Bilgi Toplumu Stratejisinin Yenilenmesi Projesi

Transkript

1 Bilgi Toplumu Stratejisinin Yenilenmesi Projesi Bilgi Teknolojileri Sektörü Ekseni Mevcut Durum Raporu 4 Şubat 2013

2 Bu rapor, Kalkınma Bakanlığı Bilgi Toplumu Dairesi ve McKinsey Danışmanlık Hizmetleri Limited Şirketi arasında imzalanan Bilgi Toplumu Stratejisinin Yenilenmesine İlişkin Hizmet Alımı İşi Sözleşmesi kapsamında, gerekli bulgu ve analizler hazırlanmak suretiyle, oluşturulacak Bilgi Toplumu Stratejisine altyapı teşkil etmek üzere üretilmiştir. Bu raporun hazırlanmasında çalışma boyunca ilgili taraflardan elde edilen bilgi ve görüşler ile Kalkınma Bakanlığı nın değerlendirmelerinden istifade edilmiştir. Bu çalışma Kalkınma Bakanlığı nın kurumsal görüşlerini yansıtmaz. Bu raporda yer alan içeriğin tamamı ya da bir kısmı atıfta bulunmak kaydıyla Kalkınma Bakanlığı nın izni olmadan kullanılabilir. 1

3 İçindekiler 1. BİLGİ TEKNOLOJİLERİ SEKTÖRÜNÜN KAPSAMI BİLGİ TEKNOLOJİLERİ SEKTÖRÜNÜN ÖNEMİ BT sektörünün büyüklüğü ve gelişimi Bireysel harcamalar Cihaz talebi Yazılım talebi Kurumsal harcamalar Donanım harcaması Yazılım ve BT hizmetleri harcamaları TÜRKİYE DE BT SEKTÖRÜ HARCAMALARI Kurumsal kullanıcılar Türkiye deki kurumsal harcamaların büyüklüğü ve kırılımı Kurumsal kullanıcıların BT harcama davranışı Donanım harcamaları Yazılım harcamaları BT hizmet harcamaları Kamu Kamu harcamalarının etkinliği Bireysel kullanıcılar Donanım Yazılım, uygulama ve içerik BİLGİ TEKNOLOJİLERİ SEKTÖRÜNÜN TÜRKİYE YE ETKİLERİ Donanım Donanımda dünya pazarı ve Türkiye nin rekabet gücü Türkiye de donanım pazarı mevcut durumu Yazılım Yazılım küresel pazar analizi Türkiye nin mevcut durumu ve gelişim gösterdiği alanlar BT Hizmetleri

4 4.3.1 BT Hizmetleri global pazar analizi Türkiye nin mevcut durumu ve gelişim gösterdiği alanlar BT NİN MEVCUT DURUMUNU AÇIKLAYAN ALTYAPI ÖĞELERİ Nitelikli insan kaynağı Talep Türkiye deki insan kaynağı arzı İç ve bölgesel talep Yazılım BT hizmetleri Bireysel Altyapı Elektrik ve ulaşım İnternet altyapısı İş ortamı ve mevzuat Mevzuat Bilgi güvenliği Fikri mülkiyet ve telif hakları Vergi Şirket kurma ve kapatma Girişimcilik kültürü Teşvik ve destekler Teşvik ve destek mekanizmaları Ar-Ge ve yenilikçiliğe yönelik teşvik ve destekler KOSGEB tarafından KOBİ lere verilen destekler Girişimcilik destekleri İhracata yönelik destekler Teşvik ve destek miktarları Teşvik ve desteklerin etkinliği EKLER Sektörde verilerin toplanmasında ve paylaşılmasında sıkıntılar mevcuttur KAYNAKÇA

5 Şekiller Listesi Şekil 1.1 Bilgi teknolojileri sektörünün kapsamı... 6 Şekil 2.1 BT sektörünün büyüklüğü... 9 Şekil 2.2 BT harcamaları kişi başına gelir ilişkisi Şekil 2.3 İnternete bağlı cihaz penetrasyonları Şekil 2.4 BRICS ülkelerindeki gelir dağılımı değişimi Şekil 2.5 Akıllı telefon fiyat değişimi Şekil 2.6 BT cihaz talebi değişimi Şekil 2.7 Mobil yazılım pazarının gelişimi Şekil 2.8 ABD dijital oyun pazarı gelişimi Şekil 2.9 Kurumsal BT harcamalarının değişimi Şekil 2.10 Büyük veri bazlı talep artışı Şekil 2.11 Şirketlerde BİT kaynaklı üretkenlik artışı Şekil 2.12 Büyük verinin endüstri üzerindeki etkisi Şekil 2.13 Bulut bilişimin maliyet üzerindeki etkisi Şekil 2.14 Bulut bilişim odaklı dış kaynaklı hizmetler pazarı Şekil 2.15 Küresel e-ticaretin gelişimi Şekil 3.1 Türkiye BT sektörü harcamaları Şekil 3.2 Orta gelir grubundaki ülkelerin BT harcamaları Şekil 3.3 Türkiye BT Harcamalarının genel görünümü Şekil 3.4 Orta gelir grubu cihaz penetrasyonları Şekil 3.5 BT cihaz fiyatları ve uygulanan vergiler Şekil 3.6 Orta gelir grubu sektörel BT harcamaları Şekil 3.7 Düşük ve orta gelirli ülkelerde işletme dağılımı Şekil 3.8 Türkiye kurumsal BT harcamaları Şekil 3.9 Türkiye de BT iç kaynak kullanımı Şekil 3.10 Türkiye de işletmelerin yazılım kullanımları Şekil 3.11 Türkiye yazılım pazarı Şekil 3.12 Türkiye BT hizmetleri pazarı Şekil 3.13 Türkiye Kamu BT harcamaları Şekil 4.1 Küresel donanım pazar payları

6 Şekil 4.2 Küresel donanım üretimi Şekil 4.3 Donanım değer zinciri Şekil 4.4 Türkiye donanım arz-talep ilişkisi Şekil 4.5 Dünya ve Türkiye yazılım pazarı Şekil 4.6 Dünya yazılım pazarın kar payları Şekil 4.7 Türkiye yazılım pazarında rekabet Şekil 4.8 Sektöre özel yazılımlar Şekil 4.9 İş süreçleri yazılımları Şekil 4.10 Türkiye BT hizmetleri pazarı Şekil 5.1 Türkiye BT altyapı bileşenleri Şekil 5.2 BİT sektörü insan kaynağı talebi Şekil 5.3 Bilişim alanında eleman bulma süreci Şekil 5.4 Bilişim çalışanlarının beceri seviyeleri

7 1. Bilgi teknolojileri sektörünün kapsamı Bilgi teknolojileri sektörü bireysel ve kurumsal bilginin işlenmesi ve saklanması süreçlerinde görev alan donanım, yazılım ve sağlanan hizmetlerden oluşan sektördür. BT sektörü tanımı içine üç temel alan girer (Şekil 1.1). Şekil 1.1 Bilgi teknolojileri sektörünün kapsamı Bilgi teknolojilerini iletişimden bağımsız olarak inceleyebilmek için iletişim altyapısını oluşturan baz istasyonları ve ağ ekipmanlarını ve sadece ses iletişiminde kullanılan bilgi işleme kapasitesi olmayan telefonlarını donanım kapsamının dışında bıraktık. 6

8 2. Bilgi teknolojileri sektörünün önemi Bilgi teknolojileri sektörünün önemi diğer sektörler gibi büyüklük ve büyümesinden gelmez. Sektör ve çıktısı olan bilgi tüm dünyada hem bireylerin hayatının, hem de kurumların ve kamunun işleyişinin vazgeçilmez bir parçası ve altyapısı olmaktadır. Bu da Bilgi Teknolojileri kullanımını bireyler, kurumlar ve kamu için bir seçim değil, zorunluluk haline getirir. Bunun üç temel sebebi vardır: Bireysel hayat öncelikle gelişmekte olan ülkelerden başlayarak tüm dünyada dijitalleşmektedir 2012 yılı itibariyle dünyadaki internet kullanıcı sayısı 2,4 milyara, akıllı telefon kullanıcı sayısı ise 1 milyara ulaşmıştır. Yüksek gelir grubuna sahip ülkelerde internet kullanıcıları %70 lere ve akıllı telefon kullanıcılar ise %50 lere ulaşmıştır. Bu değişim bireysel ve toplumsal davranış ve alışkanlıkları da temelden dönüştürmüş, bireylerin bilgi, iletişim, alışveriş ve sosyalleşme ihtiyaçlarını karşılama yöntemlerini değiştirmiş, her an her yerde iletişim ve bilgi alışverişini mümkün kılmıştır. Bilgi teknolojileri yarattığı ekonomik ve sosyal imkânlarla fırsat eşitsizliklerinin önlenmesine yardımcı olacak çözümler sunmaktadır. Diğer taraftan, bilgi teknolojilerinden faydalanamayan ülkeler ve kesimler bu çözümlerden yoksun kalmakta ve faydalanabilenlerle aralarındaki fırsat eşitsizlikleri, yani sayısal bölünme artmaktadır. Kurumlar verimli ve rekabetçi kalabilmek için akıllı teknolojilere yönelmeye mecburdurlar Gelişmiş ülkelerde 80 li yıllarda başlayan ve operasyon merkezlerinin otomasyonu ile başlayan BT, bugün kurum süreç ve yönetim sistemlerinin her alanında kullanılmaktadır ve son on yılda çeşitli sektörlerin verimlilik artışına sebep olmuştur. Önümüzdeki dönemde de küresel rekabet yaşayan kurumlar ve KOBİler akıllı teknolojiler (büyük veri, bulut bilişim, süreçlerin yeniden yapılanması ve dijitalleşmesi) ile ikinci dalga BT büyümesini tetiklemiştir. Gelişmekte olan ülke kurumları hızlı bir şekilde, eski sistemlerin (legacy) olmamasının da kolaylığıyla, BT kullanımını arttırıp, akıllı teknolojileri tanımaya başlamıştır. Küresel rekabet ortamında kurumlar için BT yi ve akılı teknolojileri kullanmak da bir zorunluluk haline gelecektir. Kamu ise ülkenin gelir seviyesini üst seviyelere çekmek, dünyada rekabet edebilecek nitelikli istihdam yaratmak, vatandaşlara daha etkin ve verimli hizmet verebilmek ve kaynak yönetimi için bilgi teknolojilerine muhtaçtır Artan küreselleşme ile üretimin farklı merkezlere taşındığı ve yurtiçine yapılan yatırımların azaldığı, otomasyon ve inovasyonun yavaşlaması ile birçok iş kolunun düşük 7

9 gelirli ülkelere kaydığı veya yok olduğu dünya ekonomisindeki birçok ülke (ABD, Güney Kore, Singapur, Brezilya) büyüme ve istihdam yaratmak amacıyla BT yi stratejik sektör ilan etmiş, bütünsel insan kaynağı, eğitim ve toplumsal dönüşüm programları oluşturmuşlardır. Yapılan çalışmalara göre 2020 yılında düşük nitelikli çalışanların arz fazlası yaklaşık 90 milyona ulaşacaktır 1. Bu fazlanın 58 milyonunun gelişmekte olan ülkelerde oluşacağı öngörülmektedir. BT yi birçok ülkede kamu kurumları, kaynaklarının verimini arttırmak ve vatandaşlara en etkin şekilde hizmet vermek için (örn. eğitim, sağlık) kullanmaya başlamıştır. Kamu maliyesinde sorun yaşayan ülkelerde BT harcamalarının etkin yönetimi, BT ve akıllı teknolojiler vasıtasıyla genel kamu harcamalarının optimizasyonu ve gelişmekte olan ülkelerde de kamu hizmetlerinin ve toplumsal dönüşümün BT yolu önümüzdeki dönemdeki BT talebini şekillendirecektir. 2.1 BT sektörünün büyüklüğü ve gelişimi BT sektörü 2011 yılında dünya çapında 1,7 trilyon dolarlık büyüklüğe ve dünyada yaratılan katma değerin %2,5 ine ulaşmıştır (Şekil 2.1). Küresel BT harcamalarının %41 i donanım, %21 si yazılım ve %38 si BT servis harcamalarıdır. 1 Düşük nitelikli çalışanlar gelişmiş ülkelerde lise sonrası eğitime devam etmeyen, gelişmekte olan ülkelerde ilköğretim ve daha düşük eğitim alan kişileri kapsamaktadır. 8

10 Şekil 2.1 BT sektörünün büyüklüğü BT sektörü dünya ekonomisinin %2,5 ini oluşturur Dünya ekonomisinde sektörel katma değer ve büyüme Toplam katma değer içindeki pay 2011, yüzde Büyüme , YBBO Büyüme , YBBO Emlak Kamu İş hizmetleri Finans ve sigorta Toptan ticaret Perakende ticaret Sağlık İnşaat Enerji Tarım Ulaşım Eğitim Metal ve mineraller Sosyal ve kişisel hizmetler Makine imalatı Kimyasallar Otel ve restoran Gıda ve tütün BT İletişim Altyapı Ulaşım araçları Giyim, mobilya vs. Diğer 1,3 1,2 2,6 2,5 2,5 2,4 2,2 1,8 4,2 3,2 3,0 2,7 4,5 4,4 4,3 6,2 5,6 5,5 5,4 5,2 6,4 7,5 7,2 8,3-10,9 5,1 7,0 6,0 5,5 7,5 7,5 5,9 7,4 6,6 7,2 5,7 6,8 8,5 7,1 7,2 7,6 10,2 10,5 9,0 12,1 10,9 11,0 15,4-6,7 4,9 4,3 5,5 6,7 1,9 4,6 6,7 5,3 6,6 8,1 7,6 6,2 7,4 5,1 7,6 7,9 6,5 7,0 4,2 5,1 5,1 8,9 7,7 KAYNAK: IHS Global insight Genel harcamaların olduğu gibi BT harcamalarının seviyesi de ülkelerin gelir seviyesi ile doğrudan bağlantılıdır. Kişi başına BT harcamaları ile kişi başına gelir arasında yakın bir ilişki olduğu analizlerimizde görülmektedir. Bu durumun üç tane nedeni vardır. Bireylerin geliri donanım (pc, akıllı telefon ve tablet) ve yazılım taleplerini birebir etkilemektedir Kurumların çalışan maliyetleri kişi başına milli gelirle yakından ilişkilidir ve çalışan maliyetleri kurumların otomasyon ve BT yatırım karar eşiklerinde belirleyicidir Kişi başına geliri yüksek ülkeler incelendiğinde, şirket demografilerinde çokuluslu ve büyük şirket ağırlığının fazla olduğu görülmektedir, çok uluslu ve büyük şirketlerin hem BT ürünleri ihtiyacı hem de satın alma gücü, KOBİlere göre çok yüksektir. Bu ilişkilerin de etkisiyle kişi başına gelir BT harcama seviyelerinin açıklanmasında önemli bir gösterge olmaktadır. Bu ilişki daha yakından incelendiğinde üç farklı ülke grubu ortaya çıkmaktadır (Şekil 2.2). 9

11 Şekil 2.2 BT harcamaları kişi başına gelir ilişkisi Düşük gelir grubu (kişi başına GSYH sı $8.000 den küçük) ülkelerin kişi başına BT harcamaları çok düşüktür. Bu ülke grubunda gelir düzeyi artışıyla BT harcamaları yavaş bir artış göstermektedir. Orta gelir grubu ülkelere (kişi başına GSYH $8.000 eşiğini aştığında) BT harcamaları kişi başına gelir artışıyla birlikte daha hızlı artmaktadır. Bu iki ülke grubunda da, kişi başına gelir, ülkeler arası harcama farklılıklarının %85-90 ını açıklamaktadır. BT harcamalarındaki artış aynı eğimle yüksek gelirli ülkelerde de ülkelerin GSYH sı $ e varana kadar devam etmektedir. GSYH sı $ sınırını aşan ülkelerde ise BT harcamalarının gelire göre değişimi daha da hızlanmaktadır. Bu grupta harcamalar arasındaki varyasyon fazla olduğundan, gelir düzeyinin harcamayı sadece %60 oranında etkilediği görülür. GSYH $ seviyesinin üzerine çıktığında BT harcamalarının artışının yavaşladığı görülür. Bu gelir grubundaki ülkelerin kişi başı gelirleriyle birlikte kişi başı BT harcamalarının artmaması yapılabilecek BT harcamasının ve ihtiyaçlarının sınırlı olmasıyla açıklanabilir. Aynı analiz, harcama türlerine göre yapıldığında 2, yazılım ve hizmet harcamalarının yukarıda anlatılan yapıya uygun hareket ettiği, donanım harcamalarınınsa farklılaştığı görülmektedir. 2 Veri kırılımının yetersiz olması sebebiyle analiz kurumsal harcamlar kullanılarak yapılmıştır 10

12 Donanım harcamalarında düşük ve orta gelir seviyesindeki ülkeler arasındaki farkların az olduğu, $ $10000 seviyelerinde toplam, yazılım ve BT hizmet harcamalarında görülen kırılmanın ortadan kaybolduğu gözükmektedir. Bunun nedeni düşük gelir grubunda ülkelerde bile minimum bir donanım harcaması gerekliliğinin olması yani donanıma olan talebin bir noktanın altında BT nin faydaları nedeniyle esnek olmamasıdır. Ülke GSYH sı $ $ i aştığında harcamalarının gelire göre değişimi genel harcama eğilimine benzerlik göstermektedir Bireysel harcamalar Bireylerin internete bağlanmasını her zaman ve her yerde sağlayan mobil cihaz kullanımında dramatik bir artış yaşanmaktadır. Akıllı telefon kullanımı gelişmiş ülkelerde %45 lere, tablet kullanımı %10 lara ulaşmıştır. Artan mobil cihaz kullanımı sürekli internete bağlı olma imkânını vermektedir. İnternette geçirilen vaktin artması bireylerin içerik, iletişim, sosyalleşme ve alışveriş gibi temel ihtiyaçlarını internetten karşılamasını ve bunun sonucunda yazılım talebinin de artmasını sağlamaktadır Cihaz talebi İnternete bağlı dijital cihazların kullanımında son yıllarda özellikle gelişmiş ülkelerde ciddi artış gerçekleşmiştir. Akıllı telefon kullanımı gelişmiş ülkelerde %45 lere, tablet kullanımı %10 lara gelmiş, bu cihazların 2016 kullanım tahminleri sırasıyla %85 ve %50 rakamlarına ulaşmıştır (Şekil 2.3). 11

13 Şekil 2.3 İnternete bağlı cihaz penetrasyonları Benzer bir internete bağlı mobil cihaz talebi yükselişinin gelişen ülkelerde -özellikle BRICS olarak nitelendirilen Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika- yaşanan düşük gelir grubundan orta sınıfa hızlı geçişle artan harcanabilir gelir (Şekil 2.4) ve cihaz fiyatlarının ucuzlamasıyla artan alım gücünün birleşmesinden kaynaklanacağı tahmin edilmektedir (Şekil 2.5). 12

14 Şekil 2.4 BRICS ülkelerindeki gelir dağılımı değişimi BRICS ülkelerinde düşük gelir grubundan orta sınıfa hızla bir geçiş yaşanmaktadır Çin Hindistan Brezilya Şehirdeki haneler içinde pay Yüzde Yüksek gelir Orta gelir Düşük gelir Nüfusun içindeki pay 3 Yüzde 7.0 Düşük gelir Orta gelir Alt düşük gelir Nüfusun içindeki pay 3 Yüzde Yüksek gelir Orta gelir Düşük gelir Real renminbi değeri 2000 yılı baz alınarak hesaplanmıştır, 1 renminbi = US$ Baz senaryo tahmini, Q Tahmin KAYNAK: McKinsey Global Institute Şekil 2.5 Akıllı telefon fiyat değişimi 13

15 Yukarıda sözü edilen iki kaynaktan gelen taleple, tüketici cihazlarında YBBO 3 tahmini %17 olarak yapılmaktadır. Hızla artacak cihaz adedi talebinin değere yansıması sürekli düşen tüketici ve diğer teknoloji ürün fiyatları nedeniyle daha kısıtlı olacaktır. Donanım harcamalarının YBBO tahmini dönemi için %8,3 tür (Şekil 2.6) Şekil 2.6 BT cihaz talebi değişimi Dijital dünyaya ulaşım talebi, mobil ve sürekli erişim sağlayacak cihazlara kayarak devam etmektedir Tüketici cihazlarının dünya genelindeki nakliyatı Milyon birim 2,013 YBBO Yüzde N/A 36 1, , , Tablet Akıllı telefon PC (E) 2014(E) 2016(E) KAYNAK: isuppli, IDC, Strategy Analytics, Yazılım talebi Bireysel yazılım pazarı küresel ölçekte 2011 yılında 68 milyar dolarlık bir büyüklüğü temsil eder yılı beklentileri bireysel yazılım pazarının yıllık %15 lik bir büyüme oranıyla 137 milyar dolara varması yönündedir. Mobil cihazlar her yerde ve her zaman internete bağlı olma imkanını getirerek, bireylerin içerik, iletişim, sosyalleşme ve alışveriş gibi temel ihtiyaçlarını internetten karşılamalarını sağlamaktadır. Söz konusu servislerin alınabilmesini sağlayacak yazılımlara ciddi bir talep artışı olmuştur ve önümüzdeki yıllarda da devam edecektir. Talep gençlerde daha yoğun olarak görülmektedir. Değişen tüketici davranışlarına ek olarak, gençlerde artan oranda görülen yüksek kalite internet yazılımı, uygulaması ve içeriğini para ödeyerek satın alma eğilimi BT yazılım ve servis harcamalarında daha yüksek artışlara neden olacaktır. 3 Yıllık bileşik büyüme oranı 14

16 Mobil uygulamalar; artan mobil cihazlar, satış kanalları ve geniş bant bağlantıyı her yerde mümkün kılan mobil teknolojiler mobil yazılım ve servislerin önündeki engelleri kaldırmış ve büyümesinin yolunu açmıştır döneminde %48 ile büyüyen mobil yazılım pazarının yılları arasında da YBBO tahmini %38,5 tir. (Şekil 2.7) Şekil 2.7 Mobil yazılım pazarının gelişimi Oyunlar: Mobilin yükselişiyle birlikte, internete bağlı/mobil oyun oynama sürelerinde ve sıklığında ciddi artış beklenmektedir yılları arasında %19 luk büyüme ile 5,6 milyar ABD dolar seviyesine gelen mobil/internete bağlı oyun pazarının büyümesinde internet ve mobil teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte gelişen ve sayısı artan kanallar ve mikro ödemelerde yaşanan ilerlemelerin etkisi olmuştur. Bu pazarın 2013 e kadar %12 lık YBBO ile büyüyüp 7,8 milyar seviyesine gelmesi öngörülmektedir (Şekil 2.8). 15

17 Şekil 2.8 ABD dijital oyun pazarı gelişimi Mikro- ödemeler dijital oyun pazarının büyümesine etkide bulunmaktadır Dijital oyun pazarı, Amerika Milyar dolar YBBO , Yüzde 7.8 Yükleyerek satın alma Abonelik Mikro-ödeme % E 13E KAYNAK: PWC Kurumsal harcamalar Son 10 yılda olgunlaşma dönemini yaşayan kurumsal BT harcamaları yükselen trendlerin de etkisiyle yeni bir büyüme dalgasının arifesindedir (Şekil 2.9) 16

18 Şekil 2.9 Kurumsal BT harcamalarının değişimi Kurumsal BT harcamaları yükselen trendlerin de etkisiyle yeni bir büyüme dalgasının arifesindedir BT harcamaları BT dalgasının zirvesi Başlangıç Büyüme Olgunlaşma Yeni büyüme dalgası BT nin operasyon merkezlerinin otomasyonunda kullanılması EVİ 1 çağı İşletme kullanıcılarının BT yi kabullenmesi ve sihirli değnek olarak görmeleri CIO 2 çağı BT ninşirket işleyişinin olmazsa olmaz bir parçası olarak görülmesi CXO, satın alma ve dış kaynak kullanımı çağı Başlıca büyüme etkenleri: İş ve üretim süreçlerinin BT destekli yeniden tasarımı ve otomasyonu Karar alma süreçlerinde büyük verinin kullanımı Bulut bilişimin dış kaynak kullanımını tetiklemesi ve KOBİ kullanımını arttırması Şirket süreçlerinin dijital satış, pazarlama ve servis sunabilecek şekilde yapılandırılması 80lerin ortaları 1 Elektronik veri işleme 2 Chief Information Officer KAYNAK: McKinsey 90 ların sonu (i) Başlangıç dönemi: Kurumların BT kullanımı 80 lerin ortalarında, görece basit, tekrar eden ve benzer büyük miktarlarda bilginin işlenmesi amacıyla, operasyonel işlemlerin otomasyonuyla başlamıştır, bu dönem Elektronik Veri İşleme (EVİ) çağı olarak da adlandırılabilir. (ii) Büyüme: BT harcamaları 90 lı yıllarda özellikle işletmelerin büyük oranda BT yi kabullenmesi ve tüm sorunların çözümünde sihirli değnek olarak görmeleriyle hızlı bir yükseliş dönemine girmiştir. CIO ların 4 ortaya koydukları uzun dönemli vizyonlar ve internetin yaygınlaşmasıyla BT sektörü bu dönemde yılda ortama %11 oranıyla büyümüştür. (iii) Olgunlaşma: BT sektörü, internet kabarcığının patlamasıyla yeni bin yılın başında duraklamış ama kriz sonrası 10 yılda şirketlerin BT yi artık şirket işleyişinin olmazsa olmaz bir parçası görmeleri sayesinde talep miktarı olarak büyümeye devam etmiştir. Bu dönemde BT servislerinde dış kaynak ve denizaşırı kaynak kullanımı kavramlarının yaygınlaşmasıyla birim olarak artan talep değere daha az (yıllık %5) yansımıştır. (iv) Yeni büyüme dalgası: İktisadi durgunlukla başlayan ve biten 10 yıllık dönemin sonlarına doğru BT sektörü, gelişen ülkelerde kitlesel seviyeye varan dijital cihaz kullanımı ve gelişmekte olan ülkelerde hızla artan internet abone sayılarıyla, tekrar hızlı büyüme 4 Chief information officer 17

19 eğilimine girmiştir. Önümüzdeki dönemde genel ortalama da yıllık %6,5 lik bir BT harcama büyümesi beklentisi olmakla beraber, yeni gelişen dijital alanlarda (örnek. Bulut servisleri) büyüme oranı %40 lı seviyelere kadar çıkacaktır. Büyüme yaratan trendler, iş/üretim süreçlerinin BT destekli yeniden tasarımı ve otomasyonu, karar alma süreçlerinde büyük verinin kullanımı, bulut bilişimin dış kaynak kullanımını tetiklemesi ve KOBİ kullanımının arttırması ve şirket süreçlerinin dijital satış, pazarlama ve servis sunabilecek şekilde yapılandırılması şeklinde özetlenebilir. Bu trendler içinde iş ve üretim süreçlerinin BT destekli yeniden tasarımı ve otomasyon, makinelerin ve bilgi teknolojilerinin ürün ve servis üretkenliğini optimize etmek amaçlı kullanılması ve iş/üretim süreçlerinin bu yapıya göre yeniden düzenlenmesi yer alır Donanım harcaması Donanım harcaması talebi, iş/üretim süreçlerinin BT destekli yeniden tasarımı ve otomasyonu için gerekecek donanım ihtiyacı, büyük verinin kullanılmasına olanak sağlayan veri depolama ve işlemci gücü bulut bilişim sağlayıcıları ve KOBİ lerden gelen donanım talebiyle artmaktadır. İş/üretim süreçlerinin BT destekli yeniden tasarımı ve otomasyonu; (i) Gelişmiş ülkeler: Gelişmiş ülkelerde bu eğilimin bir örneği dijital modelleme ve simülasyon teknikleri alanında görülmektedir. Bu teknikler günümüzde dijital bir fabrika oluşturacak şekilde makinalar, işçilik ve demirbaşlarıyla birlikte tüm üretim sistemlerinin simülasyonunu yapar ve buna ek olarak her yere konuşlandırılmış alıcı teknolojileriyle simülasyon ve gerçek üretimin her aşamada senkronize olmasını sağlar hale gelmiştir. P&G firması, Los Alamos Milli Laboratuvarları ndaki bilim adamlarıyla ortaklaşa P&G nin karmaşık üretim hatlarının güvenilirliğini artırmak amacıyla simülasyonlar oluşturmuş ve fabrika üretkenliğinde %44 e varan artışlar sağlamıştır. Giderek kullanımı artan bu süreçler, cihazlar ve alıcılar önümüzdeki dönemde üretim tesislerinde daha çok kullanılmaya başlanacaktır. (i) Gelişen ülkeler: Gelişen ülkelerde ise iş süreçlerinin BT yi kullanabilir hale gelmesiyle doğan verimlilik artışı daha basit otomasyon seviyesinde de son yıllarda kullanılmaktadır. Bu geliştirmelere bankacılık sektöründen verilebilecek örneklerden bir tanesi çağrı merkezi teknolojilerine 18

20 yapılan yatırımlarla çalışan başına karşılanabilen çağrı rakamlarını son yıllarda %20-30 artmasıdır. Aynı şekilde üretimde bilgisayar ve robot kullanımının artması da verimliliği artıran önemli bir faktör olarak ortaya çıkmaktadır sonu itibariyle dünya üzerinde üretim hatlarında 1 milyon robot olduğu ve bu rakamın her yıl %10-15 arası büyüdüğü bilinmektedir. Her ne kadar bizim bu rapordaki donanım tanımımıza girmemekle birlikte bu büyüme çevresinde BT donanım harcamalarının da artacağı gözden kaçırılmamalıdır. Karar alma süreçlerinde büyük verinin kullanımı; büyük veri setlerini saklama, bunlara ulaşım ve analiz etme yetkinliğinin şirketlerde oluşmasını gerekli kılmaktadır. Söz konusu yetkinlik veri depolama cihazları ve işlemci kapasitesi artışı olarak donanım harcamalarına yansımaktadır döneminde büyük veriyle alakalı donanım talebinin %40-45 artması, donanım fiyatlarındaki düşüşün de etkisiyle değer artışınınsa %7 olması beklenmektedir (Şekil 2.10). Şekil 2.10 Büyük veri bazlı talep artışı Büyük verinin kullanımının artışı veri depolama ve işleme talebinin artıracaktır Veri ile alakalı donanım, yazılım ve hizmet harcamaları Milyar $ 171 Donanım 33 Yazılım % YBBO ( ) 5 7 Veri merkezi hizmeti KAYNAK: IDC Blackbook Bulut bilişim sağlayıcılarından gelecek BT talebi; bulut bilişimin getirdiği maliyet avantajlarıyla KOBİ ler daha fazla iş sürecinde BT yi kullanmaktadırlar. Bu artan talep bulut servis sağlayıcılarının sunucu yazılım ve diğer BT altyapısı donanım harcamalarını artırmaktadır, benzer şekilde KOBİlerden de bulut erişim sağlayacak donanım talebi gelecektir. Bulut üzerinden iş süreçleri hizmetleri döneminde %8 hızla 19

21 büyümüştür, artan taleple birlikte önümüzdeki yıllar için büyüme tahmini %10 nun üzerindedir Yazılım ve BT hizmetleri harcamaları Büyüme yaratan trendler olarak sayılan dört trendin hepsi de özellikle yazılım ve BT hizmetlerinin artmasında etkili olacaktır. Üretim süreçlerinin otomasyonu için sürekli geliştirilen yazılımlar, büyük veri analizi yazılımları, sanallaştırma yazılımları ve artan dijital satış ve hizmet kanallar yazılım harcamalarına güç verecektir. İş/üretim süreçlerinin BT destekli yeniden tasarımı ve otomasyonu (i) Gelişmiş ülkeler: Yukarıda da örneği verildiği üzere iş/üretim teknolojilerinde önemli ilerlemeler yaşanmaktadır. Bu alanda yaşanan gelişmelerden özellikle dijital modelleme, simülasyon ve görselleştirme (visualization) yazılımlarına olan talep artmakta, dünyada üretim hatlarında kullanılan robot sayısı artışıyla birlikte bu robotlarda kullanılan gömülü yazılımlara olan talep de yükselmektedir. McKinsey Global Institute tarafından ABD de yapılan ankette, ankete katılan şirketlerin %65 inin geçtiğimiz 3 sene içerisinde ürün ve hizmetleri daha az kişiyle yapmak için çalışmalar gerçekleştirdiği ortaya konmuştur (Şekil 2.11). Çalışmaların yöntemleri incelendiğindeyse en önemlilerinin, yukarıda sözü edilen eğilimlerle paralel olarak, otomasyon, verimlilik artırmaya yönelik süreç yapılandırmaları ve dış kaynak kullanımı çalışmaları oldukları görülmüştür. 20

22 Şekil 2.11 Şirketlerde BİT kaynaklı üretkenlik artışı Şirketlerde çalışan kişi sayısının azalması, BİT dünyasında yaşanan gelişmelere bağlı olarak gerçekleşmektedir BİT kaynaklı yöntemler Geçtiğimiz 3 sene içerisinde, aynı ürün ve hizmetleri daha az kişiyle üretmek için bir çalışmanız oldu mu? Cevaplayan kişiler, yüzde(n = 2,000) Bu çalışmaların temel yöntemi neydi? Cevaplayan (n = 1,290) Bilmiyorum 5 Varolan çalışanların iş yükünü arttırma Otomasyon Hayır 30 Yarı zamanlı, geçici veya ihtiyaca göre işe alım Verimlilik arttırıcı süreç yapılandırması Evet Dış kaynak kullanımı Diğer 4 24 Bilmiyorum 2 KAYNAK: McKinsey Global Institute US Jobs Survey, 2011; McKinsey Global Institute analizi (i) Gelişen ülkeler: Gelişen ülkelerde üretim hatlarının makineleşmesi ve burada kullanılan gömülü yazılımlar sektöre özel yazılım talebinin artmasını sağlamaktadır. Elimizdeki veriler gömülü yazılımların büyüklüğü ve büyümesiyle ilgili tam ölçümler sağlamamakla birlikle üretim hatlarında çalışan robot miktarı artışı bir gösterge olarak alınırsa yazılım talebinde de yıllık %10-15 lik bir büyüme olmaktadır. Karar alma süreçlerinde büyük verinin kullanımı; Büyük veri otomotiv, sağlık, perakende, ve kamu gibi birçok farklı sektörde yoğun olarak kullanılması ve karar alma süreçlerini iyileştirerek %0.5 ile %1 arasında ciddi bir üretkenlik artışı sağlaması beklenmektedir (Şekil 2.12). Verinin kullanılmasına olanak sağlayacak veri depolama ihtiyacı, işlem ve analiz kapasitesi artışıyla ilgili yazılım talebi hızla artmaktadır. Bu taleple ilgili önümüzdeki yıllar tahmini YBBO %9 dur. Aynı şekilde büyük veri hizmet talebi de artmaya devam etmektedir. Önümüzdeki dönemde yılları bu talebin yaklaşık %8 le artması ve dünya hizmet talebinde giderek daha önemli bir yer tutması beklenmektedir. 21

23 Şekil 2.12 Büyük verinin endüstri üzerindeki etkisi Bulut bilişimin dış kaynak kullanımını tetiklemesi ve KOBİ kullanımının artması; bulut bilişim teknolojisinin yükselişi bir dalga yeniliğin ortaya çıkmasını sağlamış, birçok fonksiyonun hizmet olarak dış kaynaklardan alınabilmesini ve kullanıcıların gerçek zamanlı olarak ortak çalışabilmesine olanak sağlamıştır. Bulut bilişimin yanında bir yandan artan bağlantı hızları her geçen gün daha yüksek miktarlarda verinin taşınmasını mümkün kılmakta, bu yetkinlik ve bulut bilişimin ortaya koyduğu avantajlar firmaların daha geniş bir fonksiyon alanında dış kaynak kullanımını benimsemesini sağlamaktadır. Bulut bilişimin bir başka değer önerisi de yeni uygulama satın alma maliyetlerini, uygulamayı hizmete dönüştürüp talep edildiği zamanda ve miktarda alınmasını sağlayarak, hem büyük hem de küçük firmalar için düşürmesidir (Şekil 2.13). Söz konusu kavram BT-yetkinliğine sahip bir işyeri açma sermayesini, sunucu, yazılım ve diğer BT-altyapısı satın alma masraflarını ortadan kaldırarak ciddi miktarda düşürmekte, KOBİ lerin daha önceden alım gücünün yetmediği BT yapılarının kullanılmasına olanak sağlamaktadır. Bu sebeple bulut bilişimin doğurduğu BT servislerinden iş süreçleri (BPaaS) ve servis olarak altyapı (IaaS) sağlanmasına yönelik yazılımlar 2010 yılı içinde %7 ve %49 büyümüştür ve önümüzdeki dönemde %11 ve %41 büyümeleri ( YBBO) beklenmektedir (Şekil 2.14). 22

24 Şekil 2.13 Bulut bilişimin maliyet üzerindeki etkisi Bulut bilişimin getirdiği maliyetlerdeki azalma sayesinde KOBİler yazılım kullanma oranları artmakta bu da bulut bilişim pazarını büyütmektedir Bulut bilişim kullanıcı için maliyeti önemli ölçüde azaltır Bulut bilişimin hızlı yükselişi Müşteriye maliyet Bin dolar/kullanıcı Müşteri maliyet düşüşünden en büyük payı alır ÖRNEK Bulut bilişim hizmetleri Milyar dolar 210 8,3 Kurulum Sürekli geliştirme ve eğitim Uygulama yazılım Veri merkezi ve işletimi Platform yazılımı Donanım 1,6 2,1 1,9 1,4 1,0 0,3 6,4 0,8 1,7 3,9-22% Hizmetler (kanal) Bulut bilişim üyelik ücreti (sales force) 77 18% y.b 111 Yerinde yazılım Bulut bilişim KAYNAK: McKinsey; MGI/PSO sektör rekabetçiliği raporu Şekil 2.14 Bulut bilişim odaklı dış kaynaklı hizmetler pazarı Artan bağlantı hızlarıyla bulut bilişim odaklı dış kaynaklı hizmetler yüksek hızlarda büyümektedir Küresel dış kaynaklı hizmet harcamaları Milyar dolar YBBO ( ) Yüzde İşletme Muhasebe Bulut üzerinden iş süreçleri hizmetleri İnsan Kaynakları 10.7 Müşteri Yönetimi Tedarik yönetimi Operasyon Servis olarak altyapı İşletme KAYNAK: Gartner Enterprise Software and IT services Markets 4Q2012 Şirket süreçlerinin dijital satış, pazarlama ve servis sunabilecek şekilde yapılandırılması; artan internet kullanıcı sayısı ve talebinin doğurduğu dijital mecrada bulunma ihtiyacı şirketlerin yönetim seviyelerinde giderek daha fazla tartışılan bir konu 23

25 olmaktadır. Son kullanıcıya yönelik e-ticaret hacmi (B2C) döneminde %17 YBBO oranıyla büyümüştür ve e-ticaretin toplam son kullanıcıya yönelik ticaretteki payı %3,9 a ulaşmıştır. Yüksek hızla artan e-ticaret rakamları ve hızla artan internete bağlı tüketici talebi (ürün araştırma, satın alma ve servis), şirketlerin tüketici ihtiyaçlarını internet ortamında karşılamaya yönelik pazarlama, satış ve servis uygulamalarını oluşturmalarını sağlayacaktır. Şekil 2.15 Küresel e-ticaretin gelişimi Dünyada işletmeden tüketiciye (B2C) e-ticaret tüm sektörlerde hızla artmaktadır Küresel işletmeden tüketiciye (B2C) e-ticaret hacmi Milyar Dolar +19% p.a. +17% p.a Seyahat ve taşımacılık Giyim ve aksesuar % p.a Elektronik eşya ve bilgisayar % p.a KAYNAK: IDC 24

26 3. Türkiye de BT sektörü harcamaları Türkiye BT sektörü harcama toplamı 7-8 milyar dolardır. Kamu ve özel şirketlerin iç kaynak kullanımları (BT birimlerinin toplam harcamaları) da dikkate alındığında sektör büyüklüğü 2,5 milyar dolar daha artarak 9-11 milyar dolar aralığına ulaşmaktadır (Şekil 3.1). Bu büyüklüğüyle sektör GSYH nin %1,4 üdür. Türkiye de BT sektörü harcamaları kullanıcı bazında incelendiğinde, harcamaların %45-50 sini bireysel harcamaların, kalanını şirket ve kamu harcamalarının oluşturduğu görülmektedir. %55-60 lık dilimi ifade eden şirket ve kamu harcamaları ise %45-50 özel ve %5-10 arası kamu harcamaları olarak kırılmaktadır (Şekil 3.1). Şekil 3.1 Türkiye BT sektörü harcamaları Türkiye BT harcamaları tüm gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi donanım ağırlıklıdır. Harcamaların %55 i donanım,, %12 si BT hizmetleri ve %7 si yazılım harcamaları%27 si ise özel ve kamu kurumlarının iç kaynak kullanımıdır. Bu durumun sebeplerinden bir tanesi yazılım ve BT hizmetleri talebinin gelişebilmesi için önce donanım yaygınlığının artması gerekliliğidir. Benzer bir şekilde gelişen toplumlarda yazılıma verilen değerin düşük olduğu, yazılım için ödeme yapma davranışının gelişmediği ve korsan kullanımın çok yüksek olduğu görülmektedir. Türkiye de diğer gelişen ülkelerden farklı olarak iç kaynak kullanım oranı çok yüksektir. 25

27 BT harcama seviyelerini açıklamakta iyi bir gösterge olduğunu söylediğimiz kişi başına gelir düzeylerine bakıldığında, Türkiye nin orta gelir grubundaki ülkelere benzer bir BT harcama yapısına sahip olduğu görülmektedir. Türkiye, orta gelir grubu ülkelerle aynı yapıda bir harcama seviyesine ve kırılımına sahip olmakla birlikte bu ülkelerin bandının alt tarafındadır. Şekil 3.2 Orta gelir grubundaki ülkelerin BT harcamaları Türkiye orta gelir grubunun içinde BT harcamalarında alt seviyede yer almaktadır BT harcaması Kişi başına harcama 2011, ABD Doları 1,050 1,000 İsrail Kore Çek Cumhuriyeti İspanya Güney Afrika Malezya Arjantin Şili Portekiz Brezilya Meksika Venezuela Macaristan Polonya Türkiye Rusya 7,000 8,000 9,000 10,000 11,000 12,000 13,000 14,000 15,000 16,000 17,000 18,000 19,000 20,000 21,000 22,000 32,000 Kişi başına GSYİH 2011, ABD Doları KAYNAK: IDC Blackbook, Gartner, McKinsey Analizi 26

28 Şekil 3.3 Türkiye BT Harcamalarının genel görünümü Türkiye nin BT harcamaları, gelir düzeyine göre bakıldığında şaşırtıcı bir noktada olmakla birlikte, ülkeye özel durumlarda sektörü küçültmektedir Gelir grubuna göre: Aynı seviyede Donanım Yazılım BT hizmetleri düşük çok düşük Bireysel Kişi başına milli gelirin düşüklüğü ve mobil donanım üzerindeki yüksek vergilerin fiyatları yükseltmesinden dolayı kullanım düşük seviyededir Artan mobil cihaz stokuyla mobil uygulama ve oyun pazarında büyüme beklenmektedir Bireysel pazarda hizmetler yok denecek kadar küçüktür İhmal edilebilir Kurumsal Kamu Mikro işletme ağırlığı Sektörün BT ve donanım harcamaları karşılaştırılan orta gelir grubu ülkelerin gerisine düşürmektedir Donanım harcamaları benzer gelir grubundaki ülkelerle aynıdır Fatih projesi kapsamında dağıtılacak cihazlar sebebiyle kamunun donanım talebi artacaktır Yoğun iç kaynak kullanımı ve mikro işletme ağırlığı nedeniyle BT yazılım harcamaları düşük kalmıştır Fiyat odaklı satın alma ve doğru ihtiyaç tespitlerini yapılamamasından dolayı harcamalar küçüktür Sektörlerin yoğun iç kaynak kullanımı servis sektörünün küçük kalmasına neden olmuştur KAYNAK: McKinsey Türkiye nin kendi gelir grubu içindeki bu düşük harcama seviyesi birkaç faktörün sonucudur. Toplam harcamanın düşüklüğü hem bireysel hem de kurumsal harcamalardan kaynaklanmaktadır. Bireysel harcamalar donanım ağırlıklı oldukları için en önemli faktörlerden biri BT cihaz penetrasyonlarının orta gelir grubundaki ülkelerden düşük olmasıdır (Şekil 3.4). Bunun da önemli bir sebebi Türkiye de ithal akıllı telefon ve tabletlere uygulanan yüksek vergi oranlarından dolayı bu cihazların fiyatının gelir düzeyine göre çok yüksektir (Şekil 3.5) 27

29 Şekil 3.4 Orta gelir grubu cihaz penetrasyonları Türkiye cihaz penetrasyonu orta gelir grubundaki ülkelerden aşağı seviyededir, bu da donanım harcamalarının düşük olmasını sağlamaktadır Akıllı telefon 100 kişiye düşen cihaz sayısı Tablet 100 kişiye düşen cihaz sayısı Malezya 22 Macaristan 3.2 Polonya 20 Polonya 2.3 Macaristan 17 Malezya 1.7 Rusya Güney Afrika Rusya 1.1 Meksika 1.0 Şili 13 Şili 0.9 Venezüela 12 Venezüela 0.9 Meksika Arjantin Brezilya 0.8 Arjantin 0.7 Brezilya 10 Türkiye 0.3 Türkiye 9 Güney Afrika 0.3 KAYNAK: Pyramid Q2.2012, Yankee mobil cihaz penetrasyonu, Strategy Analytics Şekil 3.5 BT cihaz fiyatları ve uygulanan vergiler Bireysel talebin önündeki engellerin başında düşük gelir düzeyine rağmen uygulanan yüksek vergiler gelmektedir Fiyat/Kişi başına GSYİH,Yüzde Tablet Akıllı telefonlar Türkiye de akıllı telefon satış fiyatının kırılımı Yüzde,2012 Türkiye Polonya 4,5 6,8 4,1 6,5 100% = 2,100 TL Bayi karı 10 Diğer Vergiler 1 5 TRT Band. KDV (%18) 13 İngiltere 1,4 1,5 ÖTV (%25) 14 İspanya 2,2 1,2 Fransa 1,3 1,1 Gümrüğe geliş 57 İrlanda 1,2 1,0 Almanya 1,2 1,0 KAYNAK: McKinsey analizi, Dünya bankası 28

30 Şekil 3.6 Orta gelir grubu sektörel BT harcamaları Türkiye kurumsal harcamalarda benzer kişi başı gelir seviyesi ülkelere göre düşük seviyede harcama yapmaktadır BT harcamalarının sektör gelirine oranı Yüzde, ,1 6,0 5,7 4,9 4,7 4,2 4,2 Bankacılık 3,3 2,7 0,9 İmalat 0,3 0,5 0,4 0,3 0,1 0,2 0,1 0,2 1,1 0,9 Otomotiv 0,5 0,5 0,6 0,3 0,6 0,5 0,4 Güney Afrika Arjantin MacaristanMeksika Brezilya Malezya Polonya Türkiye Rusya KAYNAK: Gartner, IHS global insight Sektörel bazda kurumsal harcamalara bakıldığı zaman da aynı gelir grubundaki ülkelere kıyasla Türk şirketlerinin elde ettikleri gelir başına daha az BT harcaması yaptıkları ortaya çıkmaktadır (Şekil 3.6). Bankacılık, imalat ve otomotiv sektörlerine bakıldığında bu sektörlerin hepsinde Türkiye nin benzer ülkelerdeki sektörlerden daha az BT harcaması yapmaktadır. En çok BT harcaması yapan bankacılık sektöründe bile birim gelir başına BT harcaması(bankaların iç kaynaklarının giderleri dahil) benzer gelir seviyesindeki ülkelerin ortalaması olan %5 in oldukça altında, %3.3 dür. Kurumsal harcamaların düşük olmasının nedenlerinden en önemlisi Türkiye de şirket dağılımının KOBİ ve mikro işletme ağırlıklı olmasıdır. Bu şirketler ya büyük BT harcamaları yapacak vizyona sahip değildir ya da imkanları buna el vermemektedir. Türkiye de benzer gelir seviyesine sahip ülkelerden daha fazla mikro işletme vardır. Türkiye de 10 dan daha az çalışanı olan işletmelerin toplam işletmeler içindeki oranı %96 dır. Bu rakam Avrupa ortalaması olan %84 ün çok üstündedir (Şekil 3.7). 29

31 Şekil 3.7 Düşük ve orta gelirli ülkelerde işletme dağılımı Düşük ve orta gelirli diğer ekonomilerle kıyaslandığında Türkiye şirket demografisi KOBİ ve mikro işletme ağırlıklıdır Ülkelerde mikro işletme (1-9 çalışan) ağırlığı Toplam işletme sayısı içinde yüzde Türkiye 96 Macaristan Slovakya Romanya 86 Bulgaristan 82 Avusturya Brezilya Mikro işletme oranı Avrupa ortalaması KAYNAK: OECD, TUİK 3.1 Kurumsal kullanıcılar Türkiye deki kurumsal harcamaların büyüklüğü ve kırılımı Türkiye kurumsal BT harcamaları 2011 yılında 5,8 milyar dolar seviyesine gelmiştir. Harcama kırılımına bakıldığında %28 i donanım ve geri kalan %72 si yazılım ve BT hizmetlerinden oluşur. Donanım harcamalarının toplam içindeki payı gelişmiş ülkelere nazaran çok yüksek, gelişen ülkelerin de bir miktar üzerindedir. Kurumsal harcamaların YBBO tahmini %4 dür. 30

32 3.1.2 Kurumsal kullanıcıların BT harcama davranışı Şekil 3.8 Türkiye kurumsal BT harcamaları Türkiye kurumsal harcamalarda benzer kişi başı gelir seviyesi ülkelere göre düşük seviyede harcama yapmaktadır BT harcamalarının sektör gelirine oranı Yüzde Bankacılık 6,8 5,7 4,7 3,3 3,8-30% 1,0 0,8 İmalat 0,3 0,1 0,1-67% 4,0 Otomotiv 1,6 0,6 0,5 0,2-17% Çok yüksek gelirli ülkeler Yüksek gelirli ülkeler Orta gelirli ülkeler Türkiye Düşük gelirli ülkeler KAYNAK: Gartner; IHS Global Insight Türkiye de kurumların BT harcamaları benzer ülkeler göre çok düşüktür. Bunun nedenleri arasında, yüksek iç kaynak kullanımı, ekonominin KOBI ve mikro şirket ağırlıklı olması, uzun yıllar süren değişken piyasa ortamının kısa dönemli bir yönetim anlayışını yerleştirmiş olması ve BT farkındalığının düşüklüğü öne çıkmaktadır. Kurumsal BT harcamalarına bakıldığında bankacılık ve finans sektörü toplam harcamaların %20-25 ine yapan sektör olarak öne çıkmaktadır. Yüksek harcama yapan diğer sektörler sırasıyla telekomünikasyon, sigorta ve altyapı hizmetleri (elektrik, gaz ve su) sektörleridir. Toplam harcamada önde olan bankacılık ve finans ve telekomünikasyon gibi sektörler her bir dolar gelir için yapılan BT harcamasına bakıldığında dünyadaki diğer ülkelere kıyasla daha düşük seviyelerde harcama yapmaktadırlar. Bankacılık ve finans sektörü örneğini ele alırsak, yüksek gelir seviyesine sahip ülkelerde BT harcaması/sektör geliri oranı %5,7 iken, orta gelir seviyesindeki ülkelerde %4,7, düşük gelir seviyesindeki ülkelerde ise %3,8 dir. Türkiye ise içinde bulunduğu orta gelir seviyesindeki ülkeler grubunun yanı sıra düşük gelirli ülkelerin ortalamasından da daha düşük olan %3,3 lük bir orana sahiptir. Türk bankacılık sektörünün teknolojiyi kullanma ve BT konusundaki derinliği dikkate alınırsa, bu düşük rakamların verimli yüksek iç kaynak kullanmaktan kaynaklandığı söylenebilir. İç kaynak kullanımı birçok sektöre yansımış bir 31

33 durumdur. Türkiye de iç kaynak kullanımı çoğu ülkenin ilerisindedir (Şekil 3.9) Türkiye de incelenen tüm diğer sektörlerde de benzer şekilde BT harcaması/gelir oranlarının diğer ülke örneklerinde düşük olduğu görülmektedir. Şekil 3.9 Türkiye de BT iç kaynak kullanımı Aynı gelir bandında yer alan ülkeler arasında ülkelere özel faktörlerden kaynaklı farklılıklar olması doğaldır. Yukarıda kısaca değinildiği üzere Türkiye, içinde bulunduğu $10000-$15000 kişi başına GSYH grubunun içinde toplam şirket BT harcamaları açısından alt sıralarda yer alan ülkelerden biridir. Kurumsal BT harcamalarının düşük seviyede kalmasına yol açan Türkiye ye özgü sebepler iki gruba ayrılabilir: Yapısal sebepler (ekonominin yapısından kaynaklanan talep farklılığı): KOBİ ağırlıklı ekonomi: Yukarıda da söz edildiği üzere, Türkiye nin şirket demografiği incelendiğinde, BT ihtiyaçları ve dolayısıyla da harcamaları çok az olan mikro işletme oranının fazlalığı dikkat çekmektedir. Türkiye de işletmelerin %96 sı toplam çalışan sayısının 10 dan az olduğu bu işletme grubuna mensuptur. Bu oran ülkemizle benzer gelir düzeyine sahip Macaristan (%90), Romanya (%86), Bulgaristan (%82), Brezilya (%77) gibi ülkelerde çok daha düşüktür. Mikro şirketlerin şirket dağılımındaki ağırlığı, BT talebinin artmasına engel olmakta, şirketler belirli bir büyüklüğe erişmeden BT nin kendine getireceği faydalar konusunda yeterli farkındalığa sahip olmamakta veya gerekli yatırımı yapamamaktadır. 32

34 Davranışsal sebepler (firmaların doğru BT kullanım kararlarını verememesine neden olan etkenler): Kısa dönemli yönetim anlayışı: Türkiye de 2000 li yılların başlarına kadar süregelen kırılgan ekonomi ve yüksek enflasyon dönemi, şirket yöneticilerinde ileriye dönük yatırımlara ihtiyatlı yaklaşma refleksini geliştirmiştir. Özellikle büyük BT yatırımlarının geri dönüşünün uzun vadede olması ve karmaşıklıkları birçok üst düzey şirket yöneticisinin büyük BT yatırımı riskinden kaçınmasına yol açmaktadır. BT yatırımlarının etkisi hemen görülemediği için tam anlamıyla ölçülememekte, anlaşılamamakta, bu da BT nin sadece bir maliyet merkezi olarak algılanmasına sebep olmaktadır. Düşük BT farkındalığı: Daha küçük boyuttaki KOBİ ve ticari şirketlerde de temel sorun işletmelerin yöneticilerinde BT yatırımlarının sağlayacağı üretkenlik ve kalite faydalarıyla ilgili farkındalığın olmamasıdır. İş süreçleri otomasyonu ile alakalı yazılımlar pazarına büyük ölçüde hâkim olan küresel büyük oyuncular mevcut durumda KOBİ lere ürünlerini ulaştıracak ve anlatacak dağıtım ve kanal yapılarını henüz şekillendirmemişlerdir. Yerli oyuncuların da aynı şekilde KOBİ kanalını önceliklendiren bir sistemi olmadığından KOBİ lere yönelik BT ürünlerinin tanıtım çalışmaları bazı yerel küçük firmaların faaliyetleri ile sınırlı kalmaktadır. Şekil 3.10 Türkiye de işletmelerin yazılım kullanımları Türkiye de KOBİ lerde yazılım kullanma oranı düşüktür İş süreçleri yazılımı kullanma oranı 2012, Yüzde Çalışan sayısı Tedarik zinciri yönetimi (SCM) Elektronik kaynak planlama (ERP) Müşteri ilişkileri yönetimi (CRM) , KOBİ ve ticari şirketlerin yöneticelerinin BT yatırımlarının sağlayacağı üretkenlik ve kalite faydalarıyla ilgili farkındalığının olmaması düşük penetrasyonla sonuçlanmıştır. > KAYNAK: TUİK 33

35 Türkiye deki talep yapısı incelendiğinde yapı ve beklentiler yazılım pazarında dünyayla aynı, hizmetlerde ise bir miktar farklı gözükmektedir Donanım harcamaları Türkiye de donanım harcamaları 1,6 milyar dolardır ve döneminde büyümemiştir. Önümüzdeki dönemde donanım harcamalarında tahmin edilen büyüme 7% dir. Donanım harcamalarında yakın gelecekte büyümeyi etkileyecek trendler büyük ve orta büyüklükte şirketlerden gelen iş/üretim otomasyonuna bağlı talep, bulut altyapı sağlayıcıları ve kullanıcı KOBİlerden doğacak donanım talebidir. İş/üretim süreçlerinin BT destekli yeniden tasarımı ve otomasyonu; Türkiye deki sektörler artan rekabet koşulları altında üretim ve iş süreçlerine BT yi daha fazla katmakta ve çalışanlarının BT yi kullanabilmeleri için gerekli donanım stokunu oluşturmaktadırlar. Son yıllarda bankaların liderliğinde gerçekleşen donanım yatırımı artışının, önümüzdeki dönemde diğer sektörlere de atlayarak devam etmesi tahmin edilmektedir. Bulut bilişimin yaygınlaşmasıyla yerel sağlayıcılardan ve KOBİ lerden gelecek donanım talebi; bulut bilişimin Türkiye gibi KOBİ ağırlıklı şirket dağılımına sahip ülkelere getireceği faydalar çok yüksek olacaktır. KOBİ lere ulaşan bulut bilişim ürünleri telekomünikasyon şirketleri (örn. Turkcell Akıllı Bulut ve Türk Telekom BULUTT) ve az sayıda uluslararası bulut sağlayıcısı iş ortağı (örnek, Salesforce ve Inspark) tarafından KOBİ lere sunulmaktadır. Önümüzdeki dönemde KOBİ kullanım oranları arttıkça, hem sağlayıcı tarafında hem de KOBİler tarafında donanım talebini artıran önemli bir trend olacaktır Yazılım harcamaları Türkiye yazılım pazarı incelendiğinde 5 ana gruba ayrılarak incelenebilir. Yazılım alanında büyümenin geleceği alt sektörler güvenlik ve depolama, iş süreçleri ve içerik geliştirme (web konferans) alanlarıdır. Sektöre özel yazılımlar çok büyük bir sektör olduğu için ve içinde her dikey pazarın özellikleri farklı olduğu için önemli parçaların ayrıca incelenmesi gerekmektedir. 34

36 Şekil 3.11 Türkiye yazılım pazarı Yazılım sektörleri türleri itibariyle 5 ana grupta incelenebilir İşletim sistemleri ve altyapı Veri tabanı yönetimi İşletim sistemleri Uygulama altyapı ve arakatman Sanallaştırma altyapısı Türkiye Pazar büyüklüğü Milyon dolar, BT operasyonları, güvenlik ve depolama BT operasyonları Güvenlik yazılımları Sayısal içerik yaratma Veri entegrasyonu ve kalite araçları Uygulama ve içerik geliştirme Ofis yazılımları Uygulama geliştirme Sayısal içerik yaratma Web konferans İş süreçleri ve diğer uygulamalar Kurumsal kaynak planlama Raporlama ve iş zekası Müşteri ilişkileri yönetimi (CRM) Kurumsal içerik yönetimi Tedarik zinciri yönetimi Proje ve ürün portföyü yazılımları Sektöre özel yazılımlar Sektöre özel yazılımlar 246 KAYNAK: Gartner Sektöre özel yazılımlar talebin en büyük parçasını oluşturmaktadır. Bu yazılımlarla ilgili pazar son derece dağınıktır ve özellikle yerli üretim yapan firmaların en yoğun olduğu alandır. Buradaki sektörler incelendiğinde finans, telekom, savunma ve sağlık sektörleri en yoğun çalışılan sektörler olarak ortaya çıkmaktadır. Bu sektörde üretilen çözümler şirketlere özelleştirilmiş çözümlerdir, bu alt sektör önemli büyüklükte olmakla birlikte odak gruplarda da söz edildiği üzere son derece rekabetçi ve kar payları düşük bir alt-sektördür. İşletim sistemleri ve altyapı yazılımları dünyada olduğu gibi Türkiye de en büyük alt sektörlerden biridir. Bu alt sektör büyük olmakla birlikte Türkiye de dünyadan daha konsolide ve yabancı şirket çözümlerinin hâkimiyetindedir. BT operasyonları, güvenlik ve depolama Türkiye de önemli bir başka alt sektör de güvenlik ve depolama yazılımlarıdır, bu alanda özellikle sanallaştırma ve bulut bilişim sistemlerinin gelişmesi ve bulut bilişim özelinde geliştirilecek güvenlik yazılımları sektörün önündeki büyüme fırsatıdır. Uygulama ve içerik geliştirme, her ne kadar çok küçük bir alt Pazar olmakla birlikte web konferans ve iletişim çözümleri bir başka büyüyen sektördür. İş süreçleri ve diğer uygulamalar, şirketlerin iş, üretim ve destek süreçlerinin izlenmesi ve verimliliğinin artırılması amaçlı yazılımlar, özellikle CRM, iş zekâsı ve raporlama ve tedarik zinciri (lojistik) yazılımları önümüzdeki dönemde yüksek büyüme beklenen alanlardır. 35

37 3.1.5 BT hizmet harcamaları BT hizmetleri pazarına bakıldığında 1,2 milyar dolardır büyümesi %10,6 dır dönemi büyümesi 2% olarak tahmin edilmektedir. Şekil 3.12 Türkiye BT hizmetleri pazarı Türkiye de BT hizmetleri pazarı sistem entegrasyonun en önemli alt sektör olduğu göreceli küçük bir pazardır Türkiye Pazar büyüklüğü Milyon dolar, 2011 Dış kaynak kullanımı ve bulut bilişim Altyapı dış kaynak kullanımı Uygulama dış kaynak kullanımı Bulut bilişim 8 İş süreçleri hizmetleri Geleneksel iş süreçleri dış kaynak kullanımı Hizmet olarak iş süreçleri dış kaynak kullanımı Destek hizmetleri Donanım desteği Yazılım desteği Sistem entegrasyonu ve geliştirme Sistem entegrasyonu ve geliştirme 378 Danışmanlık Danışmanlık 145 KAYNAK: Gartner Türkiye de BT hizmetleri pazarı düşük bir bazda olmasına rağmen, düşük bir büyüme (~%3) gösteren bir sektördür. Sektör içinde en hızlı büyüme dünyada olduğu gibi bulut bilişim hizmetleri etrafındadır (%18). Türkiye de gelecek dönemde büyümesi beklenen bir diğer alt sektördür. KOBİlerin kurumsallaşmasıyla BT ihtiyaçlarının ortaya çıkartılıp sunulmasında BT danışmanlığının rol oynaması beklenir. özellikle BT odaklı danışmanlık sektörüdür, danışmanlık sektörünün özellikle ticari şirketler ve KOBİ odaklı büyüme genel anlamda Türkiye için de faydalı olabilir. 3.2 Kamu Kamu BT harcamaları 2011 de 1,1 milyar dolar seviyesine ulaşmıştır. BT harcamaları ve talebi bakımından ülkedeki bankacılık ve finans sektörünün ardından 3. büyük sektördür. Kamu BT harcamalarının yine kamunun toplam büyüklüğüne oranına bakıldığında orta gelir grubu ülkelerinden daha düşük bir oranla karşılaşılır (%1.9). 36