Oryantalistlerin Bulduğu Babürname de Oryantalistçe Tasvir ve Mesajlar

Transkript

1 Oryantalistlerin Bulduğu Babürname de Oryantalistçe Tasvir ve Mesajlar Menderes Coşkun 19. asrın başından itibaren ortaya çıkmaya başlayan, Tanzimat ve Cumhuriyet döneminde siyasete ve matbuata hâkim olan güçler tarafından yayınlanıp meşhur edilen tarihî (!) eserlerin birçoğu, okuyucunun irfanına ve ahlâkına katkı yapacak durumda değildir. Bu eserler, tarihimizdeki meşhur ve saygın din ve devlet adamlarımızla ilgili tuhaf, müstehcen, zararlı bilgi ve tasvirler içermektedirler. Tanzimat tan itibaren bir yandan İslâm ve Osmanlı tarihini değersizleştiren, eski eserleri yok eden, hatta ezanı ve Kuran ı bile yasaklayan zihniyet, diğer yandan İslâm ve Osmanlı tarihi konusunda halkı bilgilendirecek donanımlı ve çalışkan araştırmacılar yetiştirmiş; bazı İslâm ve Türk klâsiklerini (!) ardı ardına yayınlamıştır. Böylece bilgiyle ve bilimle yeni neslin İslâm medeniyeti ve İslâm tarihi algısını şekillendirmek istemiştir. Bilgi, fert ve toplumları değiştiren en önemli araçtır. Bilgi insanın zihnini; zihin de insanın fikir, his ve davranışlarını değiştirir. Görerek, duyarak, okuyarak, seyrederek, yaşayarak öğrendiğimiz bilgiler, yıllar sonra, bizim fikirlerimiz, davranışlarımız ve kimliklerimiz hâline gelir. Bundan dolayı, sahih de olsa zararlı eserlere karşı müsamahakâr olamayız. Bir milleti yavaş yavaş dejenere etmek, onları kendi inanç ve medeniyetlerinden uzaklaştırmak isteyenler, önce onların alt ve üst şuurlarını besleyen bilgi kaynaklarını, bilgi pınarlarını kirletirler. Yanlış la beslenen bir fert veya toplumun doğru his, fikir ve davranışlara sahip olması mümkün değildir. Batı, 18. asrın sonunda, bilginin değiştirici gücünü fark etmiş; bilgiyle ve bilimle, insanları ve toplumları değiştirmeyi, dönüştürmeyi hedeflemiştir. Kahire, İstanbul, Selanik, Tahran, Kabil, [Kazan yerine] Semerkand gibi İslam şehirlerindeki aydınların birçoğu, bir asırda, bilgiyle, kitapla, dergi ve gazete ile kendi inanç, tarih ve medeniyetlerinden yavaş yavaş uzaklaştırılmışlardır. Okur-yazarlık, tenkidî bakış açısından mahrum olan bu insanların en talihsiz yanı veya imtihanı olmuştur. Orta Asya da Ahmet Yeseviler, İmam Buhariler, Maturidiler, Nakşibendler yetiştiren Türk- İslâm toplumu, 20. asırda şarabın haram olduğunu dahi bilemeyecek kadar cahilleştirilmiştir. Bu cahilleşme kitapla ve bilgiyle olmuştur. Bu yazıda İngiliz ve Rus oryantalistlerinin ortaya çıkardıkları Babürname nin, onların Orta Asya daki toplum mühendisliği faaliyetlerine destek veren bir eser olduğu ortaya konulmaya çalışılacaktır. Babürname ile İlgili Tanıtımlar Modern Türk aydınının İslâm tarihi algısını şekillendiren eserlerden birisi olan Babürname (Vekayi, Hâtırât vs.), 19. asırda İngiliz ve Rus oryantalistler tarafından bulunmuş ve meşhur edilmiştir. Onu ilk önce John Leyden ve William Erskine adlı müsteşrikler 1826 yılında

2 İngilizceye çevirerek Londra da yayınlanmışlardır. Eser daha sonra Almanca, Fransızca, Rusça, Türkiye Türkçesi, Urduca ya da çevrilmiş ve yayınlamıştır (Akün 1991b: ). Eserin orijinal şekli ise ilk olarak Rus Ortodoks misyoner Nicolas İlminski tarafından 1857 de Kazan da neşredilmiştir. Babürname üzerinde en güvenilir ve en kapsamlı çalışmaları 20. asrın başında Annette Susannah Beveridge yapmıştır. Türk aydını, Babürname yi ilk olarak 1940 lı yıllarda Reşit Rahmeti Arat ın çevirisi ile tanımıştır. Arat ın çalışması, Batılı araştırmacıların Babürname ile ilgili bir asır önceden başladıkları çeviri ve tanıtım çalışmalarının son halkalarından birisidir. Türk araştırmacılar Batılı araştırmacıların konuyla ilgili bilgi ve bakış açılarına tabi olmuşlardır. Meselâ İslâm Ansiklopedisi ndeki Babur maddesini Fuad Köprülü yazmıştır. Köprülü nün sözlerine ve kaynaklarına bakılınca, onun yabancı yazarların sadık bir takipçisi olduğu anlaşılır (Köprülü 1997: 187). Ömer Faruk Akün ün Diyanet İslâm Ansiklopedisi için özenle kaleme aldığı Babür ve Babürnâme maddelerine bakılınca, onun da oryantalistlerin konuyla ilgili olarak çizdikleri çerçevenin dışına çıkmadığı görülür. Geleneğe tabi olan, yani bilgi ve bakış açısını yabancılardan alan Köprülü ve Akün gibi Türk araştırmacıların Babürname yi övmeleri, bu eserin içeriğindeki tuhaflıkları göz ardı etmeleri tabiidir. Eserle ilgili methiyeleri bir araya getiren Ömer Faruk Akün, Babürname yi şöyle tanıtır: Batı ilim ve fikir âleminin hayranlıkla andığı Babürname bu gün otobiyografi nevinin dünya klâsikleri arasında sayılmaktadır. (Akü n 1991b: 405). Babürname, benzeri bulunmayan bir eser olarak gittikçe artan bir alâka ve takdirin merkezi haline gelmiştir. (Akün 1991b: 405). Gerçekleri olduğu gibi yazmasındaki dürüstlük ve samimiyet bakımından Babürname Sezar ın hatıraları ile bir, hatta ondan da ileri tutulmuş, Bâbür bu hatıralarından dolayı Doğu nun Jül Sezar ı sayılmıştır. İçindeki itiraflar dolayısıyla Saint-Simon un Memoires i ve Jean Jacques Rousseau nun Confessions u arasında benzerlik dahi söz konusu olmuştur. Kabul edildiğine göre Sezar dan sonra Babür e gelinceye kadar hiçbir hükümdar böyle samimi ve doğru bir hatırat eseri bırakmış değildir. Ancak aradaki bu benzerliğe karşılık Babür ün hatıraları onun De Bello Gallica ve De Bello Civili sinden çok geniş ve mukayese edilemeyecek kadar zengin muhtevalıdır. (Akün 1991b: 405). Bu tanıtımlarda geçen gerçekleri olduğu gibi yazmasındaki dürüstlük ve samimiyet, hiçbir hükümdar böyle samimi ve doğru bir hatırat eseri bırakmış değildir gibi oldukça iddialı methiyeler dikkat çekicidir. Batılı ve Frenk-meşrep araştırmacıların İslâm tarihine ait eserlerle ilgili bu tür övgüleri, bazılarını aldatabilir veya şaşırtabilir. Hâlbuki bütüncül ve analitik bakış açısı, bütün çelişki ve tesadüfleri yok eder, onları anlamlı hâle getirir. Aşağıda örneklerle açıklanacağı gibi, Babürname, Müslüman devlet adamlarını ve toplumunu aşağıladığı; onların her türlü ahlâkî kusurlarını ifşa ettiği veya onlara iftira attığı için samimi ve gerçeğin ta kendisi olarak nitelendirilmiştir. Babürname nin İçerik Analizi: Tasvirlerdeki Mesaj ve Telkinler İslâm tarihi ve edebiyatı üzerine çalışmalar yapan Müslüman araştırmacılar, kaynak olarak kendilerine sunulan tezkire ve tarih türündeki eserleri bütüncül ve analitik bir bakış açsıyla değerlendirince, ciddi bir çelişkiye düşmüş olmalıdırlar. Zira Müslüman ve dindar olarak bildikleri, her ortamda methettikleri ataları, bu eserlerde riyakâr, ahlâksız, barbar, fasık ve ayyaş kişiler olarak tasvir edilmektedir. Muhafazakâr araştırmacılar, içine düştükleri bu çelişkiden kurtulmak için, kaynaklardaki bilgilerden istediklerini almışlar, istemediklerini göz ardı

3 etmişlerdir. Böyle yapmakla bir yandan yeni nesli ahlâk bozucu bilgilerden korumuşlar; ancak diğer yandan muhtemelen sahte olan bu kaynakları meşrulaştırmışlardır. Araştırmacılar bu tür eserlerdeki rahatsız edici anekdotları görmezlikten gelmek yerine, onların üstüne gitmelidirler. Zira İslâm tarihini ve İslâm büyüklerini sistematik bir şekilde itibarsızlaştıran eserlerin, donanımlı oryantalistler tarafından 18. asrın sonundan itibaren peyderpey uydurulmuş olma ihtimali vardır. Bu eserler bütüncül bir bakış açısıyla incelendiği zaman, onların hepsinde aynı olumsuzlayıcı zihniyet ve bakış açısının izleri fark edilir. Bu yazıda söz konusu zihniyetin izleri, Babürname nin aynasında gösterilmeye çalışılacaktır. [1] Babür ün Kendisini Ayyaş ve Uyuşturucu Müptelâsı Olarak Göstermesi (Tasvir Etmesi) Muhafazakâr yazarlar, Babür ü, Nakşibendî şeyhlerinden Hâce Ubeydullah ın rahle-i tedrisinde yetişmiş takvalı, dindar, edip ve âlim bir Müslüman sultan olarak tanıtırlar. Oryantalist araştırmacılar ise Babür ü ayyaş bir din ve devlet adamı olarak gösterirler. 19. asırda İngiliz müsteşriklerin ortaya çıkardıkları Babürname, oryantalistlerin görüşlerine kaynaklık etmiştir. Eğer muhafazakâr araştırmacılar Babür e izafe ettikleri saygın kişiliği Babürname den hareketle oluşturmuşlar ise açıkça okuyucu aldatmışlardır. Zira Babürname de ayyaş ve sefih bir Babür tasviri vardır. Babür, eserinde kendisinin ve diğer Müslüman devlet adamlarının zaaflarını özenle ifşa etmekte, sanki kendisine ve diğer sultanlara, Müslüman halkın yanlışlıkla saygı duymasını engellemek istemektedir. Esere göre Babür, 19. asırda kendi medeniyetinden koparılmış Türk aydınlarının Paris meyhanelerinde yaşadıkları sefihane hayatı, 16. asırda, Müslüman bir toplumda ve coğrafyada, yani medrese, tekke ve camilerin arasında yaşamış gibidir: Hatice Begim huzurunda yemek verildikten sonra Muzaffer Mirza bizi, Babür Mirza nın yaptırmış olduğu Tarabhâne adlı imarete götürdü Sakiler şarap bardaklarını doldurup, dolaşarak, meclistekilere sunmağa ve meclistekiler de bu saf şarapları âb-ı hayat gibi içmeğe başladılar. Meclis kızıştı. Şaraplar başa vurdu. Bana da içirmek ve beni de bu daireye sokmak niyetinde idiler. Babamdan sonra Hoca Kadı nın uğurlu tesiri ile zahid ve müttaki idim. Şarap içmek şöyle dursun (Arat 2000: ) şüpheli taamlardan bile ictinab ederdim. Sonra gençlik hevesile ve nefse mağlup olarak şaraba meyil hâsıl oldu; fakat teklif edecek bir adam yoktu Herat gibi mamur bir şehre gelmişiz; şimdi içmezsem ne zaman içerim diye düşündüm.. (Arat 2000: 297). Muzaffer Mirza nın yaptırmış olduğu yeni kış evine geldik. Bu eve geldiğimiz zaman çok sarhoş olan Yusuf Ali Köktaş, kalkıp raksetti Sarhoş olunca biraz zevksiz maskaralıklar yaptılar, cünbüş akşama kadar devam etti. (Arat 2000: 298). Öğle vaktinde geçmek için hareket edilerek gemiye girip rakı içildi. Çok sarhoş imişim Eve geldikten sonra epeyce kusmuşum (Arat 2000: ). Oradan dönüşte tekrar gemiye bindik. Minûçehre Han a da macun verilmişti.; o kadar macun tesiri altında kaldı ki iki koltuğuna girip kaldırdılar. (Arat 2000: 363). Geceleyin bir sohbet yapıldı. Kadı Benim evimde böyle şeyler olmamıştır, fakat padişâh hâkimdir. diye arz etti. (Arat 2000: 374). Kırk yaşında içkiyi bırakmak niyetinde olduğum ve buna da bir seneden az bir müddet kaldığı için, ifratla içiyordum. (Arat 2000: 398). Maveraünnehir de Buhara şaraplarından daha kuvvetli şarap bulunmaz. Ben Semerkand da ilk içki kullandığım sıralarda Buhara şaraplarını içerdim. (Arat 2000: 75). Macun yedik (Arat 2000: 387). Sabah sabuhi yaptık. Sarhoş olarak uyuyup öğle vaktinde İstafil den hareket ettik. ; yolda macun yenildi. (Arat 2000: 393).

4 Oryantalistlerin İslâm kültür ve edebiyatına fedakârane bir hizmeti olarak algılanan İslâm Ansiklopedisi nde Müslüman bir devlet adamı olan Babür şöyle anlatılır: Sık sık tertip ettiği içki ve musıki meclislerinde, devrinin başlıca sanatkârlarını, şairlerini, musikişinaslarını, hattat ve nakkaşlarını toplar, onlar ile müzakerelerde bulunur ve mütemadi içerdi. Bilhassa 28 ile 44 yaşları arasında şarap ve eğlenceye iptilâsı onda son haddini bulmuştu. 24 saatte 4 kere içki meclisi kuruyordu. (Köprülü 1991: 183). İslâm Ansiklopedisi ndeki Babür maddesinde Müslüman okuyucuya şu mesaj verilmektedir: Babür, daima şarap içen bir fıkıh âlimi ve örnek alınması gereken bir devlet adamıdır. Babür ü bu şekilde tanıtan araştırmacılar, elbette bilgilerini, Babürname gibi tarihî kaynaklardan almışlardır. Eğer bu kaynaklar sahih ise Babür, bir Müslüman için saygı duyulacak bir insan değildir. Ancak kaynakları mevsukiyet tenkidine tabi tutmadan Babür ü, riyakâr ve ayyaş ilân etmek, doğru değildir, muhtemelen Hindistan da Müslümanların koruyuculuğunu üstlenmiş olan Babür e, yani Zahîreddin Han a haksızlık etmiş oluruz. İç ve dış tenkit çalışmaları sonucunda kaynakların sahih olduğunu anlarsak, o zaman Babür ün İslâm toplumunda yetişmiş bir sefih olduğunu söyleyebiliriz. Bu gibi insanları İslâm büyüğü olarak tarif etmek doğru değildir. Babür ün Diğer Müslüman Türk Sultanlarını, Şairlerini ve Toplumunu Ahlâksız, Sefih, Fasık İnsanlar Olarak Göstermesi Babürname yi övgüyle tanıtanlar, Babür ün bu eserde Şeyh Ömer Mirza, Sultan Ahmet Mirza, Sultan Mahmut Mirza, Sultan Hüseyin Baykara, Ali Şir Nevayi gibi Müslüman devlet adamları hakkında faydalı ve orijinal bilgiler verdiğini söylerler. Eserde 19. asır Türk toplumunun muhtemelen adını dahi duymadığı birçok şahıs hakkında bilgi bulunduğu bir gerçektir. Ancak bu bilgiler onların aleyhine olan, onları karalayan bilgilerdir. Meselâ Babür, kendi babasını önce dindar bir kişi olarak tarif eder, sonra bu dindarlığa ayyaşlığı, uyuşturucu müptelâlılığını ve kumarbazlığı ilâve eder: Hanefi mezhebinden olup, temiz itikatlı bir adamdı. Beş vakit namazını bırakmazdı. Kazaya kalanları da hayatta iken, tamamen yapmıştır. Çok defa yüksek sesle Kuran okurdu. Hoca Ubeydullah ın müridi idi ve sohbetleri ile çok müşerref olmuştu. Hoca hazretleri de ona oğlum diye hitap ederdi. Okuyup yazmağı iyi bilirdi. Hamseteyn, Mesnevi ve tarih kitaplarını mütalaa etmişti, ekseriya Şehname okurdu Yumruğu çok kuvvetli idi. Onun yumruğundan devrilmeyen yoktu. Adildi, cömertti (Arat 2000: 11). Önceleri çok içerdi. Fakat sonraları ancak haftada bir iki defa meclis kurardı. Sohbeti hoş bir // adamdı; yerinde güzel beyitler okurdu. Sonraları daha ziyade mâcun [uyuşturucu] kullanmağa başlamıştı. Zengin olmakla beraber mütevazi idi. Daima tavla ve bazan da kumar oynardı. ( Arat 2000: 12). Babür ün veya Babür adına bu eseri uyduran kişinin ayyaşlıkla dindarlığı birleştirme gayreti dikkati çekmektedir. Babür ün babası ile Rusların 20. asırda Mankurtlaştırdıkları Türkler arasında ciddi bir ahlâk farkı yoktur. Bu eser sahih ise Ruslar, 19. asrın dindar Türklerini dejenere etmemişler, Mankurtlaştırmamışlar, onları 16. asırdaki asıllarına döndürmüşlerdir. Hakikatte ise Babür ün tasvir ettiği insan tipi, anormal bir insan tipidir. Böyle bir insan tipi, ancak medeniyet ve inanç değiştirme dönemlerinde, meselâ Tanzimat sonrasında yetişebilir. Müslüman olarak doğan fakat gayri İslâmî fikir ve telkinatla yetişen bu tür insanlar, eski dönem Müslümanlarını temsil edemezler; onlarla kıyaslanamazlar.

5 Babür, amcası Sultan Mahmut Mirza yı da önce namazında niyazında dindar bir kişi olarak tanıtır; sonra onun ahlâksız ve fasık bir insan olduğunu gözler önüne serer: Ahlâk ve etvârı iyi idi. Namazını bırakmazdı. Adamlarının iaşesi hiçbir zaman eksik olmazdı. Meclisi, bahşişi, ziyafet ve sofrası fevkalâde iyi idi Zulüm ve fesada çok düşkün idi, durmadan şarap içer ve çok çehre saklardı Beylerin oğullarını ve oğullarının beylerini, hatta süt kardeşlerini çehre yapmıştı. Kendi süt kardeşinin çocuğunu bile bu yolda kullanıyordu. Bu meş um adet onun zamanında o kadar yayılmıştı ki çehresiz adam hiç yoktu. Çehre beslemeği bir hüner addeder ve çehresi olmayanı ayıplarlardı. Bu zulüm ve fesadın uğursuzluğundan, bütün çocukları genç yaşta (Arat 2000: 39) öldüler. Şiir söylerdi ve divan tertip etmişti Bozuk itikatlı bir adamdı. (Arat 2000: 40). Babür, eserinde sultana yakın olan emirlerin çehre olduğunu, olabileceğini ima eder (Arat 2000: 43, 64). Babürname de, Ali Şir Nevayi nin dostu ve hamisi olan Sultan Hüseyin Mirza (Baykara) da sefih, riyakâr, ayyaş ve ahlâksız birisi olarak tasvir edilir: O, tahta çıktığı zaman on iki imamı hutbede okutmağı düşünüyormuş. Ali Şir Bey ve diğer bazıları buna mani olmuşlar. Sonraları ise her hali ve hareketi ehl-i sünnet ve cemaat mezhebine uygundu. Mafsal hastalığı yüzünden namaz kılamazdı. Oruç da tutmazdı Bazı hususlarda şeriate fevkalâde riayet ederdi Tahta çıktığı zaman altı yedi sene tövbeli idi. Ondan sonra kendini içkiye verdi. Kırk seneye yakın Horasan da padişahlık etti ve öğle namazından sonra içmediği hiçbir gün yoktu, fakat sabahları hiç içmezdi. Oğulları, sipahi ve şehir ahalisi hepsi bu vaziyette idi. Aşırı derecede işret ve safahat yaparlardı Divanı hep aynı vezindedir Yaş ve saltanat itibarı ile büyük bir padişah olduğu halde çocuklar gibi koç besler, güvercinler oynatırdı ve horoz dövüştürürdü. (Arat 2000: 253). Herat gibi bir şehir eline geçtiği hâlde gece gündüz işret ve sefahattan başka işi yoktu, hatta etraf ve maiyetinde bulunanlardan da işret ve sefahat etmeyen yoktu. (Arat 2000: 255). Nevayi nin hamisi ve yakın dostu olan Hüseyin Baykara, günümüzde özellikle muhafazakâr araştırmacılar tarafından saygıyla anılmaktadır. Babürname yi okuyan ve okuduklarına inanan hakiki bir Müslümanın Baykara ya ve onun arkadaşlarına saygı duyması mümkün değildir. Yukarıdaki tasvir ve tanıtım cümlelerindeki methiyeleri seçip diğerlerini bir süreliğine göz ardı etmek, iyi niyetli bir tavır değildir. Babür ün veya Babür adına eser yazan sahtekâr bir yazarın karalamalarından hemen herkes nasibini alır. Meselâ yazar, Hoca Abdullah Mervarid in faziletli bir sefih olduğunu söyler: Önce sadırdı, sonraları içki, mukarrep ve bey olmuştu. Çok faziletli bir adamdı. Kanunu onun kadar iyi çalan adam yoktu. Sefih ve korkusuzdu. Sefahat yüzünden zührevî hastalığa düçar olarak, eli ayağı tutmaz oldu. (Arat 2000: 271). Seydim Ali Derban ı ahlâklı bir fasık olarak tanıtır: iyi ahlak ve etvarlı bir adamdı... Kusuru fıska ve. fevkalâde düşkün olması idi. (30 1). Bu mirzalar kendilerini o derece zevk ve sefahate vermişlerdi ki. [Ramazan a bir gün kala bile] yalnız şarap içmek, zevk ve safa sürmek ile meşgul idiler. (Arat 2000: 63-64). Sultan Hüseyin Mirza şehri aldığı vakit Yadigar Muhammed Mirza ve adamları kendilerini öyle içkiye vermişlerdi ki, o gece Yâdigâr Muhammed Mirza nın kapısında bulunan üç adamın üçü de sarhoşmuş. (Arat 2000: 128). Bize göre bütün bu tasvirlerin maksadı veya telkini, şarabı ve uyuşturucuyu meşrulaştırma; haramı normalleştirme; dindarlık kavramına ayyaşlığı da dâhil etme arzusudur. Eğer bu tür eserlerin sahih oldukları ortaya çıkarsa o zaman şu soru üzerinde ciddiyetle düşünmemiz gerekir: Ataları bu kadar ayyaş ve ahlâksız olan bir toplum ne zaman ve nasıl Müslümanlaşmıştır? Zira günümüzde bile bütün Müslüman toplumlarda dindarlık ve

6 ayyaşlık kavramları, anlam çerçeveleri bakımından hâlâ birbirine zıt kavramlardır. Bize göre Babürname nin Farsça ve Çağatayca nüshaları üzerinde yapılacak bir mürekkep tenkidi, İslâm tarihi ile ilgili organize bir sahtekârlığı ortaya çıkaracaktır. Bu tür eserlerin 18. asrın sonunda yazıldığının ortaya çıkması durumunda, tarihteki İslam büyüklerini barbar, ayyaş, mülhit, geniş mezhepli, sefih ve riyakâr gösteren birçok tarihî eserden mahrum kalacağız; ancak ecdadımızla ilgili hüsnü zannımızı geri kazanacağız. Babür ün Müslüman Sultanları ve Toplumu Katil, Barbar, Vahşi ve Yağmacı Olarak Tasvir Etmesi Babür veya Babür adına eser yazan kişi, Müslüman Türk sultanlarını sadece sefih ve ayyaş olarak değil, aynı zamanda onları barbar, katil, zalim ve yağmacı kişiler olarak tasvir eder. Bu insanlar ahlâk-ı rezilenin hemen tamamına sahiptirler. Âkif in ifadesiyle rezailden herhangi bir eksiklikleri yoktur. Sultanlar, karşı tarafın canını, malını, mülkünü, karısını, kızını yağmalamak, onlara işkence etmek isterler. Baş kesmek, göze mil çekmek en yaygın adetlerdendir. Babür, bazen 19. asrın realist romancılarını kıskandıracak ölçüde ayrıntılı vahşet tasvirlerine girişir. Mehdi Sultan onun elini mafsalından kesip düşürdü (Arat 2000: 59); boğazını mızrakladılar (Arat 2000: 61); Mirşah Koçı nı da öyle vurdular ki boynu yarısına kadar kesilmiş ve yalnız büyük şah damarı kalmıştı. (Arat 2000: 61); Yüz iki yüz adamını ele geçirerek yarısının başını kesip yarısını yedi sekiz fil ile birlikte getirdi. (Arat 2000: 421). ona mensup olan adamların ve çiftçilerin hepsini ele geçirip mallarını yağma ettiler. (Arat 2000: 83). Müslümanların hepsi yağmaya gittiler (Arat 2000: 61) Mirza yı tutup gözlerine mil çekerek kör etti (Arat 2000: 89) Sultan Ali Mirza yı Göksaray a çıkarıp gözlerine mil çekilmesini emretti. (Arat 2000: 56), şerefsizce öldürdüler (Arat 2000: 57), işkence ile öldürmeleri emredildi (Arat 2000: 67); Samancı Bey, yetmiş-seksen yiğitle çıkıp, Nazar Bahadır ile karşılaştı ve başını kesip kaleye döndü (Arat 2000: 88), Özbekleri kuduz köpekler gibi sokaklarda taş ve sopalarla öldürdüler. (Arat 2000: 127). ibret için bazıları [Afganlar] kazığa vuruldu (Arat 2000: 338). Sultan Mesud Mirza nın gözüne mil çekilmesine ve Baysungur Mirza nın öldürülmesine sebep oldu. Herkesi arkasından çekiştirirdi [!]. Kötü ve fâhiş dilli, kendini beğenmiş, bozuk fikirli ve alçak bir adamdı. Semerkand şehrinde başı kesildi (Arat 2000: 44-45). Babür, Hüseyin Baykara yı şöyle tasvir eder: Babası oğlu ve oğlu babası üzerine Belh ve Esterabad a asker sevk etti Bediüzzaman Mirza mağlup oldu. Birçok iyi yiğit esir düştü. Sultan Hüseyin Mirza hepsinin başını kestirdi. Yalnız bunda değil, hangi oğlu düşman olarak karşısına çıktı ise mağlup etti ve esir düşen adamlarının başlarını kestirdi. Ne yapsın Hak onun tarafında imiş [!] (Arat 2000: 63). Burada, barbar bir insanı methetmek için söylenen Ne yapsın Hak onun tarafında imiş şeklindeki ifade, dikkati çekmektedir. Bize göre ise bu ifade, alay ve istismar maksatlıdır ve Babürname yi yazan insanın kimliği hakkında bir ipucu içermektedir. Batılılar ve onların takipçileri tarafından samimiyet ve doğruluk timsali olarak methedilen Babürname ye göre, barbar Türkler aynı zamanda her türlü tecavüze meyillidirler. Güya bu Müslümanlar, Balkan savaşlarında Müslümanlara reva görülen her türlü şenaati, her türlü insanlık dışı muameleyi kendi soydaşlarına, kendi kardeşlerine yapmışlardır. Hâlbuki Müslüman Türkler, eski ahlâklarından kısmen uzaklaştıkları 20. asırdaki savaşlarında bile

7 düşmanlarını şaşırtan bir fazilet sergilemişlerdir. Burada Babürname nin Hindistan ı işgal eden ve orada toplum mühendisliğine girişen İngilizler tarafından bulunup, oryantalistler tarafından farklı dillere çevrilip defalarca yayınlandığı hususu hatırlanmalıdır. Babürname de anlatılanlara inanan Müslüman bir Türk, elbette kendi tarih ve medeniyetinden nefret edecektir. Babürname nin ortaya çıktığı dönemde, yani 19. asırda, yine oryantalistlerin öncülüğünde Osmanlı sultanlarını ve toplumunu karalayan tarihî eserler de ortaya çıkmaya başlamıştır (Bkz. Coşkun 2011b). Bu eserlerde diller farklı, kahramanlar farklı; fakat bakış açısı, zihniyet, mesaj ve maksat aynıdır. Hemen hepsi yerli ve yabancı oryantalistlerin istediği türden bilgiler içermektedir. Babürname de Müslüman Şairlerin Ayyaş ve Sefih Olarak Tasvir Edilmesi 19. ve 20. asırda Frenk ve Frenk-meşrep araştırmacılar, divan şiirini, eski şairlerin sefihane hayatlarının bir yansıması olarak görmüşler ve göstermişlerdir. Yahya Kemal, Ahmet Haşim, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ali Nihat Tarlan gibi araştırmacılar ise divan şiirini, dille ve muhayyile gücüyle yapılan bir sanat eseri, bir zekâ ve kelime oyunu olarak yorumlamışlardır (Bkz. Tarlan 1990, Tanpınar 2000, Coşkun 2011a). Ancak 19. ve 20. asırda peyderpey Türk toplumuna tanıtılan tezkireler, Tanpınar ve Tarlan ın yorumunu değil, Frenk-meşrep araştırmacıların yorumunu desteklemiştir. Bu eserlerde Osmanlı toplumu ve şairleri sefihlikle, şarapçılıkla ve ahlaksızlıkla itham edilmektedir. Tezkirelerdeki anekdotlara göre Osmanlı toplumda müderrisler, kadılar, şeyhler, dervişler çoğunlukla riyakâr ve ahlaksızdırlar. Tezkirelerdeki sefahat tasvirlerini Babürname de de görmek mümkündür. Babürname de şiir le şarap meclisi arasında kuvvetli bir bağ kurulmuştur. Esere göre şarap, uyuşturucu, maskaralık ve dans, meclislerin değişmez unsurlarıdır: Ben hâlâ şaraba perhizli idim Gelin benim yanımda için dedim Meclis orada kuruldu. Sonra maskara Gıyas da geldi Bu rubai İbrahim Çehre vasıtası ile gönderildi. Öğleden sonra bu meclistekiler sarhoş olup, dağıldılar Birkaç gün önce karışık şarap içilmişti; faydası dokunmadığı için içilmiyordu. Nekahat günlerinin sonlarına doğru köşklü bahçesinin cenûb-i garbî cihetinde meclis tertip edip karışık şarap içtim. Gece yatsı vaktinde oradan kalkıp gelip büyük ak çadırda da içtik. Çarşamba günü Şah Hasan ın evine gidip içtim. Beylerin ve içkilerin ekserisi orada idi Derviş Muhammed gelip sohbette oturdu. O zaman tövbeli olduğu için içmiyordu. Gecenin sonuna kadar burada içildi. (Arat 2000: ). [Mecliste] Sartça okuyan herkes kadeh içsin denildi. Bu suretle pek çok kimse (398) kadeh kaldırdı. Sünnet vaktinde çemen ortasındaki dallar arasında oturtuldu ve Türkçe okuyan herkes bir kadeh içsin denildi. Bu defa da pek çok adam kadeh kaldırdı. (Arat 2000: 399). Babür, şair Hoca Hüseyin Bey i şöyle tanıtır: O zamanın âdeti üzere, içki meclislerinde iyi koşma (koşuk) söylermiş. (Arat 2000: 20). Meşhur bir şair olarak tanıttığı Baysungur Mirza yı şu komik ifadelerle tasvir eder: Şaraba çok düşkündü, şarap içmediği vakit namaz kılardı. ( Arat 2000: 104). Ömer Faruk Akün, sadece Babür ün değil, asrın diğer şairlerinin, şiirlerinde sefihane konuları tercih ettiklerini söyler: Çağının diğer şairleri gibi aşk-sevgili-içki zevki (veya meclisi) konuları onda da hükmünü sürdüren bir üçüzdür. (Akün 1991a: 397). Babürname deki bilgiler doğru ise, din ve tasavvuf, Nevayi gibi Türk-İslâm büyüklerinin eserlerinde sahte bir renk veya aldatıcı bir kılıftan ibarettir.

8 [1] Bu çalışmada, Çağatayca metin yerine, Reşit Rahmeti Arat ın Türkiye Türkçesine yaptığı çeviri esas alınmıştır. Arat ın çevirisi Türkiye de bilim adamları tarafından sıkça kullanılmıştır. Elbette Arat ın Vekâyi veya Babürname çevirisinde bazı hatalar olabilir. Ancak biz bu yazıda Babürname de geçen birkaç tartışmalı kelime ve cümleye dayanarak hüküm vermedik. Hangi metin esas alınırsa alsın, bu yazıdaki bulgular ve mesajlar değişmeyecektir. Ayrıca bu çalışmada, Babürname nin adları, çevirileri, yazmaları vs. hakkındaki sıradan bilgiler tekrarlanmayacaktır.