin %55.6 sı, hipertansiyonu olduğunu söyleyenlerin ise %52.9 u hastalığı ile ilgili tedavi gördüğünü belirtmiştir. Yapılan ölçümler sonucu, ortalama kan basıncı değerleri, sistolik 114.1±15.9 mmhg, diastolik 74.6±10.3 mmhg, ortalama AKŞ değerleri 90.9±16.6 mg/dl olarak tespit edilmiş, %16.0 ının total kolesterol değeri 200mg/dl ve üzerinde bulunmuştur. Ölçümü yapılan değişkenlerin cinsiyete göre değişiminin dağılımı Tablo 2 de gösterilmiştir. Tablo 2. Araştırmaya katılanların total kolesterol, AKŞ, sistolik ve diastolik kan basıncı ölçümlerinin cinsiyete göre dağılımı Ölçümü yapılan Kadın (n=111) Erkek (n=202) parametreler Sayı % Sayı % P değeri Total Kolesterol 200 mg/dl nin altı # 200 mg/dl ve üzeri Ortalama±SS* Ortalama±SS AKŞ (mg/dl) 91.94± ± ## Sistolik kan basıncı (mmhg) ± ± ## Diastolik kan basıncı (mmhg) 72.56± ± ## *SS: Standart Sapma, # ki-kare testi, ## Student t testi Araştırmaya katılanların %8.9 unun sistolik, %7.7 sinin diastolik kan basıncı, %16.0 ının total kolesterol, %3.5 inin AKŞ değerleri normal değerlerin üzerinde bulunmuştur. Ölçümü yapılan parametrelerin yaş grubu, sigara, alkol kullanma, spor yapma, beslenmede öğün atlama durumlarına göre değişiminin dağılımı Tablo 3 te verilmiştir. Araştırma grubunda polis memuru olarak görev yapanlarla diğerleri arasında kolesterol düzeyleri ile ortalama AKŞ, sistolik ve diastolik kan basıncı değerlerinin değişimi arasında istatistiksel olarak fark saptanmamıştır (p>0.05). Polis memurlarının halen sigara içme sıklığı %42.7 iken, bu değer araştırmaya katılan diğer kişilerde %26.3 tür (p=0.004). 238

5 Tablo 3. Araştırmaya katılanlarda ölçümü yapılan parametrelerin yaş grubu, sigara-alkol kullanımı, spor yapma, beslenmede öğün atlama değişkenlerine göre dağılımı Kolesterol 200 mg/dl Kolesterol 200 mg/dl Açlık Kan Şekeri Sistolik Kan Basıncı Diastolik Kan Basıncı altı ve üzeri P* P** P** P** (n=263) (n=50) Sayı % Sayı % Ortalama±SS Ortalama±SS Ortalama±SS Yaş grubu 30 ve altı ± ± ± üzeri ± ± ±10.67 Sigara İçiyor ± ± ± İçmiyor ± ± ±10.13 Alkol Kullanıyor ± ± ± Kullanmıyor ± ± ±10.03 Spor Yapıyor ± ± ± Yapmıyor ± ± ±10.39 Öğün Atlıyor ± ± ± Atlamıyor ± ± ±11.32 *Fisher s Exact Test **Student t testi Halen alkol kullananlar ile kullanmayanların sistolik ve diastolik kan basınçları ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunamamıştır (p=0.075, p=0.126). Ancak, halen alkol kullananların %29.4 ünün sistolik kan basıncı 140 mmhg nın üzerinde iken, bu oran alkol kullanmayanlarda %7.8 dir (Fisher s Exact Test ile p=0.012). Yine halen alkol kullananların %29.4 ünde diastolik kan basıncı 90 mmhg nın üzerinde iken, bu oran alkol kullanmayanlarda %6.4 tür (Fisher s Exact Test ile p=0.006). TARTIŞMA Araştırmaya katılanlarda koroner arter hastalığı risk faktörlerinden olan sigara içme sıklıkları; erkeklerde %42.1, kadınlarda %27.0 dır (p=0.005). Akalın ve Değirmenci nin koroner arter hastalığı risk faktörlerinin değerlendirildiği çalışmasında; bu değerlere çok benzer olarak erkeklerde sürekli sigara kullanım oranı %42.1, kadınlarda ise %28.4 olarak bulunmuştur (10). Onat ve arkadaşlarının çalışmasında 30 yaşını aşkın erkeklerin yarısının, kadınların %15.5 inin halen sigara içtiği saptanmıştır (8). Kanda HDL kolesterolü önemli ölçüde düşüren sigara içimi alışkanlığı yüksek oranını sürdürerek KKH risk faktörleri arasında önemini korumaktadır. Araştırmaya katılanların beslenme düzenleri incelendiğinde; %65.5 inin öğün atladığını, %47.3 ünün ise öğün aralarında bir şeyler yediğini bildirdiği görülmektedir. Yiyeceklerin düzenli öğünler halinde alınması, kolesterolü azaltacak biçimde beslenmenin temel prensipleri arasında sayılmaktadır (11). 239

6 TAF Preventive Medicine Bulletin, 2006: 5 (4) Yine diyabet, koroner arter hastalıkları, ülser gibi önemli hastalıklarda öğünlerin düzeninin, sayı ve aralıklarının ayarlanması gereklidir (12). Araştırma grubunda öğün atladığını söyleyenlerin sıklığının yüksekliği dikkat çekicidir. Bu çalışmada araştırma grubunun %2.9 u kalp hastalığı olduğunu belirtmiştir. Bu oran erkeklerde daha fazla olmasına rağmen cinsiyet açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark yoktur (P=0.323). TEKHARF çalışmasında 30 yaş ve üzeri yetişkinlerde KKH prevalansının 1990 yılındaki %5.4 lük orandan 10 yıl sonra yarı yarıya artarak %8.1 e tırmandığı bildirilmiştir (5). Çalışmamızdaki yaş ortalaması (33.4) ile TEKHARF çalışmasındaki ortalama yaş (katılımcıların ortalama gerçek yaşı eski kohortta 50.3, yeni kohortta 51.6) ve de çalışmamızdaki bulgunun sadece kişinin ifadesine dayandığı göz önüne alınırsa, araştırma grubumuzda ileri yaşlarda muayene ile tespit edilecek KKK prevalansının daha yüksek oranlarda olacağı düşünülmüştür. Araştırmaya katılanların %1.9 u şeker hastalığı olduğunu ifade ederken, AKŞ ölçüm sonuçlarının %3.5 inin normal değerin üzerinde olması; yine %5.4 ü hipertansiyonu olduğunu belirtirken %8.9 unun sistolik, %7.7 sinin diastolik kan basınçlarının normalin üzerinde olması, durumlarının farkında olma oranlarının düşüklüğünün bir göstergesidir. Hipertansiyonu olduğunu ifade edenlerin %52.9 u antihipertansif ilaç kullandığını belirtmiştir. Onat ve arkadaşlarının çalışmasında; halkımızda kan basıncı yüksek olan fertlerin %45 inin tansiyon ilacı kullandığı gösterilmiştir (13). Antihipertansif tedavideki yetersizlikler kardiyovasküler mortalite ve morbiditeyi etkileyecektir. Yapılan epidemiyolojik ve klinik çalışmalarda, antihipertansif tedavinin kardiyovasküler morbidite ve mortaliteyi belirgin şekilde azalttığını gösteren sonuçlar bildirilmiştir (14,15). Bu çalışmada; normal kan basıncı değerlerinin üzerindeki oranlar sistolik kan basıncı için %8.9, diastolik kan basıncı için %7.7 olarak saptanmıştır. Onat ve arkadaşlarının çalışmasında, eski ve yeni kohortu içeren 2575 katılımcıda antihipertansif ilaç kullanan ya da 140 ve/veya 90 mmhg üzerindeki hipertansiyon prevalansı erkeklerde %36.3, kadınlarda %43.1 bulunmuştur (16). Açık ve Sezer, Elazığ ın Baskil ilçesinde yaşayan 35 yaş ve üzeri nüfusta hipertansiyon prevalansını %51.9 olarak saptamışlardır (17). Çöl ve Özyurda, Park Sağlık Ocağı Bölgesinde 40 yaş üzeri nüfusta %37.65 olarak buldukları hipertansiyon prevalansının yaş ilerledikçe arttığını tespit etmişlerdir (18). Toksöz ve İlçin, Diyarbakır bölgesinde 40 yaş üzeri nüfusta hipertansiyon prevalansını %21.3 olarak bildirmişlerdir (19). Bu araştırmada normal kan basıncı değerlerinin üzerindeki oranlar, hipertansiyon prevalansının değerlendirildiği genel ve lokalize yapılan çalışmalardan düşüktür. Hipertansiyon prevalans çalışmaları genelde 35 yaş üzeri nüfusta yapılmaktadır. Bu oranların düşüklüğü, araştırma grubumuzun yaş ortalamasının düşüklüğünden kaynaklanmakta olup, çalışmamızda da yaş yükseldikçe sistolik 240

7 ve diastolik kan basıncı değerleri artmaktadır (Tablo3, P=0.0001). Araştırmaya katılanların %16.0 ında total kolesterol değerleri 200 mg/dl ve üzerinde bulunmuştur. Cinsiyet açısından total kolesterol yüksekliği değişmemektedir (Tablo 2, p=0.238) yılı TEKHARF kohortunda koroner kalp hastalarında total kolesterol değerlerinin kadınların %40 ı, erkeklerin %65 inde arzu edilir düzeyde (200 mg/dl nin altı) olduğu bildirilmiştir (20). Akalın ve Değirmenci nin çalışmasında; 200 md/dl üzeri oranlar erkeklerde %27.9 (yaş ortalaması 53.9), kadınlarda %29.2 (yaş ortalaması 49.5) olarak bulunmuştur (10). Konu ile ilgili çalışmalarda da görüldüğü gibi total kolesterol değerleri KKH risk faktörleri açısından önemle üzerinde durulması gereken bir parametredir. Araştırmaya katılanların %3.5 inde AKŞ değerleri normalin üzerinde bulunmuştur. Kan şekeri değerlerinde cinsiyete göre farklılık saptanmamıştır. TEKHARF çalışmasında toplam kohorttaki diyabet prevalansı erkeklerde %8.1, kadınlarda %8.9 bulunmuştur. Yine Türkiye de diyabet prevalansının son on yılda her yıl ortalama %6.7 oranında arttığı anlaşılmıştır (21). King ve arkadaşlarının yaptığı araştırmada, 1995 yılına göre 2025 yılında erişkinlerde diyabet sıklığındaki artışın gelişmiş ülkelerde %42, gelişmekte olan ülkelerde ise %170 olacağının tahmin edildiği bildirilmiştir (22). Diyabete karşı önlemlerin genç yaşlarda başlatılması KKH morbite ve mortalitesinin düşürülmesinde oldukça etkili olacaktır. Bu çalışmada halen alkol kullananların sistolik ve diastolik kan basıncı değerlerinin sınır değerlerin üzerinde olma oranları kullanmayanlara göre yüksek bulunmuştur (P<0.05). Ancak kullanılan alkol miktarları hakkında net bilgiler elde edilemediğinden kapsamlı değerlendirme yapılmamıştır. Yapılan çalışmalarda fazla miktarlarda alkol içiminin (>4 kadeh/gün ya da >30 g/gün) zamanla hipertansiyon ve serebral kanamaya sebep olabileceği bildirilmiştir (23-25). Diğer yandan alkolün ılımlı miktarlarının KKH gelişme olasılığını erkek ve kadınlarda azalttığı çeşitli prospektif çalışmalarla gösterilmiştir (25,26). KKH açısından alkol kullanımına özellikle miktar ve sıklık yönünden dikkat edilmelidir. Araştırmaya katılanların %20.8 i düzenli olarak spor yaptığını belirtmiştir. Akalın ın Balçova Korutürk Sağlık Ocağı bölgesinde yaptığı çalışmada, araştırma grubunda her 10 kişiden 4 ünün spor yapmayı önemsediği, ancak etkili spor yapanların oranının 1/5 olduğu bildirilmiştir (27). Centers for Disease Control (CDC) verilerine göre fiziksel inaktivite KKH riskini 1.9 kat artırmaktadır (28). Bu bağlamda fiziksel aktivitenin önemi obezite ve koroner arter hastalıkları ilişkisi göz önüne alınarak değerlendirilmelidir. Sonuç olarak, araştırma grubunda koroner arter hastalığı risk faktörleri içerisinde sayılan sigara içimi, spor yapmama ve düzensiz beslenme oranları yüksektir. Açlık kan şekeri, kan basıncı ve total kolesterol ölçüm sonuçları grubun yaş ortalaması göz önüne 241

8 TAF Preventive Medicine Bulletin, 2006: 5 (4) alındığında dikkat edilmesi gereken değerlerdedir. KKH nın önlenmesi ve geriletilmesinde önemli bir yöntem risk faktörlerinin kontrol altına alınmasıdır. Özgün gruplarda yapılan bu tip çalışmaların KKH risk faktörlerinin farkında olunabilmesi ve gerekli önlemlerin alınabilmesi açısından yararlı ve uyarıcı olduğu düşünülmektedir. KAYNAKLAR 1. Emanuel EJ, Emanuel LL. The promise of a good death. Lancet 1998; 351 (suppl II): British Heart Foundation. Coronary Heart Disease Statistics: Economics Supplement 1998; BHF, London. 3. Dyke CK, Calif RM. National and regional registries: what good are they? Eur Heart J 2000; 21 (17): World Health Organization, World Health Statistics Quarterly, Vol.48, No.3/4, Onat A, Keleş İ, Çetinkaya A, Başar Ö, Yıldırım B, Erer B, ve ark. On yıllık TEKHARF çalışması verilerine göre Türk erişkinlerinde koroner kökenli ölüm ve olayların prevalansı yüksek. Türk Kardiyol Dern Arş 2001; 29: World Health Organization, Prevention of Diabetes Mellitus. Report of WHO Study Group. Techinical Report Series: , WHO: Geneva. 7. Blake GH. Primary hypertension: the role of individualized therapy. Am Fam Physcian 1994; 50 (1): Onat A, Başar Ö, Erer B, Ceyhan K, Yıldırım B, Keleş İ, ve ark. Yetişkinlerimizde sigara içiminin sıklığı, HDL ile ilişkisi ve koroner olaylara etkisi. Türk Kardiyol Dern Arş 2001; 29 (8): Onat A. Risk factors and cardiovasculer disease in Turkey. Ahherosclerosis 2001; 156: Akalın İlhan S, Değirmenci H. Kentsel bir bölgede kardiyovasküler hastalıklar ve kardiyovasküler hastalıkların oluşumunda etkili olan önlenebilir risk faktörlerinin sıklığı. 8. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, Diyarbakır. Kongre Kitabı 2, 2002: Diyabetin komplikasyonları. Erişim tarihi: Köksal O. Gıda ve Beslenme. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Matbaası, 2001: Onat A, Başar Ö, Keleş İ, Sansoy V, Erer B, Yıldırım B, ve ark. Prospektif incelemede koroner mortalitenin en iyi belirleyicisi kan basıncı yetişkinlerimizde 10 yılda ortalama 5/3 mmhg dan fazla arttı. Türk Kardiyol Dern Arş 2001; 29 (6): Collins R, MacMahon S. Blood pressure, antihypertensive drug treatment and the risks of stroke and of coronary heart disease. Br Med Bull 1994; 50 (2): Collins R, Peto R, MacMahon S, Hebert P, Fiebach NH, Eberlein KA, et al. Blood pressure, stroke and coronary heart disease. Part 2, Short term reduction in blood pressure: overwiev of randomised drug trials in their epidemiological context. Lancet 1990; 335: Onat A, Sansoy V, Yıldırm B, Keleş İ, Çetinkaya A, Aksu H, ve ark. Erişkinlerimizde kan basıncı 8 yıllık seyri, tedavi oranı, koroner kalp hastalığı ile bazı etkenlerle ilişkileri. Türk Kardiyol Dern Arş 1999; 27 (3):

9 17. Açık Y, Sezer RE. Elazığ ın Baskil İlçe merkezinde yaşayan 35 yaş ve üzeri nüfusta hipertansiyon prevalans çalışması. Fırat Tıp Dergisi 1998: 1 (5): Çöl M, Özyurda F. Park Sağlık Ocağı Bölgesinde 40 yaş üzeri nüfusta hipertansiyon prevalansı. Ankara Üniv. Tıp Fak. Mec. 1992; 45 (2): Toksöz P, İlçin E. Diyarbakır bölgesinde hipertansiyon prevalansı ve bunun beslenmeye ilişkin bazı etmenlerle ilişkisi. Beslenme ve Diyet Derg. 1992, 21 (1): Onat A. Türk Halkında koroner kalp hastalığı sıklığının nedenleri ve bu bilginin risk değerlendirmesi ile korunma açılarından büyük önemi. Türk Kardiyol Dern Arş 2001; 29 (10): Onat A, Yıldırım B, Ceyhan K, Keleş İ, Başar Ö, Sansoy V, ve ark. Halkımızda diyabet ve glukoz intoleransı: koroner mortalite ve morbiditeye prospektif etkisi, prevalansında artma. Türk Kardiyol Dern Arş 2001; 29 (5): King H, Aubert RE, Herman WH. Global Burden of Diabetes, prevalence, numerical estimates, and projections. Diabetes Care 1998; 21: Puddey IB, Beilin LJ, Vandongen R, Rouse IL, Rogers P. Evidence for a direct effect of alcohol consumption on blood pressure in normotensive men: a randomized controlled trial. Hypertension 1985; 7: Ascherio A, Rimm EB, Giovanucci EL, Golditz GA, Rosner B, Willett WC, et al. A prospective study of nutricional factors and hypertension among US men. Circulation 1992; 86: Rimm EB, Williams P, Fosher K, Criqui M, Stamfer MJ. Moderate alcohol intake and lower risk of coronary heart disease: meta-analysis of effects on lipids and haemostatic factors. BMJ 1999; 319: Rimm EB, Klatsky A, Grobbee D, Stampfer MJ. Review of moderate alcohol consumption and reduced risk of coronary heart disease: is the effect due to beer, wine, or spirits? BMJ 1996; 312: Akalın İlhan S, Değirmenci H. Kentsel bir bölgede beden kitle indeksi ve bel kalça oranları yüksekliği sorunlarının sıklığı ve kronik hastalıklar ile ilişkileri. 8. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, Diyarbakır. Kongre Kitabı 2, 2002: Hahn RA, Heath GW, Chang MH. Cardiovasculer Disease Risk Factors and Preventive Practices Among Adults. United States A Behavioral Risk Factor Atlas. CDC. 1998/47 (SS.5):