Batman Baraj Gölü nün Trofik Durumunun Belirlenmesi

Transkript

1 Araştırma Makalesi Batman Baraj Gölü nün Trofik Durumunun Belirlenmesi Memet VAROL* İnönü Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Temel Bilimler Bölümü, Battalgazi, Malatya, Türkiye. Özet: Bu çalışma, Diyarbakır ın Silvan İlçes inde yer alan Batman Baraj Gölü nün trofik durumunun belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla Şubat 2008 Ocak 2009 tarihleri arasında 3 örnekleme noktasının seki diski derinliği, klorofil-a, toplam azot ve toplam fosfor değerleri aylık olarak ölçülmüştür. Baraj gölünün trofik durumunun belirlenmesinde çeşitli trofik sınıflandırma indeksleri ve Carlson un trofik durum indeksi (TSI) kullanılmıştır. Batman Baraj Gölü nde seki diski derinliği m, klorofil-a µg/l, toplam fosfor µg/l ve toplam azot µg/l arasında değişim göstermiştir. Seki diski derinliği ile klorofil-a arasında negatif bir korelasyon (r= 0.53) belirlenirken, toplam azot ile toplam fosfor arasında pozitif bir korelasyon (r= 0.52) tespit edilmiştir. Ortalama toplam fosfor değerine (61.05 µg/l) göre Batman Baraj Gölü nün trofik durumu bakımından ötrofik sınıfa girdiği, ortalama klorofil-a (3.72 µg/l) ve seki diski derinliği (3.05 m) değerlerine göre mezotrofik sınıfa girdiği belirlenmiştir. Carlson un ortalama TSI değerine göre ise baraj gölünün mezotrofik seviyede olduğu tespit edilmiştir. Ortalama TN:TP oranına göre Batman Baraj Gölü nde fitoplankton gelişimini, azot ve fosforun birlikte sınırladığı belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Batman Baraj Gölü, Trofik durum indeksi, Ötrofikasyon, Klorofil-a, Azot, Fosfor, Seki diski derinliği Determination of Trophic Status of Batman Dam Lake Abstract: This study was carried out to determine trophic status of Batman Dam Lake in Silvan Township of Diyarbakır. For this purpose, secchi disk depth, chlorophyll-a, total phosphorus and total nitrogen values of three sampling stations on the dam lake were measured at monthly intervals between February 2008 and January Various trophic classification indexes and Carlson s trophic status index (TSI) were used to determine the trophic status of the dam lake. In the Batman Dam Lake, secchi disk depth varied from 1.0 to 5.65 m, chlorophyll-a from 1.35 to µg/l, total phosphorus from 13.0 to 139 µg/l and total nitrogen from 196 to 1730 µg/l. It was determined that secchi disk depth was negatively correlated to chlorophyll-a (r= 0.53), while total nitrogen was positively correlated to total phosphorus (r= 0.52). Batman Dam Lake was classified as eutrophic according to the mean value of total phosphorus (61.05 µg/l) in terms of trophic status, while it was classified as mesotrophic according to the mean values of chlorophyll-a (3.72 µg/l) and secchi disk depth (3.05 m). According to the mean value of Carlson s TSI, the dam lake was mesotrophic. Phytoplankton growth in the Batman Dam Lake was co-limited by nitrogen and phosphorus according to the mean TN:TP ratio. Key Words: Batman Dam Lake, Trophic status index, Eutrophication, Chlorophyll-a, Nitrogen, Phosphorus, Secchi disk depth Giriş Evsel, endüstriyel ve tarımsal aktivitelerden kaynaklanan kirleticiler, göller üzerinde büyük bir baskı oluşturarak ötrofikasyona neden olmaktadır (Taş, 2011). Howarth ve ark. (2000), aşırı nutrient miktarına bağlı olarak yüzeysel sularda ortaya çıkan olumsuz etkilere ve ötrofikasyona neden olan elementlerin, azot ve fosfor olduğunu bildirmişlerdir. Aşırı azot ve fosfor girdisiyle meydana gelen göl ötrofikasyonu, su kalitesinin kötüleşmesine ve biyoçeşitliliğin önemli ölçüde azalmasına neden olmaktadır (Taş, 2011). Bir gölün trofik durumunun belirteci, gölün prodüktivitesidir. Prodüktiviteyi etkileyen/düzenleyen faktörler belirlenerek göller bir trofik durum sınıfına dahil edilebilir. Trofik durum kavramına göre göller, birinden diğerine sürekli olarak ilerleyen bir trofik akış dizisi (oligotrofik-mezotrofik-ötrofik-hipertrofik) içerisinde yer alırlar. Göllerin trofik yapılarının belirlenmesinde klorofil-a, toplam fosfor, toplam azot ve seki diski derinliği en yaygın kullanılan değişkenlerdir. Göller doğrudan değişkenlere veya değişkenlerden hesaplanan indislere göre bir trofik sınıfa dahil edilir (Şen ve ark., 2003). Bu çalışmada, çeşitli trofik sınıflandırma indeksleri ve Carlson un trofik durum indeksi kullanılarak Batman Baraj Gölü nün trofik durumunun belirlenmesi amaçlanmıştır

2 Materyal ve Yöntem Çalışma alanı Batman Barajı, elektrik enerjisi üretimi, sulama suyu temini ve taşkın kontrolü amacıyla inşa edilmiştir. Diyarbakır ın Silvan ilçesinde yer almaktadır (Şekil 1). Kulp, Sorkan ve Sason çayları Batman Baraj Gölü nü beslemektedir. Deniz seviyesinden 652 m yüksekte olan barajın normal su kotunda göl hacmi 1175 hm³ ve normal su kotunda göl alanı 49 km²'dir (Varol ve ark., 2012). Çalışma alanının yıllık hava sıcaklığı C arasında değişmekte olup yıllık toplam yağış değeri ise mm dir (Şekil 2). Örneklerin toplanması ve analizi Şekil 1. Batman Baraj Gölü örnekleme noktaları. Batman Baraj Gölü nün trofik durumunu belirlemek üzere 3 örnekleme noktasında (Şekil 1), Şubat Ocak 2009 tarihleri arasında 12 ay boyunca aylık örnekleme yapılmıştır. Örnekleme şişeleri araziye çıkmadan önce laboratuvarda herhangi bir temizlik maddesi kullanmadan doğrudan yıkama fırçası ve musluk suyu ile temizlenmiş ve distile su ile durulanmıştır. Su örnekleri 2 litrelik polietilen şişeler kullanılarak yüzeyden dibe doğru şişelerde hava boşluğu kalmayacak şekilde suya daldırılarak alınmıştır. Alınan örnekler uygun şartlar altında laboratuara ulaştırılarak analizleri gerçekleştirilmiştir. Seki diski derinliği, baraj gölünün örnekleme noktalarında Hydro-Bios marka seki diski ile doğrudan ölçülmüştür (APHA, 1995). Klorofil-a (Chl-a) tayini, belirli hacimdeki (en az 1 litre) su örneklerinin süzüldüğü 0.45 μm gözenek açıklığına sahip 47 mm çapındaki GF/C filtre kağıtlarının, içinde 10 ml %90 lık aseton bulunan santrifüj tüplerinde bir gece buzdolabında bekletilip santrifüjlenmesi ve elde edilen ekstraktların absorbanslarının 630, 645 ve 665 nm dalga boylarında spektrofotometrede okunmasıyla tayin edilmiştir (APHA, 1995). Toplam fosfor (TP) tayini, asitle ayrıştırma işleminden sonra askorbik asit metodu kullanılarak spektrofotometrik olarak belirlenmiştir (APHA, 1995). Toplam azot (TN) tayini, persülfat ayrıştırma ile numunedeki tüm azot formlarının nitrata dönüştürülmesinin ardından 2.6-dimetilfenol metodu kullanılarak spektrofotometrik olarak yapılmıştır (ISO, 1986; APHA, 1995)

3 Şekil 2. Çalışma dönemine ait aylık ortalama hava sıcaklığı ve aylık toplam yağış verileri. İstatistiksel analiz Değişkenler arasındaki bir ilişki olup olmadığını belirlemek için korelasyon analizi, incelenen değişkenler açısından örnekleme noktaları arasında bir fark olup olmadığını tespit etmek için tek yönlü varyans analizi yapılmıştır (Varol, 2013). Bulgular ve Tartışma Batman Baraj Gölü nde üç örnekleme istasyonunda kaydedilen seki diski derinliği, toplam azot, toplam fosfor, klorofil-a, toplam azot/toplam fosfor (TN:TP) ve Carlson un trofik durum indeksi [TSI (SD), TSI (TP) ve TSI (CHL)] değerlerinin aylık değişimleri Şekil 3 de, ortalama değerleri Tablo 1 de gösterilmiştir. Seki diski derinliği Batman Baraj Gölü nde seki diski derinliği değerleri m arasında değişim göstermiştir. En düşük değer Şubat (2008) ayında I. ve II. istasyonlarda, en yüksek değer Haziran (2008) ayında III. istasyonda kaydedilmiştir (Şekil 3). Kar erimeleri ve yağışların yoğun görüldüğü Şubat ve Mart aylarında akarsular tarafından baraj göllerine sediment taşınması sonucu baraj gölünde meydana gelen bulanıklık, seki diski derinliği değerlerinin azalmasına yol açmıştır. Seki diski derinliği değerleri açısından istasyonlar arasında istatistiksel olarak önemli bir farklılık tespit edilmemiştir (P> 0.05). Seki diski derinliği ve klorofil-a arasında negatif bir korelasyon belirlenmiştir (r= 0.53; P <0.05). Klorofil-a değerlerinin yüksek olduğu aylar seki diski derinliği değerleri düşük, klorofil-a değerlerinin düşük olduğu aylar seki diski derinliği değerleri yüksek kaydedilmiştir (Şekil 4a). Galvez-Cloutier ve Sanchez (2007), Kanada da 154 gölün trofik durumunu belirlemek için yaptıkları çalışmada da seki diski derinliği ve klorofil-a arasında negatif bir korelasyon belirlemişlerdir. Tablo 1. Batman Baraj Gölü nde kaydedilen ortalama seki diski derinliği, TN, TP, Chl-a, TN:TP, TSI (SD), TSI (TP) ve TSI (CHL) değerleri. İstasyonlar Seki Diski TN (µg/l) TP (µg/l) Chl-a TN:TP TSI (SD) TSI (TP) TSI (CHL) (m) (µg/l) B B B Ortalama

4 Şekil 3. Seki diski derinliği, toplam azot (TN), toplam fosfor (TP), klorofil-a (Chl-a), toplam azot/toplam fosfor (TN:TP) ve Carlson un trofik durum indeksi (TSI (SD), TSI (TP) ve TSI (CHL)) değerlerinin Şubat 2008-Ocak 2009 tarihleri arasında aylık değişimleri. Seki diski derinliği, göllerin trofik durum sınıflandırmasında yaygın olarak kullanılan değişkenlerden biridir. Taylor ve ark. (1980), seki diski derinliğini oligotrofik göllerde >3.7 m, mezotrofik göllerde m ve ötrofik göllerde <2 m olarak rapor etmişlerdir. Hakanson ve Jansson (1983), oligotrofik göllerin seki diski derinliğini >5 m, mezotrofik göllerin seki diski derinliğini 3-6 m ve ötrofik göllerin seki diski derinliğini ise 1-4 m olarak; Nürnberg (1996) seki diski derinliğini oligotrofik göllerde >4 m, mezotrofik göllerde 2-4 m ve ötrofik göllerde m arasında bildirmiştir. OECD (1982) ise oligotrofik göllerin seki diski derinliğinin ortalama 9.9 m, mezotrofik göllerin seki diski derinliğinin ortalama 4.2 m ve ötrofik göllerin seki diski derinliğinin ortalama 2.45 m olarak kaydetmiştir (Tablo 2). Bu indekslere göre 3.05 m ortalama seki diski derinliği ile Batman Baraj Gölü mezotrofik sınıfa girmektedir

5 a) Seki Diski Derinliği (m) y = 3,7411-0,1853 *x r = -0, Toplam azot Klorofil-a (µg/l) b) TN (µg/l) y = 400,72 + 4,409*x r = 0, TP (µg/l) Şekil 4. a) Seki diski derinliği ile klorofil-a arasındaki ilişki; b) TN ile TP arasındaki ilişki. Batman Baraj Gölü nde en yüksek toplam azot miktarı 1730 µg/l olarak Ağustos (2008) ayında I. istasyonda, en düşük toplam azot miktarı ise 196 µg/l olarak Eylül (2008) ayında II. istasyonda kaydedilmiştir (Şekil 3). Toplam azot değerleri açısından istasyonlar arasında istatistiksel olarak önemli bir farklılık belirlenmemiştir (P >0.05). Toplam azot ile toplam fosfor arasında pozitif bir korelasyon bulunmuştur (r= 0.52; P <0.05) (Şekil 4b). Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği nde, baraj göllerinin ötrofikasyon kontrolü için toplam azot değerinin 100 μg/l nin altında olması gerektiği bildirilmiştir (Anonim, 2004). Yapılan çalışmada Batman Baraj Gölü nün ortalama toplam azot değeri ( µg/l) bu değerin üzerinde kaydedilmiştir. Hakanson ve Jansson (1983), oligotrofik göllerin toplam azot içeriğini <350 µg/l, mezotrofik göllerin toplam azot içeriğini µg/l ve ötrofik göllerin toplam azot içeriğini ise µg/l olarak; Nürnberg (1996) oligotrofik göllerin toplam azot içeriğini <350 µg/l, mezotrofik göllerin toplam azot içeriğini µg/l, ötrofik göllerin toplam azot içeriğini ise µg/l olarak bildirmişlerdir. OECD (1982) ise oligotrofik göllerin toplam azot içeriğinin ortalama 661 µg/l, mezotrofik göllerin toplam azot içeriğinin ortalama 753 µg/l ve ötrofik göllerin toplam azot içeriğinin ortalama 1875 µg/l olduğunu kaydetmiştir (Tablo 2). Hakanson ve Jansson (1983) ile Nürnberg (1996) ya göre, µg/l ortalama toplam azot içeriğine sahip Batman Baraj Gölü ötrofik sınıfa, OECD (1982) ye göre ise mezotrofik sınıfa girmektedir. Toplam fosfor Batman Baraj Gölü nde en yüksek toplam fosfor miktarı 139 µg/l olarak Şubat (2008) ayında II. istasyonda, en düşük toplam fosfor miktarı ise, 13 µg/l olarak Kasım (2008) ayında I. istasyonda kaydedilmiştir (Şekil 3). Toplam fosfor değerleri açısından istasyonlar arasında istatistiksel olarak önemli bir farklılık belirlenmemiştir (P >0.05). Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nde kıta içi yüzeysel suların kalitelerine göre yapılan sınıflandırmada, yüksek kaliteli sular I. sınıfa, az kirlenmiş sular II. sınıfa, kirlenmiş sular III. sınıfa ve çok kirlenmiş sular IV. sınıfa karşılık gelmektedir (Anonim, 2004). Toplam fosfor değeri 20 µg/l olan yüzey sular I. sınıf, 160 µg/l olan yüzey sular II. sınıf, 650 µg/l olan yüzey sular III. sınıf ve >650 µg/l olan sular ise IV. sınıf kategoriye girmektedir. Yönetmelikteki su kalite sınıflarına göre ortalama toplam fosfor değeri (61.05 µg/l) açısından Batman Baraj Gölü nün II. sınıf su kategorisine girdiği belirlenmiştir. Aynı yönetmelikte, baraj göllerinin ötrofikasyon kontrolü için toplam fosfor değerinin 5 µg/l nin altında olması gerektiği bildirilmiştir. Yapılan çalışmada baraj gölünün ortalama toplam fosfor değerinin 5 µg/l nin üzerinde kaydedilmiştir. Toplam fosfor, göllerin trofik durum sınıflandırmasında yaygın olarak kullanılan değişkenlerden biridir. Whittaker (1975), oligotrofik göllerin toplam fosfor içeriğini <1-5 μg/l, mezotrofik göllerin toplam fosfor içeriğini 5-10 μg/l ve ötrofik göllerin toplam fosfor içeriğini ise μg/l olarak; Taylor ve ark. (1980)

6 oligotrofik göllerin toplam fosfor içeriğini <10 μg/l, mezotrofik göllerin toplam fosfor içeriğini μg/l ve ötrofik göllerin toplam fosfor içeriğini ise > 30 μg/l olarak; Hakanson ve Jansson (1983), oligotrofik göllerin toplam fosfor içeriğini <10 μg/l, mezotrofik göllerin toplam fosfor içeriğini 8-25 μg/l ve ötrofik göllerin toplam fosfor içeriğini ise μg/l olarak; Nürnberg (1996) oligotrofik göllerin toplam fosfor içeriğini <10 μg/l ve mezotrofik göllerin toplam fosfor içeriğini μg/l ve ötrofik göllerin toplam fosfor içeriğini ise μg/l olarak bildirmişlerdir. OECD (1982) ise oligotrofik göllerin toplam fosfor içeriğinin ortalama 8 μg/l, mezotrofik göllerin toplam fosfor içeriğinin ortalama 26.7 μg/l ve ötrofik göllerin toplam fosfor içeriğinin ise ortalama 84.4 μg/l olduğunu kaydetmiştir (Tablo 2). Bu indekslere göre μg/l ortalama toplam fosfor içeriğine sahip Batman Baraj Gölü ötrofik sınıfa girmektedir. Tablo 2. Çeşitli göl trofik sınıflandırma indeksleri. Trofik Düzey TP (µg/l) TN (µg/l) Klorofil-a (µg/l) Seki Derinliği (m) Referanslar Oligotrofik <10 <350 <3.5 >4 Mezotrofik Ötrofik Nürnberg (1996) Hipertrofik >100 >1200 >25.0 <1 Oligotrofik <10 <350 <2.5 >5 Mezotrofik Hakanson ve Ötrofik Jansson (1983) Hipertrofik >80 > Oligotrofik < Mezotrofik Ötrofik Whittaker (1975) Oligotrofik < >3.7 Taylor ve ark. Mezotrofik (1980) Ötrofik > <2.0 Oligotrofik Mezotrofik OECD (1982) Ötrofik Klorofil-a Batman Baraj Gölü nde çalışma süresince klorofil-a değerleri μg/l arasında değişim göstermiştir. En düşük klorofil-a miktarı Haziran (2008) ayında II. istasyonda ve en yüksek klorofil-a miktarı Şubat (2008) ayında I. istasyonda tayin edilmiştir (Şekil 3). Klorofil-a değerleri açısından istasyonlar arasında istatistiksel olarak önemli bir farklılık bulunmamıştır (P >0.05). Klorofil-a, göllerin trofik durum sınıflandırmasında yaygın olarak kullanılan değişkenlerden biridir. Whittaker (1975), klorofil-a miktarını oligotrofik göllerde μg/l, mezotrofik göllerde μg/l ve ötrofik göllerde μg/l arasında kaydetmiştir. Taylor ve ark. (1980), klorofil-a miktarını oligotrofik göllerde μg/l, mezotrofik göllerde μg/l ve ötrofik göllerde μg/l arasında rapor etmişlerdir. Hakanson ve Jansson (1983), oligotrofik göllerin klorofil-a içeriğini <2.5 μg/l, mezotrofik göllerin klorofil-a içeriğini 2-8 μg/l ve ötrofik göllerin klorofil-a içeriğini ise 6-35 μg/l olarak; Nürnberg (1996) klorofil-a miktarını oligotrofik göllerde <3.5 μg/l, mezotrofik göllerde μg/l ve ötrofik göllerde μg/l arasında bildirmiştir. OECD (1982) ise oligotrofik göllerin klorofil-a miktarının ortalama 1.7 μg/l, mezotrofik göllerin klorofil-a miktarının ortalama 4.7 μg/l ve ötrofik göllerin klorofil-a miktarının ortalama 14.3 μg/l olduğunu kaydetmiştir (Tablo 2). Bu indekslere göre, 3.72 μg/l ortalama klorofil-a içeriğine sahip Batman Baraj Gölü trofik durumu bakımından mezotrofik sınıfa girmektedir. Toplam Azot/Toplam Fosfor (TN:TP) Dodds ve ark. (2002), azot ve fosforun akuatik sistemlerde algal üretim için primer sınırlayıcı nutrientler olduğunu, ancak tatlı su sistemlerinde fosforun azota oranla daha sınırlayıcı element olduğunu rapor etmişlerdir. Howarth ve ark. (2000), alg ve bitki gelişimi için deniz ekosistemlerinde sınırlayıcı nutrientin azot, tatlı sularda ise fosfor olduğunu rapor etmişlerdir. Smith (1998) TN:TP oranı <10 olduğunda fitoplankton gelişimini sınırlayan nutrientin azot olduğunu, TN:TP oranı >17 olduğunda fosforun sınırlayıcı olduğunu, TN:TP oranı arasında olduğunda hem azot ve hem de fosforun (N+P) sınırlayıcı nutrientler olduğunu bildirmiştir. Batman Baraj Gölü nde TN/TP oranı arasında değişmiştir. En yüksek TN:TP oranı Ağustos 2008 de I

7 istasyonda, en düşük TN:TP oranı ise Mayıs 2008 de III. istasyonda hesaplanmıştır (Şekil 3). TN:TP değerleri açısından istasyonlar arasında istatistiksel olarak önemli bir farklılık bulunmamıştır (P >0.05). Fitoplankton gelişimini sınırlayan asıl nutrientin fosfor olduğu ile ilgili görüş hakim olduğu için göllerde ve rezervuarlarda başlıca yönetim çalışmaları fosfor girdilerinin kontrolü üzerine odaklanmaktadır. Buna karşın azot (N) ve azot + fosforun (N+P) sınırlayıcı nutrient olduğu çok sayıda göl bulunmaktadır. Maberly ve ark. (2002), 30 Avrupa gölünde yaptıkları çalışmada göllerin %60 ının N+P tarafından sınırlandığını bildirmişlerdir. Wang ve ark. (2003), Kansas taki göllerin %76 sının N+P tarafından, %16 sının N tarafından ve sadece %8 inin P tarafından sınırlandığını tespit etmişlerdir. Yapılan bu çalışmada da ortalama TN:TP oranına (13.98) göre Batman Baraj Gölü nde fitoplankton gelişimini, azot ve fosforun birlikte sınırladığı belirlenmiştir (Şekil 5). Carlson un Trofik Durum İndeksi (TSI) Carlson (1977), trofik durumu, belirli bir yer ve zamanda bir su kütlesindeki canlı biyolojik materyalin toplam ağırlığı (biyomas) olarak ifade etmektedir. Bu araştırıcı, alg biyomasının ve biyoması etkileyen faktörlerin (klorofil-a, toplam fosfor ve seki diski derinliği) konsantrasyonunu logaritmik tabanlı hesaplamalarla aralığında yer alan bir indekse dönüştürmüştür (Tablo 3). Carlson un trofik durum indeksini (TSI) hesaplamak için aşağıdaki üç eşitlik kullanılır: Seki diski derinliği, TSI(SD); Klorofil-a, TSI(CHL); Toplam fosfor TSI(TP). TSI (SD) = [ln Seki diski (metre)] TSI (CHL) = 9.81 [ln Klorofil-a (µg/l)] TSI (TP) = [ln Toplam fosfor (µg/l)] Ortalama TSI = [TSI(TP) + TSI(CHL) + TSI(SD)]/3 Batman Baraj Gölü nde TSI (SD) değerleri arasında, TSI (TP) değerleri arasında ve TSI (CHL) değerleri ise arasında değişim göstermiştir. En yüksek TSI (SD) değeri Şubat 2008 de I. ve II. istasyonlarda, en düşük TSI (SD) değeri ise Haziran 2008 de III. istasyonda kaydedilmiştir (Şekil 3). TSI (SD) değerleri açısından istasyonlar arasında istatistiksel olarak önemli bir farklılık bulunmamıştır (P >0.05). En düşük TSI (TP) değeri Kasım 2008 de I. istasyonda, en yüksek TSI (TP) değeri ise Şubat 2008 de II. istasyonda hesaplanmıştır (Şekil 3). TSI (TP) değerleri açısından istasyonlar arasında istatistiksel olarak önemli bir farklılık bulunmamıştır (P >0.05). En yüksek TSI (CHL) değeri Şubat 2008 de I. istasyonda, en düşük TSI (CHL) değeri ise Haziran 2008 de II. istasyonda kaydedilmiştir (Şekil 3). TSI (CHL) değerleri açısından istasyonlar arasında istatistiksel olarak önemli bir farklılık bulunmamıştır (P >0.05). Tablo 3. Carlson un trofik durum indeksi (TSI) tablosu (Carlson, 1977). TSI Chl- a (µg/l) Seki D. (m) <30 <0.95 >8 <6 TP (µg/l) >80 >155 < Niteliği Oligotrofik: Su berrak, hipolimnionda oksijen yıl boyunca bol Sığ göllerde hipolimnion anoksik olabilir Mezotrofik: Su orta derecede berrak; yaz boyunca hipolimnionda anoksia oluşabilir Ötrofik: Hipolimnion anoksik, makrofit problemi olabilir Mavi-yeşil algler baskın, alg yığınları ve makrofit problemleri Hipertrofik: Prodüktivite ışıkla sınırlanır. Yoğun alg ve makrofit gelişimi Alg yığınları, az miktarda makrofit Su Temini Su filtrelenmeden kullanma suyu amacıyla kullanılabilir Demir, mangan, tat ve koku problemleri artar. Bulanıklıktan dolayı suyun filtrelenmesi gerekir. Ağır tat ve koku problemleri Balıkçılık ve Rekreasyon Salmon balıkçılığı baskın Yalnızca derin göllerde salmonid balıkçılığı Hipolimnetik anoksia salmonların kaybına neden olur Yalnızca sıcak su balıkları. Levrek baskın olabilir Makrofitler, alg yığınları ve düşük ışık geçirgenliği insanları yüzme ve tekne turlarından caydırabilir Kaba balıklar baskın; yaz boyunca balık ölümleri meydana gelebilir

8 Şekil 5. Batman Baraj Gölü nde ortalama TN:TP değerlerine göre fitoplankton gelişimini sınırlayan nutrientler. Carslon un trofik durum indeksine göre, ortalama TSI (SD) ve TSI (CHL) değerleri açısından Batman Baraj Gölü nün mezotrofik sınıfa girdiği, ortalama TSI (TP) değerleri açısından ise ötrofik sınıfa girdiği belirlenmiştir (Şekil 6). Ortalama TSI değerlerine göre ise baraj gölünün mezotrofik seviyede olduğu tespit edilmiştir. Sonuç Şekil 6. Carlson un trofik durum indeksine göre Batman Baraj Gölü nün trofik seviyesi. Bu çalışma sonucunda bölge için önemli bir su kaynağı olan Batman Baraj Gölü nün ortalama toplam fosfor değerine göre ötrofik karakterde olduğu, ortalama seki diski derinliği ve klorofil-a değerlerine göre ise mezotrofik karakterde olduğu belirlenmiştir. Teşekkür Bu çalışma, TÜBİTAK tarafından desteklenen bir araştırmanın (No: 107Y216) bir bölümüdür. Kaynaklar Anonim Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği. 31 Aralık 2004 tarih ve sayılı Resmi Gazete, Ankara. APHA Standart Methods for Examination of Water and Wastewater. American Public Health Assosiciation, Washington

9 Carlson, R.E A Trophic State Index for Lakes. Limnology and Oceanography. 22: Dodds, W.K., Smith, V.H.,Lohman, K Nitrogen and phosphorus relationships to benthic algal biomass in temperate streams. Can. J. Fish Aquat. Sci. 59: Galvez-Cloutier, R.,Sanchez, M Trophic Status Evaluation for 154 Lakes in Quebec, Canada: Monitoring and Recommendations. Water Quality Research Journal of Canada. 42: Hakanson, L.,Jansson, M Principles of Lake Sedimentology. Springer, Berlin. Howarth, R., Anderson, D., Cloern, J., Elfring, C., Hopkinson, C., Lapointe, B., Malone, T., Marcus, N., McGlathery, K., Sharpley, A.,Walker, D Nutrient Pollution of Coastal Rivers, Bays and Seas. Issue in Ecology. No: 7. ISO Water quality, Determination of Nitrate, Part 1: 2,6-Dimethylphenol Spectrometric Method. International Organization for Standardization, ISO , Geneva. Maberly, S.C., King, L., Dent, M.M., Jones, R.I.,Gibson, C.E Nutrient limitation of phytoplankton and periphyton growth in upland lakes. Freshwater Biology. 47: Nürnberg, G.K Trophic state of clear and colored, soft and hardwater lakes with special consideration of nutrients, anoxia, phytoplankton and fish. J. Lake and Reservoir Management. 12: OECD Eutrophication of waters. Monitoring, Assessment and Control. OECD, Paris. Şen, B., Koçer, M.A.T.,Alp, M.T Göl Trofik Durum İndeksleri. XII. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu, 2-5 Eylül, Elazığ, s Smith, V.H Cultural eutrophication of inland, estuarine, and coastal waters. In: M.L. Pace and P.M. Groffman (Eds.). Limitation and frontiers in ecosystem science (pp. 7 49). Springer-Verlag, New York, NY. Taş, B Gaga Gölü (Ordu, Türkiye) Su Kalitesinin İncelenmesi. Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi. 3: Taylor, W.D., Lambou, V.W., Williams, L.R.,Hern, S.C Trophic state of lakes and reservoirs. USEPA Technical Report E Varol, M., Gökot, B., Bekleyen, A.,Şen, B Spatial and temporal variations in surface water quality of the dam reservoirs in the Tigris River basin, Turkey. Catena. 92: Varol, M Temporal and spatial dynamics of nitrogen and phosphorus in surface water and sediments of a transboundary river located in the semi-arid region of Turkey. Catena. 100: 1 9. Wang, S., Dzialowski, A.R., Spotts, W.W., Lim, N.C.,Huggins, D.G Variability of Nutrient Limitation on Phytoplankton Growth in Small and Medium Kansas Lakes. Kansas Biological Survey, Lawrence, KS. Report No: 120. Whittaker, R.H Communities and Ecosystems. MacMillan Pub. Co., New York